МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ........................6
1 ӨНІМ ӨНДІРІСІ ТИІМДІЛІГІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ ЖӘНЕ
ЭКОНОМИКАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ.................9
1.1 Өнім өндірісінің тиімділігінің мәні мен мазмұны, оның
негізгі көрсеткіштері..................9
1.2 Экономикалық тиімділікке әсер етуші факторлардың теориялық
аспектілері................................22
2 СЫРДАРИЯ АУДАНЫНДАҒЫ КҮРІШ ШАРУАШЫЛЫҒЫНЫҢ
ҚҰРЫЛЫМДЫҚ ТИІМДІЛІГІН ЖӘНЕ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫ ТАЛДАУ.…27
2.1 Аймақтағы күріш шаруашылығының экономикалық потенциалын
бағалау……………...............……………….....…...…27
2.2 Күріш өндірісінің рентабельділігін жоғарылату факторларын
анықтап бағалау және жіктеу……………………………………….………40
3 ШАРУАШЫЛЫҚТЫ ЖҮРГІЗУДІҢ ӨНДІРІСТІК ТҮРЛЕРІ ЖАҒДАЙЫНДА
КҮРІШ ӨНДІРУДІҢ РЕНТАБЕЛЬДІЛІГІН АРТТЫРУДЫҢ
МӘСЕЛЕЛЕРІ МЕН ЖОЛДАРЫ……………………………….………………50
3.1 Күріш өндірісі тиімділігін арттырудың шарттары мен факторлары…..…50
3.2 Дүниежүзілік сауда ұйымына кіру жағдайында күріштің сапасын
жақсарту және нарықтық баға құрылымының ерекшеліктері……....…....59
3.3 Өзіндік құнды төмендету – күріш шаруашылығының рентабельділігін
жоғарлатудың шешуші факторы ………………………………….…….…67
ҚОРЫТЫНДЫ.......................76
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР......................78
КІРІСПЕ
Нарықтық экономика жағдайында өндірістің тиімділік категориясы жағынан жаңа мағынаға
Өндірісті жүргізу рентабельді тәсілі қолданған кезде барлық жұмсалған шығынның
Нарықтық экономика кезінде, оған көшкенге дейінгідей, еркін бюджеттік қаржыландыруға
Сырдария ауданының ауыл шаруашылығы кәсіпорындарында күріш, жүгері және басқа
Бүгінгі таңда күріш өндіру объектілерінде негізі техникалық қордың төменгі
Мемлекет экономиканың және шаруашылық жүргізуші субъектілердің нашарлаған жағдайында күріш
Экономикалық әдебиеттерде өндірістік экономикалық тиімділікті, өнім сапасын, өндіріс рентабельділігін
Аталған авторлардың ғылыми еңбектерінде шаруашылық жүргізудің алуан түрлерінің және
Орындалған зерттеу жұмыстарында күріш өндірудің аумақтақ ерекшеліктерін ескере отырып,
Дипломдық жұмыстың мақсаты нарықтық экономиканың талабына сәйкес өндіріс тиімділігі
Осы мақсатқа байланысты мынадай міндеттер қойылды:
нарықтық категория ретінде өндірістің тиімділік түсінігі мен мағынасын анықтау;
Сырдария ауданы бойынша күріш шаруашылықтардың өндіріс тиімділігін көтеру жөніндегі
өндірісті рентабельді жүргізу тұрғысынан қарағанда Аудан күріш өсіретін құрылымдарында
Сырдария ауданы бойынша шаруашылық жүргізудің түрлерін белгілеп, рентабельді кеңейту
әр түрлі меншік формалары мен шаруашылық жүргізуші ауыл шаруашылық
Зерттеу объектілері ретінде аудан бойынша құрылған нарықтық типтес шаруашылықтар:
Зерттеу пәні күріш және күріш өсіретін ауыспалы егістегі өнім
Дипломдық жұмысқа ақпараттық база ретінде республикалық ұлттық статистика агенттіктің
Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш тараудан, қорытындылар мен ұсыныстардан, пайдаланылған
Кіріспеде тақырыптың жалпы сипаттамасы, оның зерттелу дәрежесі көрсетіліп,
Бірінші тарауда жаһандық экономиканың даму барысында ауыл шаруашылық
Екінші тарауда ауыл шаруашылық күріш компанияларының өндіріс тиімділігін бағалау
«Шаруашылықты жүргізудің өндірістік түрлері жағдайында күріш өндірудің рентабельділігін арттырудың
Соңында зерттеу нәтижелерінен туындайтын негізгі қорытындылар мен ұсыныстар баяндалады.
1 ӨНІМ ӨНДІРІСІ ТИІМДІЛІГІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ ЖӘНЕ ЭКОНОМИКАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Өнім өндірісінің тиімділігінің мәні мен мазмұны, оның
негізгі көрсеткіштері
Қазақстан Республикасы нарықтық қатынастарды қалыптастыру кезеңіне көшті. Нарықтық экономика
Қоғамдық өндірістің экономикалық тиімділігін арттырудың негізгі бағыттарын дұрыс анықтау
Анықталған көлемі мен сапасы бар белгілі бір өнімді (жұмыс
Нарыққа өтумен байланысты Қазакстандагы экономикалық қатынастардың өзгерісі өндіріс тиімділігін
Қазіргі кезде кәсіпорындар, әсіресе өнеркәсіптік, әр түрлі себептерге байланысты
- инфляция мәселелері;
- ресурстардың болашақтағы бағаларының белгісіздігі;
- төлеу қабілеті бар сұраныс;
- ел экономикасының дағдарыстан шығуының нақты бағдарламасының жоқтығы;
- инвестициялық саясатты қалыптастыру тәжірибесінің нашарлығы;
- инвестициялық бағдарламаларды құрастырудың әдістемелік мәселелерінің жеткіліксіз зерттелмегендігі;
- қаржыландыру көздерін іздестірудің күрделілігі және т.б.
Осы жағдайда кәсіпорынның ұзақ мерзімді болашаққа арналған, терең ойластырылған
Экономикалық реформаны өткізу, өнеркәсіп өндірісінің өсуі, оның тиімділігінің артуы,
Өндірістің жоғары тиімділігі жүйелі түрдегі ұлғайтылған ұдайы өндірістің қажетті
Өндіріс тиімділігі жалпы өндірістің және әрбір жеке кәсіпорынның дамуының
Экономикалық теория тиімділік санатын өндіріс үдерісін, өндіріс жүйесін немесе
Экономикалық тиімділікті арттыру - экономиканың басты мәселелерінің бірі. Көп
Сонда «экономикалық тиімділіктің мәні неде және оның ел экономикасы
Өндірістің экономикалық тиімділігінің мәні қоғамның мүдделеріне сай ең аз
Өнім өндірісі еңбек затқа айналмай және нақты еңбек шығындарынсыз
Қажетті өнімнің халық шаруашылығының және жеке бастың кажеттіліктерін қанағаттандырудың
Кез келген экономиклық жағдайда ұйым іс-әрекетінің шығындары мен нәтижелерінің
ҒТП-тің өндіріс тиімділігіне әсер ету нәтижесін, сонымен қатар еңбектік,
Өндіріс тиімділігі мәселесінің ерекше маңыздылығы: нақты өндірістің барлық құралдары
Өндіріс тиімділігін анықтау үшін оның өлшемін, яғни мәнін ашып
Осыдан өндіріс тиімділігінің негізгі сандық өлшемі ретінде жұмсалған капиталға
Е = П х 100 / К = (Б
мұнда: Е - жұмсалған капиталға шаққандағы пайда мөлшері,%;
П - жылдық пайда, тенге;
К - пайда алуды қамтамасыз ететін күрделі каржылар, тенге;
Б - өнім өндірісінің жылдық көлемі, тенге;
ӨҚ - бір жылда шығарылған өнімнің толық өзіндік қүны,
Пайда мөлшерінің есептеп тапқан сандық мәндері капиталдың құрылымына, бағалардың
Экономикалық тиімділікті санмен өлшеудің қажеттілігі нәтиженің шамасын және оған
Шаруашылықты жүргізудің тиімділігінің қажетті деңгейін, сонымен қатар еңбектік, материалдық
Кәсіпорынның қол жеткізген тиімділік деңгейін, сонымен бірге өндіріс нәтижелерінің
Әр түрлі нүсқалардың экономикалық тиімділігі мен жалпы тиімділік туралы
Өндірістің экономикалық тиімділігін анықтау үшін әр түрлі құндық көрсеткіштер
Өндірістік үдеріске қатысудың сипаты мен өтеу көздері бойынша барлық
Ағымдағы шығындар өз қозғалысын әрбір өндірістік циклден бастап, сол
Ағымдағы шығындармен салыстырғанда бір мезгілді шығындар әрқашан негізгі және
Жүмсалған капиталдан ең көп пайда алу кәсіпорынның ұзақ мерзімді
Ақырында экономикалық тиімділігін еңбек өнімділігінің өсу арқасында көруге болады.
Еңбек өнімділігі - нақты еңбек шығындарының көрсеткіші. Оны өндірілген
Материалдық өндірістің накты салаларында еңбек өнімділігі тауарлық өнімнің көлемі
Қоғамдық еңбек өнімділігінің деңгейі қоғамдық өндірістің алдыңғы кезендерінде жұмсалған
Өнімнің еңбек сыйымдылығы - нақты еңбек өнімділігінің көрсеткішіне кері
ЕС = Е / Q,
мұнда: ЕС - өнімнің еңбек сыйымдылығы;
Е - материалдық өндіріс саласында шығындалған еңбектің шамасы;
Q - өндірілген өнімнің жалпы көлемі (әдетте жалпы өнімнің).
Еңбектің аз шығынымен қажеттіліктерді қанағаттандырылуына себеп болатын шығындарды тиімді
Еңбек өнімділігінің өсуі әр түрлі өнім өндіретін салалар арасында
Еңбек өнімділігі адамдардың өндірістік іс-әрекетінің нәтижелілігін білдіреді және өнім
Еңбек сыйымдылығы, материал сыйымдылығы, капитал сыйымдылығы және қор сыйымдылығы
Қоғамдық өнімнің материал сыйымдылығы шикізат, материал, отын, әнергияның және
МС= М/Q,
мұнда: МС - өнімнің материал сыйымдылығының деңгейі;
М - өнім өндірісіне кеткен материалдық шығындардың жалпы ақшалай
Q - өндірілген өнімнің (әдетте, жалпы өнімнің) жалпы көлемі.
Өнімнің капитал сыйымдылығы мен қор сыйымдылы-ғының көрсеткіштері де белгілі
КС = К/ ∆Q,
мұнда: КС - өнімнің капитал сыйымдылығы;
К - күрделі салымдардың жалпы көлемі;
∆Q - шығарылған өнім көлемінің өсімі.
Капитал сыйымдылығын күрделі салымдар шамасының өндірілген ұлттық табыс өсіміне
Өнімнің қорсыйымдылығы халық шаруашылығының негізгі өндірістік қорларының орташа қүлының
ҚС = НҚ/Q,
мұнда: ҚС - өнімнің қор сыйымдылығы;
НҚ - халық шаруашылығының негізгі өндірістік қорларының орташа кұны;
Q - өндірілген өнімнің (әдетте жалпы өнімнің) жалпы
Қор сыйымдылығын, капитал сыйымдылығы сияқты, өндірілген үлттық табыс өсіміне
Халық шаруашылығында, оның жеке салаларында, атап айтқанда өнеркәсіпте, қор
Өндіріс тиімділігін көрсеткіштердің бірқатар жүйесі сипаттайды. Көрсеткіштер жалпы және
Бірақ, бұл көрсеткіштердің барлығы, олардың пайдалы болуына қарамастан, өндіріс
Сонымен қатар, аталған көрсеткіштер өндірістің тек жеке жақтарын, өндіріс
Нұсқалардың жалпы және салыстырмалы экономикалық тиімділігін анықтауға көмектесетін көрсеткіштер
Осылайша, өзіндік құн көрсеткішінде тек кәсіпорынның өнім өндірісіне кеткен
Қор сыйымдылығы мен материал сыйымдылығының көрсеткіштері ресурстардың белгілі түрінің
Салыстырмалы экономикалық тиімділіктің негізгі көрсеткіштеріне жататындар: меншікті күрделі салымдар;
Меншікті күрделі салымдар пайдаланып жатқан өндірістік қуат бірлігіне, табиғи
Қосымша күрделі салымдар салыстырылып жаткан нұсқалар бойынша күрделі салымдардың
Күрделі салымдар көлемін есептеу кезінде құрылыс, құрал-жабдықтар, механикаландыру және
Өнімнің өзіндік құны, осы өнім өндірісіне кеткен шығындар өндірілетін
Өзіндік құнды өнім тиімділігінің деңгейін сипаттайтын көрсеткіш деп санайтын
Әр түрлі нұсқалар бойынша шығарылған өнімнің өзіндік кұн көрсеткіші
Бірақ, өзіндік құн деңгейінің қалыптасуы (жаңа құрылыс жағдайында) немесе
Нұсқалардың салыстырмалы экономикалық тиімділігін анықтау барысында аталған негізгі көрсеткіштермен
Өнеркәсіптің әрбір саласы және өндіріс түрі үшін оган тән
Табиғи көрсеткіштердің үлкен маңыздылығына қарамастан оларды салыстырмалы нұсқалардың тиімділігін
Жеке жағдайларда орналасу аймағымен, өндірістік куатымен, өндірістің техникасымен және
Бірақ, әдетте, осы немесе басқа нүсқада өзіндік құн неғұрлым
Қосымша күрделі салымдардың өтелу мерзімі салыстырылатын нұсқалар бойынша күрделі
Қосымша күрделі салымдардың тиімділік коэффициенті ыстырылатын нұсқалар бойынша өнімнің
Өтелу мерзімі ӨМ және тиімділік коэффициенті Е келесі формулалар
М = (К1 - К2) / (ӨҚ2 - ӨҚ1);
Е = (ӨҚ2-ӨҚ1)/(К1-К2).
мүнда: К1 және К2 - бірінші және екінші нүсқалар
ӨҚ1 және ӨҚ2 - бірінші және екінші нұсқалар бойынша
Өтелу мерзімінің көрсеткішін (тиімділік коэффициенті) жаңадан салынатын және қайта
(К1 - К2)/(ӨҚ2- ӨҚ1)