Жергілікті өзін-өзі басқарудың шетелдік тәжірибесі
Мазмұны
Кіріспе ...........................................................................................................................................3
І тарау. ЖЕРГІЛІКТІ ӨЗІН-ӨЗІ БАСҚАРУДЫҢ МӘНІ МЕН ТЕОРИЯЛЫҚ
Жергілікті өзін-өзі басқарудың мәні мен мазмұны…….......................................……5
Жергілікті өзін-өзі басқарудың экономикалық механизмдері………..................…....7
Жергілікті өзін - өзі басқарудың шетелдік тәжірибелері мен
ІІ тарау. ЖЕРГІЛІКТІ БАСҚАРУДЫҢ ӘЛЕМДІК ТӘЖИРИБЕЛЕРІ
2.1 Шығыс
2.2 Еуропалық
Қорытынды ..............................................................................................................................25
Пайдаланылған әдебиеттер...................................................................................................27
Кіріспе
Мемлекеттік билікті орталықсыздандыру мен қоғамды демократияландыру аясында
Саяси жаңарудың барлық кешенінің шешімі жағдайдың тұрақсыздануына, азаматтық
Жергілікті өзін - өзі басқаруды аумақтық ұжым тікелей
Жергілікті өзін - өзі басқару органдарына іс жүзінде
Жергілікті өзін - өзі басқару нысандарына халықтың жергілікті
Курстық жұмыстың мақсаты – дамыған шетелдік мемлекеттердің жергілікті
Курстық жұмыс кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан және пайдаланған
І тарау. ЖЕРГІЛІКТІ ӨЗІН-ӨЗІ БАСҚАРУДЫҢ МӘНІ МЕН ТЕОРИЯЛЫҚ
1.1 Жергілікті өзін-өзі басқарудың мәні мен мазмұны.
Қазақстан Республикасындағы қазіргі заманғы демократиялық жаңарулар жүйесіндегі жаңа
Жергілікті өзін-өзі басқару - "... шешім қабылдауды неғұрлым
Еуропалық Хартияға сәйкес, жергілікті өзін-өзі басқару мемлекеттік істердің
Жергілікті өзін-өзі басқару Еуропалық Хартиясының негізінде субсидиарлық принципі
Жергілікті өзін - өзі басқару органдары өздерінің билік
Қазақстан Республикасының жергілікті және өзін - өзі басқару
Жергілікті өзін - өзі басқарудың құрылымдарына –
Жергілікті өзін - өзі басқаруды тұрғын халық тікелей
Жергілікті өзін - өзі басқару органдарын ұйымдастыру мен
Жергілікті өзін - өзі басқару органдарының дербестігіне олардың
Облыстық жергілікті өзін-өзі басқаруды жүзеге асыру нысандарына: тікелей
Жергілікті өзін - өзі басқарудың функцияларына: облыс территориясындағы
Қазақстан Республикасы Конституциясына сәйкес әрбір жергілікті өзін -
Жарғыда мына төменгідей ережелер көрсетіледі:
жергілікті өзін - өзі басқару органының аты, құрамы,
жергілікті өзін - өзі басқаруорганына қатысты мәселелер;
халықтың жергілікті маңызы бар мәселелерді шешуге тікелей қатысу
жергілікті өзін - өзі басқару құрылымы, оны құру
жергілікті өзін - өзі басқару органының нормативтік құқықтық
муниципалды қызметті ұйымдастыру шарты мен тәртібі;
жергілікті өзін - өзі басқару өзін - өзі
жергілікті өзін - өзі басқаруды ұйымдастыру мәселелері;
Шымкент қаласы 60-шы жылдан бастап дамыған өнеркәсібі
бар ірі облыс орталығы. Қаланың өнеркәсіп спецификасы тарихи
60 жылдан бастап қаланың өнеркәсібі демографиялық факторды есепке
Облыста ірі қалаларға – Шымкент, Арыс, Кентау, Түркістан
1.2 Жергілікті өзін-өзі басқарудың экономикалық механизмдері.
Көптеген мемлекеттердегі мемлекеттік және муниципалдық құрылымды тәжірибесі ЖӨӨБ
ЖӨӨБ-дың экономикалық негізі мына түрде қалыптасады.
а)ЖӨӨБ-ратын қауымның меншігі;
б)Мемлекеттік меншіктің ЖӨӨБ органдары басқаруына берілген мүлігі;
в)қолданыстағы заңға сәйкес жергілікті қауымның қажеттілігін қанағаттандыру мүмкіндігі
г)жергілікті қаржылар.
ӨӨБ-дың экономикалық негізін тану тек берілген негіздегі құрылымдық
Муниципалды бірлестіктерді алып қарайтын болсақ мемлекеттік меншікті муниципалды
Коммуналдық меншік жергілікті (коммуналдық) тұлғаларға оперативті басқару мен
Коммуналдық меншік жалпы-халықтық немесе қоғамдық меншіктің құрамдас бір
Осы мақсатқа орай коммуналдық меншікке байланыста экономикалық қатынастарды
Өндіру кезеңіндегі меншік қатынасы өндіріс құрал-жабтықтарымен жұмысшы-қызметшілерді белгілі
Осыған байланысты, дәлірек айтсақ, өндірілетін игіліктердің ерекшелігіне қарай
Коммуналдық меншіктің арнаулы өндіріс құрал-жабдығы, маңызды объектісі жер
Өндіріс құрал-жабдықтары мен коммуналдық меншік объектісіне шаруашылық жүргізудің
Қазақстандағы 5175 мемлекеттік меншік объектілерінің 90,4% коммуналдық меншікке
Қызмет көрсету саласы материалдық және материалдық емес салаларын
Коммуналдық қызметке барынша тән жергілікті басқару, білім беру,
Коммуналдық меншіктің қызмет көрсету объектілерін теориялық тұрғыдан негіздеу
1-ден, бұл объектілер коммуналдық құрылым субъектілерінің мүддесін өткізетін
2-ден, әлеуметтік-қоғамдық маңызы зор материалдық және материалдық емес
3-ден, ең бастысы мұндай объектілердің экономикалық және құқықтық
Көп жағдайда қоғамдық игіліктерді өндіретін мекемелердің тиімді жұмыс
Коммуналдық меншік объектілері болып табылатын көптеген әлеуметтік-мәдени салалар
Сондықтан оларды ұдайы өндіру механизмі мемлекеттік емес мекемелер
Жоғарыда ұдайы өндіріс процесінің өндіру кезеңінде коммуналдық меншік
Бірақ меншік объектісі меншік қатынастарының пассивті жағы екендігін
Осы тұрғыдан алғанда меншік қатынасы «субъект-объектң, «субъект-субъектң болып
Коммуналдық меншік субъектілерінің ұдайы өндіріс процесіне қатысу ұснанымы
Коммуналдық меншік субъектісіне байланысты экономикалық қатынастар жүйесін біржақты
Соған сәйкес Қазақстандағы «субъектілік-объектілікң қатынастар сұлбалы түрде былай
Шын мәнінде коммуналдық меншік субъектілерінің құрылымына мемлекеттік биліктің
анықтау олардың арасында орын алатын экономикалық қатынастардың ұдайы
Ұдайы өндіріс процесін бөлу кезеңінде коммуналдық меншікте тұрған
Бөлу кезеңіндегі «субъектілік-объектілікң қатынастар барынша күрделенеді. Біріншіден, меншіктің
Осыған байланысты қайшылықтар орын алуы мүмкін. Айталық, бөлу
Ұдайы өндіріс процесінің “субъектілік-субъектілік” қатынастарға байланысты проблемалар айырбас
Айырбас процесінде әлеуметтік институттар қатыса алмайтын жағдай орын
Ұдайы өндіріс процесінің түпкі нәтижесі тұтыну. Ол өндірістік
Жалпы, коммуналдық меншікті қоғамның ұдайы өндіріс процесі
Сонымен ЖӨӨБ органдары муниципалды меншікті басқара алады, бұл
Осыдан, ЖӨӨБ органдары заңға сәйкес коммуналдық меншік объектілерін
Қабылданған заң тәртіптерімен мемлекет муниципалды округ халқының тікелей
Жергілікті қауымның ұйымдасуын құруда ЖӨӨБ органдарының оперативті басқару
-тауардың (қызметтің) бағасы мен тарифтерін реттеуді;
-олардың жарлығын бекіту;
-ұйымның басшысын тағайындау;
-жергілікті тапсырыстарды араластыру;
-территорияның әлеуметтік-экономикалық даму кешенінде муниципалды округ терриоториясында орналасқан
-қабылданған заң шеңберінде сыртқы экономикалық қызметті жүзеге асыру.
Коммуналдық меншіктің берілу жолдары.
1.Жергілікті қауымға берілетін объектілер мен мемлекеттің меншігіндегі объектілердің
2.ЖӨӨБ жүйесіне берілетін объектілердің тізімін жасау;
-Объектілерді ЖӨӨБ органдарына берудің тәртібін дайындап шығару және
Жергілікті қауымның коммуналдық меншігіне берілуге тиісті объектілер төмендегі
-сол объектілердің көрсететін қызметтерінің тұрғындарға қажеттілігі;
-жергілікті билік органдардың сол объектлерідің қызметін қаржыландыру
Ерекше бір жағдайда жергілікті қауымның коммуналдық меншігіне республикалық
*жергілікті қауымның коммуналдық меншігіне берілген объектілерді басқару сол
*егер жергілікті қауымның коммуналды меншігіне берілген объекті дәлелді
*жергілікті қауымға берілген объектілерді жалға беру ЖӨӨБ органының
Қазақстандық Азаматтық Кодексте республикалық және коммуналдық меншік мойындалған.
Тәжірибе көрсеткендей түрлі меншік формасын қолдану режиміндегі анықталмаған
Объектілерді басқаруды құқықпен қамтамасыз етуді реттеу мәселесіндегі құқықтық
Коммуналдық меншіктің түрлеріне қарай дифференцияция екпініндегі түрлі объектің
1.3 Жергілікті өзін - өзі басқарудың шетелдік
Қазақстан Үкіметі мен орталық атқару органдары басқарудың барлық
Жергілікті өкілетті және атқарушы органдарды қайта құруды ұйымдастыру
Мемлекеттік және муниципалдық құрылымдағы ӨӨБ-дың даму тәжірибесінің әр
Әлеуметтік құрылымның мұндай қалыптасуының негізінде, мемлекеттің жалпы билік
Мәселелерді шешу ізденістері коғамды мемлекетке, жеке индивидке, толық
«төменге» тереңдетілген: гуманистикалық бейімделу немесе тұлғаның функционалды -
Гуманистикалық концепция келесі әлеуметтік бағытты қамтиды: адам табиғаттан
Функционалды – догматикалық концепция берілген функцияны құжаттау құқығымен
Гуманистік және функционалды - догматикалық тұлғалық концепциялардың бір-біріне
2. ЖӨӨБ-дың институционалдық белгілері «Жергілікті өзін-өзі басқарудың» Европалық
ЖӨӨБ-дың құқықтық кепілдік өлшемі мыналар болуы тиіс:
а) ЖӨӨБ-дың ұйымдық қиғаштығы, оның органдарының мемлекеттік басқару
б) ЖӨӨБ органдарының өзіндік дербес экономикасы мен қаржысының
в) ЖӨӨБ органдарының басқа да органдар мен ұйымдар
1) нормативтік актілерді қабылдайды;
2) жергілікті бюджетті нақтылайды;
3) жергілікті салықтарды, төлемдерді анықтайды;
4) шаруашылық келісімдерді жүргізеді;
5) муниципалды кәсіпорынды басқарудың принципті міндеттерін шешеді;
6) жергілікті атқарушы органдардың қызметіне тексеру жүргізеді.
г) ЖӨӨБ формаларының алуан түрлілігі, тарихи, аймақтық мәдени
Осыған орай ЖӨӨБ-дың институционалдық белгілерінің құжатталуы ҚР-ның Контситуциясымен
3. Адам мен азаматтың еркіндігі мен құқығының қамтамасыз
Бұл жағдай мемлекеттік билік органдарын тек азаматтардың сайлау
Сонымен қоса муниципалды тәжірибедегі белгілі жағдай, ол мемлекеттің
Өкілеттіктердің бөлінуі екі формада жүргізілуі мүмкін:
1) бөліп беру - ЖӨӨБ органдарының міндеттері мен
2) беру – мемлекеттік органдарына қатысты қандай да
Сонымен мемлекеттік билік жергілікті қауымдағы ӨӨБ билігін мойындайды
4. ЖӨӨБ қолданыстағы заң шеңберінде еркін қызметті иемденеді.
- ӨӨБ органдарын сайлау;
- халықтың жергілікті аса маңызды мәселелерді шешудегі орындалған
- халықтың құқықтық шығармашылық ынтасының қозғалысы;
- муниципалды округте тұрғылықты тұратын халықтың талабын құруға
ЖӨӨБ-дың арқа сүйейтін және басшылыққа алатын заңы –
Жарғыда келесі ережелер мазмұндалып орындалады:
- Жалпы ереже: қызметтің құқықтық негізі, мақсаттары мен
- ЖӨӨБ ұйымының құрылымы;
- ұйымдастыру тәртібі мен қызмет формасы;
- ЖӨӨБ-дың экономикалық негізіне түсініктеме (мінездеме);
- ЖӨӨБ-дың қаржылық негізіне мінездеме;
- жергілікті маңыздылыққа жатқызылатын объектілер;
- халықтың жергілікті маңызы бар мәселелерді шешуге қатысу
- ЖӨӨБ органдарының міндеттерін, сайланбалы қызмет атқаратын адамдардың
- ЖӨӨБ органдарының өкілдік мерзімі;
- ЖӨӨБ органдары қызметіне кепілдік;
- шекара маңындағы аймақтардағы ЖӨӨБ органдары қызметерінің ерекше
- ЖӨӨБ органдары мен лауазымда қызметкерлердің жұмыстарын мерзімінен
- ЖӨӨБ Жарлығына өзгерістер мен толықтыруларды енгізу тәртібі.
Жарғы міндетті түрде, мемлекеттік тіркеуден өтеді және бір
ЖӨӨБ органдары – иерархиялық жүйеде емес, жергілікті халықтың
Халықаралық тәжірибеде жоғарғы тұрған мемлекеттік органдардың ЖӨӨБ органдарының
- азаматтардың қоғам бірлестігі мүшесі ретінде өзінің тұрғылықты
- биліктің көлденеңнен болуымен қатар тікелей басқару жүйесінің
Халақаралық тәжірибеде ЖӨӨБ-дың үш типті моделін айрықша көрсетуге
1. ЖӨӨБ-дың англосаксондық жүйесі (кейде ЖӨӨБ-дың Америкалық түрі
Англосаксондық жүйенің басты ерекшелігі – жергілікті сайланбалы органды
2. ЖӨӨБ-дың Француздық жүйесі (кейде құрылымдық жүйе деп
Бұл жүйе Франция, Италия, Испания және т.б. көптеген
Бұл жүйенің басты ерекшелігі – жергілікті мемлекеттік басқару
Франциядағы ЖӨӨБ-дың негізін коммуналар құрайды. әрбір коммуна өз
3. ЖӨӨБ-дың аралас жүйесі Германия мен Жапонияның ЖӨӨБ
Германияда – общиналар, қалалар, аудандар ЖӨӨБ-дың базалық бірлігі
Қазақстан өзінің территориясының кеңдігінен, республика халқының көп ұлтты
ІІ тарау. ЖЕРГІЛІКТІ БАСҚАРУДЫҢ ӘЛЕМДІК ТӘЖИРИБЕЛЕРІ
Шығыс азиялық басқару құрлымы.
Екінші дүние жүзілік соғыста Жапония тізе бүккеннен кейін
Концтитуция ел тарихында алғаш рет Ұлттық тәуелсіздік принциптің
Конститутция жапон дара билеушісінің мәртебесін түбірінен өзгертті.
Конституцияда мемлекет басшысы туралы ережелер жоқ. Сол
Конституцияға сәйкес, император «Халықтың атынан» парламентті шақырады, төменгі
Сонымен император мемлекеттік билікті жүзеге асыруға байланысты өкілеттікке
Атқару биліктің жоғарғы органы - Жапонияда министрлер
Премьер – министр басқаратын кабинеттің құрамына премьердің орынбасарлары,
Жапониядағы барлық министрліктер жалпы алғанда бір жүйемен
Елде аймақтық - әкімшілік құрлымның кассалық – иерархиялық
Жергілікті заңдылық биліктін негізгі салалары – префектуралық, қалалық
ЖӨӨБ органдарында атқарушы билік басшылығын: префектураларда – губернаторлар,
Еуропалық өзін-өзі басқару құрлымы мен тәжирбелері.
Британия конституциясы негізгі заң деп арнайы жарияланған акт
Құқықтық норма статусы.
Президенттік құқық
Норма, конституциялық салты болып табылады.
Британия мемлекеті, Ұлыбритания құрама патшалығы мен солтүстік Ирландия
Ұлыбртитания – конституциялық дара билеуші, мемлекет басшысы патша
Патшайым парламентті шақырады және таратады, министрлерді және жоғары
Ұлыбританиядағы орталық атқарушы билік министрлерден құралатын орган Премьер-министр
Үкіметтің құрамын жасақтауда Конституциялық келісімді негізге алады. Жаңа
Ұлыбританияда графтық кеңестен жинаушылар кеңесі және аралдардағы ауылдық
1972 – 1985 жылдардағы ЖӨӨБ заңы бойынша Англия,
Мәселен, Англия 39 графтыққа және 36 қалалық
Барлық әкімшілік аймақтарды заңды тұлғалар болып табылатын
Кеңестің төрағасы атқарушы өкімет басшысы болып табылады, оны
ЖӨӨБ туралы заң графтық кеңестің құзырына мыналарды
Қорытынды
Қазақстан Республикасы қазіргі кезде өзінің мемлекеттік дамуында жаңа
Бірақ қазіргі кезде мемлекеттік құрылымда бұл жүйенің
Қазіргі кездегі жергілікті жерлердегі билік қазіргі кездегі талаптарға
Мұның басты себептері қолданыстағы заңдылықтардың, соның ішіндегі сайлау
Қазақстанның қазіргі сатыдағы дамуы реформа үрдістерінің арасалмағын орталықтан
Биліктің жергілікті органдарын реформалаңдыруды орталықсыздандыру үрдісін бастау жолында
• жергілікті және аймақтық нәтижелі басқарудың
• жергілікті деңгейдегі мәселелерді шешуге қабілеті жететін
Соның нәтижесінде екі мақсат пайда болып отыр:
• кәсіби және нәтижелі аумақтық басқаруды құру
• азаматтық қоғамды құру үрдісінің
Посткеңестік елдерде орталықсыздандыру процесі басқа тұрақты демократиялық жүйе
Екіншіден, өзін өзі басқару, биліктің бөлінуінің қажетті (яғни
Пайдаланған әдебиеттер
Баянов Е. ред. "Мемлекеттік және құқық негіздері", Оқулық,
"Бәсекеге қабілетті Қазақстан үшін, бәсекеге қабілетті экономика үшін,
Хайдар А., "Жергілікті басқару жүйесінің күшті және әлсіз
Нүкенов А.: "Жергілікті басқаруды жетілдіру мәселелері". "Саясат" №7.,
«Шымкент келбеті» газеті. Қаңтар, сәуір, 2006ж.
«Егемен Қазақстан» газеті. Наурыз, 2006ж.
Оқулық «Қазақстан Республикасының мемлекті мен құқығының негіздері» Алматы
А.Төкіжан «Мемлекет және құқық теориясы» алматы 2003ж.
В.Уворов «Теория Государственного управления» 2004ж.
Интернет адресі: www.akorda.kz
Қазақстан Республикасы Үкіметінің ресми Web-сайты: www.government.kz .