МАЗМҰНЫ
Кіріспе…………………………………………………………………………
4
1 Экономиканы кластерлік жүйемен дамытудың теория-әдістемелік негіздері…………………………………………………... 8
1.1 Кластер түсінігі мен құрылымы және экономиканы дамытуда
1.2 Туризм кластерінің даму ерекшеліктері. ………………………….. 20
1.3 Туризм саласында кластерлік жүйені дамытудың шетелдік тәжірибесі.
2 Қазақстандағы туристік кластердің дамуы мен туризм саласы-ның
2.1 Туризмнің Қазақстан экономикасындағы даму тенденциясы
2.2 Туризм пилоттық кластері жобасын іске асыру………………… 44
2.3 Туризм саласы мен туристік кластер дамуының ағымдық
3 Туризм кластерінің Қазақстан Республикасы экономикасын-дағы даму мәселелері
3.1 Ұлттық туризмді дамытудың өзекті мәселелері мен оларды
3.2 Туризм кластерін қолдау шаралары мен даму перспек-тивалары……………………………………………………………….
3.3 Алматы қаласындағы туристік кластердің даму бағыттары мен
Қорытынды
89
Қолданылған әдебиетер тізімі
95
Қосымшалар
Кіріспе
Бәсекелестік – нарықтық экономиканың тиімді қызмет етуі үшін
Қазіргі кезде кластерлерлер елдердің, сол сияқты жекелеген аймақтардың
Қазақстан Республикасы Үкіметінің ниетімен жасалған Қазақстанның бәсекеге қабілеттілігін
Қазіргі уақытта туризм әлемдік шаруашылықтағы неғұрлым қарқынды дамып
Кластерлік теорияның негізін қалаушы Майкл Портер зерттеулері, сонымен
Дипломдық жұмыстың негізгі мақсаты туризм индустриясын дамытудағы кластелердің
Көзделген мақcаттарға сәйкес дипломдық жұмыста келесідей міндеттер
кластерлердің түсінігін, құрылымын, даму ерекшеліктерін қарастырып және экономиканы
кластерлік жүйенің еліміздегі бағдарламасы мен оның ішіндегі туризм
мәліметтерге сүйене отырып Қазақстандағы туризм саласының даму жағдайын
Алматы қаласындағы туристік кластер дамуының жүзеге асуының алғышарты
Алматы қаласындағы туризм кластерін дамытуда оның қатысушылары алдында
Қазақстандағы туристік кластер мен жалпы туризм саласының дамуына
туризм кластерінің ел экономикасындағы даму персективаларын бағалау.
Зерттеудің пәні – туризм кластерін белсенді дамыту мен
Зерттеудің нысаны – Қазақстанның туризм саласының көрсеткіштері, туризм
Дипломдық жұмысты жазу барысында кластерлер мен бәсекелестік теориясы
Жұмыста зерттеулердің логикалық, экономикалық-статистикалық, монографиялық және есептік, сондай-ақ
Дипломдық жұмыс кіріспеден, 3 бөлімнен, 9 бөлімшеден, қорытындыдан
1 Экономиканы кластерлік жүйемен дамытудың
теория- әдістемелік негіздері
1.1 Кластер түсінігі мен құрылымы және экономиканы дамытуда
Ағылшын тілінде «claster» сөзінің көптеген мағынасы бар, бірақ
«Кластер» түсінігі экономикада жаңа болып саналады. Кластерлік даму
Кластерлер қызмет тиімділігін, еңбек өнімділігін арттыру, инновацияларды ынталандыру
Кластерге тән негізгі ерекшеліктер:
жаңа кластерлік технологиялар негізінде фирмалар, ғылыми мекемелер, жергілікті
ортақ мақсаттар мен мүдделер;
бәсекелестіктегі күресте жаңа мүмкіндіктерді бере алатын өндіріс, өнімді
ақпараттың толықтығы мен ашықтығы, қол жеткізе алушылығы, кластердің
ортақ мақсаттарға жетуде кластердегі барлық субъектілердің кооперациясы мен
нарық қажеттіліктеріне, тұтынушылардың өсіп келе жатқан сұранысын қанағаттандыруға
кластерге тиесілі шағын, орта кәсіпорындарды қолдау мен дамыту
Кластердің өмірлік циклі бірнеше сатыдан өтеді. Бірінші сатысы
Кластерге өмір сүру, өмір сүруге қабілетті болу, тоқырау
Жіктелу бәсекелестік пен инновацияны күшейте алса да, ол
Кластердің жалпы құрылымы күрделі болып келеді (сурет 1)
Кластердің жалпы құрылымы
Сурет 1
Кластердің қызмет етуінің негізінде Портердің ромбі жатыр, басқаша
Байланысқан және қосалқы салалар құрамдас бөлшектер мен технологиялық
«Даймонд» моделі»
Сурет 2
Ромб ортасындағы өзара әрекеттесулердің «кресті» (сурет 2) жергілікті
Кластерлерде бәсекелестік пен кооперцияның күрделі комбинациясы қалыптасады. Олар
Қазіргі кезде әлем жоғарғы қарқынмен дамып келе жатқанда
Дамушы елдердің үкіметтері экономиканы кластеризациялау феноменіне 1990-жылдардан бастап
Кластерлердің пайда болу себептері ұлттық артықшылықтардың себепшілерімен тікелей
Салалардың толып жатқан кластерлерінің болуы – ішкі бәсекелестер
Кластерлер кәсіпорындар мен салалардың өнімділігін мыналардың нәтижесінде жоғарлатады:
Кластерге ортақ технологиялық тізбекте байланысқан, яғни бір соңғы
Кластердің өндірістік құрылымын талдау оның басқа фирмааралық байланыстарды
Кластердің айрықша ерекшелігі болып оның бірқатар оң әсерлер
Екінші оң әсер қамту әсері болып табылады. Жалпы
Кластердің үшінші оң әсері болып өнімді жалпы стандарттау
Өз кезегінде экономиканы кластерлік құрылымдау мемлекеттің жалпы экономикалық
Кластерлердің жалпы экономикалық саясатқа әсері
Сурет 3
Кластерлік бағдарламаның маңыздылығы оның қоғамың іскерлік өмірінің барлық
«Қазақстан Республикасының 2003-2015 жылдарға Индустриалдық - Инновациялық даму
2004 жылдың шілде айында «Қазақстан экономикасын өндіруші емес
Жоба шартты түрде 3 кезеңге бөлінді: әлеуетті кластерлерді
Бағдарламаның екінші кезеңі барысында 23 салалық кластер мен
Осы талдау Қазақстандағы ғана емес, сонымен бүкіл әлемдегі
Бәсекеге қабілетті салалар бірнеше критерий бойынша іріктелді. Бірінші
Осы кластерлерге шығындар бойынша талдау жасалды, анығырақ
Қазіргі кезде жоба үшінші кезеңде, оның басында 7
туристік сала;
құрылыс материалдарын өндіруші сала;
тоқыма өнеркәсібі;
тамақ өнеркәсібі;
көліктік- логистикалық қызметтер;
металлургия өндірісі
мұнай-газ машина құрылысы.
Осы кезеңде әр кластер үшін оның қызметі барысында
Бұдан басқа кездесулер барысында индустрияның жалпылама дамуына бағытталған
Нормативтік актілерді әзірлеу бойынша бірқатар жұмыстар атқарылды, олардың
Жеті кластердің әрқайсысы үшін бірқатар кездесулер ұйымдастырылды. Олардың
Оңтүстік Қазақстандағы мақта кластерінің де аймақтық және халықаралық
Тағы бір перспективті сала Қазақстанның транспорттық әлеуетін дамыту
Осылайша, экономиканы кластеризациялау бойынша басталған экономиканың бәсекеге қабілеттілігін
1.2 Туризм кластерінің даму ерекшеліктері
Дәстүрлі түрде кластерлік теориялар мен тұжырымдамалар негізінен өндіріс
Қазіргі уақытта туризм әлемдік шаруашылықтағы неғұрлым қарқынды дамып
ДТҰ және туризм мен саяхаттардың дүниежүзілік кеңесінің бағалаулары
Туризмге кластерлік тұрғыдан қарау тек қана қызмет көрсету
Туризм кластерлерінің шекаралары өте шашыраңқы, сондықтан оның аумағын
Туризм дамуына тікелей не жанама түрде экономиканың 30-дан
Туристің өзінің өндіріс процесіне қатысып, соңғы өнімнің құрамдас
Туризм секторының моделі
Сурет 4
Басқаша айтқанда, жақсы қызмет ететін кластерге қатысушылардың
Туризм кластерін құруда ең басты мәселе оның орналасу
Нарықтың жаһандану шарттары неғұрлым күшті бәсекелестікті тудырады. Үнемі
Көптеген туризм кластерлерінің басқа өндірістер мен қолдаушы кластерлермен
Енді туризм кластерін Майкл Портердің ромбы бойынша қарастырайық.
Сұраныс факторларының шарттары бойынша, ішкі және шетел туристері
Білімді және талапшыл туристер мен тұтынушылар жаңа бағыттар
Туризм саласындағы бәсекелестік пен қарсыластық екі деңгейде бола
Байланысқан және қосалқы салалар бойынша бәсекеге қабілетті туризмнің
Туризм коммерциялық кәсіпорындарды бақылауда ерекше болып табылмайды. Үкімет
Туризм кластері модельдері мен көрсеткіштері әдетте ортақ ұқсастықтарға
Туризм кластеріне әсер ететін факторлар жалпы туризмге әсер
Туризм кластеріне әсер етуші факторлар
Сурет 5
Елімізде болған үлкен өзгерістер туризм нарығына айтарлықтай ықпал
Туризм − аймақтық және ұлттық дамуда маңызды құрал,
Туризмдегі байланысқан операторлар мен өндірісті қамтитын географиялық түрде
1.3 Туризм саласында кластерлік жүйені дамытудың шетелдік тәжірибесі
Кластерлік инициативалар өтпелі экономикасы бар елдерде ерекше мағынаға
Ірі кластерлерді дамытудың шетелдік тәжірибесі біршама және оң
Ал туризм саласының белсенді дамуы Италияда (Рим, Венеция),
Осы әлемдік туристік орталықтарда туризм инфрақұрылымының негізін қазіргі
Оңтүстік Африка елінің туризм саласын кластерлік үлгімен қалай
Бай әрі көпқырлы тарихы бар Оңтүстік Африка туристер
1994 жылдан кейінгі бірнеше жыл бойы туризм өсуі
Кластерлік бастама түрлі сектордағы туризмге қызығушылығы бар субъектілердің
Кластерлік үрдістің жақсы жоспарланған ұйымдастырушылық құрылымы болды және
1999 жылы кластерлік жобаларды ұлттық және тақырыптық деңгейлерде
Оңтүстік Африканың кластерлік бастамасы
Сурет 6
Жергілікті кластерлік бастаманың негізгі төрт мақсаты анықталды:
ең жақсы халықаралық тәжірибеге сүйене отырып, жергілікті туризмнің
төрт түрлі жердегі туризм дамуындағы айырмашылықты сезу;
әртүрлі деңгейлер – ұлттық, тақырыптық, жергілікті, арасындағы байланысты
осындай кластерлік әдіске қызығушылығы бар басқа да бірлестіктерді
Барлық деңгейдегі атқарылған жұмыстар жақсы нәтижелерді көрсетті. Алайда,
Ал енді жүзеге асырылған жергілікті төрт кластердің бірі
Үрдіс бастауын алғанда туризм өзінің алғашқы фазасында ғана
Кластерлік үрдіс басталмас бұрын туристік ұйымдар арасындағы байланыстар
Хайелитшадағы алғашқы қызмет 1999 жылы ұйымдастырылған семинарды өткізу
Осы кезде кластерлік үрдіс жақсы қолдау тапты, бірақ
Барлық елдердегі кластерлер негізінен табиғи түрде өздігінен қалыптасты.
12 ай ішінде Оңтүстік Африкадағы туризм сферасында кластерлік
Оңтүстік Африкадағы кластерлік даму барысында анықталған тәжірибелік маңызы
Белсенді қолдауды қамтамасыз ету.
Қолдау мен жеңілдіктерді Кластерлік Басшылық Тобы әсіресе алғашқы
Күшті қоғамдық қатысу.
Белсенділікті тудыратын қоғамдағы шешуші адамдардың энергиясын және формалді
Қатысушылар шеңберін кеңейту.
Кластерлік үрдіс бірнеше элиталы қатысушылардың ғана бірігуімен шектелмеуі
Сонымен қатар туризм кластерін дамытудың жақсы мысалы Хорватиядағы
Хорватиядағы туризм кластерін дамытудың стратегиясы − әртараптандыру стратегиясы.
Тұрақты стратегия жолымен қол жеткізуге болатын жоғары қосымша
Стратегияны жүзеге асыруда келесідей мақсаттар анықталды:
Ресурстардың интеграцияланған менеджментін жүзеге асыру;
Барлық мүдделі жақтардың, әсіресе жергілікті бірлестіктер, қатысу кепілдігі
Тұтынушы, бизнес-бірлестіктер мен қоғам арасындағы өзара қатынастарды күшейте
Жеке және мемлекеттік секторлар арасындағы іс-әрекеттерді келісе отырып
Өңірлер арасыдағы кооперация мен бәсекелестіктің баланста болуына қол
Стратегия мақсаттары негізгі үш Ұлттық бастамаға ауыстырылды:
а) тұтынушылар сұранысына негізделген өзгертулер арқылы Хорватияның бірегейлігі
ә) мүмкіндіктерді кеңейтуді бақылау мен туристік өнім
б) туризмді дамыту
Кластерлерді қалыптастырудың шетелдік тәжірибесін талдай отырып, Қазақстан үшін
әлеуетті қатысушыларды үгіттеу мен ынталандыру (Қазақстанда бұл 2005
ортақ стратегияны әзірлеу (кластерлік кездесулер барысында жеті басымдықты
пилоттық жобаны әзірлеу (2005 жылдың 25 маусымында Қазақстан
стратегиялық жобаны ізірлеу (елімізде осы саты Аматы қаласы
бәсекеге қабілетті салалық нарықты қалыптастырудың қорытындысы болып табылатын
Соңғы 10 жылда 20 елде жүзеге асырылған 500-ден
2 Қазақстандағы туристік кластердің дамуы мен туризм саласының
2.1 Туризмнің Қазақстан экономикасындағы даму тенденциясы және осы
2004 жылдың шілде айында Қазақстанда бәсекеге қабілеттілік пен
Қазақстандағы осы саланың жағдайына талдау жасамас бұрын оның
Туризм жөнінен халықаралық кеңес болжамдары бойынша осы саланың
Бұл сала басқа тауарлар мен қызметтерге қарағанда біршама
Ал енді еліміздегі туризм жағдайына келер болсақ, статистикалық
Сурет 7
Қазіргі кезде қызмет көрсетілген адамдар санына қарай келу
Жыл сайын туризм саласында қызмет атқаратын субъектілердің табыстары
Сурет 8
Қазіргі кезде елімізде шамамен әлемнің 80 елімен қызметтес
2006 жылы турагенттік іспен шұғылдануға 750 турфирма лицензия
ҚР Статистика Агенттігінің мәліметтеріне сүйенер болсақ, туристік фирмалардың
2006 жылы Қазақстан Республикасының 903 туристік фирмасы және
Туризм түрлері бойынша туристік фирмалар қызмет
көрсеткен келушілер саны
Сурет 9
Туризмнің негізі болып туристік саланың ифрақұрылымын дамыту болып
Сурет 10
Соңғы жылдары орналастыру объектілерінің қызмет көрсететін адамдар саны
Қазіргі уақытта ҚР Туризм және спорт министрлігінің жылдық
Туристік қызметке жасалған талдау Астана және Алматы қалаларына
Жұмыс істеп тұрған туристік фирмалар мен қонақ үй
Қазақстандық шығу туризмі сегментіндегі негізгі үлесті демалу мақсаты,
Соңғы кездегі Қазақстанға келетін туристердің географиясы біршама кеңейген.
Қазақстанның туристік қызмет көрсетулер нарығында 3,2 мыңға жуық
Сурет 11
Сурет 12
Туризмді дамыту көлік инфрақұрылымын дамытумен тікелей байланысты. Елімізге
Елде әр түрлі туристік қызмет көрсетулерде қазақстандық және
Қазақстанның туризмге ерекше көңіл бөліп, оны дамытудың алғышарттары
2.2 Туризм пилоттық кластері жобасын іске асыру
Елбасының Қазақстан халқына арнаған «Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша
Туристік саланы дамытудың 2006-2011 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы
Туристік кластерді дамыту дегеніміз ( бұл туристік индустрияны
Туристік кластер жасаудың маңыздылығын ескере отырып, Қазақстан Республикасының
2005 жылдың қазан айында Қазақстанның туристік әлеуетін анықтау
Бірінші кезеңде эксперттер Алматы қаласы мен Алматы облысы,
Туризм кластерін құрудағы алғашқы шаралар болып заңнаманы жетілдіру,
Пилоттық кластерлер жобасы қатарында қонақ-үйлер, жол, мәдени орталықтар,
Қазақстандағы туристік кластердің жалпы сипаттамасына келер болсақ оны
Туристік кластердің өзегі ( қызметтерді көрсетушілер, өзгеше айтқанда,
Тарту орындары туристік кластер картасының өте маңызды жағы
Туристік кластер картасы
Сурет 13
Туризмнің түрлерін түсінбеудің салдарынан өз клиентін, өзгеше айтқанда,
аталмыш сектордың туристік агенттіктермен өзара байланысы жеткіліксіз дамыған.
Туристік кластерді дамытуған арналған қажетті құрамдастардың бірі білім
Білім беру мекемелері туристік кластерге мамандар ұсынумен шұғылданады.
Туроператорлардың, сондай-ақ қонақ-үйлер мен мейрамханалар қауымдастықтары аталмыш саланың
Қазақстан Республикасының Туризм және спорт министрлігі мен Индустрия
Сондай-ақ туристік саланың қызметіне ықпалын тигізетін жанама мемлекеттік
Қазақстанда туристерді қызықтыратын объектілер саны жеткілікті. Компаниялар туризмнің
IPK компаниясының алдын-ала зерттеулері бойынша шетел туристеріне Қазақстанның
Кластерлік дамуға сәйкес Щучье-Бурабай курорттық аймағында біраз жұмыстар
Қазақстан экономикасының орнықты дамуы, елдің индустриялық-инновациялық дамуы жөніндегі
Туризм саласын кластерлік дамыту Жобасын жүзеге асыру Үкімет
2.3 Туризм саласы мен туристік кластер дамуының ағымдық
“Экономиканың басым секторларында пилоттық кластерлерді жасау мен дамыту
Қазіргі уақытта Алматы қаласындағы туристік қызметтер нарығы қарқынды
Бәсекелестік артықшылықтар
Сурет 14
Алматы қаласында демалыс пен туризм түрлерінің нарығында ұсыныстың
Туризмнің барлық түрлері бойынша қаланың турагенттіктері қызмет көрсеткен
Қаланың туристік қызметтің негізгі субъектілерінің көп бөлігін, 2005
Сурет 15
Диаграммадан көрініп тұрғандай, турфирмалар кластер ядросының 91%-ын
Туристік қызметтер нарығының тағы бір маңызды құраушысы орналастыру
Туристік ағымдардың дамуында орналастыру орындары маңызды рөл атқарады,
Туристік өнімдердің негізгі түрлері туристік ағымдардың үш түрі
Сурет 16
Шығу туризмінің технологиялық тізбегі қарапайым: клиент ( турагент
Қала экономикалық түрде турфирмалардың ғана емес, сонымен қатар
Келу туризміндегі технологиялық тізбек мынандай құрамдастардан тұрады, шетелде:
Даму қарқыны жағынан ішкі туризм неғұрлым тұрақты, себебі
Алматы қаласындағы ішкі және келу туризмдері туристердің келу
Алматы қаласындағы туристік кластердің қазіргі уақыттағы құрылымы қонақжайлық
Алматы қаласындағы туризм кластерінің құрылымы
Сурет 17
Ал енді осы кластер қатысушыларының қазіргі жағдайына талдау
Қала аймағындағы қонақ-үй кешені қызмет көрсету деңгейі мен
Кесте 1 Алматы қаласының қонақ-үйлері мен басқа да
Жыл Барлық нөмірлердің саны, бірлік Бір уақыттағы сыйымдылығы,
Толтырылуы, %
2004 2945 6180 621959 27,6
2005 3044 6250 906107 39,7
Сыйымдылығы 20-50 адам болатын үлкен емес мейманханалар құрылысымен
Қауіпсіздікті қамтамасыз етуді Алматы қаласының құқықтық тәртіп
Қызмет көрсету мен туризм сфералары үшін кадрларды даярлау
Алматы қаласындағы тамақтандыру кәсіпорындарының барлығы дерлік жеке
Кесте 2 Алматы қаласындағы тамақтандыру кәсіпорындары
Жыл Мейрамханалар Кафе- барлар Асханалар мен басқалар
бірлік отыратын орын саны бірлік отыратын орын саны
2004 135 12312 622 13956 162 10807
2005 127 12083 594 13531 140 9594
Кестеден көрініп тұрғандай, 2005жылы тамақтандыру кәсіпорындарының жалпы саны
Алматы қаласындағы мәдени- сауықтыру объектілері түрлі профильді кәсіпорындармен,
2005 жылы қалада барлығы 113 парк болған, олардың
Бос уақытты өткізу объектілеріне жұмыстан тыс уақыт пен
Кесте 3 2004-2005жылдардағы бос уақытты өткізу объектілері
Жыл Барлығы Қатысушылар саны, мың адам
2004 176 3031,2
2005 206 3980,8
Алматы қаласындағы мұражай қоры Қазақстандағы ең үлкені болып
Кесте 4 Мұражайлар саны мен Алматы қаласының
Жыл Кәсіпорындар саны Барлығы экспонаттар Олардың ішінде жыл
2004 11 341809 64115
2005 16 397477 55137
Іскерлік тіризмді дамыту мақсатында Алматы қаласында конгресс орталығын
Мәдени демалысқа деген сұраныстың өсуіне байланысты қалада түрлі
Кесте 5 Алматы қаласындағы концерттік ұйымдар
Жыл Кәсіпорындар саны Барлығы Филармониялық Эстрадалық
2004 14 762 489 273
2005 19 912 513 399
Алматы қаласын республиканың және орта-азиялық өңірдің мәдени орталығы
Туризм мен демалыстың табиғи ресурстары қолайлы климаттық жағдайды
Тарихи объектілер ескерткіштердің, құнды архитектуралық ғимараттар мен тарихи
Түрлі әдебиеттер бойынша жүргізілген маркетингтік зерттеулер нәтижесінде Алматы
Күшті жақтары:
Орталық Азия аймағының елдері үшін «қақпа» қызметін атқаратын
Таулы ландшафт, ол альпинизм, тау-шаңғылық, сноубординг, шаңғы тебу
Шағын аймақта ландшафттардың кең спектрінің орналасуы, экологиялық туризм
Жібек жолы бағдарындағы тарихи, археологиялық, қажылық және танымдық
Алматы қаласы мен облысында тұратын халықтардың мәдениетте, тұрмыста,
Көшпенді өмірдің дәстүрлі стилі – номадтар мәдениеті (киіз
Саяси тұрақтылық.
Бүркіт пен сұңқар сияқты құстармен бірегей аңшылықты ұйымдастырып,
Демалыс пен туризмді іскер туристердің негізгі кәсіби қызметімен
Халықаралық спорттық-көріністік туризмнің ірі өңірлік орталығы болуының перспективасы.
Қазақстанның басқа аймақтары мен қалаларымен салыстырғанда туризм түрлерінің,
Алматы қаласының туристік сферасының қазіргі жағдайының осал жақтары
Туристік қызметтердің әлемдік нарығында қаланың белгісіз болуы және
Қызмет көрсетудің төмен деңгейі бола тұра бағалардың жоғары
Қаланың өзінде туризм үшін елеулі және танымал қызықты
Қызмет көрсетуші персоналдың кәсіби осал дайындығы мен барлық
Осы елдерде туристік қызметтерді қлыптастыру мен жүзеге асырудың
Осы кемшіліктер шетелдегі туроператорларды толықтай Қазақстан және Алматының
Алматы қаласының туроператорлары мен турагенттеріне ішінара сұрау жүргізу
Визаларды алуға көп уақыттың қажеттілігі мен қиындығы –
Қарапайымдалған визалық тәртіп бойынша тіркелген мемлекеттердің шағын тізімі
Жоғары сапалы және технологиялық стандартты жарнамалық материалдардың аздығы
Қазақстан мен Алматы қаласы бойынша жарнамалық өнімдердің мемлекеттік
Көлік қызметкерлері отандық туризм мәселелеріне немқұрайлы қарайды:
Халықаралық сапарлардың кестесінің қолайсыздығы мен әуежай қызметіне тапсырмалардың
Алматыдан Түркістанға, Алакөл мен Балқаш көлдеріне, Щучинск- Боровой
Жақсы жабдықталған автобустардың, сапалы жолдардың болмауы, жол бойы
Турфирмалармен келісімі бар тасымалдаушылар қауіпсіздік ережелеріне немқұрайлықпен қарайды.
Тасымалдаушылар аяқ астынан өз қызметтеріне бағаның өскенін хабарлап,
Орналастыру мен көлік сферасының сандық және сапалық дамуы
Қызмет көрсету деңгейі, сервис сапасы мен бағалары бойынша
Қызмет көрсетуші персонал дайындығы мен сервисінің, әсіресе қызмет
Алматы қаласында орналастыру, тамақтану, көлікпен қамтамасыз ету сферасында
Қонақ-үй кешендерінің қызметкерлері шетелдік туристерге қызмет көрсетудің халықаралық
Халықаралық стандартқа сай таксилер мен автобустар қызметінің жетіспеуі.
Алматы және оның маңындағы табиғи объектілер мен тарихи-
Туристік кластердің жақсы қызмет етуіне кедергі болып табылатын
Қазақстандағы туризм дамуындағы Алматы қаласының мықты және осал
қала туризмінің дамуы бойынша іс - әрекеттердің стратегиялық
бәсекелестікті арттыру мен Қазақстанның шикізатты емес салаларының дамуы
қаладағы қоғамдық және жеке сектордың мобилизациясы;
Алматы қаласының туризм индустриясы әлеуетінің бәсекеге қабілеттігін альтернативті,
Алматы қаласы мен Алматы облысындағы туристік кластер дамуының
3 Туризм кластерінің Қазақстан Республикасы экономикасындағы даму
3.1 Ұлттық туризмді дамытудың өзекті мәселелері мен оларды
шешу жолдары
Әлемнің көптеген елдері үшін туризм экономиканың ең табысты
Қазіргі күні Қазақстан шетел азаматтары үшін демалыс орны
Білікті мамандардың болмауы мен зерттеулердің аз мөлшері.
Туризм саласында зерттеулермен шұғылданатын арнайы институттар жоқ (қазіргі
Туристік кадрларды сапалы дайындауды қамтамасыз ету үшін мыналарды
Халықаралық тәжірибеге сәйкес Дүниежүзілік туристік ұйым ұсынған туризм
туристік сала үшін кадрлар дайындайтын жоғары оқу орындарына
республикада ғылыми-практикалық конференциялар өткізуді және кадр дайындау мен
туристік кадрлар даярлауды жүзеге асыратын жоғары және орта
гидтер, экскурсияшылар, туризм нұсқаушыларын қоса алғанда, туристік индустрия
Еуропа білім беру қоры мен халықаралық ынтымақтастық шеңберінде
Бұдан басқа, халықаралық сарапшылардың қорытындысы бойынша туристік саланы
Инфрақұрылым мен демалыс индустриясының осал дамуы.
Негізгі проблема дамыған инфрақұрылымның, атап айтқанда, халықаралық стандарттарға
Көптеген, әсіресе аймақтардағы қонақ-үйлер, кемпингілер, мейрамханалар Кеңес Одағының
Мамандардың ойынша туризмнің дамуына неғұрлым әсер ететін қонақ-
Қазақстан Республикасында санаторийлік-курорттық істі дамыту ерекше маңызға ие,
Бірінші кезекте коммуникациялық жүйелерді Қапшағай су қоймасындағы, Алматы
Сонымен қатар Жібек жолының Қазақстан аумағындағы бөлігінің туристік
Қазақстан аумағында тұрақты рейстермен жұмыс істейтін 6 шетелдік
Әкімшілік кедергілердің болуы да өзекті мәселе балып табылады.
Туризм сферасында бұл мәселені шешу үшін түрлі елдер
Маркетингтің болмауы.
Елімізде көптеген әдемі жерлер болса да, олар шетел
Маркетинг стратегиясы келесі бағыттарда жүзеге асады:
«Қазақстандағы туризм» атты бірегей ақпараттық Интернет-порталын жасау. Интернеттен
әлеуетті туризм түлері бойынша BBC, CNN, Euronews, Discovery,
қазақстанның туристік потенциалы бойынша брифинг, презентацияларды ұйымдастыру;
мақсатты нарықтардың ерекшеліктерін ескере отырып жекелеген видеороликтерді әзірлеу;
алдыңғы қатарлы БАҚ мен ірі туроператорлардың өкілдері үшін
ірі көрмелерге қатысу және сонымен бірге осындай көрмелерді
Қаржылық ресурстар мәселесі, бұл мәселе кластердегі барлық «экспериментті»
Туризмнің экономиканың басымдықты салаларының бірі болып жариялануы салдарынан
Туристердің қауіпсіздік мәселесі.
Туристің қауіпсіздігі мемлекеттің саясатына, туроператорлар мен турагенттердің турларды
Туристердің қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін мыналар қажет:
туристік кадрларды арнайы даярлауды және туристерге қызмет көрсету
туристік ортаны қорғау және күзету;
қорғану және қауіпсіздік мәселелері бойынша халықты және туристерді
ұйымдасқан қылмысқа, лаңкестікке және адам саудасына, әйелдер мен
Қазақстанға туристік және өзге де көші-қон ағындарының кіріп
облыстар мен Астана және Алматы қалаларында туристерге көмек
Жоғарыда айтылғандай, Қазақстанның басымдығы ұсынылатын туристік қызметтердің түрінде
Іскерлік туризм көлемі шағын. Шетелдік компаниялардың іскерлік жоспарлары
Сонымен қатар кластер ішіндегі фирмалар арасында туындайтын қиындықтарды
Сонымен қатар елімізде қалыптасып жатқан кластерлік жүйеге шекарасы
Осылайша, туризм индустриясы мен туризм кластерін дамытудағы негізгі
жаңа ораластыру және демалу объектілерін салу, көлік пен
туристік бағыттағы тартымды ел ретінде Қазақстанды үгіттейтін тиімді
әкімшілік кедергілерді қарапайымдау, оның ішінде визаларды тіркеу процедурасы
қазақстандық туристік ұсыныс пен сұраныс жайлы ақпараттық базаны
шетел туристері үшін жеке қауіпсіздік пен беріктілікті қамтамасыз
компаниялар кооперациясына жағдай жасау, сол арқылы туризм қызметінің
дамыту жоспарын басқарудың барлық деңгейлерінде жүгізу;
туристік объектілер құрылысын қаржыландыру.
3.2 Туризм кластерін қолдау шаралары мен даму
Қазақстанның перспективті кластерлер қатарына туризмді жатқызуы біздің республикамыздың
Мемлекет туризм дамуына үлкен назар аудара бастады. 2006
Қазақстанды 2010 жылдың аяғына қарай Орта Азия аймағының
Жоғарыда айтып кеткендей, туризм кластері жобасын дамыту үшін
Сыртқы және ішкі істер министрлігі, ҚР Ұлттық Қауіпсіздік
Дамыған елдер үшін визаларды беру тәртібін либерализациялау Қазақстан
Туризм кластері мен саласы жұмысшыларына квалификациялық талаптар мен
Туризм объектлеріне апарар 115км автокөлік жолдарын жөндеу жұмыстары
Осы кезеңде «Байқоңыр» ғарыш айлағының туристік мүмкіндіктерін қолдау
Туризм пилоттық кластерін дамыту бағдаламасы шеңберінде түрлі елдермен
Қазақстанды туризм елі ретінде ұсыну мақсатында халықаралық
Өткен жылы Қазақстан Республикасының Туризм және спорт
2006 жылдың тамызынан бастап алдыңғы қатарлы әлемдік әлемдік
Осындай белсенді жарнамалаудың нәтижесінде шетелдік туристер ағымы артып,
Аймақтық деңгейде сырттан келу туризмін дамыту үшін неғұрлым
Туризм кластерінің даму перспективаларына келер болсақ, осындай қолдау
Туристік фирмалардың көптеген басшылары қысқа мерзімді туризм дамуын
Туризм саласы әлемдік деңгейде де, отандық деңгейде де
Болжамдарды ескерсек, 2011 жылдың соңына қарай елде 368300
Бұл ретте туризм саласының инвестициялық тартымдылығын арттыру мақсатында
халықаралық бизнес-қоғамдастықтың Қазақстанның туристік мүмкіндіктері туралы хабардарлығын арттыру
туристік-этнографиялық кешендер түріндегі объектілердің құрылысы, бос уақытты өткізу
шағын кәсіпкерлікті қолдау қоры мен басқа да отандық
сырттан келушілер туризмін дамыту үшін неғұрлым тартымды, әлемдік
киіз үйлер дайындайтын кәсіпорындарды қалпына келтіру және жаңаларын
Шартты түрде орта есеппен бір шетел туристі бюджетке
Инвестициялау институтын дамыту тиімділігі бұл бағытта жүйелі мемлекеттік
2007-2008 жылдары әзірленген шебер-жоспарлар негізінде Алматы, Ақмола, Шығыс
Осы аймақтарда және жалпы республика бойынша 2000-2020 жылдарға
жаға-жай мен күн;
спорт туизмі (қысқы, су асты спорты);
қызықты және оқиғаларға толы туризм;
табиғи / ауыл / экологиялық туризм;
мәдени-танымдық туризм;
қала туризмі;
круиздер;
тақырыптық туризм;
іскерлік туризм.
Сол уақытта туристік өнім нарықтың үш аспектісіне бағытталуы
Мына аймақтарда сауықтыру индустриясын біріктіретін туристік кешендер құрылысы
Қапшағай қаласында Диснейленд-парк және Лас-Вегас үлгісі бойынша туризм
жаңа технологияларды пайдалана отырып, Канаверал мысының Невада штатындағы
Туристік кластерді дамыту перспективаларының бірі ретінде Каспий теңізі
Еліміздегі туризм саласын дамытудың мемлекеттік бағдарламасында көрсетілген шаралар
Халықаралық сарапшылардың бағалауы бойынша, туризмді дамыту жөніндегі мемлекеттік
бірінші кезеңде (2007 - 2009 жылдар) ішкі туризм
екінші кезеңде (2010-2011 жылдар) ішкі туризм бойынша 2010
Сырттан келушілер туризмі есебінен сонымен қатар халықтың жұмыспен
Қазақстанда туристік қызмет индустриясын дамытудың, оның ішінде жоспарланған
3.3 Алматы қаласындағы туристік кластердің даму
бағыттары мен өзекті мәселелерді шешу жолдары және
дамытудың перспективалары
Алдыңғы бөлімде айтылған мәселелер мен мақсаттарға сәйкес Алматы
Мемлекеттік реттеу секторы бойынша – қалада бар экономика,
Қонақ - үй қызметі секторы бойынша – арзан,
Қоғамдық тамақтану секторы бойынша – Қазақстан халықтарының ұлттық
Көлік секторы бойынша кластерлік бастамалар дамуын көлік
Алматыдағы әуежайда туристерге көрсетілетін қызмет сапасын жақсарту, шекаралық
Туризмнің дамуы үшін маңыздылығы бойынша екінші болып автокөлік
Темір жол көлігінде Орта Азия аймағындағы елдер бойынша
Қауіпсіздік секторы бойынша тегін қалаішілік телефон байланысы мен
Туризм мен демалыстың барлық түрлерін кадрлық қамтамасыз ету
Мәдени-сауықтыру объектілерінің секторы бойынша алдыңғы жылдарға неғұрлым перспективті
Экскурсиялық объектілер секторы бойынша маңызды бағдар жаңа объектілер
Табиғи және тарихи ресурстар секторы бойынша бағдарлар мен
Алматы қаласының туристік кластері мәселелері ең алдымен мемлекет
Жергілікті және қалалық деңгейде туризм дамуының келесі мәселелері
туристік қызметтердің альтернативті нарықтарын үнемі бақылау мен қаланың
Алматы қаласындағы туристік кластердің Үйлестіруші Кеңесінің тиімді қызмет
жаңа объектілер құрылысы мен ескілерді реконструкциялау, қызмет көрсету
шетелдердегі мемлекеттік органдар құрылымын пайдалана отырып, қаланың туристік
шетел тілдерінде қала мен оның маңы бойынша жол
шетелдік туроператорлар мен БАҚ үшін Алматы қаласы мен
туризмді салауатты өмір салтының ең жақсы түрі ретінде
қала шеңберінде туризм инфрақұрылымы сферасындағы жобалар үшін жеңілдіктер
Бизнес үшін Алматы қаласындағы туристік кластерді дамытуға қатысуы
туристік қызметтердің ішкі және сыртқы туризм нарығындағы туризм
шетел туристерін тарту мен Алматы қаласы маңында жаңа
шағын және орта деңгейлі жеке қонақ-үйлердің құрылысын инвестициялау;
Алматы қаласының әкімшілігімен бірге туристік өнімді ілгерлету бойынша
Осы туризм кластері дамуының шебер-жоспарында қаладағы туризмнің барлық
Кесте 5 Алматы қаласы үшін болжам мәліметтері
Туристер ағыны
(мың адам)
2006 ж. Болжамдар 2007жыл 2006 жылға пайызбен 2008
2007ж. 2008ж.
Келу туризмі
оның ішінде турфирмалар арқылы 125,0
50,0 128,0
60,0 130,0
75,0 102,4%
120,0% 104,0%
150,0%
Ішкі туризм 32,0 34,0 40,0 106,2% 125%
Шығу туризмі
оның ішінде турфирмалар арқылы 157,0
70,0 158,0
75,0 160,0
85,0 100,6%
107,1% 102,0%
121,0%
Кестеден көрініп тұрғандай Алматы қаласында туристік ағындардың тұрақты
Алматы қаласында туризмнің өсуі нәтижесінде қаланың қызмет көрсету
Алматы қаласы мен Алматы облысындағы туристік кластерді дамыту
маңызды жалпыжүйелік мәселелерді шешу (әкімшілік кедергілер, қаржыландыру, кадрлық
инфрақұрылымды туризм сегменттері бойынша дамыту:
Алматы қаласындағы 1000 орынға конгресс-орталығы құрылысы (іскерлік туризм);
Облыстық және республикалық маңызы бар, туристік объектілерге апаратын
Алматы қаласы мен облысында туризм дамуына әсер ететін
қорғалатын аймақтар жүйесін одан әрі дамыту (Жоңғар және
Қорытынды
Қазіргі күні Қазақстан экономикасындағы басымдықты бағыттардың бірі кластерлік
Еліміз туризмді дамыту үшін қажетті бай табиғи және
Осыған орай дипломдық жұмыста кластерлер, әсіресе туризм кластері
кластер дегеніміз - өнеркәсіптің қандай да бір саласындағы
кластерлер маңыздылығы олардың қоғамдағы іскерлік өмірдің барлық аспектілерін
туризмге кластерлік тұрғыдан қарау тек қана қызмет көрсету
кластерлерді дамыту бойынша халықаралық тәжірибие үлкен, ал нақты
туристік сала дамуының оң тенденциясы байқалады. Біріншіден, туристер
Алматы қаласының туризм кластері кейбір мәселелерге қарамастан жақсы
2004 жылдың шілде айында Қазақстанда бәсекеге қабілеттілік пен
туризм кластері мен жалпы туризм саласы дамуындағы мәселелерге
еліміздегі туризм саласының қарқынды дамуын тежеп, оның толық
ұсынылған шаралар кешенін іске асыру туристер ағынын ел
Қазақстандағы туризм кластерлік жүйеге негізделе отырып дамуы арқасында
Қолданылған әдебиетер тізімі
Л.С.Спанкулова. Проблемы развития кластерной экономики промышленности на региональном
М.Ж. Тұрсымбаева. Экономиканың шикізаттық құрылымын өзгертуде кластердің рөлі
К.Сарин. Помогут ли нам кластеры?// Мир Евразии. -2005.
М.Афанасьев, Л.Мясникова. Мировая конкуренция и кластеризация экономики //
С.Байзақов, Н.Райхан. Қазақстан экономикасын кластерлер көтереді // Ақиқат.
А.Бельгибаева. Кластер как инструмент повышения конкурентоспособности сельскохозяйственной продукции
А.Л.Шалабекова. Применение кластеров в управлении экономикой // АльПари.
А.Казбек. Стратегия «быстрых побед» в экономике Казахстана позволит
М.Темирбаев. Успешные кластеры – пример общенационального согласия //
S.Nordin. Tourism clustering and innovations// European Tourism
Е.Давыденко. Казахстан – туристическая Мекка?// Мир Евразии.-2005.
PricewaterhouseCoopers, 2001, adapted from Poon 1993 & Cooper
Porter M.E. “Clusters and the new Economics of
Портер М. Конкуренция. – СПб.: Вильямс, 2002. –
Gunn.S.A. Tourism Planning/ Washington: Taylor and Francis, 1994.
Текенов У.А. Теоретические и практические аспекты формирования и
С.Байзаков, А.Калабаева. О развитии экономической школы кластерного анализа
Мастер-план развития туристского кластера Алматинской области на 2007-2008
Исмаилова Д. Понятие туристического бизнеса и его значение
Н.Ким. Компании и рынки. Туризм. Обратите внимание// Nationаl
Отчет о проделанной работе за 2006 год и
Қазақстан Республикасының Статистика жөніндегі Агенттігі мәліметтері, www.stat.kz
Қазақстан Республикасының Туризм және спорт министрлігінің Туризмді
Отчет о проделанной работе за 2006 год Министру
Қазақстан Республикасында туристік саланы дамытудың 2007-2011 жылдарға
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Назарбаевтың «Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан»
Презентация кластерного развития туризма, данные Министерства Туризма и
«Қазақстан Республикасындағы туристік қызмет туралы» Қазақстан Республикасының Заңы,
www.cluster.kz ақпараттық сайты.
Стратегия развития туристской отрасли Казахстана, презентация промежуточного отчета
Журкабаева Бахытгуль// Капитал.- 2006г.- 19 декабря, инфор-мационный сайт.
С.Аяғанов. Жүйелілік болмай, жүрісімізден жаңыла беретініміз анық// Егеменді
Мастер-план развития туристского кластера города Алматы на 2007-2008
www.almaty-stat.kz ақпараттық сайты.
Презентация по Национальной кадровой системе Республики Казахстан, данные
Тенденции развития туризма, презентация Министерства Туризма и спорта
А.Бейсенбаев. Требуется инфраструктура// Казахстанская правда.- 2006.- 3 октября.
И.Полевой. Осбенности национального туризма// 04.08.06. www.gazeta.kz ақпараттық
Л. Кельбуганова. Казахстанский туристский продукт в кластерной политике
Проект презентации отчета о деятельности Рабочей группы по
«В Варшаве прошли переговоры по проекту соглашения между
www.almaty.nursat.kz ақпараттық сайты
ҚР Үкіметінің 2005 жылғы 25 маусымдағы № 633
Л. Мухитова. На пользу туристу// Казахстанская правда.- 2006.-
Б.Т. Матаева. Қазақстан Республикасында туистік қызмет индустриясын дамыту
О.Устенова. Особенности спроса потребителей на туристские услуги в
Н. Райхан. Туризм - қаржының бір көзі// Ақиқат.
Г.М.Смағұлова. Қазақстанның Орталық Азия елдерімен экономикалық ынтымақтастығының перспективалары//
Е.Ополченова. Проблемы развития национального туризма// Туризм.- 2006.
Ж.Каукенов. Кирпичики государственной архитектуры// Деловой мир. - 2005.
100
Маркетинг
Сыртқы ортаның ақпараттық ресурстары
Сыртқы ресурстар мен контрагенттер
Үкімет
Жалпы жүйелік ішкі ақпаратық орта
Кластер кеңесі
Ақпараттық кеңестер
Технологиялар
Жабдықтар
Арнайы қызметтер мен ресурстар.
Білім беру
Ғылым
Инновациялар
Байланысқан салалар
Ішкі жабдықтаушылар
Соңғы тауарлар өндірісі
Тұтынушы
ішкі
Ортақ логистикалық терезе
Географиялық шекара
Стратегия, құрылым, бәсекелестік
Өндіріс шарттары
Сұраныс
Байланысқан және косалқы салалар
Үкімет
Шанстар
Халықаралық іскерлік белсенділік
Кластерлер
Білім беру
Ақпараттық жүйелер мен экономикалық ақпараттың таралуы
Экспортты шығару
Иммиграциялық саясат
Шетел инвестицияларын тарту
Кластерлерді қолдау институттарын дамыту
Макрологистика
Ғылым мен технологиялар саласындағы саясат
Тігінен
интеграция
Көлденең интеграция мен консолидация
Өндірушілер
Орналастырушылар
Өткізушілер
Тұтынушылар
Көлік
Тартымдылықтар
Тұрғылықты орын, қонақ- үй
Басқалар, мысалы қоғамдық тамақтану, мейрамханалар
Келуші агенттер
Туристік операторлар
Саяхат агенттіктері
Туристік гидтер
Ақпарат
ТУРИЗМ КЛАСТЕРІНІҢ ҚЫЗМЕТ ЕТУІ
Ұйымдық басқару
Мәдени ресурстар
Табиғи ресурстар
Мемлекеттік саясат
Қаржы
Жұмыс күші
Кәсіпкерлік
Байланыс
Бәсекелестік
Қызығушылығы бар субъектілер
Үкімет
Жұмыс күші
Бизнес
Байланыс
Басшылық тобы
ТКК
ЭКТ
Жобалау
Консалтингі
Кластерлік навигаторлар
Ұлттық туризм тобы
Жергілікті пилоттар
Тақырыптық пилоттар
Тартымдылықтар
- жабайы табиғат, ұлттық паркілер;
- спорт, балық пен аң аулау;
- треккинг;
- ерекше мәдениет.
Ядро
Туроператорлар
- гидтер
Қонақ-үй шаруашылығы
- қонақ үйлер
- демалыс үйлері
Көлік компаниялары
- әуе, т.ж., авто, такси
Жабдықтаушылар
Мейрамхана,
кәсіпшілер,
ұлттық кухня, құрылыс, қаржылық қызметтер, сақтандыру
Туристер
жеке тұлғалар, туристік топтар, жанұялар, ғылыми топтар, спорттық
Елдер
Ұлыбритания, Германия, Азия АҚШ,Франция,
Экономикалық жүйенің негіздері
Үкімет ұйымдары
Индустрия ассоциациялары
Инфрақұ-рылым
Жолдар
Аэропорт
Телеком-муникаця
Тікелей
Индустрия және сауда министрлігі
Үйлестіру ші кеңес
Туризм және спорт министрлігі
Жанама
- Көлік министрлігі
- Сыртқы істер
- Экономика
- Ауыл шаруашылық милиция
- Шекара қызметтері
КТА
КАГИР
Еуразия қоры
Адам ресурстары
Тұран
Туризм және спорт академиясы
Шет тілдер институты
Туроператорлар
Жергілікті өзін-өзі басқару
Жергілікті басқару органдары
Мемлекеттік бақылау- қала әкімшілігі
Қауіпсіздікті қамтамасыз ету
Қонақ- үйлер
Мәдени- сауықтыру объектілері
Кадрлар
Табиғи- тарихи ресурстар
Экскурсилық объектілер
Тамақтандыру кәсіпорындары
Көлік
Кластер ядросы:
Туроператорлар мен турагенттер