Қазақстан Республикасы
Ауыл шаруашылық министрлігі
С.Сейфуллин атындағы
Қазақ мемлекеттік агротехникалық университеті
Курстық жұмыс
Тақырыбы: «М.Жұмабаевтың
қазақ педагогикасын дамытудағы үлесі».
Орындаған: Шарипова Диана
Астана, 2005
Жоспар:
Кіріспе.
1. М.Жұмабаевтың тәрбие процесіне қатысты көзқарастар мазмұны.
1.1 М.Жұмабаевтың педагогикалық ойлары.
М.Жұмабаевтың өлеңдеріндегі ұстаздық-тәлімгерлік идеялары.
М.Жұмабаевтың педагогикалық мұрасындағы психология.
2. Мағжан Жұмабаевтың педагогика ғылымын дамытуғы қосқан үлесі.
2.1 «Педагогика» оқулығының қазақ педагогикасындағы орны.
2.2 Мағжан Мұмабаевтың бастауыш мектеп педагогикасын дамытуға әсері.
3. М.Жұмабаев мұрасына қатысты көз-қарастар.
3.1 М.Жұмабаев туралы ғалымдардың ой-пікірлері.
3.2 Мағжанның тәрбиелік идеялары – тәуелсіз ел мектебінің
Қорытынды.
Әдебиеттер тізімі.
Басқалар.
1. М. Жұмабаевтың педагогикалық ойлары
1.1 М.Жұмабаевтың тәрбие процесіне қатысты көзқарастар мазмұны
Адам баласымен бірге жасасып, бірге өмір сүріп келе
Олай болса тәрбие – мәңгілік категория. Соған қарамастан
«Педагогикадағы» қиын, күрлелі мәселелердің бірі тәрбиенің мақсатын анықтау
Мағжан тәрбиенің мақсатын өте терең тұжырымдайды, ол: «баланы
Сөйтіп Мағжан осы ғасырдың басында-ақ тәрбиенің шеңберін, оның
Мағжан - өз халқының патриоты. Сондықтан да оны
Демек, тәрбиеде ұлттық ерекшеліктер мүлде сақталмады, ұлттық тәрбие
Мағжанның данышпандығы сонда, ол осыны көріп – білгендей
Бұдан артық анық, дұрыс болжам айту қиын. Ұлы
М.Жұмабаевтың өлеңдеріндегі ұстаздық-тәлімгерлік идеялары
Өз заманының ең білімдар адамдарының бірі Мағжан елінің
Ұлтына деген сүйіспеншілігі Мағжанды «ұлтшыл» атандырды және өзі
Мағжанның 1913 жылы Қазан қаласында шыққан бірінші жинағы
«Ләззат қайда?» деген өлеңде ақын жас жанына тыншу
Айтар сөзім, мінекей,
Аласұрған көңілге:
Оқу оқы, өнер қу,
Басқалардан түңіл де!
ХХ ғасырдың басында Мағжан өскен аймақтағы Қызылжар мен
Таласып өнер-білім алып жатыр,
Күнбе-күн алға қарай барып жатыр.
От жегіп, көкте ұшып, суда жүзіп,
Тәңірімнің рахметіне жарып жатыр.
Біреулер оқып төре болып жатыр,
Шен алып, бақыт құсы қонып жатыр.
Ұмытылып өзін-өзі бұл сабаздар,
Жұртына қарсы таяқ соғып жатыр, -
деп, түйіндейді. Бұл жолдарға түсінік беру артық.
Ұстаз жыршы өзінің бүкіл шығармашылығын бала оқыту, тәрбиелеу
«Кітап әпер, оқысын балаң қолына,
Малды аяма оқу-білім жолына.
Өнер алып, басқалармен қатар бол,
Қосыл бірдей адамзаттың тобына!» -
деп, қазақты оқуға, білімге шақырады.
«Өнер-білім қайтсе табылар» атты өлеңінде Мағжан жастарды оқуға
Мағжан Жұмабаетың шығармасын, әсіресе, ағартушылық шығармасын әңгімелегенде оның
Ауылдағы ойын балаларына арналған «балалық шақ» деген тамаша
Жастық – алтын,
Құрып қал салтын.
Салты оның – үйрену!
Өнер қуып,
Бел бекем буып,
Надандықтан жирену!
Тұрма, қарғам, ұмтыл!
Аты өшкірден құтыл! –
«Аты өшкірден құтыл» деп отырғаны – надандық. Баланың
Осы өлеңге ұқсас «Қарағым» деген өлеңінде Мағжан:
Қарағым, оқу оқы, босқа жұрме!
Ойынға, құр қарасың, көңіл бөлме.
Оқымай, ойын қуған балаларға
Жолама, шақырса да, қасына ерме!
Кідірме, аялдама, алға ұмтыл,
Алам деп көктен жұлдыз қолың серме, -
деп, жас жеткіншектерді оқу-білімге шақырады.
«Әже» атты өлең - әже мен немересі арасындағы
Қоя қойды Кенжебай,
Жылаған жаңа нан сұрап,
Тындап отыр тентектер,
Алма беті албырап,
Ауыздары аңқиып,
Сілекейі салбырап…
Қандай ғажап көрініс! Осы күні немерелеріне ертек айтып
Осыған ұқсас Мағжанның тағы бір өлеңі «Немере мен
Осы тектесқай жырынан болсын Мағжанның биік парасаты, кемеңгер
Жалпы Мағжан еңбектерінің негізгі идеясы – ұстаздық бағытта,
1.3 Мағжан Жұмабаевтың педагогикалық мұрасындағы психологиялық көзқарастар мәні
Педагогикалық психология – ғылымда ерекше орын алатын саланың
Баланың ана құрсағынан бастап есеіп ер жеткенге дейінгі
Америка, Ресей психологтары осы мәселелерге үлкен үлес қосып,
Қазақстанда сауатсыздықты жоюда Мағжан жазған, әлденеше рет ондаған
Ғылыми тілі – абстрактылы, Мағжанша айтқанда, жалаңаш тіл.
М.Жұмабаев қазақ баласының бесікке салып, бөленуінен бастап есейгенге
Көрнекті педагог ақын өз еңбегінде психологияға ерекше мән
Дарынды ұстаз «психология – адам жанының жайын, жан
М.Жұмабаев «психология» деген сөзді «жан тілі» деп аударып,
Қарымды қалагер қазақ арасында бұрыннан терең тағылымды аңыздар,
Оның еңбектерінен біз бірқатар маңызды, құнды, нұсқалы психологиялық
«Адам – жаңашыл: жаңа үстіне жаңа тілейді, жаңадан
Адамзат көшінің бір орында қалып қоймай, топтаурын сүрлеуде
М.Жұмабаев жалпы психология мәселелері жөнінде айтқан түйін тұжырымына
Мағжан өзінің еңбегінің бір бөлігін психологияға арнауы тектен-тек
ХХ ғасырдың 20-30 жылдарында қазақ даласында бой көрсеткен,
Қазіргі кезеңнің өзінде психология ғылымы жаңа дамып, елімізде
Исі қазақ М.Жұмабаев ақын есебінде жақсы білсе, енді
2. Мағжан Жұмабаевтың педагогика ғылымын дамытуға қосқан үлесі
2.1 «Педагогика оқулығының қазақ педагогикасындағы орны
1922 жылы 15 қырқүйегінде Қызылжарда өзінің «Педагогика» еңбегі
Мағжан өзінің осы педагогикасын 14 ірі бөлімнен құрып,
Тағы бір ерекшелік Мағжан дене тәрбиесін бірінші
Адамның дені сау, мықты болып өсуі үшін дене
Мағжан Жұмабаевтың медицина саласынан да құр алақан емес
Екінші бөлімге Мағжан жалпы педагогика ғылымын қояды. Педагогикасының
Педагогика пәнін М.Жұмабаев 5-ке бөледі: 1. Жалпы педагогика
Әлемдік педагогиканы меңзей отырып, Мағжан халықтық педагогиканы есінен
Әрине, егеменді елдің мектебі, педагогикасы, ұлттық тәрбие, ұлттық
Мағжан тек қана педагог емес. Адамның көңіл күйін,
Шайқап, шайқап баланың басын айналдыру, баланы есінен тандыру.
Қазақ әйелі! Балаңда қасың болмаса, тербетпе. Бесік баланың
Сондай-ақ адам өмірі үшін ұйқының, қозғалыстың, серуеннің мәнінің
Алайда діндарлыққа салынып, «жанды» әлдебір құдыреттің, құдайдың ісі
«Педагогика» кітабындағы үлкен бөлімнің бірі «Суреттеу» деп аталады.
«Бір нәрсені балаға ашық ұқтырмақшы болсаң, сол нәрсенің
Мұндай сөздерді айтатын мұғалім әлсіз, дәрменсіз. Өйткені, мұғалімнің
Пәнді оқытуда жаңалық болмаса, ғылым болмаса сабақ оқушыға
Мағжанның тағы бір тоқтаған тақырыбы «Ес» туралы. Есті
1.Көру есі. 2. Есту есі. 3. Қозғалу есі.
Әсер күшті болу қажет.
Сыртқы сезімдерді көбінің қатынауы.
Жаңа білімді бұрынғы біліммен байлау. Пысықтау.
Қарап отырсақ бүгінгі сабақтың талаптарына сәйкес емес пе?
Мағжанның ендігі бір ерекше сипаттаған бөлімі қиял туралы.
«Қазақ қиялы тәрбие көрген жоқ, әлі таза, әлі
«Орыс учительдерінің бір сөз бар – қазақ баласы
Ертегі туралы жазғанында да педагог-ғалым, баланың өмірі үшін
Егер, сен балаға өтірікші туралы ертегі айтсаң, сол
Баланың жақсы оқуы үшін оның ойлау қабілетінің де
Мағжан Жұмабаев бала тіліне аса ұқыптылықпен қарауға шақырады.
Мағжан Жұмабаевтың адам жанын терең сезінетін психолог-ұстаз екендігінің
«Баланы қорқыту, оны жазалау дұрыс емес. Бір нәрсені
Сонымен қатар Мағжан Жұмабаев әдіскер. Мысалы, «Ішкі сезімдердің
«Сұлулық сезімдері» деген бөлімде педагог адам тек қана
Педагог-ғалым бала тәрбиесіндегі, әсіресе қыз баланы тәрбиелеуде әйелдің,
«Баланың маңдайындағы адамдарының жүріс-тұрыстары да әдепті, сұлу болуға
Ол өзінің мәдениет, сұлулық, ізгілік туралы ойларын «Құлық
«Педагогика» кітабының соңғы бөлімі «Баланың жалпы жаратылысына» арналған.
Бұл оқулық соңғы жылдарда 4 рет басылды. Мұндай
Педагог, зерттеуші Алма Қыраубаева: «Болашақ мұғалімдерді қазақ баласының
Халық тәрбиесінің мәселелерімен өмір бойы айналысып келе жатқан
2.2 М. Жұмабаевтың бастауыш мектеп педагогикасын дамытуға әсері
Бастауыш мектепте ана тілін оқыту, тіл дамыту әдістемесін
І-сыныпта: а) жандағы әсерді қысылмай сөзбен жарыққа шығару;
ІІ-сыныпта: а) естігені я көргені туралы толығырақ әңгіме
ІІІ-сыныпта : а) бастан кешкен оқиғалар бойынша ойдан
ІY-сыныпта : а) белгілі бір пікірдің жобасымен толық
Сондай-ақ М.Жұмабаев ана тілінің мектептің дәл төрінен орын
Мектептің міндеті – бір жақтан, хат таныту болса,
оқу, жазуға үйрету;
емлеге дағдыландыру;
жазбаша сөзді өркендету;
баланың ұғымына лайық ауызша һәм жазба әдебиет түрлерімен
ұғып оқуға дағдыландыру.
М.Жұмабаев бала не нәрсемен айналысса да, ісіне ынталы
3. М.Жұмабаев мұрасына қатысты көз-қарастарға сүйену мәні
3.1 М.Жұмабаев туралы ғалымдардың ой-пікірлері
Мағжан Жұмабаевтың педагогикалық қызметіне тоқталғанда оның ұстаздық шеберлігін
Ш.Елеукенов М.Жұмабаевтың ақталып, халқына оралғандығы жайлы былай дейді:
Ж.Аймауытов өзінің «Мағжанның ақындығы туралы» атты мақалысында: «Мағжанның
Сәбит Мұқанов 1932 жылы: «Мағжан, әрине, қазақтың күшті
«Қазақ жазушыларынан, әрине, Абайды сүйемін… бұдан соң Мағжанды
«Мағжан – алдымен сыршыл ақын. Мағжан сөзіндей «тілге
3.2 Мағжанның тәрбиелік идеялары – тәуелсіз ел мектебінің
Бүгінгі және болашақтың ұрпаған қалай тәрбиелеп, оқытып шығару
Президент Н.Назарбаев өзінің «Қазақстан 2030» жолдауында:
«…Оқушыларды қазақстандық патриотизм мен шығармашылық жағынан дамыған жеке
М.Жұмабаев та кезінде осы бағытты меңзеді, егеменді елдің
Еврей, жапон т.б. ұлттардың жас буынды сәби күнінен
Біздің қазақта да ертеде осындай тәрбиенің болғаны белгілі.
Мағжан өз «Педагогикасында» «Баланы ешбір уақыт қорқытпау керек…баланы
Бүгінгі ұрпақ – бақытты ұрпақ. Өйткені олар ата-бабамыз
Жаңа ғасыр мектебін қалыптастыру үлкен ойлылықпен, іскерлікпен шешілетін
Себебі оқулық мектеп үшін де, оқушы үшін де,
Сөздің түйіні бізге бүгін ғылыми тұрғыдан дәлелденіп, сыннан
Қортынды
Т.Қожакеев «Көк сеңгірлер» атты еңбегінде : «Қолда барда
Өз заманның ең білімдар адамдарының бірі Мағжан елінің
Қазіргі кезеңнің өзінде психология ғылымы жаңа дамып, елімізде
Мағжанның «Педагогика» оқулығын оқи отырып мына қортындыға келеміз:
М.Жұмабаевтың «Бастауыш мектепте ана тілі» еңбегі жан-жақты ойластырылған,
Қазақстан бүгіндері демократиясы дамыған, өркениет елдер қатарынан бағыт
Қолданылған әдебиеттер:
Қалиев Қ. Этнопедагогика. Астана. 2003
«М.Жұмабаев педагогикалық көзқарастар».
2. Жұмабаев М. Педагогика. Алматы. 1992
«Мағжанның педагогикалық мұрасы жайында».
3. Әбиев. Педагогика. Алматы. 2004
4. Қоянбаев.Педагогика. Алматы.
5. С.Сеңкібаев. М.Жұмабаевтың тәрбиелік ілімі – ғасырлар тоғысында
6. С.Сеңкібаев. Мағжанның тәрбиелік идеялары – тәуелсіз ел
7. Б.Байменова. М.Жұмабайұлының педагогикалық мұрасы // Ұлт тағылымы.
8. Б.Базарбаева, О.Бөдесова. М.Жұмабаев атындағы педагогикалық бағдарлы мектебінің
9 М.Бағыбаева. М.Жұмабаевтың психологиялық мұрасы // Ұлағат. 2003.
10. Б.Бекматова. Мағжанның «педагогикасы // Ұлағат. 2003. №5
11. М.Бағыбаева. М.Жұмабаев және ұлттық тәлім-тәрбие // Ұлағат.
12. С.Сеңкібаев. Мағжанның ұстаздық-тәлімгерлік идеялары және олардың дамуы
13. Қ.Сұлтанов. Халықтың кіршіксіз махаббаты // Қазақстан мектебі.1993.
14. К.Құнантаева, И.Халитова. Қазақ мектебіне негіз іздегенде //
15. Б.Дәрімбетов. Мағжанның бір мақаласы // Қазақстан мектебі.
М. Жұмабаевтың «Педагогика» кітабының бөлімдері.
4
Ес
Ойлау
Тіл
Абай
Қиял
Суреттеу
Әсерленуді бөлу
Жан көріністерін тап-тапқа бөлу
Жалпы педагогика
Дене тәрбиесі
Жан тәрбиесі
Баланың жалпы жаратылысы
Қайрат
Педагогика бөлімдері
Ішкі сезім
Педагогика