ЖОСПАР
«Қазақстан Республикасындағы ақша жүйесі және ақша айналысын ұйымдастыру»
КІРІСПЕ-------------------------------------------------------------------------------------3
1. АҚША ЖҮЙЕСІ – АҚША АЙНАЛЫСЫНЫҢ ӨЗАРА ҚАТЫНАСЫ----------------------------------------------------------------------------------------------------6
Ақша айналысының сипаттамасы--------------------------------------------6
Ақша жүйесі жөнінде түсінік, оның элементтері-------------------------10
1.3 Ақша жүйесі: типтері мен қызметтері-------------------------------------13
2. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ АҚША ЖҮЙЕСІНІҢ ДАМУЫ------------------------------------------------------------------------------------20
2.1 Қазақстандағы ақша жүйесі мен ақша байланысының
Қазіргі кезеңдегі Қазақстан Республикасындағы ақша жүйесін талдау------------------------------------------------------------------------------22
3. АҚША ЖҮЙЕСІН ЖЕТІЛДІРУДІҢ ҚИЫНДЫҚТАРЫ МЕН ДАМУ МҮМКІНШІЛІКТЕРІ------------------------------------------------------------------26
3.1 Ақша жүйесін жетілдірудің шетелдік тәжірибесі-----------------------26
3.2 Ақша жүйесін жетілдірудің жолдары-------------------------------------28
ҚОРЫТЫНДЫ---------------------------------------------------------------------------30
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР----------------------------------------------32
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі. Жалпы мемлекеттік заңдармен реттелген елдегі ақша
Қазақстан Республикасының ақша жүйесі 1995 ж. 30 наурыздағы
Реформаның құқықтық қамтамасыз етілуі және банктік жүйенің қызмет
1997 ж. 6 наурызда "Заң күші бар, Қазақстан
Валюталық бақылау орандары болып, Ұлттық банк
Дүниежүзілік валютаның қазіргі кезде ұлттық
ХВК – ға енетін кез келген ел өз
Зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеттері. Республикада
Теңгені енгізу байланысты алда тұрған басты міндеттер:
- ақша тұрақтылығы мен жоғары сатып алу
- ақшаны болашақта конверсиялану қабілеті бар валютаға
- ақша жүйесінің тұрақтылығы арқылы экономиканы дүниежүзілік нарықты
- валюта – қаржы жүйесін сыртқы сауда мен
Республикада ұлттық валюта теңгені енгізу, тәуелсіз мемлекеттің
Теңгенің енгізілуі республиканың экономикалық және саяси - әлеуметтік
Қазақстан валютасымен енгізуге дайындық үдерісінде
Зерттеу тақырыбының әдістемелік базасы ретінде «Қазақстан Республикасы Ұлттық
Зерттеу құрылымы. Кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан және қолданылған
1. АҚША ЖҮЙЕСІ – АҚША АЙНАЛЫСЫНЫҢ ӨЗАРА ҚАТЫНАСЫ
1.1 Ақша айналысының сипаттамасы
Ақша айналысы ұдайы өндірістік процестің әр түрлі жақтарын
Тауарлық немесе тауарлық емес фирмада болатын өндірістік және
Сопдай-ақ ақшаның көмегімен несие мен басқа қаржы ресурстары
Кәсіпорындардың, ұйымдардың арасында, олар мен халықтың арасында, жекелеген
Алайда, ақша айналымы тауар айналымының ақшалай жағын ғана
Ақша айналымының біршама бөлігі мемлекеттік бюджеттің табысын пайдалану
Ақша айналымының бір бөлігіне банктің несиелік ресурстарын жұмылдыру
Ақша айналымының жалпы көлеміне халықтың тұрғын үй, коммуналдық
Осылайша, бүкіл ақша айналымы қолма-қол ақша айналымына және
- тауарлық сипаттағы, яғни өнімдерді
- еңбекақы төлеумен
Сонымен, ақша айналымы төлем құралы және айналыс құралы
Экономика тиімді басқарылғанда ғана ақша айналымын дұрыс ұйымдастыруға
Ақша айналымы мынадай принциптердің негізінде ұйымдастырылады:
- барлық ұйымдар мен мекемелер,
- шаруашылық органдарының арасындағы
- есеп айырысу құжаттары тек
- төлемдер тек төлеушінің келісімімен
Мынаны айрықша айта кету керек, ақша өзінің айналысында
Ақша банк кассасынан шаруашылық органдардың кассасына, шаруашылық органдардың
КСРО тұсында «ақша айналымы» және «ақша айналысы» ұғымдарының
Ақша айналысы тек қолма-қол ақшаның қозғалысын ғана қамтиды,
1.2 Ақша жүйесі жөнінде түсінік, оның элементтері
Ақша жүйесі - қандай да бір елде ақша
Ақша жүйесі өз эволюциясында ақша - тауар қатынасының
- ақша жүйесін ұйымдастырудың принципі;
— ақша бірліктерінің атауы;
- акша белгілерінің түрлері, оларды
- ақша айналымын ақша-несие тұрғысынан
- ұлттық валюта бағамы,
Ақша жүйесін ұйымдастырудың принциптері мыналар:
- ақша жүйесінің орталықтандырылған басқару
- тиісті болжауларды жасау негізінде
- ақша айналымының тұрақтылығы және
- ақша эмиссиясының несиелік сипатының
- эмиссияланған ақшаның қамтамасыз етілу
- Орталық банк тәуелсіздігінің принципі.
Ақша бірліктерінің атауы. Ақша бірлігі - барлық тауар
Ақша бірлігі (ұлттық валюта) Қазақстан Республикасында 100 тиыннан
Теңге мен алтын немесе басқа да құнды металдар
Ақша белгілерінің түрлері, оларды шығарудың тәртібі және қамтамасыз
ҚР Ұлттық банк банкноттары мен тиындары Ұлттық банктің
Ақша түрлері. Заңды төлем құралдары: қағаз жэне несие
Ақша-несие айналымының тетігі - ақша-несиелік реттеу (тікелей және
Ақша-несие саясатының негізгі құралдарына мыналар жатады:
- ҚР Ұлттық банктің банктерге
Ұлттық банкте депозиттелген ең аз шамадағы міндетті резервтердің
- мемлекеттік құнды
- банктерге несиелер;
- валюта нарығындағы интервенция;
- айрықша жағдайларға жекелеген түрлердің
- ресми есептік (дисконттық) мөлшерлеме.
Ұлттық валюта бағамы, оны шетелдік валютаға айырбастаудың тәртібі.
Ақша функциясы келесі элементтерден тұрады:
Ақша бірлігінің атауы. ҚР- ның ақша бірлігі ретінде
Ақша белгілерінің түрлері. Егер 1991 ж. 1
Эмиссия тәртібі. Қолма – қол ақшаларды шығарып, олардың
Ақша реформасына мемлекеттік билігі мен ақша жүйесінің толық
1.3 Ақша жүйесі: типтері мен
Ақша жүйесі ұдайы даму үстінде болатындықтан ақша жүйесінің
Металдық айналымға акша жүйесінің биметаллизм және монометаллизм деп
Заңды төлем құралы болып табылатын: қағаз және
Әлемдік тарихта ақша жүйесінің келесі типтері болған:
металдық айналым, мұнда ақшалай тауар ақшаның
несие және қағаз ақша айналысы,
Металдық айналысқа қатысты аталып өткен екі ақша
Биметаллизм жүйесі
Әрбір мемлекеттің өзіне тән ұлттық ақша жүйесі болады.
Ақша жүйесінің типі: ақша - ерекше тауар ретінде
• металл ақша айналысы, бұл жүйеде ақша тауары,
Биметаллизм – бұл ақша жүйесінде жалпы құндық
параллельді валюта жүйесі, алтын және күміс монеталар арасындағы
қосарлы валюта жүйесі, бұл қатынас мемлекет анықтады;
«ақсақ» валюта жүйесі, күміс монеталар алтын белгісі болып
Ақша ретінде екі металдың қолданылуы жалпыға ортақ
Монометаллизм – жалпыға эквивалент ролін бір ғана металл
Құн белгілерін алтынға айырбастау сипатына байланысты алтын
Алтын монета стандарты, оған алтын монетасының айналысы, алтынның
Алтын құйма стандарты – Ұлыбритания мен Францияда енгізілді.
Алтын девиз стандарты – Германияда, Австралияда, Данияда, Норвегияда
Ақша экономикадағы рөлін өзінің
Қазіргі экономикадағы ақшаның атқаратын
құн өлшемі және баға масштабы;
айналыс құралы;
төлем құралы;
қорлану және қор жинау құралы;
дүниежүзілік ақша.
1. Ақша құн өлшемі және баға масштабы. Құнның
Ақша құн өлшемі қызметін идеалды, оймен ойлау
Тауар бағасын өлшеу үшін қолма – қол ақшаның
Ақша түрінде көрінетін тауардың құны,
2. Ақша айналыс құралы. Ақша айналыс
Тауарлар бір қолдан екінші қолға ауыса отырып,
Тауар айналысы кезінде, ақша делдал ролін
Өзінің құнын өткізгеннен кейін, айналыстан кететін тауарларға қарағанда,
Айналыс құралы ретінде ақша қызметтерінің ерекшеліктері мыналар:
тауар мен ақшаның қарама – қарсы қозғалысы;
оны идеалды ақшалар емес, нақты (қолма - қол)
ақшаның бұл қызметінде тауарлардыт айырбастау өте тез
Бірақ бұл, несие және қағаз ақшалар ақшалы тауармен
3. Ақша төлем құралы. Тауар айналысы ақша қозғалысымен
Ақшалар төлем құралы ретінде тек қана
тауарларды және қызметтерді төлеуге байланысты міндеттемелер;
еңбек ақы төлеуге байланысты міндеттемелер;
мемлекетке қатысты қаржылық міндеттемелер;
банктік қарыз, мемлекет және тұтыну несиесі бойынша борыштық
сақтандыру міндеттемелері;
әкімшілік – сот сипатындағы міндеттемелер және басқалары.
Ақшалар төлем құралы ретінде айналыс құралынан өзара айырмашылықтары
4. Ақша қорлану және қор жинау құралы.
Несиелік және қағаз ақшалар қазына жинау құралы қызметін
Ақша айналыс саласынан уақытша шығып қалғаннан кейін
Тауар өндіріс жағдайында қорлану екі формада жүреді:
кәсіпорындар мен ұйымдардың есеп айырысу және депозиттік шоттарындағы
банктердегі салымдар, мемлекеттік облигациялар.
5. Дүниежүзілік ақша қызметі. Тауар шаруашылығының кеңеюі, дүниежүзілік
Бұл қызметті бастапқыда толық бағалы ақшалар, ал кейіннен
Бірақ алтын айналысы тұсында да ағымдық халықаралық есеп
Демек, дүниежүзілік ақшалардың дамуы ұлттық ақшалардың металл ақшадан
2. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ АҚША ЖҮЙЕСІНІҢ ДАМУЫ
2.1 Қазақстандағы ақша жүйесі мен ақша байланысының
Қазақстан Республикасының ақша жүйесіне тоқталатын болсақ, 1992-1993 жж.
1992 жылдың бірінші жартысында Қазақстан Республикасының Президенті, үкіметі,
1993 ж. 12 қарашасында Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев
- 1993 ж. 15 қарашада сағат 8 –
- 1993 ж 18 қарашадан бастап теңге Қазақстан
- қолма – қол ақша, рубльдік шоттардағы жинақтар
Қазақстан Республикасының жасы 16 – дан асқан
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі тенгенің валюталық курсын бекітті:
1993 ж. 15 қарашада Қазақстан тарихында
Айналымға теңгені енгізу инфляцияның қарқындауы
Келесі төрт айда, яғни кәсіпорындар мен бюджеттің
Нарыққа өту кезінде, Қазақстан Республикасы егеменді
Қазақстан 1992 – жылдың шілдесінде, ХВҚ
2.2 Қазіргі кезеңдегі Қазақстан Республикасындағы ақша жүйесін
1991 жылы Қазақстанның егемендік алуы тәуелсіз
Ол кезде бірыңғай ақша жүйесі аса тұрақсыздығымен
Қазақстан Республикасының ұлттық валютасы – теңге еліміздің
Ұлттық валюта – теңге енгізілген алғашқы күндерден бастап
1994 жылы жеңілдікпен кредиттер беру
Кредиттеу функцияларын екінші деңгейдегі банктерге бере отырып,
5 жылда инфляцияны төрт мәнді саннан бір
2004 жылғы 1 қаңтардан бастап Ұлттық
Өз кезегінде Ұлттық банктің негізгі мақсаты
Ұлттық банктің негізгі мақсаттары мен міндеттерін осылайша тұжырымдау
Қазақстанда өзгермелі айырбас бағамының режимі енгізілуіне
Банк жүйесі Қазақстан Респубикасы қаржы секторының
1996 жылғы Банк жүйесі реформалаудың бағлдарламасында
Банк қызметін табысты реформалау жеткілікті түрде тұрақты
Жиынтық активтер 2,3 трлн. теңге (16,8 млрд. АҚШ
Өз кезегінде, халықтың банк жүйесіне деген
Жинақтаушы зейнетақы жүйесі Қазақстан қаржы жүйесінің мақтанышы
Мемлекет барлық зейнетақы қорларындағы инфляция деңгейін
Республикада ұлттық валюта - теңгені енгізу, тәуелсіз
Республикада ұлттық валюта теңгені енгізу, тәуелсіз мемлекеттің
3. АҚША ЖҮЙЕСІН ЖЕТІЛДІРУДІҢ ҚИЫНДЫҚТАРЫ МЕН ДАМУ МҮМКІНШІЛІКТЕРІ
3.1 Ақша жүйесін жетілдірудің шетелдік тәжірибесі
Экономикасы дамыған елдердің осы заманғы ақша жүйесі алтын-қағаз
Сонымен қатар, әрбір дамыған елдің осы заманғы ақша
АҚШ-тың ақша жүйесі. АҚШ-тың ақша бірлігіне айналымға 1786
Ұлыбританияның ақша массасы. Ақша бірлігі (өлшемі) -фунт стерлинг.
Ақша жүйесі 1971 жылға дейін он екі еселік
Англия Банкі айналымдағы ақша массасын ашық нарықтағы операциялар,
«Евро» еуропалық валюта зонасы. Бүгінгі таңда Еуропалық Одақта
Ресейдің ақша жүйесі. 1995 жылдың 12 сәуірінде қабылданған
3.2 Ақша жүйесін жетілдірудің жолдары
Қазақстан осы заманға ақша жүйесінің басқа елдердің ақша
- ресми ақша өлшеміне (валютаға)
- теңге мен алтынның ресми
- қолма-қол ақшаны шығарудың айырықша
- теңге мен суррогаттардан басқа
- заңды төлем күші бар
Мынаны айта кету керек, 1994-1998 жылдары теңге көп
ҚР Ұлттық банк банкноттар мен металл монеталардың үлгілерін,
Ұлттық банк айналымға шығарған банкноттар мен монеталар барлық
Ұлттық банк банктер мен олардың клиенттеріне жаппай қызмет
Қорытынды.
Қазақстан Республикасының ақша жүйесіне тоқталатын болсақ, 1992-1993 жж.
1993 ж. 12 қарашасында Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев
1993 ж. 15 қарашада сағат 8 – де
Сонымен, Қазақстан теңгесі міне он жылдан
Валюталық бақылау орандары болып, Ұлттық банк
Республикада ұлттық валюта - теңгені енгізу, тәуелсіз
Республикада ұлттық валюта теңгені енгізу, тәуелсіз мемлекеттің
Қазіргі таңда ұлттық ақшамыз - теңгенің конверсиялануы экономикалық
Ақшаның айырбас курстары әрдайым өзгеріп отырады, оның өзі
Ұлттық ақшаны енгізу мүлдем жаңа міндеттердің пайда
Ұлттық ақша – теңге енгізілген алғашқы күндерден бастап
Қолданылған әдебиеттер тізімі
«Қазақстан Республикасы Ұлттық банк туралы» Қазақстан Республикасы Президентінің
Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығына толықтырулар енгізу туралы Заңы
1997 ж. 28 сәуірде "Қазақстан Республикасындағы вексельдік айналыс
"Банктік қызмет сұрақтары бойынша Қазақстан Республикасының кейбір заң
Көшенова Б. «Ақша, Несие, Банктер, Валюта қатынастары»,
Алматы –2000
Мамыров Н.К. «Халықаралық экономикалық қатынастар»,
Алматы – 2000 ж.
Набиев Е.Н. «Халықаралық экономикалық қатынастар», Алматы – 2001
Сейтқасымов Ғ.С. «Ақша, Несие, Банктер», Алматы – 2001
Сахариев С.С. «Әлем экономикасы», Алматы – 2003 ж.
Шеденов Ө.Қ., Комягин Б.И. «Жалпы экономикалық теория»,
Алматы -2002
11. Қазақстан Республикасының Заңы «Валюталық реттеу және
12. Мақыш С.Б. «Валюталық операциялар және валюталық
13. Найманбаева С. «Валюталық құқықтың жүйесі», Заң және
N 9- 2005
14. Худяков А.И. Основы теории
3