ЖОСПАР
КІРІСПЕ 3
1. Инвестициялардың ұғымы және оның жіктелуі 4
2. Бірлесіп бақыланатын шаруашылық серіктестіктердің, еншілестердің және тәуелді
2.1 Тәуелді шаруашылық серіктестіктердің инвестициялық есебі. 10
2.2 Бірлесіп бақыланатын шаруашылық серіктестіктің инвестициясының есебі. 14
2.3 Еншілес шаруашылық серіктестіктің инвестициясының есебі 15
3. Қаржылық инвестициялардың есебі және оның аудиті 17
3.1 Қаржылық инвестициялардың есебі 17
3.2 Инвестиция аудиті 29
Қорытынды 35
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 36
КІРІСПЕ
Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есебі бухгалтерлік есеп Стандарттарында және
Шаруашылық жүргізудің қазіргі жағдайында шаруашылық жүргізуші субъектінің күрделі
Экономиканың барлық саласындағы кәсіпорындардың иелері мен еңбек ұжымдары
Есепке алынған ақпараттардың көмегімен шаруашылық жүргізуші субъектілердің және
1. Инвестициялардың ұғымы және оның жіктелуі
Инвестициялар деп өнеркәсіптің, құрылыстың, ауыл шаруашылығының және экономиканың
Инвестицияның көзі болып жаңадан қалыптасқан (құрылған) құн немесе
Қаржылық инвестиция өзінің пайдалану мерзіміне қарай, қысқа және
Инвестиция өзінің арналымы немесе алынған мақсаты бойынша: қаржылық
Нақты инвестициялар - бұл кәсіпорынның негізгі капиталын және
Қаржылық инвестициялар — бұл субъектінің табыс алу мақсатында
Капиталды бағалы қағаздар кәсіпорынды дамыту үшін, оның капиталын
Бағалы қағаздар құқығы бойынша кімге жататындығы туралы белгілерін
- бағалы қағазды ұсынушыға - құқықтарын орындау үшін,
- атаулы бағалы қағаздар - белгілі бір адамның
- ордерлік бағалы қағаз - ол ең алғашында
Борыштық бағалы қағаздар пайыздарды (проценттерді) төлеуді және негізгі
Инвестициялық бағалы қағаздар эмитент активтерінің бір бөлігін иемденуге
Бағалы қағаздар эмитенттік сипаты бойынша: мемлекеттік (Үкімет пен
Мәмілеге байланысты шығарылатын бағалы қағаздар: фондтық (акциялар, облигациялар)
Фондылық бағалы қағаздар көптеп шығарылуымен (эмиссиясымен) ерекшеленеді және
Саудалық бағалы қағаздар коммерциялық бағытқа ие: олар негізінен
Нарықтағы айналыс ерекшеліктеріне байланысты бағалы қағаздарды нарықтық (айналыстағы)
Нарықта болатын бағалы қағаздар биржалық немесе биржалық емес
Нарықтық емее бағалы қағаздар бір қолдан екінші қолға
Бағалы қағаздар әрекет ететін орыны бойынша ақша нарығының
Ақша нарығы дегеніміз - қысқа мерзімді бағалы қағаздардың
Бағалы қағаздар нарықтық капиталдар ретінде бір жылдан астам
Бағалы қағаздардың атқаратын ролі бойынша: негізгі (акциялар мен
Бағалы қағаздарды өздерінің алдына қойған міндеті мен мақсатына
Инвестор бағалы қағаздар нарығында жұмыс істей жүріп салымдарды
Қоржындық (портфельдік) инвестициялаудың объектілері ретінде әртүрлі бағалы қағаздар:
Қоржынды құрастыру кезінде инвестор келесі факторларды есепке алуы
Инвестор инвестициялық мақсатына тәуелді белгілі бір типтерді қалыптастырады.
Қоржынның бірінші типінің мақсаты өсімді көбіне дивидендтер мен
Қоржындардың екінші типі дивидендтер мен проценттер есебінен табыс
Ақша нарығының қоржындары (портфелі) капиталды толық сақтау мақсатынан
Қоржындардың өсуіне қоржынға енген құрылымдардың өзгерісі мен бағамдары
Қоржын қызмет етуінің уақытына байланысты мерзімі шектелген және
Мерзімі шектелген қоржын тек табыс табуға талпыныс жасап
Мүмкіндігінше толықтырылатын, қайтарып алынатын және тұрақты қоржындар ажыратылып
Инвестиция - экономиканы дамудың тұрақты және жоғарғы қарқынын
Инвестицияны дамытуда кәсіпорындарды қаржыландыратын және ұзақ мерзімге несие
Қаржылық инвестициялар инвесторлар үшін ішкі және сыртқы инвестициялар
Қазақстан Республикасының заңдары экономиканың барлық саласын инвестициялық тұрғысынан
Түптеп келгенде, инвестициялардың мақсаты - жаңа технологияларды, алдыңғы
Преференция - халықаралық келісімдер бойынша инвестицияларды, сауданы және
Қазақстан Республикасының экономикасын көтеруде және оны одан әрі
Шетелдік инвестициялар Қазақстан Республикасының занды тұлғаларының жарлық капиталына
Шетелдік инвесторлар заңға қайшы келмейтін кез келген қызметпен,
Шетелдік инвесторлар өздерінің қызметінен алған табысын өз қалаулары
2. Бірлесіп бақыланатын шаруашылық серіктестіктердің, еншілестердің және тәуелді
Заңды тұлға басқа кәсіпорындардың пакет акциясын, қатысу үлесін
Егер де инвестордың қатысу үлесі 50% және одан
Егер де инвестордың қатысу үлесі 20%-тен астам болса,
Егер де инвестордың қатысу үлесі 20% акциясынан аспаса,
Инвестицияның есебі 14 "Инвестициялар" бөлімшесінің шоттарында жүргізіледі, оның
Бұл бөлімнің шотгары еншілес, тәуелді серіктестіктер мен бірлесіп
Заңды тұлғалардың акциялары мен жарналарындағы инвестициялардың нақты бары
141-144 шоттар активті және күрделі болып келеді. Талдамалы
Инвестицияларды есепке алу Бухгалтерлік есептің №14 "Тәуелді шаруашылық
2.1 Тәуелді шаруашылық серіктестіктердің инвестициялық есебі.
Тәуелді серіктестік инвесторлардың едәуір ықпал етуінде болады және
- үлестік қатысу әдісі;
- құндық әдіс (немесе құн әдісі).
Үлестік қатысу әдісі - инвестицияларды иеленген мезетте сатып
Тәуелді шаруашылық серіктестігінің жинақталған таза табысының жалпы сомасынан
Егер де инвестордың салған инвестициясының баланстық құны тәуелді
Тәуелді шаруашылық серіктестігінің активтерінің қайта бағалануына байланысты инвестордың
Инвестор өзінің тәуелді шаруашылық серіктестігінің таза табысында үлестік
Егер де тәуелді серіктестіктің активтері қайта бағаласа, онда
Мысал. "Шығыс" ААҚ қоғамы "Темір" ААҚ-ның 33% және
"Шығыс" ААҚ сатып алғаннан кейін, бір жылдан соң,
Құн әдісі — инвестицияны алу кезінде сатып алу
Инвестиция сатып алу құны бойынша есептелінеді, егер де
Егер де дивиденд инвестицияны алғанға дейін алынса, онда
Енді біз жоғарыда келтірілген мысалға қайтып ораламыз. Келесі
Енді осы бойынша шоттар корреспонденциясын жасап көрейік.
Ал келесі жылы "Темір" ААҚ кейбір негізгі құралдарының
Екінші жылдың қорытындысы бойынша "Темір" ААҚ 1000 мың
Енді осы жасалған операцияларымен байланысты шоттар корреспонденциясын қарастырып
- егер де еншілес серіктестік жақын келешекте сату
- егер де еншілес серіктестік ұзақ мерзімді қатаң
Негізгі серіктестіктің біріктірілген (шоғырландырылған) есебіне енбей қалған жағдайда
2.2 Бірлесіп бақыланатын шаруашылық серіктестіктің инвестициясының есебі.
Бірлесіп бақыланатын шаруашылық серіктестіктіц инвестицияны жүзеге асыруы -
Бірлесіп бақыланатын занды тұлғалар активтерді бірігіп алады, жасалған
- бірлесіп бақылайтын өндіріс;
- бірлесіп бақылайтын активтер.
Бірлесіп бақылайтын өндіріс - занды тұлғаны құрмай тұрып,
Әрбір қатысушы бірлесіп бақыланатын өндіріс бойынша өзіне тиесілі
Бірлесіп бақылайтын активтер — жалпы мақсат үшін алынған
Төменде еншілес, тәуелді және бірлесіп бақыланатын серіктестіктерге салынған
2.3 Еншілес шаруашылық серіктестіктің инвестициясының есебі
Еншілес шаруашылық серіктестік - негізгі серіктестіктің бақылауында болатын
- үлестік қатысу әдісі;
- ұзақ мерзімді инвестицияны есептеу әдісі.
Негізгі серіктестік өзінің еншілес серіктестігіне инвестициясын бөліп, біріктірілген
Тәуелді шаруашылық серіктестік деген аныктамаға сәйкес келмеген күннен
3. Қаржылық инвестициялардың есебі және оның аудиті
3.1 Қаржылық инвестициялардың есебі
Қаржылық инвестициялардың есебі 40 "Қаржылық инвестициялар" бөлімшесінің шоттарында
401-403 шоттары активті, күрделі, негізгі болып табылады. Осы
Қаржылық инвестициялардың шоттары бойынша талдамалы есеп инвестициялардың түрлері
Қаржылық инвестициялар сатып алу кезінде ол оның сатып
Құнды қағаздар инвестициясының өтелу құны мен оның сатып
Қысқа мерзімді қаржылық инвестщиялар бухгалтерлік баланста, не ағымдағы
Егер де қысқа мерзімді қаржылық инвестиция ағымдағы (нарықтық)
Қысқа мерзімді қаржылық инвестиция өссе, онда ол табыс
Егер де қысқа мерзімді қаржылық инвестиция ағымдағы немесе
- жалпы қоржындық (портфельдік) жиынтығымен;
- инвестицияның түрі бойынша қоржындық жиынтығымен;
- жеке инвестициялары (әрбір инвестициясы) бойынша.
Бұл кезде сатып алынған бағасы ағымдағы (нарықтық) бағадан
Енді біз баланс құнын анықтаудың тәсілдеріне бір мысал
Жоғарыда көрсетілген варианттың біріншісі бойынша қысқа мерзімді қаржылық
Ал екінші вариант бойынша акцияның баланстық құны ең
Үшінші вариант бойынша қысқа мерзімді қаржылық инвестиция мынадай
"А" компаниясы - 280,0 мың теңге
"Б" компаниясы - 210,0 мың теңге ағымдағы
"С" компаниясы - 150,0 мың теңге
"Г" компаниясы - 165,0 мың теңге
"К" компаниясы - 100,0 мың теңге
"М" компаниясы - 40,0 мың теңге ағымдағы
"Н" компаниясы - 170,0 мың теңге
"П" компаниясы - 190,0 мың теңге
"О" компаниясы - 190,0 мың теңге
-1495,0 мың теңге
Бұл варианттағы 135 мың теңге (1630,0 - 1495,0)
Ұзақ мерзімді қаржылық инвестиция бухгалтерлік баланста төмендегідей жолмен
-сатып алу құнымен;
- қайта бағалау құны ескерілген құнмен;
- сатып алынған құнымен және ағымдағы құнның ең
Ұзақ мерзімді қаржылық инвестицияларды қайта бағалау үшін: қайта
Ұзақ мерзімді қаржылық инвестицияның қайта бағаланған сомасы меншік
Ұзақ мерзімді қаржылық инвестициялар құны төмендеген жағдайда сөзсіз
Ұзақ мерзімді қаржылық инвестиция қысқа мерзімді инвестициясына өтетін
Егер инвестиция бұрынырақта қайта бағаланған болса, онда қайта
Егер де қысқа мерзімді қаржылық инвестиция ағымдағы құнмен
Бұл арада бұрындары жүргізілген қайта бағалау сомасы инвестицияның
Қысқа мерзімді инвестицияларды ұзақ мерзімді инвестицияға аударсақ, онда:
Енді біз бұл қалай есептелетіндігі туралы, бір мысал
- акцияның инвестициясы;
- облигацияның инвестициясы;
- басқа да қаржылық ивестициясы.
401 "Акциялар" шотында кәсіпорынның, басқа кәсіпорындардың, банктердің және
Акцияларды алған кезде 401 "Акциялар" шотының дебеті бойынша
Акцияларды алған кезде есеп айырысу шоттарын жанай өтіп,
Акцияларды сатқан жағдайда және басқа да жағдайда олар
Мысал. "Шығыс" ААҚ ағымдағы жылдың маусымында жай акцияны
— "Цемент" ААҚ — 10000 дана 300 теңгеден
- "Темир" ААҚ - 8000 дана 450 теңгеден
- "ІBS" ААҚ - 5000 дана 200 теңгеден
Осы алынған акциялардың жиынтығы, "Шығыс" ААҚ акцияларының шамамен
"ІBS" ААҚ-ында акцияны алуымен байланысты брокерлердің қызметі 15
Бір акцияның ағымдағы құны мынаны құрады:
"ІBS" ААҚ ағымдағы жылдың қарашасында қайта сату мақсатында
"Темір" ААҚ ұзақ мерзімді иелік ету мақсатында 5000
"Цемент" ААҚ 10000 дана акциясына 100 мың теңге
"Цемент" ААҚ ағымдағы жылдың сәуірінде қайтадан 10000 акцияның
Кәсіпорынның есептік саясатында қысқа мерзімді қаржылық инвестицияны ағымдағы
Енді біз осымен байланысты шоттар корреспонденциясын жасап көрейік.
Облигация дегеніміз — ұстаушысына (иесіне) өз құнынан процент
Облигациялармен байланысты операциялардың есебі 402 "Облигация" шотында жүреді.
402 "Облигациялар" шотында мемлекеттік және жергілікті займдардың проценттік
Облигациялардың төмендегідей реквизиттері болуы керек: аты, фирмалық атауы
Облигацияға салынған қаражат инвестициясы олардың номиналдық құнының деңгейіне
Облигацияны алудың екі нұсқасы бар: номиналдық құнынан үлкен
Облигацияларды сатып алу және олардан алынған табыстар бойынша
1. Облигация, номиналдық құны бойынша шығарылған. Кәсіпорын 1
402-ші "Облигациялар" шоты дебеттеледі де, 441 шоты кредиттеледі
Сатып алынған облигациялар бойынша жылдық проценттердің сомасы: 1
Әрбір үш ай сайын облигация эмитентінің шығарылым шарттары
Облигациялардың жабылу (погашение) мерзімі таянған кезде эмитент инвесторға
Дт 843, Кт 402-1000 000;
Дт 334, Кт 723 - 1 000 000;
Дт 441, Кт 334-1000 000.
2. Сыйақысымен (сыйлығымен) шығарылған облигация. Эмитент 1000
Облигациялардың номиналдық құнына қосылған (плюс) сыйлықты қоса есептегенде,
Облигациялар бойынша проценттердің ай сайынғы сомасына (1 000
Эмитент әрбір жарты жыл сайын облигациялар бойынша түсетін
Табысты есептеудің әрбір кезінде ай сайынғы сатып алу
Облигацияның жабылу кезеңі таянған кезде эмитент инвесторға оның
Сонымен, кәсіпорын осылайша облигация эмиссиясында қарастырылған 500 000
3. Жеңілдіктерімен (скидкасымен) шығарылған облигация. Кәсіпорын
Сатып алу кезіндегі оның проценттік ставкасы 29%-і құрады.
Шегерімімен есептелген облигацияның сатып алу құны 402 шотының
Проценттерден түсетін табыстарды ай сайынғы есептеу кезінде 20
Эмитент проценттер телемін төлеген кезде (жылына 2 рет)
Проценттерден түсетін табыстың әрбір есептелуі кезінде кәсіпорынның табыс
Кәсіпорын облигациядан тіркелген пайызды алуды кездейді.
Облигацияны сатып алғанда олар не номиналдық құнынан төмен,
Егер де қаржылық инвестициясы, алатын кезеңі үшін есептелген
Инвестицияны сатып алушылар бухгалтерлік есепте оны номиналдық құны
Қалған кезеңдерге ай сайын 18333 теңге сомасында пайыз
1) 842 шоты дебеттеліп, 402 шоты — 1000000
2) 334 шоты дебеттеліп, 723 шоты — 1000000
3) 441 шоты дебеттеліп, 334 шоты - 1000000
403 шотта: депозиттік сертификаттар, депозиттер, бондар, қазыналық вексельдер,
Депозитті сертификат - салушының депозитті алуға құқығын куәландыратын
Депозиттер — бос ақша қаражаттарының банктердегі салымдары. Олардың
Бондар — мемлекеттік қазына, жекелеген мекемелер мен кәсіпорындар
Қазыналық вексельдер - мемлекеттік қысқа мерзімді міндеттемелердің түрі;
Қазыналық ноталар - қазыналық эмиссия тәртібі бойынша шығарылатын
Шартты бағалы қағаздар - бұл опциондар, варранттар, қаржылық
Опцион - опциондық контрактінің нәтижесі болып табылатын бағалы
Опциондық шарт (контракті) жасалынған ұсынысты ескерілген мерзімі ішінде
Варрант — бұл негізгі бағалы қағаздарды шығарумен қатар
Варрантты сатушы тұлға болып сол шартты қағаздарды шығаратын
Фъючерлік контракт - мәміле жасасу кезінде белгілі бір
Төменде 403-ші "Басқалай қаржылық инвестициялар" шоты бойынша шоттар
403 шоты бойынша талдамалы (аналитикалық) есеп қаржылық салынымдар
3.2 Инвестиция аудиті
Қойылған мақсаттарға жету және құжаттармен жұмысты жеңілдету үшін,
Бағалы қағаздар түрлері бойынша (акция, облигация, және т.б.);
ұсынылған зайымдар мерзімдері және басқа ұқсас баптары
Сондай-ақ, дидактикалық материал ретінде клиенттегі бағалы қағаздарды санау,
Инвестициялар аясында міндеттердің нақты бөлінуі тиіс. Ұзақ мерзімді
Қызметкерлер өзінің өкілеттілік шеңберінен аспауын және ұйымға жоғары
Клиенттегі меншікті иелену құқығы туралы, инвестициялық құжаттар мен
сақтау немесе тасымалдау кезде пайда болуы мүмкін жоғалтуларды
егер ұйым осындай бағалы қағаздардың үлкен
құжаттардың сақталатын жеге кіру, шектелген болуы керек. Олар
осындай құжаттардың барлық сейфтері немесе сақтау орындары қажетті
бір бөлмеден басқаға бағалы қағаздардың қозғалысы үлкен сомадағы
Бөлмеден шығарылған бағалы қағаздар кәсіби кеңес берушілерде
Жоғары өтімді бағалы қағаздар жағдайында, коммерциялық негізде қызмет
Егер бағалы қағаздар ұйымның өзінде болса, онда есептік
Жыл соңында аудитор, баланстағы мәліметтерді жалпы тексеру элементі
Бағалы қағаз - белгіленген нысан мен міндетті реквизиттерді
Бағалы қағаздар мемлекетпен (облигациялық зайымдар) және заңды тұлғалармен
Бағалы қағаздардың бірнеше түрлері бар, оларға бекітілген құқықтар
Бағалы қағаздар атаулы, ордерлі және ұсынушыға деп бөлінеді.
Бағалы қағаздар нарығының болуы, оларды қор нарығында сату-
Бағалы қағаздар бланкілер (құжаттық, шығару нысаны) түрінде немесе
Бағалы қағаздар функционалды мақсатына қарай үлесті
Үлесті бағалы қағаздарға акциялардың барлық түрлері жатады. Олар
Қарыздық бағалы қағаздар зайымның қатыстығын куәландырады. Белгілі бір
Мүліктіқ есептік бағалы қағаздарға: вексельдерді, чектер мен тауарлы
Акция - дивидент түрінде акционерлік қоғам табысының
Акциялар инвесторларға олардың құның толық өтегеннен кейін ғана
Акцияда келесі реквизиттер болуы керек:
эмитенттің аты және оның орналасқан жері;
ұлттық идентификациялық нөмірі;
реттік номірі және шығарылу мерзімі;
акцияның түрі (егер атаулы акция болса, оның иесінің
акцияның номиналы және теңгеде акцияны шығару күнгі эмитеттің
түрі мен теңгеде номиналын көрсете отырып шығарылған теңгедегі
артықшылығы бар акциялар бойынша дивидендтің қалыпты мөлшері;
дивидендтерді төлеу мерзімі;
акцияларды шығару кіммен тіркелді және тізімдік номірі;
эмититенттің мөрімен расталған, (шығарудың құжаттық нысанында) бірінші басшы
иеленушінің және тіркеушінің есімдері атталған индоссамент, олардың қолдары
эмитенттің заңды мекен – жайы.
Акцияның нарықтық бағасы – курстық баға деп, ал
Акциялардың жіктелінуі:
Атаулы (меншік иесінің аты бар) және ұсынушыға.
Екі түріде басқа тұлғаға берілуі мүмкін.
Табыстардың нысанына қарай акциялар жай және артықшылығы бар
Қарапайым акциялар иесіне, акционерлік қоғамды басқаруға қатысуға және
Артықшылығы бар акциялар қоғамды басқаруға қатысуға құқық бермейді,
Акционерлік қоғамдарда, жарғылық капиталды құруда және дивиденд алуды
Сондай-ақ қарыздық капиталдың бағалы қағаздарға жататын облигациялармен банктік
Облигация - ұстаушы тұлғаның, облигация шығарған
Акциялар сияқты облигациялар 2-ші ретті қаржылық нарықта өткізілуі
Облигацияны өтеу мерзімдері бойынша қысқа мерзімді (өтеу мерзімі
ұзақ мерзімді (5 жылдан – 10 жылға дейін);
Банктік сертификат – салымының белгіленген мерзім біткеннен кейін
Бағалы қағаздарды құжаттағы мәліметтерімен қолда нақты барын түгендеу;
Бағалы қағаздар атауымен реквизиттері;
Эмитенттің атауымен реквизиттері;
Бағалы қағаздар ұстаушының атауымен реквизиттері;
Әр бағалы қағаздардың қатысу үлесімен негізгі көлемі;
Табыс (пайыз (%) ставкасы немесе дивиденд);
Бағалы қағаздардың биржалық бағамы.
Сонымен қатар, инвестициялардың сатып алу құны олардың нарықтық
Аудитор қаржылық инвестициялардың жүргізілгеннін растайтынын бағалы-қағаздар бланкілері немесе
Депозитарийдегі сақтаудағы бағалы қағаздар болса, онда бағалы қағаздардың
Ұсынылған зайымдарымен, несиелер борыш-қормен тікілей расталуы қажет. Зайымды
Егер зайым сомасы үлкен болса, онда аудитор кепіл
Егер кепіл зат сақтаушыда болса, онда аудитор оған
Қорытынды
Инвестицияның көзі болып жаңадан қалыптасқан (құрылған) құн немесе
Қаржылық инвестиция өзінің пайдалану мерзіміне қарай, қысқа және
Инвестиция өзінің арналымы немесе алынған мақсаты бойынша: қаржылық
Нақты инвестициялар - бұл кәсіпорынның негізгі капиталын және
Қаржылық инвестициялар — бұл субъектінің табыс алу мақсатында
Есепке алынған ақпараттардың көмегімен шаруашылық жүргізуші субъектілердің және
Экономиканың саласындағы мамандар, оның ішінде, бірінші кезекте, бухгалтерия
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Ержанов М.С., Ержанова А. М. Основы бухгалтерского учета
Кириянова З.Ф., ''Теория бухгалтерского учета'' Москва: ''Финансы и
Радостовец В.К.,Радостовец В.В., Шмидт О.И., ''Бухгалтерский учет на
Радостовец В.К. Финансовый и управленческий учет на предприятии.
Хорнгрен Ч.Т., Дж. Фостер Бухгалтерский учет:
Мамыров Н.Қ., Есенғалиева Қ.С., Тлеужанова М.А. Микроэкономика
Мельников В.Д. Ли В.Д. Общий курс финансов.
Шуляк П.Н. Финансы предприятия. – Москва, - 2000
Мейiрбеков А.Қ., Әлiмбетова Қ.Ә. Кәсiпорын экономикасы: Оқу
Любушкин Н.П. Анализ финансово-экономической деятельности предприятия. Учебное пособие
Мұхамедиев Б.М. Микроэкономика: Оқу құралы. – Алматы:
1
2