Жоспар
Кіріспе .................................................................................................................3-4
I бөлім.Табиғи қызметтік сипаттама
1.1.Атмосфераның жай – күйі………............ ..................................................5 -7
1.2Су ресурстарының жай - күйі................................ ....................................8-12
1.3.Жер ресурстарының жай-күйі……………………………………...……12-15
1.4.Биоресурстардың жай – күйі……………………………………….…..15 -16
II бөлім. Ластанған топырақтың мониторингі………………............17-18
2.1.Өндіріс және тұтыну қалдықтары…………………………………19-24
2.2.Флора мен фаунаны қорғау…………………………………………….24-28
2.3.Радиоциялық ластану……………………………………………………28-40
III бөлім.Шығыс Қазақстан облсының тұрақты дамуының
3.1.Мықты жақтары…………………………………………………………40-41
3.2.Әлсіз жақтары…………………………………………………………...41-43
3.3.Тұрақты дамудың мақсаттары мен міндеттері………………………...43-44
3.4.Негізгі бағыттары мен іске асу
Қорытынды ..................................................................................................46-48
Пайдаланылған әдебиеттер...... ............................................................... 49
Кіріспе.
Табиғат пайдалану және қоршаған ортаны қорғау саласындағы көптеген
Шығыс Қазақстан 283,23 мың шаршы шақырым аумақты алып
Облыстың аумағы орташа және нашар ылғалды аймаққа жатады
3
Радиациялық баланс (радиациялардың қосындысы арасындағы айырмашылық және оның
Аумақтардың өнеркәсіптік-ауыл шаруашылықтық тегіс игерілмеуі және Шығыс
Облыстың солтүстік, солтүстік-шығыс және шығыс аудандары ауыл шаруашылық
4
I- бөлім.Табиғи климаттық сипаттама.
1.1. Атмосфераның жай-күйі
Облыс аумағының шегіндегі атмосфера ауасының ластану сипаты -
Облыстың атмосферасына негізгі зиянды әсерді тигізетіндер Өскемен қаласының
Атмосфераны ластаушы заттарды шығаратын негізгі көздер түсті металлургия
Негізгі ластаушы заттар күкірт диоксиді (37 %), көміртек
Атмосфераның ауасын ластауда жылжымалы көздердің атқаратын рөлі
2007 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша Өскемен қаласында
Соңғы 5 жыл бойы қалада орта есеппен 2-2,5
Қаланың орталық көшелерінің өткізу қабілеттілігі нормативтен 3-4 есе
5
Көлік құралы орнынан қозғалған кезде, сондай-ақ ағында төменгі
Қаладағы шығатын газдан негізгі ластану үлесін көлік құралын
Өскемен қаласы Үлбі және Ертіс өзендерінің аңғарында
Облыс тұрғындарының бесінші бөлігінен тұратын қала ШҚО-ның жалпы
Өскемен қаласы бойынша шығарындылардағы ластаушы заттардың құрамдарының түрі
Шығыс Қазақстан гидрометеорология орталығының деректері бойынша Өскемен қаласына
Бұл төмендеу хлордың, күкірт диоксидінің, бенз(а)пиреннің, мышьяктың, өлшемелі
Көміртек оксидінің, фторлы сутегінің және күкірт қышқылының құрамы
6
Семей қаласы техногендік ластауыштарының көптігімен сипатталады, олардың арасында
Семей қаласы бойынша қоршаған ортаны өңірлік басқармасының деректері
Атмосфера ауасын негізгі ластаушылардың үлесі Семей қаласының атмосферасын
Қазіргі кезде 2 посты жұмыс істейді: ЛБП-2 (ластануы
№ 2 ЛБП, № 4 ЛБП бақылау постыларының
№ 1 ЖЭО, № 2 ЖЭО көбірек ластанған
ЛБП-те ауа сынамасын алу күн сайын тәулігіне 3
Мынадай қоспалар анықталады: күкірт диоксиді, азот диоксиді, көміртегі
Айдағы орташа концентрация: орта тәуліктік рұқсат берілген шектегі
Бір жолғының ең жоғарысы: РБШК бір жолғы ең
Облыстың шығыс аудандарында атмосфера ауасының ахуалы жылу энергетикасы
7
1.2. Су ресурстарының жай-күйі
Шығыс Қазақстан облысы Қазақстан Республикасының су ресурстарына бай
Облыстың су қорына өзендер, көлдер, батпақтар, тоғандар мен
Облыстың су ресурстары Ертіс алаптық су шаруашылығы басқармасының
1) жалпы ұзындығы 28 мың шақырым және жылдық
2) су массасының көлемі 6,5 миллиард текше метр
3) жобалық сыйымдылығының қосындысы 53 текше шақырым болатын
4) бекітілген пайдалануға қосу қоры жылына 2,4 миллиард
Өнеркәсіп, құрылыс, көлік және тұрғын үй – коммуналдық
Облыстың негізгі су тамыры Ертіс өзені болып табылады,
Қорықтық көл - Марқакөл ерекше орын алады, онда
Жалпы алғанда облыстың жер үсті суларының шамасы -
Жер асты суларының бекітілген пайдалану қоры жылына 2,4
8
Соңғы 5 жылдың ішінде коммуналдық-тұрмыстық мұқтаждықтар мен өнеркәсіп
Ауыл шаруашылығының мұқтаждықтары үшін ағымдағы жылы 263,30 млн.м3
Соңғы тоғыз жылдағы мұқтаждықтар бойынша су пайдалануға талдау
1) шаруашылық ауыз су мұқтаждықтары бойынша шамалы ауытқу
2) өндірістік мұқтаждықтар бойынша өнеркәсіп өндірістерінің ұлғаюы себебі
3) суды жерді суару үшін жүйелі пайдалану суарылатын
4) лиманды суару бойынша суару алаңдарының азаюымен суды
5) суды ауыл шаруашылығында пайдалану бойынша шамалы өзгеріс
6) жайылымдарды суару мал басының көбеюіне пропорционалды өсуде
7) су тоғаны - балық шаруашылығы бойынша суды
Сарқынды суларды жерүсті су объектілеріне су бөлу динамикасы
Облыстық қоршаған ортаны қорғау басқармасының деректері бойынша табиғи
9
Жер үсті суларының ластану проблемасын шешу ШҚО-ның қоршаған
“Қазгидромет” РМК жүргізетін мониторингтің деректері бойынша Шығыс Қазақстанның
Шығыс Қазақстан облысының су ресурстары тау-кен өндіру саласының
Тау-кен өндіру өнеркәсібі облыстың су объектілерінің тарихи ластануына
Өткен ғасырдың 40-50 жылдарында ашық әдіспен полиметалл кен
Сонымен, жоғары ластану (ЖЛ) мен экстермальды жоғары ластану
Үлбі өзенінің мырышпен, марганецпен жоғары ластану оқиғасы сондай-ақ
Экономикалық дағдарыстың кесірінен кен шығару орындарының бір
10
оларды пайдаланудан алу бойынша табиғат қорғау іс-шаралары орындалған
Химиялық көрсеткіштері бойынша көбірек ластанған өзендер: Красноярка, Глубочанка,
Шығыс Қазақстанның өзендері бойынша судың сапасы Ертіс (ШҚО),
Брекса, Тихая, Глубочанка, Красноярка, Емел өзендерінде және Өскемен
Жер асты сулары. Барланған кен өндіру орындарының жер
Облыстық қоршаған ортаны қорғау басқармасының деректері бойынша жер
Өскемен қаласын сумен қамтамасыз ету. Өскемен қаласының тұщы
Орталықтандырылмаған көздердің суларына 2004-2005 жылдары жасалған сынама жеке
11
Сонымен, 2004 жылы алынған 8 сынаманың ішінен, органикалық
2005 жылы алынған 20 сынаманың екі сынамасы ғана
Қолданыстағы жер асты сулары сапасының жай-күйі ластаушы-кәсіпорындар мен
Ауылдық елді мекендерде судың санитарлық нормаларға сәйкес келмеуі
Су құбыры суларының сапасы бойынша Аягөз, Күршім, Тарбағатай,
1.3. Жер ресурстарының жай-күйі
Шығыс Қазақстан облысының жер қоры ШҚО жер қатынастары
Ауыл шаруашылығының алқаптары ШҚО бойынша жер қатынастары басқармасының
1. Қосылмаған кері белгілерімен:
барлығы – 3573,6 мың га, соның ішінде:
сөзсіз жарамдылары - 1478,6 мың га;
жер бедерінің жағдайы бойынша пайдаланылуы қиын - 959,9
суару үшін судың жоқтығынан - 1135,1 мың га.
2. Тас шақпары көп – 12094,1 мың га.
3. Сортаң – 1573,9 мың га.
4. Сор топырақты жерлер – 3573,7 мың га.
5. Шайылғандары – 424,9 мың га.
6. Дефляцияланғандары – 856,9 мың га.
7. Су және жел эрозиясымен қоса зақымданғаны –
8. Аса дымқылданған – 251,7 мың га.
9. Бақпақ – 121,9 мың га.
10. Өзгелері – 208,2 мың га.
12
Облыстың ауыл шаруашылығы алқаптарының құрылымындағы егістік жерлер 1130,2
Жүргізілген жер реформасының нәтижесінде жер қатынастарының сипаттамасында бастысы
жерді сатып алу және пайдалануға төлем енгізу, жерде
Жер реформасын тереңдетуге бағытталған ауыл шаруашылық өндірісті нарықтық
Шығыс Қазақстан облысы бойынша жер реформасын орындау барысы
2007 жылғы 01 сәуір бойынша алаңы 13057,2 га
2007 жылғы 01 сәуір бойынша жеке меншікке ауыл
Реформа басталғаннан бері облыста 20 жер аукционы
Жер қатынастарын реформалау жалғасуда. Шығыс Қазақстан облыстық мәслихатының
13
Қабылданған Бағдарламада топырақтың құнарлылығын сақтау және қалпына келтіруге
Бұзылған жерлердің алаңы 2006 жылдың аяғында 12,8 мың
Облыста жылдан жылға бұзылған және жұмыс істеп болған
Облыстағы егістіктердің құнарлылығына кері әсер ететін белгілер: тасты,
Эрозияға ұшыраған егістіктердің алып жатқан 225,4 мың га
Су эрозиясы экологиялық тұрғыдан қарағанда шамалы тарауына байланысты
Ауқымды су эрозиясы Шемонайха ауданында байқалады, онымен ауыл
Облыстың шегіндегі жел эрозиясының да табиғи сияқты, антропогендік
Шығыс Қазақстан облысында 2006 жылғы 01 қаңтар бойынша
14
Жел эрозиясына мал таптаған жайылымдық алқаптар, әсіресе Зайсан,
Бесқарағай, Бородулиха, Үржар, Көкпекті әкімшілік аудандарында жел эрозиясы
Сортаң жерлер ауыл шаруашылық алқаптарының 6,9 % пайда
Аймақтық және интрааймақтық топырақтың түрлі сортаңдануының табиғи жоғарылығы
Ауыл шаруашылығына тағайындалған ландшафттардағы топырақтың батпақтану үдерісі әкімшілік
Артық ылғалдану және батпақтану үдерісімен барлығы 369 мың
Батпақтану әсіресе Үржар әкімшілік ауданына тән (35 мың
Шөлге айналу үдерісінің пайда болуына жел және су
1.4. Биоресурстардың жай-күйі
Қазақстанда ормандар өте шектеулі – республикада барлығы 4
Кенді Алтайдың қылқан жапырақты ормандарында бақылаусыз жүргізілетін өнеркәсіптік
15
Ағаш дайындайтын ірі кәсіпорындардың банкротқа ұшырауы және жабылуы
Тау-кен металлургия кешені кәсіпорындарының қызметіне, ауыл шаруашылығының қарқынды
Орманды алқаптардың биологиялық әртүрлілігін жоғалту тікелей орман өрттерімен
2000 жылдан бастап 2004 жылға дейін облыстың орман
Облыстың орманды алқаптарының экологиялық ахуалына олардың қанағаттанғысыз санитарлық
Құрғақ дала, шөлейт және шөл аймақтары – облыстың
Бородулиха, Глубокое, Зайсан, Зырян, Катон-Қарағай және Шемонайха әкімшілік
Жақсы мәдени-техникалық шабындық алқаптардың 86,5% “таза” санатқа жатады,
16
II-бөлім. Ластанған топырақтың мониторингі
Облыс жерлерінің сапасының ахуалына тигізілетін келеңсіз әсер олардың
Облыста топырақтың қабатын негізгі ластаушы болып түсті металлургия
Топырақтың техногендік ластануы әсіресе қалалардың аумақтарында байқалады. Өскемен,
Қаланың қоныс аймақтары қалпына келмейтін сипаттағы топырақ қабатының
Қаланың ішіндегі түрлі ландшафттардың шегінде топырақтың вертикальды профилінде
1) Өскемен қаласы дала ландшафттарының аймағында орналасқан, топырағының
17
Ауыр металлдардың терең концентрациясы түседі де фондыққа ауысады.
Орташа биік және беткейлердің ландшфттарында Ертіс пен Үлбінің
2) топырақтағы ауыр металлдардың аккумуляциясын күшейтетін факторларға басым
3) Үлбі өзенінің төменгі жайылмасындағы ландшафтта орта және
4) басым ауыр металлдардың суда еритін нысандары көшу
Бәрінен бұрын, ластанған топырақтағы As жылжымалы нысанының түрлі
Мышьяктың үлкен бөлігі (50-60% дейін) профильді топырақтың төменгі
Өскемен қаласының аумағы үшін тән қара топырақты қатардың
18
2.1.Өндіріс және тұтыну қалдықтары
Өнеркәсіп үшін тұрақты даму - экологиялық тиімді жобаларды,
Өнеркәсіп қалдықтарының негізгі көлемі “Қазмырыш” АҚ пен “Қазақмыс”
Қазіргі кезде облыста өнеркәсіптік және тұрмыстық қатты қалдықтардың
Облыстың ірі қалалары мен кенттерінде тұрмыстық-қатты қалдықтарды жинау,
19
Бірақ қаржылай қиыншылықтарға байланысты ТҚҚ күресіндерінің аудандары іс
2006 жылы мемлекеттік статистикалық есептің деректеріне сәйкес облыстағы
Тұрмыстық қатты қалдықтардың жыл сайынғы негізгі көлемдері Өскемен
Ірі қалалар мен аудандық елді мекендерде қауіптілігі ІV-V
Шығыс Қазақстан облысы үшін қалдықтарды пайдаға жарату және
1) тау-кен байыту кешенінің қалдықтары;
2) металлургия өндірісінің қалдықтары;
3) отын-энергетика кешенінің күл-шлак қалдықтары;
4) тұрмыстық қатты қалдықтар (ТҚҚ).
Тау-кен байыту кешенінің қалдықтары аршынды және араласқан жыныстардан,
Олардың жыл сайынғы пайда болуы орта есеппен 20
Жыл сайын көлемі 436 гектар алаңда 20 миллион
20
Үйінділердің көбі су қорғау аймақтарында орналасқан, бұл жер
“Өндіру-байыту-металлургия” өндірістік жалғасының үйінді кешенінде өндірілген кеннің түсті
Тау-кен өндірісінің түсті, сирек, бағалы және радиоактивті металлдарының
Осылайша, түсті және тау-кен өндіру өнеркәсібінің қалдықтарын
Ластанған аумақтардың жалпы алаңы 30 мың шаршы шақырымға
Қауіптілігі ІV классқа жатқызылатын күл-шлак қалдықтар жанған көмірдің
21
Шағын қазандықтарының басым көпшілігі өздерінің қалдықтарын ашық, жайластырылмаған
ТҚҚ-дың қауіптілігі ІV-V классқа жатқызылады. Облыста осы қалдықтардың
Өскемен қаласында ТҚҚ пайдаға жаратудың қолданыстағы әдісі -
Семей қаласында ТҚҚ және уытсыз өнеркәсіп қалдықтарын көметін
Риддер қаласындағы тұрмыстық қатты қалдықтар полигоны 1954 жылдан
Қалаларда ТҚҚ мамандандырылған полигондарға жинақталып, пайдалануға қосуды қызмет
Орта статистикалық деректерде қалалардың және ірі елді мекендердің
2004 жылы өнеркәсіп қалдықтарының көлемі 38,3 млн тоннаны
22
Проблемалар мен оларды шешу жолдары.
Тау-кен өндіру кәсіпорындарының үйінділері, қалдық сақтау орындары, күл
Кәсіпорындарда өндіріс қалдықтарынан екінші қайтара шикізат алу іс
Қазіргі кезде байыту қалдықтары ғана толық көлемде пайдаға
“АЭS Өскемен ЖҚО”: 2004 жылдың 4 тоқсанында Опытное
2000 жылдан бастап “ҮМЗ” ААҚ–да табиғат қорғау іс-шараларының
23
Құрылысқа жоспарланған шығын – 2,5 миллиард теңге. Қазаншұңқырдан
Басқа магистральдық бағыт – кәсіпорынның санитарлық-қорғаныс аймағындағы радиоактивті
Жұмыс істеп болған қалдық қоймаларын көму бойынша да
Ірі қалалардағы сияқты облыстың барлық аудандарының елді мекендеріндегі
2.2. Флора мен фаунаны қорғау
Шығыс Қазақстанның флорасы түрлерге өте бай, бұл әр
Шығыс Қазақстанның табиғатының әртүрлілігі оның жануарлар әлемінің де
Маралдардың да көбеюіне қауіп төнуде, олардың саны аңшылық
Биологиялық және ландшафттық әртүрлілікті сақтау үшін облыста екі
24
мемлекеттік орман табиғи резерваты; Катон-Қарағай ұлттық табиғи паркі;
Биологиялық өнімнің басым көпшілігі су қоймаларында қалыптасады, ал
Өзендердегі ихтиоценоздардың құрамы сыртқы әсерлерге төзімді, акклиматизанттар мұнда
Қазіргі кезде балық қорын қорғау және пайдалану оңтайлы
Шығыс Қазақстан облысының балық шаруашылығы су тоғандары бойынша
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2006 жылғы 06 қазандағы №
Қазақстан Республикасының 2007-2015 жылдарға арнаған балық шаруашылығын дамыту
25
1985-1991 жылдары Шығыс Қазақстан облысында тауарлы-көлді балық шаруашылықтарын
1990 жылдың басында балықтандыру мен енгізілген балықтарды
“... 1990-2005 жылдары тауарлы балық шаруашылығы республикада жүргізілген
Шығыс Қазақстан облысында су қорының көп болуына қарамастан,
1) балығы жоқ және балық шаруашылығы үшін болашағы
2) ерекше табиғат қорғау құндылығы бар;
3) балықтардың санын көбейтуге және балықтың құнды түрлерін
26
Балығы жоқ көлдер мен су тоғандары (мысалы: Әмірекөл,
Облыстың он жеті көлі ерекше қорғалатын аумаққа жатқызылғандықтан,
Облыстың 100-ден астам шағын су тоғандарының бұрын пайдаланылуы,
Қазіргі кезде облыста “Шығыс Қазақстан облысының 2006-2010 жылдарға
Мысалы, арнайы уәкілетті органның бекіткен, балық шаруашылығы ғылымының
Көпшілігінің қазір иелері бар. Әрбір нақты су тоғаны
27
Ағымдағы жылы Қақастан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 25
республикалық схемасы” бекітілді, оған Шығыс Қазақстан облысы бойынша
2.3. Радиациялық ластану
Шығыс Қазақстан облысының табиғи радиациялық фоны сағатына 18-22
Талдау көрсеткендей Семей ядролық сынақ полигонының аумағындағы орта
Қ.Сәтпаев атындағы геологиялық ғылымдар институтының Алтай бөлімінің деректеріне
Облыстың қоршаған ортаны қорғау басқармасының деректері бойынша табиғи
Антропогендік радиоактивті ластану көздеріне бірінші кезекте 18500 шаршы
Казіргі сәтте Ұлттық ядролық орталықтың деректері бойынша полигонда
28
жер үстіндегі және оның астындағы радиоактивті заттардың барлығын
Техногендік радионуклидтердің ішінен плутоний көбірек биологиялық уытты болып
Радиоактивті заттардың көп мөлшері Ертіс өзеніне (50 шақырым)
Радиациялық ахуал бойынша Аягөз, Бородулиха, Күршім, Ұлан, Үржар
Қазіргі кезде атмосфераның жер бетіндегі қабатының радиоактивті ластануына
ШҚО аумағында гамма-сәулеленудің айлық орта қуаттылық дозасы көп
Облыс бойынша 2006 жылғы гамма-сәулеленудің жылдық орта қуаттылық
Радиологиялық зерттеулер.
Мақсатты радиоэкологиялық зерттеулер мен Өскемен қаласының аумағын радионуклидтермен
Радиоэкологиялық зерттеулердің құрамында аумақтағы радиометриялық түсіру, судағы радонның
Жүргізілген зерттеулердің нәтижесінде Өскемен қаласының тұрғындары табиғи сияқты,
29
Қазіргі кезде Өскемен қаласының тұрғын аймағының аумағындағы көлемі
Аллювиальды горизонттың солтүстік-батыс бөлігінің жер асты сулары радионуклидтермен
Элеватор бас тоғанының, сондай-ақ Красин кентінің жер асты
Радонның ЭТКБ сәттік маңызын өлшеу кезіндегі алынған деректер
1990 жылдың басында қаланың аумағын радиоэкологиялық зерттеу кезінде
“Волковгеология” ПГО 1990-1992 жылдары қаланың аумағында 250 шаршы
Алтай ГГЭ 14 шаршы шақырым алаңда көп қабатты
Радиомертиялық ізденістермен қатар радиоактивті ластануларды зарарсыздандыру да жүргізілді.
1991 жылы облСЭС 1990 жылы анықталған радиоактивті ауытқуларға
30
Бұл Д.Серікбаев атындағы Шығыс Қазақстан мемлекеттік техникалық университетінің
1994-1997 жылдары “Гео-Т” ЖШС одан кейін “Алтайский геолог”
1:500 және 1:200 масштабты жүргінші гамма-түсіру кәсіпорындар, ұйымдар
2000 жылы “Геос” ЖШС шаруашылық шарттың негізінде Комсомол
2004-2005 жылдары 1:2000 масштабындағы қоныс және солтүстік өнеркәсіп
31
Октябрь және Пионер бас тоғандарының негізі және оларға
2005 жылы бұрынғы зерттеулермен анықталған қоныс аумағының аймағындағы
2005 жылғы радиометриялық және тексеріс жұмыстарының нәтижесінде Өскемен
Сондай-ақ, Өскемен қаласының қоныс аумақтарындағы грунт пен топырақта
1990 жылы жүргізілген радиоэкологиялық зерттеулердің нәтижесінде Өскемен қаласы
1. Қоныс аумағының қазіргі аумағындағы өткен жүзжылдықтың 50-60
2. “ҮМЗ” АҚ уран және тантал өндірісінің өнеркәсіптік
Өнеркәсіп кәсіпорындарының аумақтарында анықталған топырақты және грунтты радиоактивті
32
Өскеменнің қоныс аймақтарының аумақтарында анықталған радиоактивті ауытқулар, көпшілік
Сондай-ақ радиометриялық зерттеулердің нәтижесінде мейлінше оқшау алаңдық сипаты
Радиометриялық зерттеулермен радиоактивті грунттан басқа, қаланың солтүстік бөлігінде
2006 жылдың басындағы Өскемен қаласының аумағындағы радиоэкологиялық ахуал
Өскемен қаласында 1990 жылдан бастап жүргізілген радиометриялық зерттеулердің
1990 жылдан бастап қаланың аумағында 411 ауытқу анықталды,
2005 жыл бойынша Өскеменнің аумағында 221 ауытқу қалды,
33
темір бұйымдардағы, конструкциялардағы және т.б. радиоактивті ластанулар. 1992
Өскеменнің тұрғын аймағының аумағында қазіргі кезде 35 радиоактивті
Солтүстік өнеркәсіп аймағында қазіргі кезде 186 радиоактивті ауытқу
Радиометриялық зерттеулердің нәтижесі бойынша Өскемен қаласының аумағында 1990
Судағы радонды өлшеу.
Өскемен қаласының ауыз суларының құрамындағы радонды өлшеу бірінші
1992-1993 жылдары “Казгеология” ПГО құрамына кіретін “Восток” геологиялық
34
негізі 10 бас тоғанында радонның концентрациясына бір жолғы
2004 жылы жер асты суларын біржолғы эманациялық зерттеу
2004 жылғы зерттеулер көрсеткендей жер асты суларының жоғары
2005 жылы Өскемен қаласының жер асты суларына жүргізілген
35
Жүргізілген зерттеулердің нәтижесі көрсеткендей Элеватор бас тоғанының жер
Осылайша, Өскемен қаласының аумағындағы зерттелген бас тоғандардың жалпы
1991 және 2004 жылдары зерттелген жекеменшік сектордың құдықтары
Егер радонның ауыз судағы араласу деңгейінен (60 Бк/л)
Ауыз сумен қамтамасыз етудің орталықтандырылған жүйесінің судың сапасына
36
Алайда, аталған параметрлер судың сапасының санитарлық-гигиеналық көрсеткіштері болып
РҚН-99-ге (НРБ) сәйкес, қосылған альфа және бета белсенділіктің
Осылайша, Өскемен қаласының аумағында атомды-өнеркәсіпті кешен кәсіпорындарының орналасқандығын,
Ғимараттардың ауасындағы радонды өлшеу.
2004 жылы мектеп жасына дейінгі балалар мекемелерінің, мектептердің
37
13 объектінің бірінші және екінші қабаттарында 200-ден артық
2005 жылы атмосфера ауасындағы радонның (Rn222) ЭТКБ сәттік
2005 жылғы зерттеулер ғимараттардың ауасындағы торонның (Rn220) ЭТКБ
2004, 2005 жылдардағы зерттелген объектілердің 173-інің 87-нде (50%)
Үй-жайлардың ауасына жүргізілген эманациалдық зерттеулер 200 Бк/м³ асатын
2004-2005 жылдардағы алынған радонның ЭТКБ орта маңызын тұрғын
38
өнімдерінің есебінен Өскемен қаласының тұрғындарының ішкі сәулеленуінің күтілетін
Өскемен қаласының аумағын эманациялық түсіру.
2005 жылы Өскемен қаласының аумағында тұңғыш рет эманациялық
Радон деңгейінің ықтимал есебі үшін маусымнан бастап қазан
Өскемен қаласының атмосфера ауасындағы радонның ЭТКБ құрамы зерттеу
Топырақ радонының деңгейін зерттеу кезеңінде зерттелетін учаскеде 0,32-ден
Топырақ радоны деңгейінің төмендігіне қарамастан, топырақ эксхалациясы (РАТ)
Радонның споралылығын, сондай-ақ бақылау нүктелеріндегі байқаулардың деректерін ескере
39
Серікбаев атындағы Шығыс Қазақстан техникалық университетінің ауданы бұрынғы
III-бөлім. Шығыс Қазақстан
және әлсіз жақтары
3.1. Мықты жақтары
1)Бұрын қабылданған бағдарламалардағы (“Экологиялық ахуалды жақсарту” тарауымен ШҚО
2)Тұрақты дамуға көшу үшін экологиялық проблемаларды шешудің басты
3)Облыс басшылығының мақсаты тұрақты даму қағидасын басшылыққа алу,
4)Экологиялық бағдарламалардың іс-шараларын орындауды ескерумен шығарынды, қашыртқы және
5)Қазақстан Республикасы Қоршаған ортаны қорғау министрлігінің, облыстың әкімдігі
6)Өскемен қаласының әкімдігінде мемлекеттік қызметтер мен кәсіпорындарды үйлестіру
40
Шығыс Қазақстан облысы Өскемен қаласы әкімдігінің 2005 жылғы
7)Қоршаған ортаны қорғау саласында ғылыми-зерттеу жұмыстарын ұйымдастыру. Қоршаған
8)ИСО 9000 өнім сапасын басқару стандарты мен ИСО
9)Облыстық бюджет қаржысының есебінен экологиялық мониторингтің өңірлік ақпарат
10)Тұрғындарға экологиялық білім беру және ағарту жүйесі дамуда.
11)Тұрғындарға қоршаған ортаның ахуалы, экологиялық проблемалар туралы ақпарат
3.2. Әлсіз жақтары
1) Қоршаған ортаның мониторинг жүйесі техникалық жағынан жеткілікті
2) Жедел болжауға арналған модельдеу және табиғат пайдалануды
паспорттарының қолданысқа кешігіп енгізілуімен экологиялық қауіптерді басқару бағдарламалары
41
3) Шешімдерді қабылдау кезінде шынайы деректерді ғана
4)Экологиялық таза және ресурстарды үнеуші технологияларды ендірумен ұштаспайтын
5) Қоршаған ортаны қорғау және табиғи ресурстарды пайдалану
6) Табиғат қорғау іс-шараларының жеткілікті қажыландырылмауы;
7) Автокөліктердің санының үздіксіз өсуі кезінде ірі қалаларда
8) Қалада электрлі және жылу энергиясын алудың
9) Автокөлік шығарындыларының көлемі мен атмосфераны ластану индексі
10) Облыстың елді мекендерінде сумен қамтамасыз ету жүйесі
11) Облыстағы топырақтың экологиялық жай-күйі жеткіліксіз зерделенуде;
12) Облыстың қалалары (Өскеменнен басқасы) мен елді мекендерінің
13) Жаңадан отырғызылған орман ағаштарына жоспарлы күтім жасалмайды
14) Өнеркәсіп кәсіпорындары мен тұрғын құрылыстарының арасында санитарлық
15) Өзендердің көпшілік бөліктерінде су қорғау аймақтары мен
16) Жаңбыр канализацияларының жай-күйі қанағаттанғысыз;
17) Қалдықтарды басқарудың тиімді муниципиалдық жүйесі жоқ. Қаланың
18) Қоршаған ортаны қорғау саласындағы табиғат қорғау және
42
19) Қоршаған ортаны қорғау бойынша техника мен технологияларды
20) Табиғат қорғау сипатындағы шешімдерді қабылдау кезінде жұртшылық
3.3. Тұрақты дамудың мақсаттары мен міндеттері
Бағдарламаның басты мақсаты қоршаған ортаның ластану деңгейін төмендетуге
Бағдарламаның негізгі міндеттері:
1. Өңірдегі қоршаған ортаны басқарудың жүйесін оңтайландыру және
1) өңірлік экологиялық саясатты жоспарлау және қаржыландыру аспабын
2) өндіріс және тұтыну қалдықтарын басқарудың инфрақұрылымын жетілдіру;
3) мемлекеттік, өндірістік және қоғамдық бақылау жүйесін дамыту;
4) табиғат қорғау іс-шараларын іске асыруда сектораралық өзара
2. Қоршаған орта мен тұрғындардың денсаулығы үшін экологиялық
1) облыстың өнеркәсіп кәсіпорындарында технологиялық үдерістерді экологияландыру;
2) тазарту жүйесін, өндірістің шығарындыларын, қашыртқыларын, қалдықтарын пайдаға
3) тұрғындардың радиациялық қауіпсіздігін қамтамасыз ету;
4) экологиялық қауіпті объектілерді қауіпсіз пайдалануды қамтамасыз ету;
5) автокөліктердің өнеркәсіпті қалалардың атмосферасын ластау әсерін төмендету;
6) биоәртүрлілікті сақтау;
7) тарихи ластанудың зардаптарын жою.
3. Облыс тұрғындарының мекен ету ортасының сапасын ары
1) Шығыс Қазақстан облысы аумағының жай-күйін бағалау және
43
2) өңірлік ерекшеліктерді ескере отырып экологиялық тиімді технологияларды
3) геоақпараттық жүйенің негізінде қоршаған ортаны бақылау және
4) экологиялық білім мен ағартудың деңгейін арттыру.
3.4. Негізгі бағыттары мен іске асыру механизмі
Өңірлік экологиялық бағдарламаны іске асырудың негізгі бағыттары Қазақстанның
Өңірлік экологиялық бағдарламаның негізі бағыттары мыналар болып табылады:
1) өңірдің қоршаған ортасының проблемаларын шешу үшін қаражат,
2) шығарылатын газдарды тазарту әдістерін жетілдіру, түсті металлургия
3) қоршаған ортаға әсерді бағалаумен кешенді бас жоспарларды
4) сарқынды суларды тазарту әдістерін жетілдіру, су үнемдеуші
5) қалдықтарды қайтара пайдалану, облыс кәсіпорындарында бұдан да
6) өзендердің су қорғау аймақтарында орналасқан кен өндіру,
7) бәсекеге қабілетті ресурс үнемдеуші және қалдықты аз
8) кәсіпорындарда ресурс үнемдеуші технологияларды ендіру;
9) облыс қалаларының өнеркәсібі дамыған экологиялық ортасын оңтайландыруды
10) аз қоныстанған елді мекендердің экологиялық ортасын сақтау
11) табиғи экологиялық жүйелердің өнімділігі мен тұрақтылығын қамтамасыз
12) экологиялық мониторинг пен болжау базаларында өндірістік күштерді
13) ИСО 14000 қоршаған ортаны басқару халықаралық жүйесін
44
14) қоршаған ортаның ахуалына бақылау жасайтын жүйені автоматтандыру;
15) тұрғындарды экологиялық ағарту.
Бағдарламаны іске асыратын механизм қоршаған ортаны қорғау саласында
Бағдарламаны іске асыру Шығыс Қазақстан облысы табиғи ресурстар
Бағдарламаның іс-шараларын орындаушылар – тендерді қолданыстағы заңнамаға сәйкес
Бағдарламаның қойған мақсаттарына қол жеткізу үшін оны іске
Табиғатты пайдалануға арналған рұқсатты алған кезде табиғатты қорғау
45
Қортынды
Жоспарда қолда бар және алынған материалдарды талдаудың негізінде
- қоршаған ортанының сапасын басқару жүйесін оңтайландыру. Экологиялық
- атмосфераның ауасын қорғау. Қоршаған ортаның сапасына бақылау
- су ресурстарын қорғау және ұтымды пайдалану. Облыстың
- жер ресурстарын қорғау және өндіріс пен тұтыну
46
сынабы бар лампалар мен аспаптар жиналынатын болады, бұл
Тазарту ғимаратының көлемі 10 мың тонна шөгінді қалдықтарын
- радиациялық қауіпсіздік. Анықталған радиоактивті ластанған ошақтарын жою
- биоресурстарды қорғау және молықтыру. Жабайы аңдар мен
- экологиялық ағарту және тәрбие. Тұрғындардың экологиялық мәдениетін
Іске асыруға арналып жоспарланған шығындар облыстық бюджеттің есебінен
Экологиялық тиімділігі қоршаған ортаның ластану деңгейін төмендету және
47
Мен ендігі сөзімді Ыбырый Жақаевтың және
Біз табиғаттың өзін қайта түлететін ұрпағымыз.Жер ,
Әрір ағашты , бұлақты , жалғыз дәнді де
Ыбырай Жақаев
Табиғатты өзгерте білу , оны игере білу
М.М.Пришвин
48
Пайдаланылған әдебиеттер
Батыс Қазақстан облысы, энциклопедия 2008жыл.
Бродский А.К. Жалпы экологияның қысқаша курсы-Алматы: Ғылым, 1998.
Беречь природу Семиречья. Экологический курьер-2000 г.
Жәкешбаева Р.Б., Альмурзаева С.И., Тургенова О.М. Мұнаймен ластанған
Исмаилов Б., Акимова Ж. Экология, Алматы, 2007.
Киреева Н.А., Юмагузина Х.А., Кузяхметов Т.Т. Рост и
Киреева Н.А., Новоселова Е.И., Кузяхметов Г.Г. Продуктивность сельскохозяственных
Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: Экология
9.Экология Г.С.Оспнова.Г.ТБозшатаева
10.Экология және қоршаған орта
49