Шығармашылық дарындылық

Мазмұны
Кіріспе 3
1 Мектеп жасына дейінгі балалардың шығармашылық дарындылығын дамытудың теориялық
1.1 Шығармашылық дарындылық ұғымының ғылыми әдебиеттердегі сипаттамасы
1.2 Мектеп жасына дейінгі балалардың шығармашылық дарындылығын дамытудың
1.3 Мектеп жасына дейінгі балалардың шығармашылық дарындылығын дамытуда білім-тәрбие
2. Мектеп жасына дейінгі балалардың шығармашылық дарындылығын дамыту әдістемелік
2.1 Мектеп жасына дейінгі балалардың шығармашылық дарындылығы жұмысын ұйымдастырудағы
2.2 Озат мұғалімдердің іс-тәжірибелерінен балалардың шығармашылық жұмыс жасауға үйрету
2.3 Эксперимент жұмысының нәтижесі мен қорытындысы 71
Қорытынды 75
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 78
Кіріспе
Зерттеу тақырыбының өзектілігі: Қазақстан Республикасының [1] «Білім туралы» Заңында,
Бұл міндеттерді жүзеге асырудың бір жолы – дидактиканың әртүрлі
Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасында
Оқушының шығармашылық қабілетін педагогикалық және психологиялық тұрғысынан жан-жақты зерттеулер
Оқыта отырып, баланың шығармашылығын, қабілеттерін дамыту мәселесі Ш.А.Амонашвили, Б.М.Теплов,
Жоғарыда аталған еңбектерді талдай келе, бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық
Біз көтеріп отырған проблема жөнінде жоғарыда аталған зерттеулерге ғылыми-теориялық
Демек, бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық қабілетін дамытудың қажеттілігі мен
Осыдан бүгінгі таңда үшінші сынып бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық
Зерттеу мақсаты: бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық қабілетін дамыту жолдарын
Зерттеу нысанасы: бастауыш сынып оқушыларының оқу үдерісі.
Зерттеу пәні: бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық қабілетін дамыту жолдарының
Зерттеудің болжамы: егер үшінші сынып оқушыларының оқушылардың шығармашылық қабілетін
Зерттеудің міндеттері:
1. Шығармашылық дарындылық ұғымының ғылыми әдебиеттердегі сипаттамасына талдау жасау;
2. Бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық дарындылығын дамытудың
3. Шағын кешенді мектептерде бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық дарындылығын
4. Бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық дарындылығын жұмысын ұйымдастырудағы мұғалімнің
5. Озат мұғалімдердің іс-тәжірибелерінен оқушыларды шығармашылық жұмыс жасауға үйрету
6. Эксперимент жұмысының нәтижесі мен қорытындысын талдау.
Зерттеудің теориялық әдіснамалық негіздері: философиялық, психологиялық, педагогикалық әдебиеттердегі шығармашылық
Зерттеудің теориялық және практикалық мәнділігі:
Бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық дарындылығын дамыту жолдары педагогиканың ғылыми
Зерттеудің әдістері: проблемаға байланысты философиялық, педагогикалық және әдістемелік әдебиеттерді
Зерттеудің кезеңдерi: бірінші кезеңде (2009-2010жж) тақырып анықталды, зерттеудің мақсаты,
Екінші кезеңде (2010-2011жж) жиналған теориялық және деректі материалдарға жүйелі
Үшінші кезеңде (2011-2012жж) жиналған материалдар теориялық тұрғыда қорытындыланды, педагогикалық
Зерттеу базасы: Өскемен қаласы, №16 қазақ орта мектебі.
Диплом жұмысының құрылымы. Диплом кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан және
1 Шағын кешенді мектептерде бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық дарындылығын
1.1 Шығармашылық дарындылық ұғымының ғылыми әдебиеттердегі сипаттамасы
Өркениеттік қоғам мен құқықтық мемлекеттің қалыптасуы бүгінгі таңда жастарға
Қазақстан Республикасының тәуелсіз мемлекет мәртебесіне ие болуы, қазақ тілінің
Қазақстан Республикасының [2] президенті Н.Ә.Назарбаев білім және ғылым қызметкерлерінің
Осыдан келіп, қазіргі заманғы мектеп алдындағы өте күрделі мақсатты
Бүгінгі таңда білім саласының алдында жүйеленіп дайындалып берген білімді,
Әрине мәселе тек басты ұғымның мәнін түсінумен шектелмей, оның
Шығармашылық – адам ісі, әрекеттерінің бір түрі [7]. Мұндай
1) оқушылардың парасаттылық, рухани, табиғи нанымдарын дамытуға, өзінің қызығушылықтарымен
2) жеке адамның сенімдерін дамытуға үйрету;
3) бір адамның еркін шығармашылық ойлауына, оның барлық қабілеттерін
«Шығармашылық - бұл адамның өмір шындығында өзін-өзі тануға ұмтылуы,
Адам бойындағы қабілеттерін дамытып, олардың өшуіне жол бермеу оның
«Шығармашылық» сөзінің төркіні [9] (этимологиясы) «шығару», «ойлап табу», «іздену»
Көрнекті психолог Л.Выготский: [9] «Шығармашылық» деп − жаңалық ашатын
Шығармашылықтың мәні, шығармашылық іс–әрекет туралы әр кезде, әр түрлі
В.В.Давыдов [19] «тұлға негізінде шығармашылық бастау жатыр; тұлғаның маңызы
Мұнда басты ұғымның мәнін түсінумен шектелмей, оның мүмкіндіктері де
Шығармашылықты әрекет ретінде қарастыру адам дамуының мүмкіндігінің шексіздігінің
Педагогикалық шығармашылыққа байланысты зерттеулер аз емес, бірақ жаңа субъект
Ғалымдар шығармашылықты әлемді жаңартудың формасы ретінде қарастырады (А.Бергсон, В.И.
Соңғы жылдары қарастырылып отырылған мәселенің зерттелуі жаңа қырынан көрінуде.
Бүгінгі білім берудегі мектептің негізгі мақсаты – оқушыда өз
Оқушының шығармашылық әрекетінің негізгі сипаттамаларын және оларға сәйкес дамитын
«1. Оқушының шығармашылық іс-әрекетінің міндетті түрде талап етілуі: оқушылардың
2. Оқушының шығармашылық әрекетінің пайда болуының жан-жақтылығы: жаңа жағдаятқа
3. Сыныптағы ерекше эмоционалдық шығармашылық атмосфера және оқушының қызығушылығы,
4. Оқушылардың жаңа бір нәрсені ашуы: оқушы өзін белгілі
Бұл аталған шығармашылық әрекет сипаттамаларына басқа қосымшаларда болуы мүмкін.
- нерв жүйесін (ақпаратты) код арқылы жіберу;
- тасымалдай білу;
- ақылдың икемділігі, ойдың тереңдігі;
- әрекетті бағалауды айтады.
Соңдай-ақ ғалым шығармашылық іс-әрекетті қалыптастыру, дамыту үшін қажетті жағдайдың
Оқушы шығармашылығының ғылыми-педагогикалық проблема ретіндегі өзекті мәселенің бірі –
1. Айқын және дұрыс қойылған мақсат.
2. Қосымша мәліметтер іздеу, күш салу.
3. Инкубация. Уақытша мәселені қозғамау.
4. Интуиция оянуы. Инсаит.
5. Нәтижені жан-жақты тексеру.
Ал, француз математигі Ш.Адамар [24] шығармашылық процесті төрт кезеңге
1. Дайындық кезеңі.
2. Инкубация, жасырын идеялар, тұйыққа тірелу кезеңі.
3. Интуицияның жарқ етуі. Эврика.
4. Тексеру кезеңі.
Осы зерттеулерге сүйене отырып, Б.А.Тұрғанбаева [25] өз диссертациясында шығрамашылық
1. Жаңалықпен бетпе-бет келу.
2. Шығармашылық белгісіздік, екіұштылық.
3. Шешімнің жарқ етуі.
4. Шығармашылық акт.
5. Шешімнің дұрыстығын дәлелдеу.
Шығармашылық процестің әр кезеңінде бала бойында әр түрлі сапалық
Зерттеушілер шығармашылық әрекеттерге әртүрлі анықтамалар береді. Мысалы: И.Я.Лернер шығармашылық
А.Н.Лук шығармашылық әрекетті мәселені шешудегі көрегендікке, қырағылыққа балайды, ақылдың
П.Вайнцвайгтың көзқарасы [28] бойынша ойлау, еңбек, мамандық қана шығармашылық
Ә.Ә.Сағымбаев [29] ғалым-психологтардың еңбектеріне сүйене отырып, өзінің диссертациясында оқушылардың
«Әлеуметтік:
- әлеуметтік жағдайдың болмауы;
- отбасында шығармашылық жағдайдың болмауы.
Педагогикалық:
- мұғалімнің баланың белсенділігін қолдамауы;
- баға қоюдағы әділетсіздік;
- әдістемелік көмекші құралдардың болмауы.
Психологиялық:
- ойлау, қиялдың төмендігі;
- өз күшіне сенбеуі;
- жалқаулығы.
Физиологиялық
- денсаулығының нашарлығы».
Сондықтан, оқыту әрекетінде мұғалім мен оқушының тығыз байланыста болуы,
а) пәнге үйретудің ашықтығы, бұл шарт оқушыларға өз әрекетін
ә) сыныптағы білім кеңістігінің әр бағытта болуы, бұл әр
б) оқушының мұғаліммен бірлесе отырып өз шығармашылық әрекетінің жеке
Шығармашылық жайлы еңбектерді талдай келе біз төмендегідей қорытындыға келдік.
- шығармашылықтағы қарама-қайшылықтардың болуы;
- әлеуметтік және жеке адамға деген мәнінің болуы;
- шығармашылыққа арналған шарттардың, жағдайдың болуы;
- шығармашылық тұлғаның жекелік қасиеттерінің болуы;
- нәтиженің жаңалығы, соңы.
Ал бастауыш сыныптағы балалардың шығармашылығы тек өзіне ғана жаңалық
1. Жаңалықпен бетпе-бет келу.
2. Шығармашылық, екі ұштылық, белгісіздік.
3. Шешімнің жарқ етуі.
4. Шығармашылық акт.
5. Шешімнің дұрыстығын дәлелдеу.
Үлкен энциклопедиялық сөздікте «шығармашылық» қайталанбайтын, тарихи–қоғамдық мәні бар, жоғары
Энциклопедиялық [30] сөздікте: «шығармашылық ешқашан бұрындары болмаған жаңа сапалы
Шығармашылық психологиялық тұрғыдан алғанда, нәтижесінде жаңа материалдық рухани құнды
Американдық психолог Фромм анықтамасы бойынша шағармашылық дегеніміз – бұл,
И.П Волков [31] бастауыш сынып оқушысы үшін шығармашылық деп
Шығармашылықтың негізгі сипаты жаңалық ашуға, жаңа тәсілдер табуға ұмтылу
Мектептегі білім беру ісіндегі басты бағдар − оқушылардың шығармашылық
Профессор А.Л.Хинчин «... жаңа материалды меңгеру үшін, шағын, оқулықтағы
Шығармашылық әлемдік мәдениеттің барлық дәуіріндегі ойшылдардың назарында болғандығын
Шығармашылық тұлға жайлы психологиялық даму мен қалыптасу зерттеулерін қарастырсақ,
Таным мотивациясының орталық қызметі;
Зерттеу шығармашылық белсенділік, проблеманы көре білу мен оны шешудің
Түп нұсқалы шешім қабылдай білу;
Артықшылығын алдын-ала болжай білу;
Жоғары эстетикалық, адамгершілік, парасаттылық бағалауды қамтамасыз ететін идеалды эталон
Жалпы «шығармашылық» кең мағыналы ұғым. Ғылыми - теориялық зерттеулерге
«Шығармашылық» психологиялық тұрғыдан алғанда, нәтижесінде жаңа материалдық рухани құнды
Американдық психолог Фромм анықтамасы бойынша: «Шығармашылық дегеніміз - бұл,
«Шығармашылық – бірегей игілік және тұлғаның маңызды сапасы мен
«Шығармашылық – жаңа өнім жасау немесе бұрынғы өнімді жаңалап
«Шығармашылық – іс–әрекеттегі қайталанбайтын, өзгеде жоқ, нәтижелі өнім» [35].
«Шығармашылық» сөзіне берілген ғалым пікірі нақты тұжырым болғанмен, оның
А.И.Кочетов: «Творческая деятельность – это процесс создания новой информации
– уақыт үнемдей отырып, артық күш түсірмей, жоғары нәтижеге
– ойлап табу, дайындау, жаңа өнім жасау.
Ал, педагог–ғалым Г.Ю.Ксензова: «Творчество – это атрибутивное свойство любой
Ғалым тұлғаның басты белгілері ретінде оның шығармашылық қабілетіне тоқталады.
А.Ш. Орақова: «шығармашылық деп – проблемалық сипаты бар, барлық
Шығармашылыққа ниеттену – адамның белсенділігінің жоғары көрінуі, жаңа, сонылы
Д.Б.Богоявленская, З.И.Калмыкова, А.М.Матюшкин және тағы басқа ғалымдар «шығармашылықты» кең
И.Ф.Харламов [41]оқытушының педагогикалық шығармашылығын оқу-тәрбие әрекетіне әр түрлі әдістемелік
Үлкен энциклопедиялық сөздікте «шығармашылық» қайталанбайтын, тарихи–қоғамдық мәні бар, жоғары
Энциклопедиялық [42] сөздікте: «шығармашылық ешқашан бұрындары болмаған жаңа сапалы
И.П Волков [43] бастауыш сынып оқушысы үшін шығармашылық деп
Шығармашылықтың негізгі сипаты жаңалық ашуға, жаңа тәсілдер табуға ұмтылу
Сонымен, «шығармашылық – адамның алдағы міндеттерді (тапсырмаларды) шешу кезіндегі,
Бастауыш сынып оқушыларының қабілеттері екі түрлі әрекетте дамиды. Біріншіден
Платон: «Талант пен данышпандылық өнер мен білімге байланысты емес,
Қайта өрлеу дәуірінде дарындылықтың табиғатына зер салғандардың бірі испан
ХІХ ғасырда ғалымдардың жіктелуіне байланысты: соның ішінде психология мен
Гальтонның соңынан неміс педагог – психологы Э. Мейман дарындылықты
Э. Мейман әсіресе дарындылықтың педагогикалық аспектісін, тәрбие мен оқытудың
ХХ ғасырдың І – ші жартысында ерекше атауға
Қабілет – осы және басқа өндірістік іс-әрекетті табысты орындау
Қабілетті индивидуалдылықтың бір деңгейінде орналастыруға болмайды; басқа сапалармен әсерлесе
Қабілеттердің бірнеше концепциялары бар:
1.Тұқымқуалаушылық теориясында қабілеттің дамуы мен көрінуі тұтастай және толығымен
2. Жүре пайда болған қабілеттер теориясы ХУІІІ ғасырдағы Гельвецийдің
3. Негізінен кеңестік психологияда дамыған қабілеттегі тума және жүре
Б.М. Теплов музыкалық қабілеттілікті өте жоғары деңгейде тәрбиелеуге болады
Қабілеттілік – бұл динамикалық құбылыс, олардың қатынасы туралы қабілеттер
Қабілеттіліктің психофизиологиялық негізін ескере отырып, нышандар негізінен жүйке жүйесінің
Қабілеттерді бірнеше сипаттамалар арқылы көрсетеді. Ол сапалық пен сандыққа
Сонымен қатар, қабілеттің көрінуінде деңгейлерге бөлінуі мүмкін – репродуктивті
Қабілеттер құрылымында тірек қасиеттерін бөледі, онсыз қабілеттердің көрінулері мүмкін
Сөйтіп, қабілеттерде табиғи және әлеуметтік мінездің синтетикалық болмысы бар,
Интеллектуалды қабілеттерді зерттеу. Барлық қабілеттер түрлерінің арасынан интеллектуалдылықтарды
Олардың біріншісі 1927 жылы екі факторды бөліп көрсеткен Ч.
Сондықтан да оның интеллектуалды көрінулерін сипаттамайды.). Ал g факторы
Психодиагностика негізінен g факторы өлшеу мен мүшелеуге ұмтылады, сол
Кейін көп факторлы теориялар құрыла бастады. Мысалы, Дж. Келли
V – вербалды түсіну (оқу, аналогиялар, құрылымы бұзылған сөйлемдер);
W – сөйлеудің жүгірмелілігі (анограммалар, ұйқастықтар, атаулар);
N – сан (арифметикалық іс-әрекеттің жылдамдығы мен дәлдігі);
S – кеңістік (қозғалмайтын факторлармен олардың сәйкестіктерін қабылдау және
M – ассоциативті ес (механикалық есте сақтау; оны есту
I (R) – индукция немесе жалпы пайымдау (ережелерді шығару
Келли мен А.Л. Терстоунның еңбегі жарық көргеннен кейін
Осыдан сәл кейінірек елуінші жылдары британ психологы С. Барт
Дж.Гилфорд өзінің моделін мүлдемге басқа негізде қалады, ол өлшеулі
Бес операция бөлінді (бағалау, жалғыз дұрыс шешім табудағы сияқты
Нәтижелердің алты нұсқаулары бар (элементтер, класстар, қарым-қатынас, жүйелер, өзгертулер,
Сондықтан, 5*5*6=150 – Гилфордтың моделінің өзара бағынбайтын 150 факторы
Интеллектілердің көптігі теориясына тоқталайық. Факторлық теориялар интеллект теорияларының көптілігінің
Бұл бағдарлықтың концепциясы американ зерттеушісі Р.Стернбергпен құрастырылды. Интеллектінің бірінші
Екінші қалыптастырушысы, эмпирикалық интеллект жаңа жағдайды игерудің эффективтілігін қаматамасыз
Интеллект көпше құбылыс ретінде Г.Айзенкпен де түсінген, ол интеллектінің
1.2 Бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық дарындылығын дамытудың
Елімізді дүние жүзіндегі алдыңғы қатарлы дамыған елу елдің қатарына
Көтеріліп отырған мәселе туралы жазылған ойлар, тұжырымдамалар, көзқарастар, еңбектер
Дара туған балаларға қарағанда егіздер ерекше жағдайда өседі, сондықтан
Сонымен, зерттеушілердің ойынша, интеллектінің психогенетикасын зерттеу, бұрын ойлағаннан да
Дарындылық және данышпандылық ұғымдары - әртүрлі іс - әрекет
Дарындылық әрбір адамның ақыл – сана, оқу, шығармашылық, көркемөнер,
Дарынды адамдарға тән қасиеттер: зейінділік, жинақылық, тұрақтылық, әрқашан қызметке
Өз қызығулары бағытында дарынды адамдар қайтпас қажырлық таныта алады.
Басқа қатарларымен салыстырғанда дарынды бала өзін қызықтырған іспен бірнеше
Дарындылық дәрежесінің артуы қажетті білімдермен ептілік, дағдыларды игеріп әрі
Дарындылық:
1) іс-әрекет жетістігін қамтамасыз ететін, қабілеттердің өзгеше сапалы үйлесімі;
2) адамның мүмкіндектірінің кеңдігін шарттайтын жалпы қабілеттер;
3) ақыл-ой потенциалы – логикалықты, жалпылау кеңдігін анықтайтын интеллект;
4) қандай да бір іс-әрекетте бастапқы жоғары деңгейді қамтамасыз
5) таланттылық.
Дарындылық қандай бастапқы құрылым жағдайы мен жоғары нәтижеге жету
Дарындылық өзара байланысқан үш құрылымнан тұратын интегративті сипатқа ие:
мотивациялық;
когнитивті;
процессуалды.
Әрбір құрылым дарындылықтың дамуының бірқатар белгілерінен тұрады.
Тұлғалық дарындылық деңгейінің құрылымдық мазмұндық сипатына қарай жоғары дарындылық,
Жоғары дарындылық деңгейіне жатқызылған ерте шақтағы мектеп оқушысында зертеушілік
Жоғары мектеп кезеңінде көзқарастардың қалыптасуына, өмірдің мәнін және
Кесте 1
Дарындылықтың құрылымдық моделі
Қандай да бір білім аймағындағы айқын қабілеттік көріністерді
Деңгейлік сайыстардың бірнеше қатарынан өте отырып, мұндай оқушылар
Жоғары дарынды балаларға мектеп оқу бағдарламасының шеңбері тар болады.
Жоғары дарынды балалар жасөспірімдік кезеңде тұтас тұлға бейнесін көрсетеді:
Дарындылықтан гөрі данышпандылық шығармашылық процесстің потенциалды және құрылымдық емес,
Қабілеттер өз деңгейлері мен ауқымы жағынан ажыратылады. Нақты іс
Көрнекті педагогтер К.Ушинский, ЫАлтынсарин, А.Макаренко, М.Жұмабаев оқушы шығармашылығына бағыт-бағдар
Шығармашылық - бүкіл тіршілік көзі. Ал бүгінгідей күрделі әлеуметтік-экономикалық
Балалардың шығармашылық қабілеттерін дамыту мәселесін талдау ең алдымен «қабілет»
Кесте 2
Дарынды тұлғаның құрылымдық, мазмұндық деңгейінің сипаттамасы.
Крите-
рийлері Жоғары дарындылар Дарындылар Орташа дарындылар
Оқушының интеллектуалды шығармашылық іс-әрекетке мотивациялық, құндылық
Жаңаны ашуға деген мақсаттылық, білімнің белгілі аймағындағы шығармашылық,
Айқын көрінетін қабілеттерге ие бола отырып өзіндік жетілуге қажеттілік,
Құндылықтар жүйесі қалыптасады. Құндылықтар жүйесінде доминантты фактор жеке тұлғалық
Өз ісін жоғары деңгейге дейін жеткізуге талпынады Өз
Жоғары интеллектуалды потенциал, білімнің жоғары деңгейі. Жоғары интеллектуалды потенциал,
Қабілет – жеке адам туралы ілімнің құрамдас бір бөлігі
Қабілет деп - әрекеттің талаптарын қанағаттандыратын және үлкен жетістіктерге
«Қабілет – білім алуға қажетті адамның психологиялық ерекшеліктері», -
«Қабілет – іс-әрекеттің белгілі бір түрін ойдағыдай нәтижелі орындауға
Ал, психолог В.М.Теплов қабілеттің 3 түрін ашып көрсетеді:
«Қабілет деп – бір адамды екінші адамнан айыратын жеке
«Қабілет деп – қандай да бір іс-әрекетті табысты орындау
«Қабілет деген ұғым – адамда бұрыннан қалыптасқан», - деген
Қабілеттің екі деңгейі бар:
1. Өнімді (білімді жоғары дәрежеде игере алуын қамтамасыз етеді,
2. Шығармашылық (жаңа, сонылы нәрсені жасап шығаруды қамтамасыз етеді).
Қабілеттердің даму мәселесін зерттей келе, А.Н.Леонтьев, А.В.Петровский, В.А.Крутецкий, Б.М.Теплов,
Қабілет деп әр адамның белгілі іс-әрекет түріне икемділігін айтады
Психологтардың көзқарасы бойынша «шығармашылық қабілет» субъектінің қандай да бір
Орыс психологы В.И.Киреенко «Адамның жан-жақты дамуына мүмкіндік тудыра отырып,
И.В.Левитовтың пікірінше оқушылардың шығармашылық қабілеттері деп, олардың іс-әрекет қорытындысында
Балалардың шығармашылық қабілетін қалыптастыру барысында іс-әрекеттің нормалары мен үлгілерін
Ғалымдардың зерттеулеріне қарағанда адам миында болатын миллиард клетканың белсенді
Өз халқымыздың "балаңды 5 жасқа дейіп піріңдей тұт, 5
Шығармашылық қабілеттілік - бала өз бетінше жаңа бір бейне
Қазіргі педагогикалық-психологиялық зерттеулерде балалардың бастауыш сыныптағы ерекшеліктерін атап көрсететін
Оқу-танымдық әрекеттің үрдісінде мынадай мақсаттар жүзеге асырылады.
Символикалық бейнелерге психикалық әрекеттің құралы ретінде (есте сақтау) саналы
2. Қисынды ойлауды және көрнекі-бейнелі операцияларды меңгеру.
Оқу типі тапсырмаларына деген жағымды кең қатынасты дамыту.
Қиялды, әр түрлі қабылдауды жетілдіру.
Бастауыш сыныпта баланың сөйлеу тілін дамытудың, қол және аяқ
Бастауыш сынып оқушыларының бойында еркіндіктің пайда болуы, мінез-құлқын өзі
Бастауыш сынып оқушылары үшін негізгі бөліктер - оқу тапсырмалары,
Ақыл-ой дамуының деңгейі бастауыш сынып мұғалімінің педагогикалық жүйедегі әдіс-тәсілдерді
Педагогтар бастауыш сынып оқушыларының танымдық әрекетін ұйымдастыру үшін мынандай
- жеке пәндерді бөлу;
- ішінде аталған пәнінің негіздері бар және әрекет ететін
құбылыстарды іріктеу;
- пәндердің жеке қасиеттері мен сапасын анықтау;
- осы қасиет пен сапаны пәнаралық функционалды байланыс жүйесінде
талдау.
Ақыл-ой дамуының қажетті деңгейінде болуымен қатар баланың ерік-жігері дамуының
Шығармашылық қабілеті бар балалар берілген тапсырманы орындауға тез кірісіп
Әрбір ұстаз оқушының бойында «шығармашылық қабілетті» дамыту үшін, келесі
1. Ақыл-ойды дамыту;
2. Себеп және әрекет мақсаты;
3. Пәнге деген қызығушылығы және пәнаралық байланыс;
4. Алдына қойылған сұрауға, оған жауап беруге, үйренетін нысанға
5. Ерік пен жігері;
6. Көңіл-күйі;
7. Өз бетінше жұмыс істеуінің жоғары деңгейі;
8. Шығармашылық білімді игеру процесінде тұлғаны тәрбиелеу;
9. Жаңа білімнің мазмұнын жоспарлағанда оқушыға берілетін тапсырма оқушының
10. Оқушы өзін жеңімпаз ретінде сезіне алатындай тапсырмаларды күрделірек
11. Білімді дайын күйінде бермей, оқушының өзі білімді қарқынды
12. Оқушының шығармашылық мүмкіндіктерін тудыратын, қабілеттерін жан-жақты дамытатын әр
13. Оқушылардың білім алу нәтижелерін жүйелі талдап, бағалап отыру.
14. Шығармашылық іс-әрекеттің сипатына сай ойлауды және танымдық әрекетті
15. Болмысты, табиғат пен қоғамды тануға қажет шығармашылық идеялар
Оқушы білімді өз деңгейінде игермесе және оны практикада қолдана
1) Барды қайталау, көшірме және т.б.
Қабілеттің бұл түрі шығармашылыққа жатпайды. Бірақ қабілеттің бұл түрін
2) Жаңаны жасау.
Жаңа құрал-жабдық жасау, жаңа әдіс-тәсілдер табу, жаңа бағдарламалар құру.
3) Жаңалау, түп нұсқасын жаңалау.
Жаңаны жасап шығару – шығармашылықтың классикалық айқын түрі.
4) Көшірме, белгіліні қайталау [36].
Белгілі нәрсені жетілдіріп, дамыту шығармашылыққа тән құбылыс. Шығармашылықтың барлық
Мәселені қою, оның шешімін табу, болжам жасау мен оны
1) белсенділік;
2) жаңалық;
3) субъекті үшін құндылық.
Шығармашылықты талдау, мәселені шешу процесі ретінде адам қажеттілігін қанағаттандыратын
1.3 Шағын кешенді мектептерде бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық дарындылығын
Д.Б.Богоявленскаяның пікірі бойынша шығармашылық берілген мәселе аясынан шығуға ұмтылыста
Интеллектіні түсіну үшін оның құрылымын түсіну керек. Осыған байланысты
Д.Б.Богоявленская шығармашылықты өнім бойынша емес, процесс бойынша зерттейді. Алайда
1. Интеллектінің эмпирикалык құрылымдық модельдеріне К.Спирменнің бір факторлы
2. Интеллект мәселесінде интеллект жайлы субъективті түсініктер маңызды және
Интеллект - ол ақыл-ой қабілеті, ал ойлау - ол
4. Адам интеллектісінің логикалық құрылымы күрделі, ол жоғары дифференциалданған
5. Шығармашылық даму және интеллектік жүйелерді меңгеру "субъект-құрал", "құрал-объект"
6, Шығармашылық мотивациясы - шығармашылық іс-әрекеттің ең маңызды компоненттерінің
7. Интеллект пен креативтің үйлесуі әлеуметтік белсенділіктің әр түрлі
Лейтес өзінің зерттеулері мен тәжірибелерінің нәтижелері бойынша балалардың жалпы
ұқыптылық, анғарымпаздық, жинақылық;
еңбек етуге әрқашан даярлығы, жалықпайтыны, еңбексүйгіштігі.
ойлау шапшаңдығы, талдау мен қорытындылау мүмкіндіктерінің жоғарылығы, ойының жүйелілігі,
ой-өрісінің кеңдігі, ойлау белсенділігі.
Ал И.П. Павловтың анықтауынша, адамдардың дарындылығы - көркем тип,
Бірінші типке жататын балаларға суретші, мүсінші, артист, ақын, жазушы
Ф.Баррон (1969 ж.), Ф.Фримен (1968 ж.) кретаивтілік пен интеллектуалдық
Нәтижесінде бұл тұжырымдама «табалдырық теориясы» немесе «тармақтану теориясы» деген
Психолог Н.С.
Сурет 1 Лидерлік дарындылық
Сурет 2 Табиғи дарындылық
Сурет 3 Дарындылықты анықтау картасы
Соңғысы үшін басқа көрсеткіштер анықталды: ой жылдамдығы (уақыт бірлігінде
1960 жылдары Дж.Гетцельс пен Р.Джексон (1967 ж.) интеллект пен
Бір жағынан интеллект пен интеллектуалдық дарындылықты, екінші жағынан
Өткен ғасырдың соңғы он жылдығы АҚШ мен Батыс Еуропадағы
И.А.Сусоколова АҚШ креативтілікті тестілеу проблемасын зерттеу нәтижесі бойынша 60-жылдардың
А. Маслоу интеллектуалдық дарындылық креативтіктің көрінуі үшін қажет, бірақ
Интеллектуалдық дарындылық – шығармашылық интеллектуалдық әрекет мүмкіндігін қамтамасыз ететін
Сөйтіп, креативтілік ойлау дарындылығының компоненті (дарындылықтың басқа түрі сияқты)
«Дарынды балалар» сөз тіркесін қолдана отырып, А.И.Савенков өз құрбыластарынан
А.И.Савенков креативтілік дарындылық ретінде статистикалық емес, динамикалық сипаттама үнемі
Дарындылық проблемасы, оның түрлеріне Л.С.Выготский (дарындылық теориясының динамикасы), Б.М.Теплов
Б.М.Теплов музыкалық әрекетті табысты жүзеге асыруда жалпы мінез-құлықтың кейбір
Н.С.Лейтес, егер жалпы дарындылық - адамның әрекетінің өнімділігі байланысты
Сонымен, ғылыми жұмыстарда дарындылық былайша қарастырылады тұтастық сипаттама, қабілеттерді
Қазіргі кезеңде білім беру саласында мұғалімдердің әсіресе, бастауыш сынып
Қабілетті, дарынды балалар көбінесе шапшаң, тез ойлайтын, көп көлемде
Дарынды оқушылардың ішкі сезімі жағынан өзгешеліктері:
- айналасындағыларға өте сезімталдықпен қарау;
- айтылатын ойды тез ұғыну;
- жасынан байқалатын идеализм;
- терең сезімталдық;
- кейбір пәндер бойынша өте ерекше үздік үлгерім таныту;
- ықылас қойған бір тақырыпты әр жерде негізгі мәселе
Дарынды оқушылардың физикалық және одан тыс сезімдері тұрғысынан өзгешеліктері:
- сезім мүшелерінің қабылдауының ерекше болуы (түс, дыбыс);
- Физикалық, интеллектуалдық дамуда ерекше бір ілгерілеу шапшаңдығы;
- жан дүниесінің тереңдігі;
- теориялық және көркемдік құндылықтарға ерекше мән беруі;
- талап және ішкі күш-жігерінің жоғары деңгейде болуы;
- жиі-жиі ойға берілу, қиял күшінің басымдығы.
Дарынды балалардың әлеуметтік тұрғыдан ерекшеліктері:
- өз талап-тілектерін орындауы;
- адамгершілік мәселесінде ерте дамуы;
- жоғары моральдық қасиеттерге ие болуы;
- өзіне-өзі сенімділік.
Қабілетті және дарынды оқушыларды ерте айқындау, оларды тәрбиелеу білім
Дарынды оқушы - бұл болашақта жаңа технологияларды шығарушы,
Барлық құрылымдардың қызметінің басты объектісі-тұлға яғни, оқушы.
Олимпиада резервтерін дайындау штабы жылына екі рет барлық
Оқушылардың ғылыми қоғамы бағыт бойынша ғылыми жұмыстар ұйымдастырады, арнаулы
Әдістемелік бірлестіктер мен психологиялық қызмет тапсырмалар мен әдіс- тәсілдер
Әрбір сыныпта Дарынды қолдау және дамыту қорлары құрылуы тиіс.
Бұл қор сыныптан озып шыққан жүйрікке жан- жақты
Олимпиадаға дайындау, арнайы курстарға апару, жоғары оқу орындарынан оқытушылар
Мектеп әкімшілігі: директор, оқу ісі жөніндегі, инновациялар жөніндегі және
Дарындылармен жұмыс мазмұны адам ресурстарын дұрыс пайдалану, елдің интеллектуалды
2. Шағын кешенді мектептерде бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық дарындылығын
2.1 Бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық дарындылығын жұмысын ұйымдастырудағы мұғалімнің
Өндіріс процестерінің дамуы, өндірістің жеке сұраныстарға қарай бағытталуы түптеп
Бұл проблема әрқашан да мектеп назарынан тыс қалып көрген
Осы проблеманы зерттеу үстінде біз екі бірдей мәселеге кезігіп
оқушылардың шығармашылық жұмысының мән-мағынасы;
2) шығармашылық жұмысты ұйымдастыру қандай болмақ және оны басқару
Аталмыш мәселелердің теориялық жағынан негіздеп алмай алда тұрған проблеманы
1) іс-әрекет түрі;
2) оқу процесінің түрі;
3)оқу әдісі;
4) оқу жүйесінің тармақтары;
5) шеберлік жиынтығы т.б.
Оқыту және тәрбиелеу процесінде әртүрлі әдіс-тәсілдерді қолдана отырып, оқушылардың
Дарындылық, жеке қабілеттілікті дамыту, интеллектуалдық, шығармашылық мәселесіне педагогтар, психологтар,
Бүгінгі таңда дарынды балалар мәселесін зерттеуге қатысты философиялық, психологиялық,
Бұл орайда дарынды оқушымен жұмыс істейтін мұғалімнің атқаратын рөлі
Олардың негізгі де басты мақсаты - дарынды оқушылардың шығармашылық
Әдістеме ғылымы білім берудің мақсаты мен міндетіне қарай пәнді
Ал оқыта білетін мұғалім дайындауда жоғары мектептегі әр пәнді
Бұгінгі таңда дарынды балалар мәселесін зерттеуге қатысты философиялық, психологиялы,
Бұл мәселенің түп тамыры ғасырлар тереңінде жатқаны да белгілі.
Қайта өрлеу дәуірінде дарындылық табиғатын танып білу мәселесімен испандық
Дарындылық мәселесін зерттеушілердің еңбектері көп болғанымен, дарындылықтың мән-мағынасы жөнінде
«Дарындылық» ұғымы «сый» («дар») деген сөзден шыққан, дамудың қолайлы
Бұл ұғымға педагогикалық энциклопедияда төмендегідей анықтама берілген:
«Дарындылық» - белгілі бір іс-әрекет саласында ерекше жетістікке жеткізетін
Әрине, бұл ұғымдар жеке адамдық қасиеттер өзара бір-бірімен тығыз
Дарынды оқушыны оқытудағы ғылыми-әдістемелік деңгейге көтеру үшін, зерттеудегі ғылыми
Дарынды оқушының пән бойынша игеретін базалық мазмұнын айқындау, ол
Дарындылыққа арналған теориялық пікірлердің, модельдердің, тұжырымдамалардың көптігіне қарамастан, оның
- дарындылық – жеке тұлғаның жас ерекшеліктеріне байланысты дамитын
- дарындылық – табиғи қасиет және адами іс-әрекеттің әлеуметтік
- дарындылықтың ең негізгі факторы, жоғары ақыл-ой көзі –
- дарындылық – жеке тұлғаның психологиялық мүмкіндіктерінің жиынтығы және
- «Дарындылық» түсінігінде – тұлғаның жеке өзгешеліктерін және шығармашылық
- дарындылықтың әр түрлі деңгейлерінде және барлық тіршілік әрекетінде
- барлық зерттеушілер дарындылықтың дамуына әлеуметтік орта және арнайы
Дарындылықтың теориялық орталық ұсынымына сәйкес келетін және осы мәселе
І кезең – проблемалық жағдайдың пайда болуымен (түсіну немесе
ІІ кезең – мәселені шешу жолдарын іздестіру кезеңі. Бұл
Сурет 4 Дарындылықтың құрылымдық сызбасы
ІІІ кезең – шығармашылық танымдық іс-әрекет кезеңінде мәселенің табылған
Оқушының шығармашылық мүмкіндіктерін тиімді әдіс-тәсілдермен дамыту мұғалімнің шеберлігі мен
Жалпы, теориялық, шығармашылық ойлауын дамыту мақсатында арнайы оқу бағдарламасын
Мұғалім тұлғасы кез-келген оқытудың жетекші факторы болып саналады. Б.Блум
- баланың пәнге деген қызығушылығын арттыра алатын мұғалім;
- баланы орындаушылық техникаға жаттықтыратын мұғалім;
- жоғары кәсіби деңгейге апаратын мұғалім [13].
Дарынды оқушының бойындағы шығармашылық қабілетін дамытып, өзіндік мүмкіндігін аша
- мейірімділік, сезімталдық;
- дарынды балалардың психологиялық ерекшеліктерін байқау, қызығушылығы мен қажеттілігін
- интеллектуалдық дамудың жоғары деңгейінің болуы;
- қызығушылығы мен білік, дағдының жан-жақтылығы;
- мінездің белсенділігі;
- өзінің көзқарасын өзгертуге даяр және үнемі өзін-өзі дамыту;
- шығармашылық немесе қалыптан тыс жеке көзқарас;
- әзіл-қалжыңға бейімділігі.
Қорыта айтқанда, оқушылардың шығармашылық дарындылығын дамыту үшін оқу процесі
Дарынды балалардың теориялық ойлауын дамытуда олардың «жаңашылдық сезімдерін» ұштау,
Педагогикалық-психологиялық әдебиеттерді талдауымыз көрсеткендей, дарынды балалардың ақыл-ой қызметі жоғары
Дарынды балаларға берілетін білімнің теориялық жақтары, құбылыстарды түсіндіру, байланыстарды
Дарынды баланың ақыл-ой операцияларын шапшаң және нақты орындау, өз
Оқу материалын жақсы меңгеру және шығармашылық қабілет – дарындылықтың
Дарынды баланың тағы бір ерекшелігі – ой еңбегінің бейімді
Көп жағдайда адамның көздеген кейбір қажеттіліктері қандайда болсын себептермен
Тәрбие нәтижесінде қалыптасып, әлеуметтік негізге ие болатын дарынды балалардың
Сонымен, дарынды бала ойлау дербестігіне ие, ол жаңа мәселелер
Кесте 3
Дарынды балалардың бағыт-бағдар формасы
№ Формалары Қысқаша мәні
1 Құмарлық Құмарлық - бағыт-бағдардың ең қарапайым биологиялық
2 Ниет Ниет – саналы қажетсіну, толық белгілі
3 Ұмтылыс Ұмтылыс – ниетке еріктік күш қосылғанда
4 Қызығу Қызығу - бағыт-бағдардың қандай да затқа
5 Көзқарас Көзқарас – қоршаған дүние болмысын философиялық, этикалық,
6 Наным Наным – адамды өз танымы, принципі
Дарынды бала қойылған проблеманы тұтастай көре біліп, оған байланысты
Сондықтан кіші мектеп жасынан оқушылардың дарындылығын дамыту жұмыстарын жүйелі
Шығармашылық дарындылықты дамыту үшін оқыту мазмұнын ұйымдастырудың 4 негізгі
1. Тапқырлық тараулар бойынша мазмұндық сипатының толықтығы;
2. Ғаламдық, кең таралған тақырыптар мен мәселелерді оқыту;
3. Дарынды балалардың білімге құштарлығын оятатын мазмұнды тақырыптарды оқытуға,
4. Мазмұндық өзара ішкі байланысты қалыпқа келтіру, білім саласына
Аталған төрт принцип те бір-бірімен тығыз байланысты, біреуінің жүзеге
Біз баланың жеке шығармашылық қабілетінің даму мәселелеріне, дарынды балалардың
Әрбір адам бала кезден өмірде үлкен жетістікке жетуді армандайды.
Көпшілігі ерте кезден бастап белгілі бір іс-әрекетке қабілеттілік
Бірақ, бұл қабілеттілікті қалыптастырып, жүйелі дамытып отырмаса, ол қасиет
Қазіргі әлеуметтік - экономикалық жағдайда кәсіби жетістікке жалпы және
Сондықтан ата-аналардың, мұғалімдердің алдында жаңа міндет:
Балалардың жеке қабілеттілігін, бейімділігін анықтау және оны дамыту, соның
Осы аталған мәселенің өзектілігі соншалық, жеке тұлғаның дарындылығын
Таланттылық пен данышпандық туралы құнды пікірлер ерте грек философтарының
Бірақ, адам психикасы танымдық құбылыстың ішіндегі танып білуге, ұғынуға
Платонның пікірінше, ақын туындылары өзінің өнерлілігі мен білімінен емес,
Ерте кезде ХІҮ ғасырда қабілеттілік, дарындылық тек өнер
Үкімет қызметкерлеріне, әскери адамдарға, ғалымдарға қатысты дарындылық қабілетін
Аристотель көркемөнер туындысының интеллектуалдық іс- әрекетпен байланысты екендігін
Ерте грек философтары дарындылықты құдайдың құдіретінен дей келе, оны
Қайта өрлеу дәуірінде дарындылық табиғатын танып білу мәселесімен испандық
Оның зерттеунінің негізгі мақсаты адамдардың жеке басындағы қабілеттілікті анықтай
Бұл зерттеулер саралау (дифференциалды) психологияның негізін қалады деуге болады.
Х.Уартенің пікірінше, талант адам табиғатына байланысты, дегенмен, оның дамуына
Ол таланттылық мәселесімен айналысатын мемлекеттік жүйе құру жөнінде пікір
Қабілеттілік пен дарындылық мәселесі- Орта Азия мен Қазақстан ойшылдарын
Мысалы, Әл-Фараби «Бақытқа жету трактаты» еңбегінде этикалық мәселелермен
Ғылымдағы педагогика мен психологияның дифференцияциясы негізінде адам психикасы мен
Қабілеттілік ілімі жөніндегі алғашқы зерттеулер ағылшын психологі
Ол адамдардың жеке дара ерекшелігі мәселесін зерттеген.
Ф. Гальтон көптеген ұлы да қабілетті адамдардың өмірін
Ф.Гальтоннан кейін неміс педагогі және психологі Э. Мейман (ХІХ
Э.Мейман дарындылықтың педагогикалық аспектілерін:
Оқу мен тәрбиенің дарындылықтың дамуына әсерін, дарындылық, қабілеттілік жетістікке
ХХ ғасырдың бірінші жартысында неміс психологі В.Штерн адамның жеке
В.Штерн ақыл-ой қабілеттілігінің келесі анықтамасын ұсынады:
«Ақыл-ой қабілеттілігі - өз ойын саналы түрде жаңа талаптарға
В.Штерннің пікірінше, дарынды деп жаңа талаптарға әр түрлі салада,
ХІХ ғасырда қазақ халық ағартушылары да халықты сауаттандыру, жеке
Ағартушы Ы.Алтынсарин «Табиғи ақыл өзін қоршағанды ғана құшағына ала
Ш.Уәлиханов шығармашылығында жеке тұлға тәрбиесіндегі білім мен тәрбиенің
«Қырғыз - қайсақтар табиғатынан ақыл-ойы жүйріктігімен, таңқаларлық көңілшектігімен ерекшеленеді».
Ш.Уәлиханов тәрбиеге үлкен маңыз бере отырып, адам қабілетінің дамуына,
А.Құнанбаев адамды қоршаған орта - табиғаттың бір бөлігі дей
Бірақ, бала өсе келе осы қасиетті біртіндеп жоғалта береді.
Ақын адамның ойы мен санасы еңбек іс- әрекеті кезінде
«Кей қасиет туа бітеді, ал кейбірі еңбек арқылы қалыптасады».
Сонымен, қазақ ағартушылары қабілеттіліктің туа бітетін қасиет екенін мойындай
ХХ ғасырдың бас кезінде Қазақстанда педагогикалық теория негіздерінің қалыптасуына
Ж.Аймауытов «Психология және мамандық таңдау» еңбегінде эксперименттік зерттеу
Сонымен қатар Ж.Аймауытовтың ойынша, әрбір адамның белгілі бір
М.Жұмабаев өзінің «Педагогика» еңбегінде адамның жалпы рухани дамуы туралы
Сондықтан, біз баланың дарындылығы деп - оны өз құрдастарымен
«Дарындылық» ұғымы «қабілеттілік» ұғымына өте жақын. Дарындылық пен
Белгілі бір іс-әрекеттің ұтымды орындалуына тікелей әсер етуші қабілеттіліктің
В.Крутецкий өзінің шығармашылық қабілеттіліктің құрылымын зерттеген еңбегінде:
«Егер қабілеттіліктер деген ұғымды жеке психикалық қасиеттер деп түсінсек,
Дарындылық ұғымымен қатар шығармашылық, талант, данышпандық ұғымдарына да тоқтала
Шығармашылық - өзінің жаңашылдығымен, өзгешелігімен ерекшеленетін, өнім алуға мүмкіндік
Талант - қабілеттіліктің жоғарғы деңгейі. Ол суретшінің, өнертапқыштың, ғалымның
Данышпандық - қоғам өмірінде тарихи маңызы бар, шығармашылықпен сипатталатын
Әрине, бұл ұғымдар, жеке адамдық қасиеттер өзара бір-
Соңғы уақытта өмірдің жылдам өзгеруіне байланысты маманға деген жоғарғы
Осыған орай, жоғарыда аталған ұғымдардың мән-мағынасын ашып, оларды қалыптастыру
Солардың бірі - Н.Лейтестің редакциялауымен 1996 жылы жарық көрген
«Дарындылық - баланың өз құрдастарымен салыстырғанда бірдей жағдайда білім
Бұл ой тұжырымдарды дарындылық тек педагогикалық ғана емес, әлеуметтік
Дарындылық - адамның бір не бірнеше іс-әрекет саласында жоғары,
Жас жеткіншектерді заман талабына сай тәрбиелеуде олардың жеке қабілеті
Психикалық процестерге баланың түсінуі, қабылдауы, елестетуі, есі, ойы, сөйлеу,
«Баланың жан-дүниесінің өсіп-даму заңдарын» білудің мағынасы өте зор [32].
Біріншіден, мұны зерттеу арқылы оның даму жолдары мен заңдарын
Екіншіден, бала психикалық әрекеттерінің мазмұнын және оның өсіп- даму
Үшіншіден, бала психикасының өсіп-даму заңдарын білу дүниетану мәселелерін дұрыс
Яғни, мұғалім оқушының жан- дүниесіне еніп, оның арман- мақсатын,
Мұғалімнің оқушы алдындағы міндеті айқын, бірақ оның бәрін орындау
Себебі, оқушылардың жасы бірдей (бір сыныпта) болғанымен, әрқайсысының түсінігі,
Мұндай жағдайда кейбір дарынды балалардың дарындылығы ашылмай да қалуы,
Оқушы оқулықпен жұмыс істей білмейді. Олар мұғалімнің ауызша түсіндіруіне
Оқулықтың мазмұны, материалды беру жүйесі оқушыларды қызықтырмайды, іздендірмейді. Материалдар
Қазіргі гуманистік психология оқытуды оқушыға бағытталған процесс
Мұғалім - осы процесті жеңілдететін басты тұлға. Осыған
Оқушылардың жұмыс істеу қабілеті бәрінде болады, тек оны дамыта
Жоғарыдағы жайлар бір-бірін жоққа шығармайды, қайта бір-бірін толықтырып отырады.
Егер оқушылардың шығармашылық жұмысын ұйымдастыру жағынан алып қарар болсақ,
1) оқушы жұмысты мұғалімнің көмегінсіз өз бетінше атқаруы тиіс;
2) оқу материалын шәкірт өздігінше ой елегінен өткізіп, ұғына
3) жұмысты орындау барысында оқушыға еркіндік беріледі (тапсырманың қандай
Өзіміз жүргізген бақылаулар мен зерттеулерге қарағанда, оқушылардың шығармашылық жұмысын
Оқушылардың шығармашылық жұмысын ұымдастырудың бірінші бағыты бойынша мұғалім функциясы
Біздің пікірімізше Л.С.Выготскийдің ілімі осы процестің әдістемелік негізі болып
1) оқушылардың оқу, еңбек үстіндегі дербестігі мен шығармашылық белсенділігін
2) оқу тапсырмаларын дифференциялауға болмайтындығынан;
3) шығармашылық жұмыс істеуге іскерлік пен дағдының қалыптасып үлгірмеуінен;
4) оқу процесін реттеу, үйлестіру қажеттілігінен,
Жоғарыда баяндалған жайларды қорыта келе шығармашылық жұмыстың мынадай негізгі
1. Мұғалімнің тапсырма беруі, оны оқушылардың ұғынуы, зерделуі;
2. Тапсырманы орындауға бөлінген уақыт;
3. Ой еңбегінің тапсырманы орындауға жұмылдыруы;
4. Педагогикаға негізделген көмекке сүйене отырып, істің нәтижелі болуына
5. Терең білім жолындағы оқушы ізденістері;
6. Оқушылардың өз білімін дағдысы және іскерліктерін практика жүзінде
Жалпы оқушылардың шығармашылықпен жұмыс істеуі, оның қабілетінің, іскерлігінің артуы
Шығармашылықпен еңбек ететін оқушыда ойлау зеректігі, терең білім қабілетінің
Әрбір ұстаз оқушының бойында «шығармашылық қабілетті» дамыту үшін, келесі
1. Ақыл-ойды дамыту;
2. Себеп және әрекет мақсаты;
3. Пәнге деген қызығушылығы және пәнаралық байланыс;
4. Алдына қойылған сұрауға, оған жауап беруге, үйренетін нысанға
5. Ерік пен жігері;
6. Көңіл-күйі;
7. Өз бетінше жұмыс істеуінің жоғары деңгейі;
8. Білімді игеру процесінде тұлғаны тәрбиелеу;
9. Жаңа білімнің мазмұнын жоспарлағанда оқушыға берілетін тапсырма оқушының
10. Оқушы өзін жеңімпаз ретінде сезіне алатындай тапсырмаларды күрделірек
11. Білімді дайын күйінде бермей, оқушының өзі білімді қарқынды
12. Оқушының шығармашылық мүмкіндіктерін тудыратын, қабілеттерін жан-жақты дамытатын әр
13. Оқушылардың білім алу нәтижелерін жүйелі талдап, бағалап отыру.
Оқушы білімді өз деңгейінде игермесе және оны практикада қолдана
1) Барды қайталау, көшірме және т.б.
Қабілеттің бұл түрі шығармашылыққа жатпайды. Бірақ қабілеттің бұл түрін
2) Жаңаны жасау.
Жаңа құрал-жабдық жасау, жаңа әдіс-тәсілдер табу, жаңа бағдарламалар құру.
3) Жаңалау, түп нұсқасын жаңалау.
Жаңаны жасап шығару – шығармашылықтың классикалық айқын түрі.
4) Көшірме, белгіліні қайталау.
Белгілі нәрсені жетілдіріп, дамыту шығармашылыққа тән құбылыс. Шығармашылықтың барлық
Мәселені қою, оның шешімін табу, болжам жасау мен оны
1) белсенділік;
2) жаңалық;
3) субъекті үшін құндылық.
Шығармашылықты талдау, мәселені шешу процесі ретінде адам қажеттілігін қанағаттандыратын
Сонымен оқушылардың шығармашылық қабілеттерін дамытуда мынадай қажетті жағдайлар болу
- мұғалім ең алдымен, сыныпта шығармашылық көңіл-күй тудыру арқылы
- мұғалім оқушының басқаға ұқсамайтын, бұрын байқалмаған қасиеттерін аша
- мұғалім оқушыға шығармашылық бағыт-бағдар беріп отыру керек;
- мұғалім ой - өрісі кең, жан-жақты білімді, өз
- оқушының өз бетінше жұмыс істеуге деген құлшынысын құрметтеу;
-оқушыларды шығармашылық жұмысқа баулып, олардың белсенділіктерін, қызығушылықтарын арттыра түсу
- оқушылардың өздері құрастырған жобаларын, тапсырманы бағалап отыру;
- артта қалып қоюшылардың әлеуметтік (әлеуеттік) мүмкіндіктерін ескеру;
- оқушылардың бос уақытта айналысатын істерін (хобби) оқу-тәрбие процесімен
- оқушыларды шығармашылық жұмысқа баулып, олардың белсенділіктерін, қызығушылықтарын арттыра
Оқушының өзіне деген сенімін арттырып және іс-әрекетін демеп, қабілетін
Олай болса, «шығармашыл ұстаз» деген кім?
Жалпы педагогикалық процесте шығармашылық мәселесі маңызды орын алады. Озат
Бұл мәселе белгілі психологтар мен ғалымдар Л.С.Выготский, С.Л.Рубинштейн, А.Г.Ананьев,
Педагогикалық еңбекті шығармашылық процесс ретінде қарастырған В.И.Загвязинский, В.А.Кан-Калин, Н.Д.Никандаровтың
Теориялық зерттеулер барысында ұстаздың шығармашылық әрекетінің алғы шарты болып:
1. Жағымды Мен – тұжырымдамасының болуы;
2. Бағыт – бағдарлы және табанды болуы;
3. Жетілген, толған, кемеліне келген, өз ісінің мақсат –
4. Қалыпты көңіл – күйінің болуы;
5. Ісіне сергек, байқампаз болуы;
6. Оқытудың жаңа технологияларын меңгерген болуы;
7. Ата-аналармен ынтымақтастық ахуалда болу іскерлігі және ұстаздың ой
Жалпы шығармашылықпен жұмыс істейтін мұғалім мынандай талаптарға сай болуы
Кесте 4
Шығармашылықпен жұмыс істейтін мұғалім талаптары
1. Өз пәні бойынша білімі Өз пәні бойынша терең,
2. Өз пәніне қатынасы Өз пәнін біледі, жақсы көреді,
Кесте 4-тің жалғасы
3. Жұмыстағы жаңашылдыққа көзқарасы Жаңа көзқарасты идеяларды, педагогикалық міндеттерді
4. Оқу жұмысын жоспарлауды білу Оқушылардың, сыныптың ерекшелігін ескере,
5. Оқытудың психоло-гиялық, педагогикалық білім негізі Қазіргі заманғы оқытудың
6. Педагогикалық тәсіл Оқушылармен қарым-қатынас жасау, оларға талап қоя
7. Оқыту процесінде оқушымен жеке қарым-қатынас Оқушы ерекшелігін жүйелі
8. Оқу еңбегі дағдысындағы оқушыларды дамыту Оқу еңбегін оқушыларға
9. Ойлау қабілетін дамыту жұмысы Оқыту түрі мазмұны мен
10. Оқушылардың пәнге қызығушылығын дамыту Оқушылардың пәнге қызығушылығын дамытуда
11. Оқушылардың білім-білік дағдысын, білім сапасын бағалай білу Бағалауды
Күнделікті баға қорының жеткілікті саны оқушылардың тоқсандық қорытынды баға
Кесте 5
Н.В.Кухарев бойынша педагогикалық шығармашылықты өлшеу өлшемдері
Өлшемдері Өлшемдердің қызметте байқалу түрлері
1. Жаңашылдық және оның түпкіліктілігі Материалды берудің түпкіліктілігі:
білім беру мазмұнының түпкіліктілігі;
пәнаралық байланыстардың түпкілікті негізі;
жаңа әдістер, үлгілер, олардың түпкілікті байланысы;
қолданылып жүрген әдістер, тәсілдер мен үлгілер дәрежесін өзгерту;
Жаңа авторлық әдістеме;
жаңа педагогикалық технология;
жаңа авторлық оқыту мен тәрбиелеу жүйесі;
педагогикалық ізденістегі бейімделу дәрежесі.
2. Ғылыми дәлелділігі Педагогикалық-психологиялық ғылымдардың жетекші идеяларына сүйену:
- өзінің шығармашылық ізденістерінен негізгі ойды ескеру;
- алдыңғы қатарлы педагогикалық тәжірибелерге сүйену;
- басқа салалардағы: медицина, акмеология, философия, социология және т.б.
3. Әлеуметтік-психологиялық ерекшелігі Педагогтің өзі үшін ізденудің ерекшелігі:
- әріптестер үшін ерекшелігі;
- оқушылармен шығармашылықпен жұмыс жүргізу бағытының дәрежесі;
- әлеуметтік тапсырыстар, ата-аналар сұраныстарының Кесте 5-тің жалғасы
дәрежесі;
- білім беру жүйесіндегі шығармашылық ізденіске дем берушінің әрекет
- барлық аймақтық білім беру жүйелерін дамытудағы тәжірибелер ерекшелігі.
4. Болашақтылығы, қолайлылығы Оқушылардың жұмысқа қабілеттелігін өсіру дәрежесі:
- педагогтер мен оқушылар қызметінің тиімділігі;
- педагогикалық нәтижені аймақтық жағдайлар мен әлеуеттік мүмкіндіктеріне сай
- оқушылардың танымдық қызығушылықтарын тұрақты күшейту;
- сыртқы себептерді азайту есебінен ішкі бағыттағы себептерді кеңейту;
- болашақ тенденцияларды ескергенде материалдық шығын дәрежесі.
Кесте 5-тің жалғасы
5. Өзара әрекет тиімділігі Педагогтің оқушыға ықпал ету дәрежесінің
- педагогикалық нәтиженің сапалық, сандық көрсеткіштерінің динамикасы;
- оқушылардың психофизиологиялық ерекшеліктеріне педагогикалық әрекеттердің сәйкестік икемділігінің дәрежесі;
- педагогтің өзінің оқушылардың ықпалын өзгерту дәрежесі;
- оқушыларды тұлға ретінде инновациялық, шығармашылық тұрғыда дамытудағы педагогтің
- жаңа әдістердің туындауы.
6. Қанағаттанушылық Педагогтің шығармашылық қызмет процесіне:
- педагогтің өз қызметінің нәтижесіне;
- оқушылардың қызметінің әр кезеңде нәтижеге жетуі;
- оқушылардың еңбектестік процесіне;
- оқушылардың педагог қызметін атқару процесіне;
- сезімдік-адамгершілікті жетілдірудің өзара нәтижелері;
- ақыл-ойдың өсуінің нәтижелері;
- өзіндік даму және өзіндік жетілу жолын таңдауына;
- педагог пен оқушылардың тұрақты шығармашылықты дамыту бағытына.
7. Нәтиженің тұрақтылығы - Педагогтің қызметі бойынша көрсеткіші;
- пәнді оқыту көрсеткіші;
- басқа педагогтердің пән бойынша көрсеткішіне қатысы;
- туыстас пәндерден сабақ беретін педагогтермен байланысы;
- білім беру жүйесіне қатысы.
8. Бейімділігі Өзіндік шығармашылыққа ынталандыруы:
- педагогикалық технологияны меңгеру шығармашылығының мүмкіндігі;
- педагогтің жеке қасиетіне сай әдістер мен технологияларға бейімделу
- туыстас пәндерден сабақ беретін педагогтердің қызметіне, педагогикалық инновацияны
- білім беру жүйесіндегі педагогтің қызметіне бейімділігі;
- әр түрлі жағдайға бейімділігі.
Сонымен, мұғалім шығармашылығы мынадан байқалады:
1. Алынған көрсеткіштерге талдау жасау;
2. Кезіккен проблемаларды, жағдаяттарды сезіну;
3. Нәтижеге жету жолында педагогикалық өзара әрекет жүйесін құру;
4. Өз қызметінде бағдарланған міндеттерді шешуді тұрақты түрде кері
Ал мұның барлығы мұғалімнің кәсіптілігіне байланысты болмақ. Ол біріншіден,
Н.В.Кухарев [108] бойынша педагогикалық шығармашылықты өлшеу өлшемдері төмендегіше (кесте
- Жаңашылдығы және түпкіліктігі;
- Ғылыми негізділігі;
- Әлеуметтік-педагогикалық ерекшелігі;
- Болашақтылығы;
- Өзара әрекеттің тиімділігі;
- Қанағаттанушылық;
- Нәтиженің тұрақтылығы;
- Бейімділігі.
Педагогтің өз еңбегіне, сапалы көрсеткішіне зерттеу және талдау жасау
1. Ақпараттық-өндірушілік: педагог басқаның тәжірибесін ескере отырып, нәтижеге жету
2. Бейімділік-болжаушылық: педагог өзіне белгілі ақпараттан оқушылардың потенциялық мүмкіндіктері
3. Ұтымдылық: педагогтің құрастырушылық-болжаушылық қабілеті байқалады, яғни жаңашылдық, педагогикалық
4. Зерттеушілік: педагог өзінің ізденісінің тұжырымдамалық негізін анықтай біледі,
5. Шығармашылық (шығармашылықты елестете білу) болжаушылық: педагог жоғары міндеттерді
Алғашқы екі деңгейде шығармашылықпен жұмыс істейтін мұғалім өзін іздейді,
Сонымен оқушылардың шығармашылық қабілеттерін дамытуда мынадай қажетті жағдайлар болу
- мұғалім ең алдымен, сыныпта шығармашылық көңіл-күй тудыру арқылы
- мұғалім оқушының басқаға ұқсамайтын, бұрын байқалмаған қасиеттерін аша
- мұғалім оқушыға шығармашылық бағыт-бағдар беріп отыру керек;
- мұғалім ой - өрісі кең, жан-жақты білімді, өз
- оқушының өз бетінше жұмыс істеуге деген құлшынысын құрметтеу;
- оқушыларды шығармашылық жұмысқа баулып, олардың белсенділіктерін, қызығушылықтарын арттыра
- оқушылардың өздері құрастырған жобаларын, тапсырманы бағалап отыру;
- артта қалып қоюшылардың әлеуметтік (әлеуеттік) мүмкіндіктерін ескеру;
- оқушылардың бос уақытта айналысатын істерін (хобби) оқу-тәрбие процесімен
- оқушыларды шығармашылық жұмысқа баулып, олардың белсенділіктерін, қызығушылықтарын арттыра
Оқыту сапасының негізгі өлшемдері оқыту процесінің нәтижесі мен оқушылардың
Мұғалім - өте нәзік инструмент, ол барлық адами қызметтерді
Мұғалімнің эмоциялық жағдайы, оның дайындық дәрежесі және көбеюі баламен
В.И.Загвязинский шығармашыл ұстазға «жаңашылдық пен өңдеу» тән деп көрсетсе,
В.А.Кан-Калик және Н.Д.Никандаров тұжырымдаулары бойынша, шығармашыл ұстазға – оқу-тәрбие
Бұл айтылған ойлар ұстаздың іскерлігі мен оқу-тәрбие процесін ұйымдастыру
Шығармашыл ұстаз іскерлігіне:
- оқу-тәрбие процесін оқушының диагностикалық зерттеу нәтижесінің негізінде құруы;
- оқу-тәрбие жоспарын икемдей білуі;
- оқушыларды шығармашылық әрекетке ынталандыруы;
- көмекші ғылыми-әдістемелік әдебиеттерді оқу-тәрбие процесінде тиімді пайдалануы;
- оқушыларға ақыл-кеңес беруі жатады.
Сонымен бірге оқушылардың шығармашылық іс-әрекеттерін ұйымдастыруда мынадай эмоционалдық факторларға
- тәуекелшілдік;
- дивергенттік ойлау;
- ой және іс-әрекетінің икемлілігі;
- ой шапшаңдығы;
- түрлі идеяларды ұсына білуі;
- жоғары эстетикалық талғам;
- дамыған интуиция;
- өзгелердің ісіне талдау жасау;
- өз тарапына айтылған сынды бағалау;
- тапсырманы орындауға ұқыптылық;
- өз ісіне деген сенім;
- ішкі түрткі.
Сонымен, «шығармашыл ұстаз» дегеніміз – ғылымдағы жеткен жетістіктерді меңгеріп
Осындай шығармашыл ұстаздар, мектептен өз өміріне өзгеріс енгізе алатын,
2.2 Озат мұғалімдердің іс-тәжірибелерінен оқушыларды шығармашылық жұмыс жасауға үйрету
Білім негізі – бастауыш мектеп. Сондықтан да осы кезеңнен
Оқушылардың шығармашылық жұмыстарын тиімді ұйымдастыру сабақ сапасының артуына септігін
Шығармашылық жұмыс кезінде оқушылар оқулықпен және дидактикалық материалдармен, түрлі
Шығармашылық жұмыстар ұйымдастыруда мынадай талаптар орындалуы қажет:
1. Шығармашылық жұмыстың мазмұны бағдарламаға қойылатын талаптарға сәйкес келуі
2. Оқушылардың ойлау қабілетін дамытуға тиісті.
3. Шығармашылық жұмыстар түрі және мазмұны жағынан әр түрлі
4. Әрбір шығармашылық жұмыс тексеріледі және бағаланады.
5. Шығармашылық жұмысты тек қайталау кезінде ғана жүргізбей, сабақтың
Шығармашылық іс-әрекет шығармашылық ойлаудан басталады. Шығармашылық ойлау ол кез-келген
Бастауыш мектеп оқушыларының оқу іс-әрекеті мен одан тыс уақыттындағы
«Шығармашылық тапсырмалар» [47] термині педагогикада екі құрамдас бөліктен тұрады.
В.А.Моляко [48] шығармашылық тапсырма деп толығымен жаңа болатын, субьектіге
1. Тапсырма шарттарын түсіне білу (шартын бағалау);
2. Болжам жасай білу (ниет);
3. Болжамды алдын ала шешу мен тексеру.
Сурет 5 В.А.Моляко бойынша шығармашылық процестің негізгі циклдары
Оқытуда шығармашылық жұмысқа көп көңіл бөлу қажет. Әр түрлі
Шығармашылық жұмыс ұйымдастыру формасы мынадай: жеке оқушымен, топпен жұмыс,
Шығармашылық жұмыстардың негізгі түрлері: оқулықпен жұмыс, жаттығулар, практикалық және
Тексте баяндалған мағлұматтарға зейін қоя білу, параграфтың соңында берілген
Ал оқу материалының жоспарын құру оқушылардың аналитикалық – синтетикалық
1) анықтамамен жұмыс істеу: анықтаманы оқу;
2) жоспар бойынша оқығандарды айтып беру;
3) сұрақтарға жауап беру;
4) тексті оқу, ондағы ең маңызды мәселені бөліп көрсету;
5) тексті оқу және жоспар құру;
6) оқулықта берілген материал негізінде таблицаларды, схемаларды, графиктерді құру.
Оқулықпен жұмыс істеген кезде олардың оқушыларды кітаптың мазмұны және
Кітап оқығанда суреттермен, таблицалармен немесе графиктермен жұмыс істеудің рөлі
Үй тапсырмаларының тиімділігінің басты шарты – барлық оқушының тапсырманы
Оқушыларға шамадан тыс тапсырма беріп қиындық туғызбау үшін үй
Қазіргі күннің ең басты мәселесі - оқушылардың логикалық ойлауын
Даму дегеніміз белгілі бөлшектердің өлшем шегінен шығып, сапалы өзгерістерге
«Логикалық ойлауды дамыту» дегеніміз - барлық логикалық ойлау операцияларын
Логикалық ойлау операцияларын қалыптастыру: талдау, жинақтау, салыстыру, жалпылау, саралау.
Ойлау белсенділігін, өзбеттілігін дамыту: әртүрлі болжам, пікір айта білу:
Трансформация әрекетін жетілдіру: заттарды бөліктері арқылы құрастыру: объектілер топтарының
Логикалық ойлау операциаларын қалыптастыру жолдары:
заттардың, сөздердің, сандардың қасиеттерін сипаттау: берілген қасиеттерге сай заттарды
заттардың, сөздердің, сандардың ұқсас және өзгеше қасиеттерін анықтау: заттардың
Заттарды, сөздерді, сандарды өзараа салыстыра білуге үйрету. Заттарды, сөздерді,
оқиғаның тізбектілігін анықтау. Қарама-қарсы құбылыстар жайлы пайымдау.
Трансформация әрекетін жетілдіру бағытында арнайы жаттығулар ұсынылады:
а) «Бірдейін тап» жаттығуы. Оқушының мақсаты: басқа фигуралардың арасынан
б) «Өзгеру құпиясы неде» Оқушының мақсаты: трансформацияя тәсілдерін
Л.С. Выготский өзінің еңбектерінде «Ойлау - шыңдалған, Ойлау өмірдегі
1-кезең - ой шақыр. «баланың сабаққа зейінін аудару;
2-кезең - мағынаны таңдау «жаңа тақырыпты бойына сіңіру»
3-кезең - ой толғану (қорытынды).
Оқушылардың өзбетінше жұмысын ұйымдастыруды мұғалім оқу тапсырмасыымен оның орындалу
Сабақта «Ассоциация» әдісі қолданылды. Оқушылардың алдына мақсат қойылды: «Ғарыш»
Балалардың ойлау қабілетін дамытуда салыстыру амалының маңызы өте зор.
Салыстыру дегеніміз - объективтік дүниедегі нәрселер мен құбылыстардың ұқсастығын
ҒАРЫШ
Сурет 5 «Ғарыш» сөзінің ассоциациялық бағыттары
Оқудың табысты болуы оқушылардың салыстыра білу, яғни, ұқсастық пен
Салыстырудың мақсатын анықтау.
Нәрселерді қандай белгілері бойынша салыстыруға болады?
Салыстыру арқылы нәрселердің айырмашылық және ұқсастық белгілерін айырып беру.
Салыстыру арқылы байқағандарына қорытынды жасау.
Нәрселерді қандай белгілері арқылы салыстыруға болады?
Заттардың байланысы арқылы салыстыру.
Салыстырудың дұрыстығы арқылы салыстыру.
Бір белгі бойынша, салыстыру (Венн диаграммасы)
Маңызы бар белгілері бойынша салыстыру.
Бастауыш сынып оқушыларының логикалық ойлау қабілетін дамытуда пәндерді оқытуда
Салыстыру амалында Венн диаграммасын қолданып, оқушылардың ойлау қабілетін дамытуға
Оқушылар мұндай жұмысты ойынға балап қызығушылықпен қатысады. Барлық схемалардың
3-сыныптың ана тілі сабағында «Сөйлем» тақырыбын өткен кезде С.Н.
Көктем қандай тамаша!
!
Сөйлем нелерден құралады?
Сөйлемдегі сөздер қалай жазылады?
Сөйлемнің бірінші сөзі қалай жазылады?
Сөйлемнің соңына не қойылады?
Сөйлем неше сөзден құралған?
Жауап бергенде қысылып-қымтырушылық, қателесіп қалам ба деген қорқыныш жойылады.
Кіші жастағы ақыл-ой еңбегін ұйымдастыру шеберлігі баланың мұғалімді зейін
Сабақтарда тірек схемаларын пайдалану оқушылардың оқудың қиындықтарын жеңетіндіктеріне, өздерінің
Оқушылардың жеке ойлау қабілетін дамыту үшін олардың өзіндік күш-қуаты
Мұндайда кездесетін кейбір қиыншылықтардан қалай өтудің жолдарын меңгерту үшін
Оқушының ойлау белсенділігін, өзбеттілігін дамыту, яғни, әртүрлі болжам, пікір
Оқушылардың ойлау белсенділігін, өзбеттілігін дамыту жолдарыныың бірі проблемалық жағдайлар
Сабақта кездесетін проблемалы жағдайлар туралы сөз болғанда кейбір мұғалімдер
Проблемалық жағдайларды құрудың әр түрлі мақсаты болуы мүмкін. Мысалы:
а) оқушыларға оқу-таным міндеттееріндегі негізгі мәселені анықтауға және оны
ә) мәселенің шешімін іздеуге оқушылардың танымдық қызығушылығын ояту.
б) олардың өздерінде бар білімдерін мәселенің шешімін табуға пайдалануына
в) оқушының алдына қиын тапсырмалар қойып, соларды шешуге бар
Сабақта проблемалы жағдайларды туғызудың мынадай әр түрлі жолдары мен
Оқушылардың нақтылы теориялық түсіндіруді қажет ететін өмірлік фактілермен, заттармен
Оқушылардың таным қызығушылығын арттыратын және нәтижесінде өз беттерінше белгілі
Оқушылардың күнделікті өмірде кездесетін жағдайларға жасайтын талдауы [32].
Бірқатар фактілерді салыстыру мен қарсы қоюдан туындайтын тынымдық қиыындықтар.
Жаңа фактілерді оқушылардың алдын-ала қорытуы.
Мәселелердің шешімін табу арқылы оқушылардың ойлау қабілетін нығайып, тереңдей
Ол үшін Швед педагогы Б. Блумның сұрақ қою такталогиясын
«Ойлау деңгейіне сәйкес сұрақтар схемасы (проблемалық сұрақтар қою)»
Ал іздену, ойлау, тапқырлық, білімділік көрсету қажет болатын тапсырманы
К.Д. Ушинский логикалық ойлауға үйрету үшін ең алдымен балаларды
Бақылау - оқушылардың ой белсенділігін, өзбетттілігін дамыту жолдарын іске
Ойын: «Байқа».
Мұғалім әртүрлі геометриялық фигуралар салынған карточкаларды көрсетеді. Оқушылар еске
С ( ( ( ( $
Сурет 8 Геометриялық фигуралар карточкасы
Оқыту барысында әр алуан әдіс-тәсілдер, әр алуан жаттығу жұмыстарын
Жаңа ғасырдағы Қазақстан елінің үміт артар келешегі бүгінгі мектеп
Өйткені, бала да «Ұяда не көрсе, ұшқанда соны ілетін»
Ал, баланы оқыту мен тәрбиелеу - ұзақ жылдарға созылатын,
Міне, қалай болғанда да алла жаратқан әрбір пенденің өзіндік
Оқушыларымызды қабылдағаннан кейін ата-аналармен анкеталық сұрақтар беру арқылы зерттеулер
1 Аты-жөні.
2 Туған жылы, білімі.
3 Қызметі.
4 Бос уақытыңызды қалай өткізесіз?
5 Балаңыздың мінезін қалай деп ойлайсыз?
6 Неге қабілеттілігі бар?
Осы анкета сұрақтарына берілген жауап бойынша біраз бақылағаннан кейін,
Ақ шар бар,
Көк шар бар,
Көп шар бар,
Бес шар бар, - деп тез-тез қайталағаан кезде, балалар
Оқушылардың ойлау қабілетін, тілдік қорын дамыту: мейірімділікке, әдептілікке, қарапйымдылыққа
Тәрбие сағаттарында оқушылардың ойлау қабілеттерін арттырудың бір жолы мақал-мәтелдерді,
«Қош бол, Әліппем» атты тәрбие сағатымызда өтірік өлең, жаңылтпаш,
Тәрбие сағатында ойын түрлерін пайдалану - оқушының ақыл-ойын кеңейтеді,
Оқушының ойлау қабілетін дамыту мақсатында оның ауыз әдебиетіміздің ғажайып
Сабақтың мақсаты: Оқушыларды қазақ елін, қазақ тілін қастерлеуге, ой-өрісін
Көрнекі құралдар: Ұрандар, мақал-мәтел жазылған плакаттар, т.б.
Сабақтың барысы: Сахна үйдің төрі сияқты безендірілген.
Мұғалім Кіріспе сөз.
Елімізді басқа ел танып жатқанда, ттәуелсіз ел тірегі -
Алдымен кезекті Ұлы Абай атамызға берейік!
1-оқушы: Өнер алды - қызыл тіл
Ой толғаған сырлы тіл,
Қалауын тауып қар жаққан
2-оқушы: Ұғым түсінік өрген тіл,
Түйсік, саңылау түйген тіл,
Қырлап қыйсын түгелдей,
Жүйе желісін тартқан тіл,
Сарап түзеп ашқан тіл,
Бүкпей құпия тапқан тіл,
Қисындай толған қиянды,
Мезгеуін мезет ұтқан тіл!
3-оқушы: Көкіректен суырылған тіл,
Сыбыс, дыбыс жиған тіл,
Буындай ұғым шығарып,
Үйлесті сөз құрған тіл.
4-оқушы:
Қырлап, сырлап астарлап,
Толқынды ой толғаған тіл,
Сөз тізілтіп тізген тіл,
Ес-сана кіріккен тіл,
Бұлбұлындай арманның
Сыңғырлаған сайраған тіл!
Мұғалім: Қазақ халқы тіл өнеріне, шешендікке зор мән
Мұғалім: Ана тілін білмеген адам-
Оқушы: Ештеңе сезбейтін надан.
Оқушы: Түк сезбесе балаң-
Оқушы: Жақсылық күтпе одан.
Мұғалім: Жүйрік тілді ақын бол!
1-оқушы: Жақсылыққа жақын бол!
2-оқушы: Достарыңмен тату бол!
3-оқушы: Дұшпаныңа қату бол!
Мұғалім: Ақындардың бірі бол!
4-оқушы: Туған елдің ұлы бол!
5-оқушы: Туған жердің гүлі бол!
6-оқушы: Азамат бол, ірі бол!
Мұғалім: Енді мақал-мәтел, жұмбақ, жаңылтпаш айтып, тілімізбен ойымызды
Мұғалім:
Ал, енді жұмбақ шешейік.
Үлкен үй, үлкен үйдің ішінде кіші үй,
Кіші үйдің ішінде балуан би. (ауыз, тіс, тіл)
Бес жанды бір жансызға мінгеседі,
Үстінен ақ тақырдың із кеседі. (саусақтар, қалам, қағаз, жазу)
Мұғалім:
Өте жақсы. Енді ән тыңдайық. «Ана тілін сүйемін» әні
Көркем сөз: «Ана тілім»
Көрініс: «Зерделі»
Оқушылармен жүргізілген ой дамыту жұмысы әр сабақтың бөлінбес бір
Түрлі тәсілдермен ұйымдастырылатын сабақ оқушының жан-жақты дамуына ықпалын тигізеді.
2.3 Эксперимент жұмысының нәтижесі мен қорытындысы
Бастауыш сыныптарда оқушыларды шығармашылық іс–әрекетке енгізу жолдары деген тақырыппен
Ұйымдастырылған эксперимент №16 орта мектебінің 3 «А» сыныбында
Эксперимент жүргізбес бұрын 3 «А» сыныпты эксперимент сынып деп,
Эксперимент жұмысымыздың алғашқы кезеңінде осы мақсаттарға сүйене отырып, жоғарыда
Кесте 6
Білім деңгейінің диагностикалық картасы
Білім деңгейі Критерийлер
Жоғары Оқу материалын толық меңгеру, өз бетінше білімін жетілдіру,
Орташа Оқу материалының көлемінде жеткілікті білім қорының болмауы,
Төмен Оқу материалы туралы ұғымы төменгі дәрежеде қалыптасқан, өз
Білім деңгейінің анықтау картасының қорытындысы бойынша эксперименттік және бақылау
Кесте 7
Эксперимент басында оқушылардың білім деңгейі
Сынып Оқушы
тізімі
Жоғары Орташа Төмен
3 «А»
25 Оқушы % Оқушы % Оқушы %
7 32 12 40 6 28
3 «Б» 25 7 28 12 40 8 32
Сурет 6 Эксперимент басында оқушылардың білім деңгейінгің көрсетікші
Эксперименттің екінші кезеңінде оқушылармен жаңа сабақ өтіп, әртүрлі шығармашылық
Мәселен оқу мақсатын анықтап алғаннан кейін, оқу элементтерінің мазмұнын,
Екі сыныпты салыстыра отырып, мынадай қорытынды шығаруға болады: екі
Іс тәжірибенің қорытынды кезеңінде екі сынып та тест жұмыстарын,
Кесте 8
Білім деңгейінің диагностикалық картасы
Деңгей Критерийлер (деңгейдің сипаттық мазмұны)
Жоғары - оқыған материалдарды талдай алады;
- түсінігін топтап, жүзеге асыра алады;
- оқу тапсырмаларын өз бетінше орындайды, проблеманы және оны
- білімді шығармашылық тасымалдауды жүзеге асыра алады.
Орташа - оқу материалының көлемінде жеткілікті білімінің болмауы;
- тапсырманы шығаруда білімін пайдаланады, бірақ жеңіл-желпі қателіктер жібереді;
- мұғалімнің басқыншылығымен пікірді өз бетінше шешеді, пікірдің тиянақсыздығы,
Төмен - өз бетінше тапсырманы орындай алмайды, тапсырманы шығаруда
- оқушы дайын шешімге ортақтасуға тырысады.
Сонымен, бұл деңгейлердің проценттік көрсеткіші эксперименттік және бақылау сыныбында
Кесте 9
Білім деңгейінің көрсеткіші
Сынып Оқушы
тізімі
Жоғары Орташа Төмен
3 «А»
25 Оқушы % Оқушы % Оқушы %
12 48 11 44 2 8
3 «Б» 25 10 40 9 36 6 24
Эксперимент нәтижесі бойынша 3 «А» сынып оқушыларының білім, білік,
Сурет 7 Эксперимент басында оқушылардың білім деңгейінгің көрсетікші
Бұл суретте 3 «А» сыныбында жүргізілген эксперимент жұмысымыздың нәтижесін
Қорытынды
Қоғам дамуының республикамызда орын алып отырған әлеуметтік-экономикалық бағыттары және
Шығармашылық дарындылықты дамыту мен оның психологиялық табиғаты, мәні мен
Қазіргі таңда елімізде болып жатқан түрлі бағыттағы өзгерістер білім
Қазақстан Респуликасының «Білім туралы» Заңында ұлттық және адамзаттық құндылықтарды,
Осыған байланысты, орта мектептерде пәнді оқыту әдістері оқу процесінің
Жалпы, бастауыш мектептерде білімді жемісті оқыту мәселесінің шешілуі оқу
Энциклопедиялық сөздікте: «шығармашылық ешқашан бұрындары болмаған жаңа сапалы нәрсені
Шығармашылық психологиялық тұрғыдан алғанда, нәтижесінде жаңа материалдық рухани құнды
Американдық психолог Фромм анықтамасы бойынша шағармашылық дегеніміз – бұл,
И.П Волков бастауыш сынып оқушысы үшін шығармашылық деп «оқушы
Шығармашылықтың негізгі сипаты жаңалық ашуға, жаңа тәсілдер табуға ұмтылу
Қазіргі кездегі ғылым мен техниканың даму деңгейі әрбір оқушыда
Шығармашлық тапсырмаларды мазмұнына, шығару тәсіліне, функциясына, қиындық дәрежесіне қарай
Ал, шығармашылық тапсырмалар мәнінде жасырын жатқан заңдылықтарды ұғыну мақсатындағы
Оқушының шығармашылық тапсырманы шығару мен оның мүмкін нәтижелерін алудағы
Шығармашылық тапсырманы шығаруда осындай тұрғыда қарастыру оқушылардың потенциалдық мүмкіндіктерін
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Орақова А.Ш. Оқу процесінде оқушылардың шығармашылығын дамытудың педагогикалық шарттары:
Орақова А.Ш. Оқушылардың шығармашылық қабілетін ашу және оған қолайлы
Байтұрсынов А. Шығармалары: Өлеңдер, аудармалар, зерттеулер (құрастырғандар: Шәріпов Ә.,
Аймауытұлы Ж. Псиқолоғия. Кітапты араб жазуынан көшірген: Ақажанова А.
Мұқанов М.М. Ақыл-ой өрісі. – Алматы: «Қазақстан», 1980. –
Жанатбекова Н. Шығармашылық қабілеттілік – даму негізі // Қазақстан
Нұрахметова Г. Оқушылардың шығармашылық қабілеттерін дамыту // Білім берудегі
Тұрғынбаева Б. Оқушының шығармашылық қабілетін дамыту // Ұлт тағлымы.
Выготский Л.С. Воображение в творчестве в детском возрасте. М.,
Нағымжанова Қ.М. Креативтіліктің құрылымы мен мазмұны – шығармашылық педагогикалық
Кішібаева Д.Ж. Бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық іс-әрекетін пәнаралық байланыс
Тұрғынбаева Б. Оқушының шығармашылық қабілетін дамыту // Ұлт тағлымы.
Елшібаев Ә.К. Оқушылар шығармашылығын дер кезінде дамыту. // ШҚО
Утешова М. Математика сабағында оқушылардың шығармашылық қабілетін дамыту //
Харламов И.Ф. О педагогическом мастерстве, творчестве и новаторстве //
Занков Л.В. Обучение и развитие. – М.: Просвешение, 1975.-С.
Лук А.Н. Мышление и творчество. М. Изд-во политической литературы
Пономарев Я.А. Психология творчества и педагогика. – М.: Педагогика,
Эльконин Д.Б. Психология обучения младшего школьника. – М.: 1974.
Утешова М. Математика сабағында оқушылардың шығармашылық қабілетін дамыту //
Іргебаева Ә.И. Білім тірегі-шығармашылықты ұстаз. //Білім берудегі мененджмент. -1999.
Қадірова Б. Оқушылардың шығармашылық әрекетін дамытудың кейбір ғылыми педагогикалық
Қадірова Б. Оқушылардың шығармашылық әрекетін дамытудың кейбір ғылыми педагогикалық
Тұрғынбаева Б. Оқушының шығармашылық қабілетін дамыту // Ұлт тағлымы.
Әбдібеккызы Қ. Оқушылардың көркем шығармашылық қабілетін дамыту. /Мұғалімге арналған
Әлкен С. Жаңа технологиялар арқылы шығармашылыққа баулу [Мәтін] //Бастауыш
Жақыпбекова Г.Т. Математика сабағында дидактикалық бірліктерді ірілендіру әдісін пайдаланып
Жанатбекова Н. Шығармашылык кабілеттілік -
Қадірова Б. Оқушылардың шығармашылық әрекетің дамытудың кейбір ғылыми-педагогикалық проблемалары.
Қаңтарбаева Г. Оқушылардың шығармашылық қабілетін дамыту //Бастауыш мектеп. -
Қарапаев С. Оқушылардың шығармашылық қабілеттерін тәрбиелеу маңызы. //Бастауыш мектеп.
Мырзабаев А. Оқушылар шығармашылығын дамытуда белсенді оқытудың дидактикалык мүмкіндіктері:
Рахымтаева Ә. Баланың шығармашылық кабілетін дамыту. Бастауыш мектеп. -
Сардарова Ж. Оқушының шығармашылық бағытта дамуы// Бастауыш мектеп. -
Сатқаева 3. Шығармашылыққа қалыптастыру ұстанымдары // Қазақстан мектебі .-
Серімбетова С. Оқушылардың шығармашылық қабілетін дамыту //Бастауыш мектеп. -
Тұрғынбаева Б. Біліктілікті арттыру жүйесінің мақсаты- мұгалімдердің шығармашылық әлеуметін
Ибраева С. Оқушылардың шығармашылық ізденістерін дамыту. // Информатика.Физика.Математика. -
Кенеш Ә. Математиканы оқытудың теориясы мен әдістемесін дамытудағы өзекті
Кенжебекова Р. Бастауыш мектепте математикадан сыныптан тыс жүмыстарын жұргізу
Қайыңбаев Ж. Математиканың жаңа білім мазмұнының ерекшеліктері // Бастауыш
Оспанов Т. 1-4 класс математикасын оқытудағы сабактастықтың мазмұны мен
Сағымбекова Р. Математиканы оқытуға дайындау тұжырымдамасының жүзеге асу жағдайлары
Әмірова Ә.С. Шығармашылық пен оқытудың өзара байланысы //
Шубинский В.С. Педагогика творчества учащихся М.: Знание, 1988. –
Әбдібекқызы Қ. Оқушылардың көркем шығармашылық қабілетін дамыту. Алматы: Рауан,
Жанабилова А.К. Қазақ тілін әдебиетпен байланыстыра оқытуда шығармашылық жұмыстар
Орақова А.Ш. Оқу процесінде оқушылардың шығармашылығын дамытудың педагогикалық шарттары:
Омарова Р. Шығармашылық – басты мақсат //Бастауыш мектеп. –
ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫНЫҢ СОҢҒЫ БЕТІ
Диплом жұмысын өзбетіммен орындадым. Диплом жұмысында пайдаланылған барлық материалдар
«___»________________ _____ж
Т.А.Ә.__________________________________ ________________
3
Шығармашылықпен ойлауы
Тапқырлық
Қисынды ойлай білу
Білімді қажетсіну
Еңбектегі мәдениеттілік
Қызығушылық
Әлемдік көзқарас
Білімділік
Өзіндік бақылау, бағалау
Болжампаздық
Бейімділік
Шынайылық,
шыншылдық
Тапсырма шарттарын түсіне білу (шартын бағалау);
Болжам жасай білу (ниет);
Шығармашылық процесс
Болжамды алдын – ала шешу мен тексеру.
Құрылымдары
мазмұнды
мотивациялық
процессуалды
Оқушының имнтеллектуалды – шығармашылық іс-әрекетке мотивациялық-тұлғалық қатынасы
Болашақ іс-әрекетте жетілген қабелетін ің әлеуметтік мәнділігін түсіну
Оқу шеберлігінің, оқу мен жұмыстағы ойлау мен мінез-құлықтың
танымға деген айқын қызығушылық;
қуаныш пен қанағаттанушылық әкелетін табандылыққа әкелетін ой іс-әрекеті;
өзіндік білім беруге әкелетін талпыныс және қызығушылық;
оқу және оқудан тыс іс-әрекеттің әртүрлі формаларына қатысуға талпыныс;
дарындылықтың мазмұнына сәйкес іс-әрекет құруға деген талпыныс және қажеттілік;
өз іс-әрекетін өзіндік бағалауға, жетілуге, өзіндік жүзеге асуға, өзіндік
жалпы оқулық дағдылар және қабілеттердің, білімнің жоғары деңгейін көрсетеді;
танымдық қажеттілік саналы мақсатқа бағытталған сипатқа ие;
зерттелетін міндеттердің мәні және маңыздылық деңгейін бөліп көрсете алады;
майыспалы, жылдам, рефлексивті, шығармашылық ойлауға ие;
шығармашалық, зерттеушілік іс-әрекеттің тәсілдерін меңгере алушылық; жоғары деңгейдегі жұмысқа
өз еңбегінің нәтижесін жоғары жетістіктерге жеткізеді көптеген идеялар өндіреді;
жоғары деңгейдегі белсенділік.
Жоғары интеллектауалды потенциалдың болуы; шығармашылықтың болуы;
Дербестік, ойлау ұшқырлығы, мінез-құлық міндеттерін шеше алу қабілеті.
Жеке бастық жауапкершіліктің саналы түрде көрінуі, дамуға кедергі келтіретін
Жоғары әсерленгіштіктің, сезімталдықтың болуы.
Тұлға дарындылығы
Ғылыми-зерттеушілік әрекет
Дарындылықтың құрылымдық сипаттамасы
Ерекше
қабілеттілік
Шығармашылық
ізденіс
Танымдық
белсенділік
Танымдық
мотивация
Дербестік, ойлау
еркіндігі
Өз бетімен
жұмыс
Болжам жасау, өнім алушылық
Дарындылық
Табиғи дарындылық
Тектілік
Демократиялық
Ықыластылық
Табандылық
Адалдық
Мұратқа ұмтылушылық
Қоғамдық парыз
Ұжымдылық
Белсенділік
Бастамашылық
Ізеттілік
Тәуелсіздік
Лидерлік дарындылық
Еңбекке көзқарас
Еңбекқорлық
Саналылыққа ұмтылу
Қиялшылдық
Болашаққа ұмтылушылық
Сенімділік
Жақсылықты қажетсіну
Қабылдаушылық
Әдемілікті түсіне білу
Мақсатқа ұмтылушылық
Дербестік
Ұйымшылдық
Шығармашылық дарындылық