МАЗМҰНЫ
Кіріспе ………………………………………………………..3
1 Материалдық қорлардың түсінігі, мазмұны, маңызы
1.1 Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп жүргізудегі материалдық құндылықтар есебінің саясаты............................7
1.2 Материалды құндылықтар қозғалысы есебі бойынша құжаттау, қоймадағы есебі
1.3 Материалдық құндылықтардың бухгалтериадағы есебі, олардың 1С: Бухгалтерия
2. Тауарлы-материалдық құндылықтардың ішкі аудиті және талдау
2.1 ТМҚ-ның ішкі аудитін ұйымдастыру ...............................50
2.2 ТМҚ-ның тиімді пайдалануын талдау...............................53
Қорытынды ..............................................................................65
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ........................................67
Кіріспе
Экономиканы басқарудың реформасы материалды ресурстармен қамтамасыз етуді тереңірек қарастыруды
Барлық табиғи ресурстарымыз- еңбек, негізгі қорлар, отын мен шикізаттар-
1. Материалды ресурстарды үнемдеу және тиімді пайдалану;
2. Материал сыйымдылығы мен өндірістік қорлар деңгейін төмендету;
3. Материалдардың айналымдылығын жеделдету;
4. Аяқталмаған өндірістегі қалдықтарды және жоғалтуларды азайту;
5. Материалдардың қабылдануын және қоймада сақталуына қатаң бақылау;
6. Материалды өндірісте тиімді пайдалануына бақылау жүргізу;
7. ТМҚ түрлерін ұтымды пайдалануды қадағалаушы экономикалық тетік механизімдерін
8. Табиғи ресурстарды пайдалануын қадағалау.
Басқару жүйесін жақсарту арқылы, өндіріс тиімділігін арттыруға талпыну арқылы,
• Материалдардың есепте дәл көрсетілуін қамтамасыз ету;
• Материалдардың құрылымына сәйкес ғылыми топтау;
• Тауарлы-материалдық құндылықтардың бары мен қозгалысы бойынша мәліметтерді жинау
• ТМҚ қозғалысын, пайдалануын бақылау; ;
• Тұтынушылардың қолайлы мәліметтерге дер кезінде қажеттілігін қанағаттандыру.
Материалдық құндылықтар есебіне белгілі талаптар қойылады және Бұл талаптар
- ақпарат көрсеткіштері түсінікті, мәнді және мүмкіндігінше материалдардың нормалардан
- мәліметтер меншік иелеріне және басқару шешімдерін қабылдайтын басқару
- ақпараттық мәліметтер тиянақты, аз көлемде, бірақ басқару шешімдерін
- материалдық қорлардың түсуі, пайдалануы, сақталуымен байланысты барлық мәліметтер
- автоматтандыру бойынша жұмыстар материалды қорлардың оперативті және
Тауарлы-материалды құндылықтар есебінің объектісі болып өндірістік шаруашылық тұтынуға арналған
Шымкентмай ААҚ-ның мысалында жазылғандықтан, дипломдық жұмыста тікелей осы өндірістегі
- акционерлік қоғамды басқару үшін қажетті материалды құндылықтардың сақталу
- материалды құндылықтардың қабылдануын, өнделуін, жіберілуін, есептен шығарылуын уақытылы
- дайындалған материалдық қорлардың нақты өзіндік құнын анықтау;
- қорлардың бекітілген нормада пайдалануын қадағалау, нормадан артық және
Тауарлы-материалды қорлар есебінің міндеттері: қазіргі кезде өндірісте шикізаттың кешенді
- материалдармен жабдықтаудың нақты жолдарын қарастыру;
- материалдарға сәйкес «Шымкентмай» ААҚ-ның материалдық сыйымдылығын төмендетуді қарастыру;
- өндіріске жіберілетін қабылданған материалдардың өнім түрлеріне сәйкес есебін
- материалдарды талдау барысында қор қайтарымдылығын анықтау;
- материалдар қозғалыс есебінің дұрыс жүргізілуі және қойма мен
- материалды құндылықтарды бағалаудың Фифо, Лифо, ерекше ұқсастыру, орташа
- «Шымкентмай» ААҚ-дағы аудиторлық тексеру нәтижесін және ішкі аудиттың
1 Материалдық қорлардың түсінігі, мазмұны, маңызы.
Тауарлы-материалдық қорлар өндірісте атқаратын қызметіне байланысты еңбек заттары қатарына
Кәсіпорында айналым капиталының үш түрі бар. Олар:
1. Негізге қорлар;
2. Материалдық құндылықтар;
3. Жұмысшы күші-еңбек
«Еңбек заты табиғатта бар материалдар немесе өнделген шикізаттар, одан
Еңбек құралдары өндірістік процесте өзінің түрін сақтай отырып, өндірілген
Тауар өндірісінде материалдық құндылықтардың алатын орны ерекше, өйткені ол
Материалдық құндылықтарды көптеген ғалымдар талдап, оның құрамына көп көңіл
Материалдық құндылықтар дегеніміз - бұл өнім өндірісінде бір-ақ рет
П.С.Безруких «Материалды құндылықтар есепте еңбек заты деп түсіндіреді, еңбек
Материалдық құндылықтар өндірістік кәсіпорында өнімнің өзіндік құнының негізгі бөлігін
А.Ш.Маргулис өзінің «Калькуляция себестоимости промышленности» деген
қара металлургияда - 87,1%
мұнай өңдеуде - 62,1%
негізгі химияда - 60%
резина-техникалық бұйымдарда - 78%
тоқыма өнеркәсібінде — 90,8%
тігін өнеркәсібінде — 92,6%
Әрине, Шымкентмай өнеркәсібі тамақ өнеркәсібіне жатқандықтан материалдық қорлар 90,8
Әр түрлі өндірістегі материалдар үлес салмағын анықтай келе
Капитал салымдарын жоғарлатуға бару үшін ресурстарды барынша тиімді пайдалану
Жоғарыда көрсетілген материалдық шығындар өндіріс шығындарында басқа шығындармен салыстырғанды
Кез-келген кәсіпорында шығындардың маңызды құрылымдық бөлігін шикізат пен негізгі
Кәсіпорынның қысқаша сипаттамасы: Кәсіпорын Қазақстан Республикасы мен ТМД елдеріндегі
Жоғарғы органы болып акционерлердің жалпы жиналысы болып есептеледі. Басқару
Кәсіпорынның өндірістік қуаты тәулігіне 575 тонна құрайды.
Кәсіпорын келесідей өнім түрлерін шығарады:
1. Тазартылған өсімдік майы (мақта, күнбағыс, соя, софлор, қыша);
2. Шаруашылық сабыны 65% және 72%;
3. Сауда операциялары, бартерлік және басқа делдалдық қатынастар;
4. Тазартылған соапсток қышқылы;
5. Шет елдермен әр-түрлі экономикалық қатынастар, тағы да басқа
6. Шрот (мақта, күнбағыс, соя, софлор, қыша);
7. Мақта қауызы (шелуха)
«Шымкентмай» ААҚ-да келесідей цехтық бөлімшелер бар:
- шикізат цехы;
- дайындық цехы;
- тазарту (рафинационный) цехы;
- дезодорация цехы;
- дайын өнім цехы;
- өсімдік майын өлшеп-орау цехы;
- көмекші цехтар.
Кәсіпорын құрамында 4 кешенді-механикаландырылған цех, 4 кешенді-механикалавдырылған участок, 2
Кәсіпорынның шикізаты, әртүрлі майлы дәндер болып табылады, солардың негізгілері-мақта
Кәсіпорынның негізгі өнімі-өсімдік ас майы және шаруашылық сабыны.
Өсімдік майы жоғары сапалы, шығыс асханасы тағамдарын даярлау үшін
Мақта дәнін престеу өнімі болып, мақта майы мен күнжара
Мақта майы престеу және одан ары техникалық мақсатқа және
Рафинациялық цехта өсімдік майымен бірге болатын қажетсіз заттардан, қоспалардан
Кәсіпорынға қойылған міндеттерді орындау үшін: Жарғы капиталы - 202266000
Жарғы капиталының құрамы толығымен акционерлердің нақтылай қаржысынан тұрады. Кәсіпорында
Кәсіпорын бухгалтерлік есепті ҚР есеп жүргізуге арналған арнайы заңдарына
Кәсіпорыннның бухгалтерлік есебін жүргізуіндегі материалдар есебінің саясаты
Есеп саясаты ҚР 26.12.1995 жыл №2732 Есеп саясаты тұрасында
Президенттің жарлығы;
Қазақстандағы бухгалтерлік стандарттары;
- Бас есеп шоттар жоспары;
- Бухгалтерлік есеп жүргізудегі әдістемелік ұсыныстар;
- Салық және де басқа бюджетке төлемдер мен міндеттемелер.
Тағы да басқа арнайы және ресми құжаттарға сәйкес даярланып,
Арнайы бөлімде, қаржылық есеп беру тәртібі бекітілген, оның құрамы,
Кейіннен активтердің арқайсысына жеке бөлімдерде есепті қалай жүргізу тәртіптері
Материалдар есебі 20 — материалдар бөлімінде жүргізу қарастырылып:
201- Шикізат пен материалдар;
202- Жарым фабрикаттар...
203- Отын;
204- Ыдыс пен ыдыстық заттар;
205- Қосалқы бөлшектер;
206- Басқадай материалдар;
207- Құрылыс материалдары.
Шоттарды бекіткен соң ТМҚ-ның нақтылай бағасын анықтау әдістерін атап
Сонан соң материалдардың сатып алатындағы кездесетін проводкаларды реттеу тәртібі,
Материалдық құндылықтарды сатып алу барысында, кездесетін түрлі қателіктерді реттеу
Кейінгі тармағында материалдардың өндіріске өткізілу тәртібі және типті проводкалары
Артық немесе кем қалдық анықталғанда жауапты тұлғалардан өндіру немесе,
Нақты өзіндік құнның есептік өзіндік құнынан ауытқуы (+,-) соммалық
Материалды қоймадағы есебі және түгендеу.
«Шымкентмай» ААҚ-да материалдық қорлардың қозғалысының есебі бойынша типтік құжаттардан
Кәсіпорында материалды қорлар, негізінен алдын-ала түзілген келісім-шартқа сәйкес толтырылады.
Материалды қорлардың түсуін бірінші кезекте кәсіпорынның маркетингтік қызмет бақылайды.
Жүктің темір жол ұйымдарына түскені турасында хабар және басқа
Материалды жергілік жабдықтаушылардан қабылдаған кезде маркетолог тек санына ғана
Материалды құндылықтарды қоймаға тапсырғаннан кейін, маркетолог келесі күнге дейін
Материалды қабылдау қойма меңгерушісімен немесе қоймашымен жүзеге асады, керек
Түскен құндылықтардың саны жабдықтау құжаттарына толық сәйкес болғанда, материалды
Кәсіпорынды материалдық қорлармен прогресивті жабдықтау үлгілерінің бірі – жабдықтаушының
1. сатып алушыға- кіріс ордерінің орнына, материалды қабылдау үшін;
2. жабдықтаушыларға- құндылықтарды есептен шығару үшін;
3. автокөлік жүргізушілеріне - еңбек ақы есептеу үшін;
4. төлемді жүзеге асыру үшін банкке ұсыну.
Егер жабдықтаушыдан келіп түкен материалды құндылықтардың сандық немесе сапалық
Қоймадағы материалдардың есебі, материалды қорлардың түсуі мен есептен шығарылуына
Материалдың әрбір номенклатуралық нөміріне карточканы бухгалтерия құжатты тапсыру-өткізу реестірінде
Материалды жауапты тұлға қойма есебінің карточкаларына жазуды күн сайын
Қойма есебінің карточкаларына күн сайын шектеулі-алу карталардың қортындыларын түсіріп
Материалды жауапты тұлғалар кезең сайын кіріс және шығыс құжаттарының
Бухгалтерия қызметкерлері құжаттардың жасалу дұрыстығы мен оларды қойма есеп
Басқа жаққа сатылып жөнелтілген кезде материалды қорлар кәсіпорындар шығыс
Кәсіпорындағы дайын өнімнің өткізілу келісім-шартын қарастырайық. Онда Шымкентмай ААҚ
Ай соңында бухгалтериядан қоймаға материалдар қалдықтары есебінің кітабы беріледі.
Шымкентмай ААҚ ай соңында қоймашы кітабын жазулардың және шығарылған
Құндылықтардың сақталуы, пайдалануы қойма есебінің үйымдастырылуымен тығыз байланысты. Қазіргі
Шымкентмай ААҚ қойма есебінің оперативтілігі сын көтермейді. Есептің сандық-сапалық
Материалдық қорларды түгендеу. Түгендеу-бухгалтерлік есептің маңызды әдісі ретінде, материалды
Бухгалтерлік есеп стандартының әдістемелік №24-ші «Мүліктер мен міндеттемелерге түгендеу
- материалды-жауапты тұлғалар ауысқан кезде;
- төтенше жағдайлардан соң;
- бухгалтерлік және қойма есеп мәліметтері арасында ауытқулар жайлы
- ұйымдарды тарату кезінде, жойылу балансын жасар алдында. Кәсіпорын
• қызметтерде толығымен негізгі құралдар
• негізгі және көмекші материалдар
• дайын өнім
• ыдыстар
• аяқталмаған өндіріс
• сатып алушылар мен жабдықтаушылармен есеп айырысу
• ақша қаражаттары
• салық төлемдерін төлеу бойынша есеп айырысу
• баланстың басқа да баптары бойынша түгендеу жүргізіледі,
түгендеудің басталуы мен аяқталуы уақыты 01.10.2002ж.- 01.10.2003ж.
Шикізаттар мен материалдар, ыдыстар және дайын өнімге түгендеу жүргізу
Бұйрық нұсқасы қосымшада келтірілді.
Түгендеу кезінде келесілер тексерілді:
• материалдардың сақталуы
• жіберу дұрыстығы
• таразы және өлшегіш құралдардың дұрыстығы
• материалдық қорлардың түсу
• есептен шығу есебінің дұрыс жүргізілу тәртібі.
Тексеру алдында барлық құжаттарының қойма есеп карточкаларына жазылғанын материалдық
Комиссия материалды қорлардың түгендеу тізімдемесін жасайды. Ол 1 данада
Түгендеу кезінде қойма операциялары жүргізілмейді, алайда түгендеу мерзімі ұзақ
Материалдарды тексеру кезінде әрбір күннің аяғында ғимарат пломбаланады да,
Салыстыру-түгендеу ведомостарына тек айырмашылықтар анықталған материалдар ғана енгізіледі. Қосымшада
Түгендеу нәтижесі бойынша бухгалтерияда журнал-ордерлер толтырылып, онда жетіспеушіліктер сомасы
Түгендеу нәтижесі бойынша анықталған жарамсыз материалды қорларды есептен шығаруға
Дебет 201-206,208 материалдық қорлар
Материалдық құндылықтар есебі.
Шымкентмай ААҚ материалдар есебі жоғарыда көрсетілгендей бекітілген есеп саясатына
Материалдық құндылықтар есебі бухгалтерлік есептің №7 «Тауарлы-материалдық қорлар есебі»
Материалдық қорлар- бұл ағымдағы активтер:
- шикізат пен материалдар;
- сатып алынған жартылай фабрикаттар;
- орағыш бұйымдар;
- конструкциялар мен бөлшектер;
- отын;
- ыдыс және ыдыстық материалдар;
- қосалқы бөлшектер, басқа да материалдар;
- қайта өндеуге жіберілген материалдар;
- құрылыс материалдары;
- басқалары.
Нарықты экономика жағдайында сапалы көрсеткіштердің, яғни шикізат, материал, отын
Материалдық қорлардың есебінің негізгі міндеттері:
- материалдардың түсуі мен босатылуы бойынша шынайы мәліметтермен қамтамасыздандыру
- материалдардың сақталу орындарында және барлық қозғалыс кезеңдерін сақталуын
- материалдық қор нормаларының сақталуын қадағалау;
- қоймадағы қорлардың есебін ұйымдастыру және жүргізу барысында қажет
- материалдардың өндірісте қолдануын жүйелі бақылау;
- материалдық қорлардың нақты өзіндік құнын және көлік дайындау
- қойма шаруашылығын дұрыс ұйымдастырылу, таразылар мен өлшегіш құралдарының
- материалдық қорлар бойынша субъектінің есептік саясатының дұрыс қалыптасуын
Жабдықтау және қойма шаруашылығының, салмақ өлшеу шаруашылығының, дұрыс ұйымдастырылуы
Өндіріс процесінде атқаратын рөлі және бағыты бойынша, барлық материалдар
Өндіріс процесінде бағыты және қолдану әдістері бойынша, материалдарды келесі
Шикізат пен материалдар-өндірілетін өнімнің негізін құрауға қажетті немесе дайындау
Сатып алынған жартылай фабрикаттар, орағыш бүйымдар, конструкциялармен бөлшектер -
Отын - материалды қорлардың маңызды бір түрі. Отын мына
Қазіргі кездде отынның тиімді пайдалануына мемлекет тарапынан да көңіл
Қосалқы бөлшектер- машина құралдары, транспорт бөліктерінің тозған бөлшектерін ауыстыруға
Басқадай материалдар - өзіндік өндірістердің қалдықтары, жөнделмейтін ахаулар, қосалқы
Өндіруге берілген материалдар - басқа жерге өңдеуге берілген, осы
Құрлыс материалдары - субъектілер мен құрлыс және монтаж
Бұл шот Шымкентмай ААҚ-да тікелей пайдалынбайды, дегенмен егер күрделі
Жоғарыда көрсетілген топтар бухгалтерлік есептің шоттарының бас жоспарында анықталған
Кәсіпорынның есеп саясатында көрсетілгендей материалдарды бағалау, материалды қорлар есебінде
- материалдық қорларды сатып алу және дайындау;
- орналасқан жерге жеткізу;
- өнімді қайта өңдеу шығындары.
Есеп саясатында көрсетілгендей сатып алу және дайындау -шығындарына сатып
Көлік дайындау шығындарының құрамына темір жол тарифы, су фрахты,
Өнімнің өзіндік өндірістік құнына - қолданған табиғи ресурстардың, шикізат,
Материалды құндылықтар баланста және синтетикалық есепке нақты өзіндік құны
Егер кәсіпорында материалды қорлар есебі келісім-шарт бағасы бойынша жүргізілсе,
Материалдардың қозғалысы күнделікті кіріс және шығыс құжаттары негізінде рәсімделеді,
Есеп саясатында көрсетілгендей нақты өзіндік құнның есептік өзіндік құннан
Материалдық қорлар есебінде, субъектіде материалдық қорларды бағалаудың №7 «Тауарлы-материалдық
1. Ерекше ұқсастыру әдісі-материалды құндылықтарды нақты құны бойынша есептен
2. Орташа құн әдісі- есепті кезең басындағы және кезең
3. Фифо әдісі- алғашқы сатып алулар бағасы бойынша есептен
4. Лифо әдісі- соңғы сатып алулар бағасы бойынша есептен
Осы көрсетілген әрбір әдістің өзіндік артықшылықтары мен кемшіліктері бар,
Бұл әдістерді қолдана отырып, материалды қорларды бағалау мен көлік-дайындау
Материалды қорлардың дұрыс бағалануы туралы мәліметтер төменгі бөлімдерде қарастырылады.
Материалды бағалау ТМҚ есебінде маңызды роль атқарады. Кәсіпорынның балансында
сатып алу, дайындау;
орналасқан жерге жеткізу;
өнімді кайта өңдеу шығындары.
Сатып-алу және дайындау шығындарына сатып алу бағасы, баж салығы,
Көлік - дайындау шығындарының құрамына темір жол тарифм, су
Тауарлы-материалдық құндылықтардың қайта өңдеу шығындары (жұмыстар мен қызметтерді орындау)
Тауарлы-материалдық құндылықтардың баланста және синтетикалық есепте нақты өзіндік құны
Тауарлы-материалдық құндылықтардың есебі ағымды талдамалық есепте, әсіресе материалдардың номенклатурасы
Материалдардың қозғалысы күнделікті сәйкес кіріс және шығыс құжаттары негізінде
Кредит 727 басқада кірістер
Материалды қорлардың жетіспеушілігі көрсетіледі:
Дебет 334
Кредит 201-206,208
Кінәлілер мен себептер анықталды:
-табиғи зиян нормасы шегіндегі жетіспеушілік:
Дебет 901,911,921,821 Кредит 334
-табиғи норма шегінен жоғары:
Дебет 821
Кредит 334
Нақты кінәлілердің анықталғаны мүмкін болмаған жағдайда, жетіспеушіліктер есептен шығарылды:
Дебет 821
Кредит 334
Жетіспеушіліктер сомасына жыл соңында жиынтық кіріс азайтылды:
Дебет 571 жиынтық табыс
Кредит 821 жалпы және әкімшілік шығындары.
Тауарлы- материалдық қорлардың бухгалтериядағы есебі
Материалдардың бухгалтериядағы есебін оперативті-бухгалтерлік (қалдық) әдіс бойынша жүргізіледі. Яғни,
Шымкентмай ААҚ-да бухгалтерия материалдар қозғалысының есебіне мәліметтерді материалды жауапты
Материалдық қорлардың қоймалық және бухгалтерлік есеп құжат айналымының өзара
Айналым федомосты негізінде шикізат және қосымша материалдар қоймасының материалды
Қоймадағы ай басындағы қалдық 6.776.410.71, желтоқсан айындағы кіріс 197.083.33
ТДШ немесе х100
Ауытқулардың =---------------------------------------------------------------
Орта проценті
Есепті баға бойынша) +
Абсолюттік сома келесі формуламен есептелінеді:
ТДШ немесе ауытқу-
=
лардың абсолюттік сомасы процент
дар дың қүны
Тауар даярлау шығындары бойынша ауытқулар есептеледі және нақты өзіндік
1997 жылы 5 қаңтардың материалды құндылықтардың барлық түрлерінің есебі
201 Шикізаттар мен материалдар
202 Сатып алынған жартылай фабрикаттар мен құрамдас бұйымдар, конструкциялар
203 Отын
204 Ыдыс және ыдыстық заттар
205 Қосалқы бөлшектер
206 Басқадай материалдар
207 Өңдеуге жіберілген материалдар
208 Құрылыс материалдар және басқалары
Осы счеттар негізінде Шымкентмай ААҚ өз есеп саясатын құру
Бухгалтерлік есептегі материалдардың қозғалыстағы есебінің счеттардағы корреспонденциясы келесідей болады.
Материалдар жабдықтаушылардан қоймаға түсті және қоймаға кіріске алынды; бірақ
Дебет 201 Шикізаттар мен материалдар
Кредит 671 Жабдықтаушылармен есеп айырысу
Материалдардың құнына, сондай-ақ шет ұйымдар көрсеткен ТДШ кіреді, ал
Дебет 201-206 сч. Материалды құндылықтар
Кредит 671 сч. Жабдықтаушылармен есеп айырысу
Мүмкін болатын сатылу бағасымен материалдар қалдық және түзілмейтін ақау
Кредит 852 Табиғи апаттан кіріс, 821 Жалпы және әкімшілік
Негізгі қорлардың жойылуы нәтижесінде материалды қорлар кіріске алынды. Бұл
Дебет 206 Басқадай материалдар
Кредит 727 Негізгі емес қызметтен басқадай шығындар
Қоймадағы материалдарды негізгі өндіріске жібергенде келесі проводкалар беріледі.
Дебет 901,921, 931,941, 951
Кредит 201-206, 208.
Жаңа счеттар жоспары 1997 жылы бекітілгеннен бастап өңдеуге жіберілген
Дебет 207 Өңдеуге жіберілген материалдар
Кредит 201-206, 208 счеттары.
Ғимараттарды жөндеу мен күтіп үстауға шығындалган материалдар:
Дебет 821 Жалпы және әкімшілік шығындар
Кредит 201-206, 208 счеттар
Жабдықтаушылардан материалдың құндылықтарды қабылдау барысында жетіспеушіліктер немесе бұзылу анықталса,
Дебет 334 Шағым бойынша
Кредит 671 Жабдықтаушылармен еесеп айырысу
Шағым қанағаттандырылған соң материалдар құны көрсетілген сомаға кемітіледі.
Материалдарды өндіріске босату. Қоймадан материалдық қорлар:
• өндірістік қажеттіліктерге
• негізгі құралдарды күрделі жөндеуден өткізуге
• шаруашылық қажеттіліктерге
• әлеуметтік сала объектілерін күтуге
• артық материалды қорларды сатуға және т.б. қажеттіліктерге
жіберіледі.
• материалдарды босатуда келесі алғашқы құжаттар толтырылады:
•шекті-алу карталары, талаптар, накладнойлар, шығыс накладнойлары.
Шекті алу карталар бір немесе бірнеше номенклатуралық нөмірге екі
• өндіріс ерекшеліктеріне байланысты материалдардың нақты шығындарының нормалардан ауытқуын
Құжаттау әдісі өндіріске материалдар бірлігі мен жартылай фабрикаттарды жіберген
Партиялық раскрой әдісі кезінде материалдардың әрбір партиясына есеп карточкасы
Түгендеу әдісі өндіріске жіберілген материалды қорлардың әрбір түріне карточка
Нормативтік есеп әдісі норма бойынша материалдар шығыны бекітілген нормаларды
Өндіріс қажеттілігіне қажетті болған материалдарды есептен шығару бойынша бухгалтерлік
Шымкентмай ААҚ материалды қорлар шекті-алу картасы, шығыс накладнойлары арқылы
Барлық цехтар өндіріс бөлімдері алынған материалды қорларды жолдама құжаттармен
2 «1С: Бухгалтерия 7.7.» бағдарламасында материалдық құндылықтардың есебінің жүргізілуі
Бухгалтерлік есептің жүргізілуін оңайлату үшін, «1С: Бухгалтерия 7.7» бағдарламасы
«1С: Бухгалтерия 7.7» бағдарламасы басқа компоненттерімен бірге және оларсыз
Сонымен, бағдарламаны іске қосу: «Пуск», «Программы», «1С:Бухгалтерия». Пайда болған
1. «Пуск», «Программа», «1С:Бухгалтерия», «Конфигуратор».
2. Ашылған айнашадан «Администрирование» менюіне кіріп «Пользователь» басамыз.
3. Пайда болган айнашадан пайдаланушының атына (бухгалтер, есепші және
Бағдарламаға пароль қойганнан кейін оны өзгерту немесе алып тастау
1. Жоғарыда айтып өткен жолмен, конфигураторга, кіреміз, бірақ мүнда
2. Пайдаланушылар тізіміне кіріп, қүлып, белгісін бассақ, қүлып жоқ
Конфигуратор, мен Откладчик, басқа қызметтерін негізінен программистер қолданылады.
«1С: Бухгалтерия» бағдарламасы жұмыс жағдайына келтірілгеннен кейін ол жерден
Документы «1С: Бухгалтерия» жүйесінде кәсіпорындарда жасалатын шаруашылық операциялар жайлы
- Покупка: приходная накладная , счет фактура және т.с.с.
- Касса: кіріс касса ордері, шығыс касса ордері. Кез-келген
- Ол сұраққа келесідей жауап берілуі мүмкін:
- 1. Егер осы құжатты бухгалтерлік есепте көрсету қажет
- Егер қажет емес болса, онда «Нет» кнонкасы басылады,
Барлық рәсімделген құжаттар журналдарда сақталады.
Материалды құндылықтарды есепке алу үшін 20 Материалдар бөлімшесінің счеттары
Материалды құндылықтардың келіп түсуі келесідей түрлерде жүзеге асуы мүмкін:
- жабдықтаушылардан сатып алу (нақты емес есеп айырысу бойынша
- есеп берілетін сома есебінен сатып алу;
- өнідіріс қалдығынан және негізгі құралдарды жоюдан;
- жарғылық капиталға салымдардан;
- материалдарды шетелдерден шетел валютасына сатып алу; материалдарды қайтарымсыз
Бұдан басқа материалдар жауапкершілікте сақтау үшін қабылдануы мүмкін
Материалды құндылықтарды кәсіпорынға материалды құндылықтардың келіп
Жабдықтаушылардан атып алынған материалдардың кәсіпорында келіп түсуін рәсімделумен байланысты
Құжат қалпақшасында кіріс ордерінің нөмірі, күні, жабдықтаушы, негізгі және
Поставщик, реквизиті «Контрагенты» справочнигінен материалды жабдықтаушыларды таңдаумен толтырылады. Егер
Договор, реквизитінде материалдар қабылданған накладной мен жабдықтаушының счет-фактураларының реквизитерін
Склад реквизитінде материалдар қабылданып жатқан қойма «Места хранения» справочнигінен
Құжаттың кестелік бөліміне жабдықтаушы накладнойынан ақпараттар көшіріледі. Бұл жерде
Кестелік бөлімді толтыру үшін, материалы, справочнигі пайдаланылады. Егер жабдықтаушылардан
Егер көрсетілген материал кәсіпорынға ертеректе қабылданған болса, онда құжаттың
Кіріс ордерін басып шығару үшін «Печать» кнопкасын басу
Экрандық форманы толтырып болған соң «ОК» кнопкасын басу қажет.
Сатып алу бойынша шығындар есебі
«1С: Бухгалтерия» материалдарды сатып алу бойынша баса да шығындар
«Документы приобретения» реквизитінде ақшаға сатып алынған материалдардың ұйымға нақты
Құжаттың кестелік бөлігінде негізгі құжатта көрсетілген материалдарға жұмсалған нақты
Құжатта флажок бар болса, «Баланстық құнға ҚҚС кірмейді». Егер
Қажетті материалдар құнына кірмейді.
Қажетті барлық реквизиттер толтырылып болғаннан соң, құжатты сақтап және
Егер кестелік бөлімде құжат негізінде бірінші материалдар көрсетілсе, онда
Өндіріске материалдарды босату
Қажеттілік мөлшері бойынша материалдар өндіріске босатылады. Қоймадан материалдарды босату
Құжат қалпақшасында материал қай қоймадан босатылғаны және құжат жүргізуде
• құжаттың кестелік бөліміне жаңа қатарды қарапайым енгізу («Действие»
• «Материалы» справочнигіне үздіксіз көп матреиалдарды енгізу тәсілімен («Подбор»
«Затребовано» графасында талап етілген материал саны көрсетіледі, ал «Отпущено»
Құжат толтырылып болған соң қалыптастырып және басып шығару үшін
Материалдарды сақтау
Кәсіпорын өзінің профилін өзгерткенде немесе өнім тоқтатқанда, сатып алынған
Материалдарды сату операцияларын есепте көрсету үшін типтік конфигурацияда «Отгрузка
Құжатты енгізу үшін міндетті түрде көрсету қажет.
•Накладнойды рәсімдеу номері мен күні;
• Материал босатылып жатқан қойма;
• Сатып алушы және есеп айырысу негізі.
• Құжатты толтырып болған соң «ОК» кнопкасын басу қажет.
Материалдық қундылықтардың ішкі аудиті және талдау
Тауарлы-материалдық құндылықтардың ішкі аудиті.
ТМҚ аудиторлық тексеруін ұйымдастырғанда ішкі аудит қызметкерлері алдын ала
Материалдық құндылықтарды тексеру жоспары келесідей жүргізілгені дұрыс:
1. Қоймадағы материалдардың аналитикалық есебін тексеру дұрыс ұйымдастырылғандағы, және
2. Материалдардың өндірісте тиімді пайдалануын тексеру барысында, етіспеушіліктер мен
3. Тауарлы-материалдық құндылықтардың жиынтық есебін әр тоқсанда бір рет
4. Материалдардың тиімді пайдалануына талдау жасау жыл соңында бір
Осы жоспарды жауапты қызметкер аудиторларға бекіту қажет. Сонан соң
Бекітілген жоспарды жүзеге асыру үшін, арнайы бағдарлама даярланады. Ол
1.1 Материалдардың сақталуымен танысы, өлшеуіш құралдардың нақтылығы, стелаждар, ярлыктар,
1.2 Материалдарды қабылдау және қоймадан жіберу тәртібімен танысу келесі
1.3 ТМҢ-ның сатып алу бағасын және толық қабылдануын тексеру,
1.4 Қоймадағы құжат көрсеткіштерін, бухгалтериядағы материалдар есебінің көрсеткіштерімен салыстырады.
1.5 Түгендеу нәтижелері бойынша қаншалықты толық және сапалы тексерілгендігін
2. Материалдардың пайдалану барысын тексеру:
2.1 Өндіріске және сыртқа кеткен материалдарды операциялар мағынасы арқылы
2.2 Материалдарды дайын өнім даярлауға дұрыс қосылуын арнайы актілерден
2.3 Материалдардың жетіспеушіліктері мен артықшылықтарын актілер арқылы тексеру.
3. Жиынтық есеп аудиті:
3.1 Синтетикалық және аналитикалық есептерді салыстыру әрбір шоттрадың дұрыстығын,
3.2 Бухгалтерлік құжаттардың жиынтық көрсткіштерін есеп қабын баланстан, 10
4. Материалдардың тиімді пайдалануын талдау
4.1 Пайдаланылмайтын материалдардың жыл бойында анықтау, қоймадағы есеп карточкаларының
4.2 Бірнеше жылдардан бері пайдаланылмай келе жатқан материалдарды табу,
Тексеруді жүргізуші аудитор осы бағыттарда жұмыс атқарып, әрбір
Тексеру нәтижесі бойынша арнайы актіні даярлап есеп береді. Қажетті
Учет ТМЗ и готовой продукции
Учет товарно-материальных ценностей ведется своевременно. Товары, производственные запасы и
При аудите учета ТМЗ установлено, что товары реализуются за
Проверкой установлено, что в государственном резерве числится каустическая сода.
Дт 201 Кт671 на сумму оприходованной соды
Дт 671 Кт 201 на сумму возврата на резерв,
Дт 201 Кт 671 - сторно на сумму возврата
Также предлагаем другой вариант:
Каустическая сода на балансе ОАО не числится, поэтому суммарную
При этом должна проводится следующая бухгалтерская запись: Дт 002
Дт - Кт 002 на стоимость соды, возвращенной на
Өнім өндірісін қарқынды дамытудың маңызы элементі бірі болып материалды
Кәсіпорынның материалдық ресурстарға қажеттілігінің артуы экстенсивті (энергия мен материалдың
Интенсивті жолы өнім бірлігінің өзіндік құнын төмендетеді және материалдық
Материалды құндылықтардың пайдалануын талдаудың міндеттері:
- кәсіпорынның қажетті материалды қорлармен қамсыздандыру деңгейін анықтау;
- материалды құндылықтардың мөлшерден тыс немесе тапшы түрлерін айқындау;
- жеткізулердің ырғақтылық дәрежесін, сондай-ақ олардың көлемінің, жинақтылығының, сапасының
- өндірістік қорлардың жеткізілуіне жасалған шаруашылық келісімдердің уақытылығын анықтау;
- өндірісте материалдық қорлардың пайдалану ұтымдылығының көрсеткіштерін зерттеу;
- материалды еріксіз ауыстыру нәтижесіндегі шығындарды, сондай-ақ қажет материалдың
- материалды қорларды пайдаланудың және материалды-техникалық жабдықтауды ұйымдастырудың өнімнің
Материалды жабдықтаудағы талдау субъектінің жұмысын объективті бағалау, сондай-ақ
Бухгалтерлік, статистикалық, оперативтік есеп мәліметтері мен есеп берулер, материалды
- форма №1 «Кәсіпорын балансы»
- форма №2 «Қаржылық-шаруашылық қызмет нәтижелері жайлы отчет»
- форма № «Ақша қаражаттарының қозғалысы жайлы отчет»
- форма №100 «Жиынтық жылдық кіріс және жүргізілген ұстап
- форма №7 «Тауарлы өнімнің өзіндік құны жайлы отчет»
- форма №7 «Айналым шығындары жайлы отчет»
«Инвентарлық тізімдемелер», «туралар салыстыру ведомостары», «өндірістік қызмет жайлы есеп
Материалдық ресурстармен қамтамасыз етілуін талдау. Кәсіпорынның материалдық ресурстармен қамтамассыз
Әрбір мекеменің үздіксіз жұмыс істеунің маңызды шарттарының бірі толығымен
Материалды ресурстарды сырттан әкелудегі нақты қажеттілік бұл белгілі бір
Талдау процесінде сонымен қатар қажеттілікті қамтамасыз етудегі материалдық ресурстардың
Жоспар бойынша қамтамасыз ету коэффициенті:
Кқам/жосп = 118000 = 0,95
123750
Нақты жағдай жоспармен салыстырғанда жеткізіп беру жоспары 12 %
Ққам.нақт.. 89250 =0,72
12375
Бұл тек мақта шитіне қажеттіліктің 72 %-ін ғана қанағаттандырылып
Сонымен қатар жабдықтаушылардан келіп түскен материалдың сапасы қорлары стандартқа
Материалды жеткізіп беру мерзімі бойынша жоспардың орындалмауына үлкен мән
Қоймадағы шикізаттар мен материалдық қорлар жағдайына ерекше көңіл бөлінеді.
3тек =Инт х Рсут
Мұндағы: Зтек -ағымдағы қор
Инт -аралық
Рсут - тәліктік шығын
Талдау барысында шикізат пен материалдардың маңызды түрлерінің нақты қор
Сонымен қатар артық, қажет емес шикізаттар мен материалдар запасы
Соңында әр түрі бойынша өнім өндірісі көлемінің өсуі (кемуі)
а) дайындалған шикізаттар мен материалдар саны (3);
б) шикізаттар мен материалдар қалдығы (Ост);
с) шикізат сапасының төмендігінен, материалдарды ауыстырудан және басқа да
д) өнім бірлігіне шикізаттар шығынының үлесі (УР).
Бұл үшін келесідей өнім шығару үлгісі пайдаланылады:
VBNi = Зі+Ості-Отхі
УРі
Өнім шығарылымына бұл факторлардың әсерін тізбектік қойылым немесе абсолюттік
ВПпл = 113620-131,3-5397,6 = 72065
1,5
ВПусл1 = 128440-131,3-5397,6 = 81940,6
1,5
ВПусл2 = 128440 + 53,3-5397,6 = 82063,4
1,5
ВПусл = 128440 + 53,3-5397,6 = 80824,2
1,5
ВПф = 128440 + 53,3-7256,5 =8361! 1,2
1,45
Мақта майы өндірісі бойынша жоспар орындалған, бұл дайындалған шикізат
ШымкентмайААҚ-да келісім шарт негізінде мақта шитімен жабдықтаушылар мәліметтері
Бұл кестеден көріп отырғанымыздай келісім-шарт негізінде мақта шитімен жабдықтауда
Шымкентмай ААҚ-ын мақта шитімен келісім-шарт бойынша жабдықтауда 24 мекеменің
- перспективті клиенттер - бұл өздерінің жері бар, егін
- жері бар, бірақ егетін шамасы жоқ мекемелерге егін
- алдын-ала сатылатын шиттің 1/3-нің бағасын алдын-ала төлеу және
- сонымен қатар, өзіне тиімді нарықты іздеп жүрген немесе
Өндірістік материал сиымдылығын талдау және төмендету факторларын айқындау. Өнер
Жалпылама көрсеткіштерге:
1. материал сиымдылығы
2. материал қайтарымы
3. материалдық шығындар мен өндіріс көлемінің өсу қарқынының қатынас
4. өнімнің өзіндік қүнындағы материалдық шығындардың үлес салмагы
5. материалды пайдалану коэффициенті жатады.
Материал қайтарымы шыгарылган өнімнің қүнын материалдық шыгындар сомасына бөлумен
Өнімнің материал сиымдылығын - бұл шыгарылған өнімнің бірлігіне шикізаттар,
Материалдық шығындар мен өндіріс көлемінің өсу қарқынының қатынас коэффициенті
Өнімнің өзіндік қүнындағы материалдық шыгындардың үлес салмағы материалдық шыгындар
Материалдық шыгындар коэффициенті материалдық шыгындардың нақты сомасының нақты шыгарылған
Материал сиымдылыгының жеке көрсеткіштері:
1. материалдық ресурстардың жекелеген түрлерінің пайдалану тиімділігін сипаттау үшін
2. сонымен қатар жеке бүйым материал сиымдылыгының деңгейін сипаттау
3. материал сиымдылық үлесі қүндық, натуралдық және шартты-натуралдық түрде
Талдау процесінде материалдардың пайдалану тиімділігінің нақты деңгейлері жоспар деңгейімен
Материал сиымдылығын факторлық талдаудың қүрлымдық-логикалық схемасы.
Материал сиымдылығы, материал қайтарымы сияқты, бірінші кезекте шығарылған өнім
Материалдық өндіріс саласындагы материалды ресурстардың пайдалану тиімділігін келесі көрсеткіштер
- материалды шығындардың (амортизасиясыз) салыстырмалы үнемделуі бойынша;
- өнімнің мың теңгесіндегі табиғи түріндегі материалды ресурстардың маңызды
- материалды шығындардың өсім қарқынына қатынасы.
Материал қайтарымының пайдалануының типтік әдістемесін Шымкентмай ААҚ-ның мысалында көрсетейік.
Кестеден көріп отырғандай, 2000 жылмен салыстырғанда 2001 жылы өнім
Факторлардың өзгеруінің әсерін интегралды әдіс бойынша анықтайық:
а) өндірісте пайдаланылған материалды қорлар санының өзгеруінің әсері:
5.Кесте бойынша материалдық шығындардың салыстырмалы дәлірек қатысты артық жумсалуы
Өнімнің материал сиымдылығы өнімнің бірлігін өндіруге кеткен материалды қорлардың
Материалды шығындар құрамына шикізаттар, негізгі және қосымша материалдар, отын
Материал сиымдылығына қарама-қарсы көрсеткіш шығындалған материалдар қорлардың 1 теңгесінен
Шымкентмай ААҢ-ң мысалында жалпы материал сиымдылық өзгерістерін анықтайық.
2002 жылмен салыстырғанда 2003 жылы материал сиымдылық 0,13 пункке
Жеке материал сиымдылық өнімнің түрлері бойынша, өнімнің бір бөлігін
Шымкентмай ААҚ-ң мысалында, өнімнің топтары бойынша жеке (үлестік) материал
Шығарылған өнім түрлері бойынша материалдар шығынының үлес салмағы жалпы
- шығырылған мақта майы бойынша, өнімнің 1 теңгесіндегі 0,52
- пісте майы бойынша материал сиымдылық 0,42 теңгеден 0,83
- басқа да өнімдер бойынша материал сиымдылық 0,60 теңгеден
Бұл Шымкентмай ААҚ-ң жабдықтау-өткізу қызметінің төмендегенін сипаттайды. Бұл шикізаттардың
Қорытынды
Материалдық құндылықтардың мазмұны мен маңызы нарықтық экономикада алатын орны
Дипломдық жұмыста кәсіпорынның технологиялық және басқару жүйесіне талдау
Шымкентмай ААҚ есеп саясатына өте жауаптылықпен қарайтынын айта келе
Дипломдық жұмыста кәсіпорынның материалдар есебінің қозғалысы мен қоймадағы
Кәсіпорында электрондлық бухгалтерлік есепке арнайы тоқталып 1:С Бухгалтерия бағдарламасымен
Алдағы қойылған мақсаттарға байланысты материалдар есебінің нақты сапасы жоғары
Сонымен қатар кәсіпорындағы материалдар есебін талдаудың орны атап айтылған
Қолданылған әдебиеттер:
1. Дуйсембаев К.Ш. "Аудит и анализ финансовой отчетности": учебное
2. ЕржановМ.С. Теория и практижа. Алматы, Рылым, 1994.
3. Жакипбеков С. Первичный учет на промышленном предприятия. М.:
4. Кеулимжаев К., Окаев К. Русско-казахский словарь бухгалтера. Алматы,
5. Либерман Л.В. Учет материальных ценностей. М.: Финансы и
6. Макарьева В.И. Учет в условиях рынка. Консультация -
7. Кондрасов Н.П., Краснова Л.П. Принципы бухгалтерского учета. Учебное
8. Учет: Международная перспектива. М.: Финансы и статистика, 1992.
9. Палий В.Ф. Бухгалтерский учет в системе экономических информации.
10.Палии В.Ф. Основы калькулирования. М.: Финансы и статистика, 1987.
11.Палий В.Ф. Бухгалтерский учет для менеджеров.Полякова С.И.,
12.Емельянов И.А. Бухгалтерский учет, Москва, 1993.
13.Радостовец В.К. Финансовый и управленческий учет на предприятии, Алматы,
14.Радостовец В.К., Гамарник Т.Н. Бухгалтерский учет на предприятии. Аламаты:
15.Радостовец В.К., Организация финансового учета. Алматы: Экономика, 1997.
16.Сатубалдин С.С. Перейти к международным стандартам. Финансы Казахстана, январь,
17. Сатубалдин С.С. Учет затрат на производство в промышленности
18.Ткач В.И., Ткач И.В. Управленческий учет. Международный опыт. М.:
19.Шеремет А.Д. Комплексный экономический анализ деятельности предприятия. М.: Экономика,
20.Шеремет А.Д., СуицВ.П. Аудит. Учебное пособие. М.: Инфра, 1995.
38