ЖОСПАР
Кіріспе 3
1 Бөлім Өндіріс шығындарының мәні. 4
1.1. Өндіріс шығындарының мәні. 4
2 Бөлім Экономикалық және бухгалтерлік шығындар. 7
2.1. Экономикалық шығындардың құрылымы. 7
2.2. Бухгалтерлік шығындар құрылымы 9
3 Бөлім Кәсіпорынның балансы. Пайдалар мен зияндардын есебі
3.1. Кәсіпорынның балансы. Пайдалар мен зияндардын есебі 21
Қортынды
29
Қолданылған әдебиеттер тізімі 30
Кіріспе
Кәсіпорының басты мақсаты болып табыс алуды көздейді. Сондықтанда
Табыс екі басты функцияны қамтиды:
кәсіпорының қаржылық жағдайын бейнелейді және ақша қаражатарының көлемің
Кәсіпорының әлеуметтік және өндірістік шығындарының қаржылық қоры болып
Нарықтық экономикаға ауысуымен байланысты кәсіпорындардын бухгалтерлік және экономикалық
Бұл курстық жұмысымның ішінде келесі сұрақтарды қарастырдым: өндіріс
Қазіргі танда кәсіпорындар барлығы өздерінің қалайда болса өздерінің
Көптеген кәсіпорындарда қосымша штатқа экономист қызметкерін жұмысқа алады.
1. Өндіріс шығындарының мәні.
Өндіріс шығындарының мәні.
Кез келген экономикалық шешімнің негізінде қойылған сұраққа қайтарылар
Кез келген өндірістік единица (фирма) өз қызметінен мүм-кіндігінше
• сұраным мен ұсыным
• фирманың өндіріс ресурстарын
Экономикалық көзқарас тұрғысынан фирманың барлық шығындарын: айқын және
Айқын шығындар — ол өндіріс факторларын және аралық
өнімдер) ақшалай төлемнің формасын қабылдайтын баламалы шығындар.
1.1. жұмысшыларға еңбек ақы;
1.2. сатып алынатын немесе жалға алынған: станок, машина,
1.3. көлік шығындарына төлеу;
1.4. коммунальдық төлемдер;
1.5. банктердің, сақтандыру компаниялардың қызметтеріне
1.6. материальдық ресурстарды (шикізат, жартылай дайын
Айқын емес шығындар (имплиценттік шығындар) — ол ресурстарды
2.1. өзіне қарасты ресурстарды тиімді пайдаланған жағдайда ала
Айырылып қалған мүмкіндіктер шығындарының мөлшері — ол ресурстарды
Тағы бір мысал келтіруге болады. Кәсіпорын ешкімге ештеңе
Айырылып қалған мүмкіндіктерді есепке алу — нарықтық экономиканың
2.2. жақсы табыс-кәсіпкерді өзі тандаған сала қызметіне
Мысалы, кәсіпкер станок шығара отырып, жұмсалған капи-талына 15%
Сонымен әдеттегіден тыс пайда беретін капиталдың салаға құйылуы
Айқын (бухгалтерлік) шығындар плюс айқын емес шығындар —
Әкономикалық шығындар бухгалтерлік шығындарды ғана емес, сонымен бірге
Өндіріс шығындарының мөлшерін анықтаудағы экономикалық ыңғайдың мәні "айырылып
2. Экономикалық және бухгалтерлік шығындар.
2.1. Экономикалық шығындардың құрылымы.
Барлық экономикалық шығындар екі үлкен топқа бөліне алады:
Тұрақты шығыңдар — ол мөлшері өндіріс көлеміне байланысты
Фирманың айнымалы шығындары өндіріс көлеміне тікелей байланысты. Оған:
Өндірістің тұрақты және айнымалы шығындарының қосындысы "өндірістік шығындардың
Кез келген фирма мейлінше мол жиынтық (жалпы) пайда
Өнім шығарудың әртүрлі шығын түрлеріне анықтама береміз.
Жалпы шығын — бұл өнімнің бір легін (партиясын)
шығын, жиынтық шығын. Сан жағынан олар өндіріс факторының
Орташа шығындар — ол өндірілген тауардың единицасына есептегендегі
Мөлшерлі шығындар — ол тауар өндірудің бір единицаға
Қашан қосымша табыс қосымша шығындарға теңескенде, әдетте, "мөлшерлі
Мөлшерлілік (шекті) сәті дегеніміз — өндірісті одан өрі
Атап айтқанда қосымша табыстың қосымша шығындармен теңесу сәтінде
Мөлшерлі (шекті) шығындар тұжырымдамасы шығындарды анықтауға мүмкіндік тудырып,
2.2. Бухгалтерлік шығындар құрылымы
Тауар өндірудің шығындары негізгі және айналым капиталының шығындарымен
Бухгалтерлік шығындар — бұл кушіндегі заңға сәйкес өнімнің
Бухгалтерлік шығындардың баптары
Материалдық шығындарға мыналардың құндары жатады:
қалыпты технологиялық процесті қамтамасыз ету, буып-түю, сақтау үшін
оларға: аспаптар, тетіктер, мекеме жабдықтарын және бас-
қаларын арзан бағалы және тез тозатын заттарға жатқызу
үшін Үкімст олардың тұтыну мерзімін және
белгілейді); сол кәсіпорында монтаждауға немесе
жататын, басқа кәсіпорындардан
дықтау бұйымдары және жартылай фабрикаттардың; басқа
тердің; сатып алынған отынның және т.б.
Еңбекақыға жұмсалған шығындар: іс жүзінде орындалған жұмысқа еңбекақы
қары жұмыстарға, кәсіптерді
үшін қауіпті жағдайлардағы жұмыстар үшін); демалысқа төлеу және
Заңнамамен белгіленген нормалар бойынша міндетті ақша
аудару — әлеуметтік қажеттілікке ақша аударуға жатады: жалпы
шығын мөлшерінің еңбекақы төлеуге байланыстылығын анық-
тайтын әлеуметтік сақтандыру
(мемлекеттік және мемлекеттік емес, халықты жұмыспен қамту
қорына). - Материалдық шығын секілді (I бөлім),
жұмсалатын шығындар (II) және әлеуметтік қажеттілікке ақша
аудару да (III болім) кәсіпорынның меншікті капитал айналымын
пайдаланумен байланысты.
Төртінші бөлімде көрсетілген шығындар кәсіпорынның негізгі капиталын пайдаланумен
Негізгі капиталдың амортизациясы — ол негізгі капиталдың
құнын оның тозуына қарай сол капиталдың көмегімен өндірі-
летін өнімге көшіру және осы құнды негізгі капиталды
ұдайы өндіру үшін пайдалану процесі болып табылады.
Амортизациялық қор — ол негізгі капитал құнының орнын
Амортизацияның әр жылғы нормасы салық және басқа да
"Салық және бюджетке баска да міндетті төлемдер туралы"
Президентінің Жарлығында мынадай бап бар:
Амортизациялық ақша аударымдары
Өндірісте пайдаланылатын және тозуға ұшыраған негізгі
құралдар жөніндегі амортизациялық ақша аударымы осы баптың
шарттарына сәйкес шегеруге жатады.
Амортизацияға жатпайтын құралдарға мыналар кірмейді:
Жер; тауарлы-материалдық запастар; үстіміздегі жылы салық салынатын табысты
зінде құны түгелдей алынып тасталатын мүліктер.
Амортизацияға жататын негізгі құралдар мынадай шек-
теулі амортизациялық нормалар мен топтарға бөлінеді.
Салық төлеуші адам өз білуіне қарап, кез келген
Әрбір топ бойынша амортизацияға ақша аудару осы баптың
3-ші тармағында
қолдану арқылы салық салатын
құндылық балансымен есептелінеді.
Үй-жай, ғимарат және құрылыстарға (бұдан былай - құ-
рылыс) амортизация әр құрылысқа жеке есептелінеді. Егер құ-
рылыс құны тозу нәтижесінде 40 айлық есептік көрсеткіштен
төмен болса, онда олардың құндылығы ағымдық шығын секілді
бағаланады және шегеруге жатқызылады.
Салық салатын жылдың соңында топтық құндылық ба-
лансына Қазақстан Республикасы Үкіметі белгілеген қайта ба-
ғалауды ескеретін нормалар бойынша жүзеге асырылатын және
мынадай тәртіпте анықталатын, бірақ ол нөлден кем емес
саналады:
1) Өткен салық жылының соңындағы топтың амортизация
сомасына азайтылған, өткен салық жылы есептелінген, сондай-
ақ дәл осы баптың 8 және 9
құндылық балансы плюс
2) Салық жылғы топқа қосылған негізгі құралдардың алу
бағасы бойынша құндылығы;
минус
3) Салық жылы бойы
негізгі құралдарды сатудан алған сомасы.
Егер салық жылы
сатудан алынған сома, топтың жыл соңындағы құндылық балан-
сынан асып бара жатса, инфляцияға түзетуді ескере
артық шыққан сома табысқа жатқызылады және топтың құн-
дылық балансы нөлге тең болып шығады.
Егер салықтық жылдың соңында топтың құндылық ба-
лансы 10 айлық есептік көрсеткіштен аз соманы құрайтын
онда топтың құндылық балансының мөлшері шегерілуге жатады.
Егер топтың барлық негізгі құралдары сатылып кеткен
болса немесе жойылса, салықтық жылдың соңында топтың құн-
дылық балансы шегерілуге жатады.
Өндірістік мақсаттар үшін меншіктік құрылыстар жөнін-
дегі шығындар және өндірістік мақсаттар үшін кем дегенде
жыл пайдалануға алынған технологиялық жабдықтардың құны
салық төлеушінің жағдайына қарай амортизациялық
барысында қай уақытта болсын амортизацияның қалған сомасы мөлшерінде
Жөндеу шығындары жөніндегі шегерім
1. Әр топқа қатысты сол
2. Әрбір салық жылы үшін
3. Осы баптың 2-ші тармағында
Сақтандыру төлемдері жөніндегі шығындардың шегерімдері
Сақтандыру келісім-шарттары бойынша сақтанушылар төлейтін сақтандыру төлемдері, жинақтау
Геолоғиялық зерттеулерге және табиғат ресурстарын игерудің дайындық жұмыстарына
1. Жер қойнауын пайдаланушылардың геологиялық зерттеу-лерге, барлау
2. Дәл осы бап сонымен қатар геологиялық
тивтер шығындарына, сондай-ақ жер қойнауын пайдаланушылардың мемлекеттің контрактілі
Қашан негізгі капиталдың қызмет мерзімі аяқталады және оның
Айталық, құрал-жабдықтардың қызмет мерзімі 10 жыл, ал-ғашқыдағы құны
Негізгі капитал уақыты жетіп физикалық тозудан басқа, моральдық
Амортизацияның қазіргі кездегі әбден кеңінен тараған негізгі тәсілдері
Негізгі капитал элементтерін біркелкі туралай шығынға жатқызу әдісін
Бұл әдістің басты артықшылығы есептеп шығарудың қара-пайымдылығында. Алайда
Жеделдетілген амортизация әдісінің мәні мынада: жаңа еңбек құралдарын
Мысалы, егер онжылдық қызмет мерзімдегі құрал-жабдықтың құны амортизациялық
Түсініктілігі сол, жеделдетілген амортизация тәсілдері кері кету (регрессия)
Кәсіпорын амортизацияның жеделдетілген әдістерін қолдана отырып, қыруар пайдаға
1. ҒТП ықпалымен негізгі капиталды
2. Алғашқы бір-екі жылда амортизациялық
3. Амортизациялық ақша
табыс ретінде қандай да бір бизнес сферасына орналастырғандай
4. Эксплуатациялаудың бастапқы
5. Салық салынатын пайданың көлемі
Амортизацияның жеделдетілген тәсілдерін пайдаланудан келетін жонрыда аталған барлық
Кейде, тіпті, қосымша амортизациялық жеңілдіктер де болады, мәселен,
Қалған басқа шығындарға төлемнің әртүрі жатады: меншіктік айналым
Барлық аталған шығын түрлері тауарларды өндіру мен тарату
Таратудан тысқары операциялардан алынған табыстарға мы-налар жатады:
кәсіпорынның басқа кәсіпорын меншігіне қатысуынан (кәсіпорынның пайыздан алатын
мүліктерді жалға беруден алатын табыстары;
кәсіпорынға қарызгерлерден шаруашылық келісім шарттарын бұзғандықтары
шетелдік валюта операциялары бойынша ең бағам айыр-
масы.
Таратудан тысқары операциялардың шығындарына мыналар жатады: берген
келетін шығындар; тоқтатылып қойылған өндірістік қуаттар мен нысандарды
сот шығындары мен төрелік шығындары; кәсіпорынның шаруашылық келісім
Бухгалтерлік пайда — бұл өнімді сатудан келген ақша
Мынаны қатты ескерте өтуіміз жөн, кәсіпорын көтерген барлық
Неге? Заңнама талабы былай: кәсіпорын жүзеге асыратын шығынның
1) кәсіпорынның баланстық пайдадан төлейтін салықтары:
баланстық (жалпы) — пайдаға салынатын салық — таза
бухгалтерлік пайда.
таза пайдадан төленетін басқа да салықтар мен төлемдер:
пайда — басқадай салықтар мен төлемдер: жергілікті алымдар;
кезінде аударылмаған салық үшін айыппұлдар мен өсім;
заңнамамен белгіленген банктердің несиесі үшін қалыптан
тыс пайыздар; міндетті емес сақтандыру жөніндегі шығындар (мысалы,
нссиені қайтармау қауіптерінің сақтандырылуы); құрылыс, жабдық
(мысалы, тұрғын үй) жөніндегі орындалған жұмыс шығындары;
басқа кәсіпорындар қызметтеріне қатысу және көмектесу
ретінде атқарылатын жұмыстың құны; кәсіпорын пайдасының есебінен төленетін
жұмыскерлерге заңнамамен белгіленген нормадан тыс тө-
леу төлемі;
көсіпорынның басқадай шығындары.
Осыған байланысты алғы параграфте берілген, бухгалтерлік және экономикалық
Бухгалтерлік шығындар = заңнамаға
дік құнына қатысты айқын шығындар;
Экономикалық Бухгалетрлік Заңнама бойынша таза Айқын емес шығындар
Ескерту: сатудан тысқары операциялардан келген табыс және шығыс
3. Кәсіпорынның балансы. Пайдалар мен зияндардын есебі
3.1. Кәсіпорынның балансы. Пайдалар мен зияндардын есебі
1995 жылдың 26 желтоқсанынан бастап Зандық күші бар
Бухгалтерлік есепке алудың заттары болып: кәсіпорынның шаруашылық қүралдары,
Кәсіпорынның шаруашьшық қүралдары мыналарды қүрайды:
негізгі құралдар — ғимараттар, машиналар, жабдықтар, көлік құралдары,
бейматериалды активтер — құндылық бағасы бар, ұзақ мер-зімді
айналым қаражаты — шикізаттар, материалдар, жабдықтаушы бүйымдар, бос
ақшаяай қаражаттар — кәсіпорынның кассасында сақтаулы қаражат сомасы,
есептесудегі қаражаттар (бізге берешек) — берілген аванс бойынша,
дерексіз щаражаттар — квсіпорынның арнайы қорларын қү-руға пайдаланылған
Кәсіпорындардың шаруашылық қаражатының шамамен ал-ынған қүрамын біліп алып,
Меншікті қаражат көздері
Жарғылық капитал — кәсіпорывдарды құру кезінде оның қыз-метін
Пайда - өнімдерді сатудан, жүмыстан, қызметтен, материал-дық қүндылықтардан,
Арнайы қорлар — қатаң мақсатты белгіленуі бар, олардың
Резервтер мен қаржыландыру, мақсатты қаржыландырулар және ақша түсімі
Несиелер және басқа заемдық каражат
Банктердің несиелері — банктен қысқа мерзімге жөне үзақ
Заемдық қаражаттар — кәсіпорынның шығарған және сатқан көсіпорын
Есеп айырысу және басқадай кредиторлық қарыздар — тауарлар
Шаруашылық қаражатының құндылық және натуральды-заттай құрамы кәсіпорынның өндірістік
дайындау — өндірістік және шаруашылық қажеті, тауарларды сату
сату — тапсырыс берушілер мен тұтынушылар алдында келісілген
Дайындау және өндіріс процесін есепке алу нәтижесінде, жоспарлы
— қолдағы бар және
— жедел басшылық пен басқаруға қажетті, сондай-ақ
— ішкі өндірістік резервтері табу, оларды іске
Көрсетілген міндеттер әртүрлі тәсілдер мен амалдарды қолдану арқылы
Құжаттама — тап осы бухгалтерлік есепке зандық күш
Бухгалтерлік есеп пен бақылауға қажетті құжаттарды дайын-дайтын кәсіпорын
Түгендеу — бухалтерлік есеп тәсілінің элементі ретінде ма-териалдық
Есепшот пен қосарлап жазу. Бухгалтерлік есеп жүргізудің есеп-шоты
Есепшоттың екі түрі бар: активтік және пассивтік. Олар
Әрбір шаруашылық операцияның сомасы есепшотқа екі реттен жазылады
Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп туралы күшіндегі заңнамасына сәйкес
Баланстың екі жағы бар. Сол жағы "қаражат "
Қаражат — ол фирмаға жататын ресурстар. Ол оның
Міндеттеме — ол заем берушілер әкелген ресурстардың көздері.
Баланстың оң жағындағы басқа құрамдас бөлігі - капитал.
Кез келген баланс негізінде мынадай негізгі теңбе-тендік болады:
Егер кәсіпорынның активтері (қаражаты) міндеттемелер мен меншікті капиталдың
А.Қаражаттың бір бөлігі жоғалған немесе талантаражға түскен.
Б.Бухгалтерлік қате жіберілген.
Келтірілген тендік негізі баланстық теңестіру деп аталады. Ол
Жалпы пайда өнімді сатудан түскен ақшалай түсім мен
Жалпы пайдадан таза пайдаға ету үшін шегерім жасау
бөлінбейтін пайданы алу үшін артықшылығы бар және әдеттегі
Акция — оны иемденушінің құрылтайшылар қаражатына қа-тыстылығын куәландыратын
Заңгерлердің өндіріс шығындарының құрылымын, кәсіп-орындардың баланстарын білулері жалған
Қортынды.
Қазіргі танда көптеген кәсіпорындар өндірістік шығындарын төмендетіп табыстын
Қазіргі танда көптеген кәсіпорындар өздерінің өндірістік шығындарын төмендетуі
Кәсіпорының қызметін айқындайтын экономикалық көрсеткіштердің жиынтығы өнімнің өзіндікқұны
өнімнің өзіндік құны белгілібір өнім өлшемін өндірудің және
өндірілген өнімді сатудан түскен қаржының есебінен өзіндік құнының
өзіндік құнға жолдама жасағанда оған кеткен шығындарға мұқият
Қолданылған әдебиеттер тізімі.
Я.Ә. Әубәкіров «Экономикалық теория»
2. Мельников В.Л; Ильясов К.К «Финансы»
Алматы 2001г
3.Мельников В.Л. «Общий курс финансов»
Алматы,2001
4.Қазақстан Республикасының «Бюджет туралы» заңы.
2001
Финансы. Денежное обращение. Кредит
Алматы 2000
Берлин С.И. «Теория финансов»
Москва 2000г.
«қаржы экономикалық» сөздік
Қазақша-орысша
Орысша-қазақша
Боязитов Ш; Алматв 2001
Осипов.Г.М « Экономикалық теория негіздері.»
Гукасьян « Экономическая теория: ключевые вопросы»
3