Шетел валюта нарығы


Мазмұны
Кіріспе.....................................................................................................................1-2
. Валюта айырбастау операциялары бойынша қызметтер нарықтық қатынастардың ажырамас
1.1. Валюта нарығы құрылымындағы валюта айырбастау операциялары…..3-17
Валюта айырбастау нарығының субъектілері..........................................17-20
2. Валюта айырбастау нарығын маркетингтік талдау......................................21-47
2.1. Қазақстан Республикасында валюта нарығының дамуы..........................21-35
2.1. Алматы қаласының валюта айырбастау нарығын талдау.........................35-47
3. Екінші деңгейдегі банктер мен валюта айырбастау пункттерінің
3.1. Валюта айырбастау пунктеріндегі маркетингті ұйымдастыру................48-58
3.2. Валюта айырбастау пунктіндегі сервисті жетілдіру жолдары.................58-62
Қорытынды...........................................................................................................63-64
Қолданылған әдебиеттер тізімі................................................................................65
Кіріспе
ҚР нарықтық қатынастарының дамуы сыртқы экономикалық дамудың қажеттігін және
Валюталық қатынастардың негізгі құрамдас бөлігі – валюта айырбастау қызметі
Бүгінгі күні валюта айырбастау қызметіне үлкен сұраныс байқалады және
Дипломдық жұмыстың мақсаты – Алматы қаласындағы екінші деңгейдегі банктер
Дипломдық жұмыстың объектісі ретінде Алматы қаласындағы валюта айырбастау пунктерінің
Дипломдық жұмыстың құрылымы оның мақсаты мен міндеттерін бейнелейді. Жалпы
Екінші тарауда Қазақстан Рсепубликасы және Алматы қаласы бойынша валюта
Үшінші тарауда жалпы қызмет маркетингіне тоқтала отырып, валюта айырбастау
Дипломдық жұмыстың ақпараттық базасы ретінде, қарастырылып отырған мәселеге байланысты,
1. Валюта айырбастау операциялары бойынша қызметтер нарықтық қатынастардың ажырамас
1.1. Валюта нарығы құрылымындағы валюта айырбастау қызметтері
Валюта – мемлекеттердің заңды төлем құралы ретінде қабылданған ақша
Валюта нарығы – сұраныс мен ұсыныс негізінде валюталарды сатып
Валюталық нарық уақтылы есеп айырысуларды жүзеге асыруды, валюталық қаражаттарды
Халықаралық есеп айырысудың өзіндік ерекшелігі барлық елдер үшін жалпыға
Валюталық нарықтарда шетел валютасына деген сұраныс пен ұсыныстың ең
Сонымен, валюталық нарықтарда валюталық операцияларды жүргізуге халықаралық сауда
Валюталық жүйенiң маңызды элементi – валюталық бағам болып табылады.
Валюталық бағамның қалыптасуына ықпал ететiн
Жалпы ішкі өнім;
Сатып алу мүмкіндігінің паритетіне байланысты валюталық бағам;
Нақты пайыздық ставкалардың деңгейі;
Инфляция;
Өнеркәсіп өндірісінің индексі;
Жұмыссыздық.
Валюталық операциялардың көлеміне, сипатына және пайдаланылатын валюталар тобына қарай
Халықаралық валюталық нарықтар ірі дүниежүзілік қаржы орталықтарында шоғырланған. Олардың
Аймақтық және жергілікті нарықтарда белгілі бір конвертирленетін валюталармен операциялар
Ұлттық валюталық нарықтар деп, ережеге сәйкес, халықаралық операцияларды жүргізуге
Сол немесе басқа елдің ішкі валюталық заңдылықтарының ырықтандырылуына байланысты
Қазақстанда ҚР Ұлттық банкінің жүргізетін саясаты, айырбас орындарының көптеп
Валюта нарығының құралдарын еске отырып, Қазақстан Республикасындағы валюта нарығының
1 сурет - Қазақстан Республикасындағы валюта нарығының құрылымы
[3]
Валюта нарығы ақша қаражаттарының тұрақты жұмыс істеу және қажетті
Қазіргі валюталық нарықтарда мынадай ағымдарды бөліп қарауға болады:
 шаруашылық байланыстардың интернационалдануы негізінде валюталық нарықтардың интернационалдануының күшеюі;
байланыстың жаңа жүйелерін пайдалану;
әлемнің барлық бөліктеріне тәулік ішінде үздіксіз операцияларды жасау;
– банктердің корреспонденттік шоттары бойынша жазбаша түрде негізделетін валюталық
– коммерциялық валюталық мәмілелермен салыстырғанда алыпсатарлық және арбитраждық
Қазақстан Республикасының «Валюталық реттеу және валюталық бақылау туралы»
– валюталық құндылықтарға меншік құқығының жəне өзге де
– валюталық құндылықтарды, ұлттық валютаны, номиналы ұлттық валютамен көрсетiлген
Бұл заңға сәйкес валюталық құндылықтар ретінде:
– шетел валютасы;
– номиналы шетел валютасында көрсетілген бағалы қағаздар және төлем
– тазартылған құйма алтын;
– резиденттер мен резидент еместер арасында, сондай-ақ резидент еместер
– резиденттер мен резидент еместер арасында, сондай-ақ резидент еместер
Заң бойынша Қазақстан Республикасының резиденттеріне:
 Қазақстан Республикасының тұрақты тұрғыны, соның ішінде, уақытша шетелде
 Қазақстан Республикасының заңдылықтарына сәйкес құрылған барлық заңды тұлғалар,
 Қазақстан Республикасынан тысқары жердегі орналасқан дипломатиялық, сауда және
Ал бейрезиденттерге резидент құрылымында көрсетілмеген Қазақстан Республикасының барлық заңды
Кейбір экономикалық әдебиеттерде валюталық құндылықтар қатарына бағалы металдар (алтыннан
«Валюталық реттеу және валюталық бақылау туралы» заңына
1. Ағымдық операцияларға жататындар:
 тауарлар, жұмыстар және қызметтер үшін төлемнің не аванс
 180 күннен аспайтын мерзімге несиелер беру және алу;
 салымдар (депозиттер), инвестициялар, заем және өзге операциялар бойынша
 гранттарды қоса алғанда, сауда сипатына жатпайтын аударымдар,
 осы заңмен капитал қозғалысына байланысты операцияларға жатпайтын барлық
Капитал қозғалысына байланысты операцияларға жататындар:
 инвестицияларды жүзеге асыру;
 интеллектуалдық меншік обьектілеріне ерекше құқықты толық беруді көздейтін
 мүліктік құқыққа және өзге де жылжымайтын
 тауарлар, жұмыстар және қызметтер үшін төлемнің не аванс
 өздері тіркелген мемлекеттердің заңдары бойынша банк операцияларын жүзеге
 зейнетақы активтерін жинақтауға байланысты мәмілелер бойынша халықаралық
 жинақтау сипатындағы сақтандыру және қайта сақтандыру шарттары бойынша
Экономикалық әдебиеттерде де қаржы ұйымдар жүргізетін валюталық операциялардың өзіндік
Валюталық операциялардың жіктелімі бір-бірімен тығыз байланысты валюталық операциялардың түрлері
2 сурет – Валюталық операциялардың жіктелімі
[2]
1. Клиенттердің шоттарын ашу және жүргізу
Бұл операция мынадай түрлерден тұрады:
 заңды және жеке тұлғаларға (резиденттер мен бейрезиденттерге)
 шоттардағы қалдық бойынша пайыз төлеу;
овердрафт (банктің жетекшілерінің шешімімен ерекше клиенттерге) несиелерін беру;
операция жасалуына қарай шоттың көшірмелерін беру;
кез келген уақыт аралығына шот архивін рәсімдеу;
клиенттердің тапсырмалары бойынша операцияларды орындау (клиенттер есебінен шетел валютасын
экспорттық-импорттық операцияларға бақылау жасау.
2. Сауда емес операциялар
Сауда емес операцияларға клиенттерге тауарлар және қызметтер экспорты мен
Өкілетті банктер сауда емес сипатта мынадай операцияларды жасауы мүмкін:
қолма қол шетел валютасын және шетел валютасындағы төлем құжаттарын
шетел валютасын және шетел валютасындағы төлем құжаттарын инкассациялау;
шетел банктерінің жол чектерін сатып алу(төлеу);
ақшалай аккредетивтерді төлеу;
3. Шетел банктерімен корреспонденттік қатынас орнату
Халықаралық есеп айырысуларды жүзеге асыру үшін банктер шетел банктерінде
НОСТРО шоты (біздің шотымыз сізде)  банккорреспондентте коммерциялық банктің
ЛОРО шоты (сіздің шотыңыз бізде)  коммерциялық банкте банк-корреспондентінің
4. Конверсиондық операциялар
Конверсиондық операциялар  сол елдің қолма-қол және қолма-қолсыз
Конверсиондық операцияларға мынадай валюталық мәмілелер жатады:
 СПОТ мәмілесі  бір валютаға
 ФОРВАРД (мерзімді, аутрайт) мәмілесі  бір
 СВОП мәмілесі  бір валютаға қарсы
Аутрайтпен жасалатын мәміле  белгілі бір күнге валютамен жабдықтау
Опционмен жасалатын мәміле  валютамен жабдықтаудың күні белгіленбеген шартын
5. Халықаралық есеп айырысу бойынша операциялар
Сыртқы саудада есеп айырысудың мынадай формалары қолданылады: құжатталған аккредетив,
Құжатталған аккредетив  аккредетивте көрсетілген құжаттарға қарсы экспортердың (бенефициарға)
Құжатталған инкассо  эмитент банктің, сенім білдірушінің берген құжаттарын
Банктік аударым  бактік аударым жасаушының жасаған тапсырмасы негізінде
6. Валюталық қаражаттарды тарту және орналастыру операциялары.
Мұндай операцияларға мыналар жатады:
1. депозиттерді тарту:
жеке тұлғалардан;
заңды тұлғалардан, соның ішінде, банкаралық депозиттер;
2. несиелер беру:
жеке тұлғаларға;
заңды тұлғаларға;
3. банкаралық нарықта несиелерді орналастыру.
Валюталық операцияларды біздің елімізде шетел валютасымен банктік операциялар
Енді қолма-қол валюталық операцияларға тоқталайық.
Қолма-қол операцияларды көптеген банктер атқарады, ол жедел валюталық операциялармен
Сонымен валюталық келісімдерді қысқаша төмендегідей топтастыруға болады.
3 сурет – Валюталық келісімдерді қысқаша топтастыру
[2]
Берілген қысқаша сұрыптау валюталық келісімнің жүргізілуін болжайды және ол
Шетелдік банкноттарды, қазыналық билеттерді, шақаларды және шетелдік валюта түрінде
Алдымен қолма–қол валюталық операцияларды қарастырайық. Мәмілені ресімдеу сәтінде не
Спот (ағылш. spot – дереу төленуге тиіс қолма–қол
Спот мәмілесі – тауар дереу жеткізілген жағдайда қолма–қол есеп
Көптеген әлемдік қаржылық орталықтар мен көптеген басқарушы валюталар спот
Жедел валюталық мәміле ұғымынына тоқталайық.
Жедел валюталық мәміле – бұл валюталық мәміле, алдын ала
Біріншісі – келісім–шартқа отыру және келісім–шартты орындау арасында интервал
Екінші ерекшелігі – валюта курсы жедел операция бойынша келісім–шартқа
Үшінші ерекшелігі – жедел операция бойынша валюта курсы “спот”
Кең тараған жедел валюталық операцияларға форвардтық және фьючестік мәмілелер
1. Жай форвардтық мәміле, екі жақ тек келісілген курс
2. Своп мәміле – ұлттық валютаны шетелдік валютаға белгілі
Форвард – мәміле жасасылғаннан кейін әрі кеткенде 2, 3
Форвардтық мәміле – қолма–қол есеп айырысу жолымен жасасылатын
Форвардтық операцияның келесідей ерекшеліктері бар:
айырбас курсы келісім–шарт жасалған кезде бекітіледі, ол валюталық тауар
жеделдік мерзімі әр түрлі, 1 айдан 1 жылға дейін,
келісім–шартқа отырғаннан оның аяқталуына дейін шот бойынша ешқандай операциялар
Форвардтық курстың қалай сипатталатынына тоқталып кетейік.
Мәмілелер және курстар мерзімі бойынша – артықшылық курстар –
Басқа терминмен бұл дифференциалға “своп – курс” немесе
Мерзімді мәміле бойынша курс спот – курстарына ажионы қосумен
Своп – курсы долларға қарағанда әрқашан сәйкес валютаның ондық
Мерзімді мәміле бойынша курстар, яғни форвардтық курстар нені анықтайды.
Біріншіден, своп – курс (дисконт немесе ажио) әрқашан валюталық
Екіншіден, пайыздық ставкалар әрқашан евронарықта отандық валюталық нарықтағы пайыздық
Сонымен, “спот” операциясына қарағанда, форвардтық мәмілелерде көптеген қосымша
Валюталық фьючерстің маңызы: валюталық фьючерс сатып алушы – мәміледе
Қазақстан Республикасында қолма–қол дамыған валюталық нарық бар. Ал жедел
1.2. Валюта айырбастау нарығының субъектілері
Валюталық операцияларды жүргізуге құқылы банктер өкілетті немесе девиздік банктер
Девиздік банктердің валюталық нарықтағы операцияларға қарсы қатысу дәрежесі көп
Әдетте, валюталық операциялар банктер арасында тікелей жүргізіледі (телекс немесе
Нарықтың қатысушы барлық мүшелерін екі негізгі топқа бөлуге болады.
Дүниежүзінің тек өте ірі банктерінде валюталық департаменттер және валюталық
Банктердің басқа да топтары ірі, бірақ азырақ диверсификацияланған банктер
Брокерлік фирмалар 30%-ға жуық валюталық операцияларға қызмет етеді және
Брокерлер делдал ретінде бола отырып, клиенттерден брокерлік комиссиялық ақы
Брокер мәміле жасайтын және баға белгілейтін өзінің банк клиенттеріне
Банктердің валютамен жасалатын операциялары клиенттердің есебінен де, сондай-ақ өздерінің
Шетел валютасымен халықаралық төлем айналымында әдетте ақшалай белгілері түрінде
Қазақстан Республикасындағы валюта айырбастау нарығының субъектілеріне тоқталсақ, «Валюталық реттеу
уəкілетті банктер, яғни Қазақстан Республикасында құрылған банктер жəне валюталық
уəкiлетті ұйымдар - Қазақстан Республикасының заңнамасына сəйкес құрылған, қызметiнiң
Осы заңға сәйкес валюта айырбастау қызметімен айналысу да құқықтық
қолма-қол шетел валютасымен бөлшек сауданы жүзеге асыруды жəне қызметтер
уəкiлеттi ұйымдардың шетел валютасымен айырбастау операцияларын ұйымдастыруын лицензиялауға тиіс.
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкi валюта айырбастау қызметіне қойылатын біліктілік
Айырбастау пунктін тiркеу кезiнде белгiленген үлгідегi құжат - айырбастау
Валюталық бақылау органдары мен агенттерi:
Қазақстан Республикасында валюталық бақылауды Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкi, Қазақстан
Уəкiлетті банктер жəне уəкiлеттi ұйымдар, сондай-ақ өздері операциялар жүргiзген
Сонымен, валюта айырбастау нарығы негізгі валюталық құралдардың негізінде валюта
2. Валюта айырбастау нарығын маркетингтік талдау
2.1. Қазақстан Республикасында валюта нарығының дамуы
Қазақстан Республикасының қаржы нарығының неғұрлым дамыған сегменттерiнiң бiрi валюта
1 кесте - Қазақстан Республикасының ішкі валюта нарығындағы
шетел валюталарының сауда-саттық көлемi
Жыл USD
(млн.бiрлiгi) EUR
(млн.бiрлiгi) RUB
(млн.бiрлiгi)
Сауда-
Саттықтың
көлемi Сауда-
Саттықтың
көлемi Сауда-
Саттықтың
көлемi
1993 34 - 19
1994 1 002 - 419
1995 1 813 - 734
1996 1 257 - 152
1997 1 125 - 103
1998 1 311 - 93
1999 2 117 34,109 84
2000 1 729 10,852 79
2001 1 952 18,186 86
2002 2 945 63,459 98
2003 6 346 28,479 28
2004 9 305 102,935 121
2005 11 749 87,129 107
2006 41 338 373,912 158
[8 негізінде]
1 кестеден Қазақстан Республикасында шетел валютасы бойынша жалпы сауда-саттықтың
Бұл мәліметтерді диаграмма түрінде көрсетсек, мынандай динамиканы байқауға болады.
млн.бірлік
4 сурет - Қазақстан Республикасының ішкі валюта нарығындағы АҚШ
сауда- саттық көлемiнің динамикасы
4 суреттен көріп отырғанымыздай, қарастырылып отырған үш шет ел
Қарастырылып отырған мәліметтерге сәйкес Қазақстан Республикасының ішкі валюта нарығындағы
млн.бірлік
5 сурет - Қазақстан Республикасының ішкі валюта нарығындағы еуро
ресей рублінің сауда-саттық көлемiнің динамикасы
Ресей рублінің сауда-саттық көлемінің өсу динамикасы 1993-1995 жылдары айқын
Еуро - біртұтас еуропа валютасы айналысқа енгізілуіне байланысты, 2002
Қазақстан Республикасында валюта нарығындағы ахуалға тереңірек тоқталсақ, 2004 пен
2 кесте - Қазақстан Республикасының ішкі валюта нарығындағы шетел
Валюта
2004
2005
2006 2006 жыл %-пен
2004 2005
USD
(млн.бiрлiгi) 9 305 11 749 41 338 457,53 251,84
EUR
(млн.бiрлiгi) 102,935 87,129 373,912 263,2 329,15
RUB
(млн.бiрлiгi) 121 107 158 30,6 47,6
[8 негізінде]
Көріп отырғанымыздай, 2004-2006 жылы валюта нарығының динамикасы түрлі бағыттағы
Мәселен, АҚШ долларының 2006 жылғы сауда-саттық көлемінің динамикасы 2004
Қарастырылып отырған шетел валютасының сауда-саттық көлемінің динамикасын АҚШ доллары
Сонымен 2004-2006 жылдардағы АҚШ долларының сауда-саттық көлемінің динамикасы мынандай
млн.бірлік
6 сурет - Қазақстан Республикасының ішкі валюта нарығындағы АҚШ
долларының сауда-саттық көлемiнің динамикасы (2004-2006 ж.)
2004 жылы Валюта нарығында АҚШ долларымен жасалған операциялардың көлемі
2005 жылы валюталық нарықтағы ахуал теңгенің АҚШ долларына қатысы
млн.бірлік
7 сурет - Қазақстан Республикасының ішкі валюта нарығындағы еуро
рублінің сауда-саттық көлемiнің динамикасы (2004-2006 ж.)
2004 жылы ресей рублімен жасалған операциялардың көлемі 121 млн.бірлікке,
2005 жылы валюта нарығында ресей рублімен жасалған операциялардың көлемі
Валюта нарығындағы жағдайды терең талқылау үшін шетел валюталарының сауда-саттық
Сонымен 2006 жылы Қазақстан Республикасының ішкі нарығында шетел валюталарының
3 кесте - Қазақстан Республикасының ішкі валюта нарығындағы шетел
2006 USD
(млн.бiрлiгi) EUR
(млн.бiрлiгi) RUB
(млн.бiрлiгi)
01.06 1 468 12,102 1
02.06 1 825 27,780 1
03.06 2 806 21,304 1
04.06 2 397 150,318 1
05.06 2 443 24,057 9
06.06 1 497 13,243 4
07.06 1 728 35,789 18
08.06 3 229 28,141 5
09.06 3 505 24,014 50
10.06 6 108 8,064 18
11.06 7 258 10,441 10
12.06 7 074 18,659 43
[8 негізінде]
3 кестеден көріп отырғанымыздай 2006 жылы шетел валюталарының сауда-саттық
млн.бірлік
8 сурет - Қазақстан Республикасының ішкі валюта нарығындағы АҚШ
сауда-саттық көлемiнің динамикасы (2006 ж.)
2006 жылы валюта нарығында шетел валютасымен операциялар көлемінің елеулі
Қолма-қол шетел валютасы нарығында өткен жылдардағыдай АҚШ долларына артықшылық.
млн.бірлік
9 сурет - Қазақстан Республикасының ішкі валюта нарығындағы еуро
сауда-саттық көлемiнің динамикасы (2006 ж.) []
2006 жылы АҚШ доллрымен салыстырғанда ресей рублімен және еуромен
Еуромен операциялар көлемі 329,15%-ға немесе 4,3 есе өсіп, 373
Валюта айырбастау нарығындағы сұраныс пен ұсыныстың айқын көрсеткіші -
Қазақстан Республикасы 1993-2006 жылдағы валюта нарығындағы жағдайды кесте түрінде
4 кесте - Қазақстан Республикасы валюта нарығындағы шетел валюталарына
теңгенің орташа алынған айырбас бағамы (1993-2006)
валюта бірлігі үшін теңге/тиын
Жыл
USD
EUR
RUB
1993 5,26 - 4,11
1994 35,64 - 15,87
1995 60,95 - 13,48
1996 67,30 - 13,70
1997 75,44 - 13,45
1998 78,30 - 10,44
1999 119,52 130,00 4,82
2000 142,13 134,40 5,05
2001 146,74 132,40 5,04
2002 153,28 144,68 4,89
2003 149,58 168,79 4,87
2004 136,04 169,04 4,72
2005 132,88 165,42 4,70
2006 126,09 158,27 4,64
[8 негізінде]
4 кестеден көріп отырғанымыздай, шетел валюталар бағамдары әр жыл
Бұл мәліметтерді шетел валюталарына теңгенің орташа алынған айырбас бағамының
валюта бірлігі үшін теңге/тиын
10 сурет - Қазақстан Республикасының валюта нарығындағы шетел валюталарына
орташа алынған айырбас бағамы (1993-2006 ж.)
Диаграммадан көріп отырғанымыздай шетел валюта бағамдарының өзгерісі жылдан жылға
Еуро бағамының өзгерісі тұрақты емес. Нарыққа еңгізілуі кезінен кейінгі
Ресей рублі бағамының өзгерісі шамалы. Бірақ бүгінгі күні Ресей
Қазақстан Республикасында 2004-2006 жылдардағы валюта нарығындағы шетел валюталарына теңгенің
5 кесте - Қазақстан Республикасы валюта нарығындағы шетел валюталарына
валюта бірлігі үшін теңге/тиын
2004
2005
2006 2006 жыл %-пен
2004 2005
USD
136,04 132,88 126,09 -7,31 -5,1
EUR
169,04 165,42 158,27 -6,37 -4,32
RUB
4,72 4,70 4,64 -1,7 -1,28
[8 негізінде]
Қазақстан Республикасы валюта нарығындағы шетел валюталарына теңгенің орташа алынған
валюта бірлігі үшін теңге/тиын
11 сурет - Қазақстан Республикасы валюта нарығындағы шетел валюталарына
2004 жылы теңгенің 1 АҚШ долларына орташа алынған айырбас
2006 жылы 2005 жылмен салыстырғанда теңгенің еуроға қатынасы бойынша
Жоғарыда айтып кеткеніміздей, АҚШ долларының сауда-саттық көлемінің өсу үрдісі
валюта бірлігі үшін теңге/тиын
12 сурет - АҚШ долларының орташа алынған айырбас бағамдары
2006 жылы валюта нарығы динамикасы түрлі бағыттағы үрдістермен сипатталды.
Шілденің үшінші онкүндігінен бастап қыркүйек аралығында валюта нарығындағы ахуал
Теңгенің орташа алынған айырбас бағамы 2006 жылы бір доллар
Ең жоғары құнсыздану жылдамдығы сәуір және мамыр айларында (тиісінше
Теңге бағамының динамикасында үрдістердің ауысуы шетел валютасына сұраныстың өсуіне
Қазақстан Республикасы бойынша валюта айырбастау орындарының саны да жыл
Бірлік
13 сурет - Қазақстан Республикасы бойынша валюта айырбастау орындарының
(1998-2006 ж.) [8 негізінде]
Қазақстан Республикасы бойынша валюта жаңа айырбастау орындарын ашу үрдісі
Қорытындылай келе мәліметтерден қарап отырғанымыздай, АҚШ доллары бағамының төмендеуіне
Алматы қаласының валюта айырбастау нарығын талдау
Алматы қаласының валюта айырбастау нарығыны талдау үшін ең алдымен
6 кесте - Алматы қаласы бойынша 2004-2006 жылдары желтоқсан
шетел валютасын сату және сатып алу бағамдары туралы шын
валюта бірлігі үшін теңге/тиын
Жыл Валютаны сатып алу бағамы Валютаны сату бағамы
USD
EUR
RUB
USD
EUR
RUB
2004 129,83 174,21 4,64 130,41 174,64 4,68
2005 133,78 158,88 4,61 134,20 159,39 4,67
2006 127,67 169,18 4,87 128,12 169,65 4,89
[9, 10, 11 негізінде]
Алматы қаласы бойынша шетел валюта бағамдарының өзгерісі Қазақстан Республикасы
валюта бірлігі үшін теңге/тиын
14 сурет - Алматы қаласы бойынша 2004-2006 жылдары желтоқсан
Көріп отырғанымыздай, Алматы қаласы бойынша шетел валютасына деген ұсыныстың
валюта бірлігі үшін теңге/тиын
15 сурет - Алматы қаласы бойынша 2004-2006 жылдары желтоқсан
Диаграммадан валюталардың сату бағамдарының өзгеру динамикасын, яғни шетел валютасына
Енді Алматы қаласы валюта айырбастау нарығының субъектілерінің шетел валютасын
7 кесте - Алматы қаласы бойынша валюта айырбастау пункттерінің
ВАП бойынша
USD
EUR
RUB
сатып алу сату сатып алу сату сатып алу сату
2004 жыл
ВАП барлығы 1277516 2629228 298263 417971 1583946 1023536
Соның ішінде
- екінші деңгейдегі банктер 505276 1911419 158870 314491 986881
-уәкілілетті ұйымдар (ЖШС) 772240 717809 139393 103480 597065 581549
2005 жыл
ВАП барлығы 1661110 4527142 263716 841014 1719890 1480117
Соның ішінде
- екінші деңгейдегі банктер 525771 3399912 163020 441684 883170
-уәкілілетті ұйымдар (ЖШС) 1135339 1127230 100696 399330 836720 818603
2006 жыл
ВАП барлығы 2979549 6879317 567527 922861 2314544 4098592
Соның ішінде
- екінші деңгейдегі банктер 1267465 4974252 93566 673377 1059332
-уәкілілетті ұйымдар (ЖШС) 1712084 1905065 473961 249484 1255212 2084994
[9, 10, 11 негізінде]
7 кестеден көріп отырғанымыздай Алматы қаласы бойынша валюта айырбастау
8 кесте - Алматы қаласы бойынша валюта айырбастау пункттерінің
Валюта түрі 2004 2005 2006 2006 жыл %-пен
2004 2005
USD 1277516 1661110 2979549 233,23 179,37
Соның ішінде
- екінші деңгейдегі банктер 505276 525771 1267465 250,85 241,07
-уәкілілетті ұйымдар (ЖШС) 772240 1135339 1712084 221,70 150,80
EUR
298263 263716 567527 190,28 215,20
Соның ішінде
- екінші деңгейдегі банктер 158870 163020 93566 58,95 57,40
-уәкілілетті ұйымдар (ЖШС) 139393 100696 473961 340,02 470,69
RUB
1583946 1719890 2314544 146,13 134,58
Соның ішінде
- екінші деңгейдегі банктер 986881 883170 1059332 107,34 119,95
-уәкілілетті ұйымдар (ЖШС) 597065 836720 1255212 210,23 150,02
[9, 10, 11 негізінде]
8 кестеден Алматы қаласы бойынша валюта айырбастау пункттерінің қолма-қол
Бұл мәліметтерді айқындау үшін диграмма түрінде көрсетейік.
16 сурет - Алматы қаласы бойынша валюта айырбастау пункттерінің
16 суреттен көріп отырғанымыздай, Алматы қаласы валюта айырбастау нарығындағы
Енді Алматы қаласы тұрғындарының шетел валютаға деген сұраныстың
9 кесте - Алматы қаласы бойынша валюта айырбастау пункттерінің
Валюта түрі 2004 2005 2006 2006 жыл %-пен
2004 2005
USD 2629228 4527142 6879317 261,64 151,96
Соның ішінде
- екінші деңгейдегі банктер 1911419 3399912 4974252 260,23 146,31
-уәкілілетті ұйымдар (ЖШС) 717809 1127230 1905065 265,39 169,01
EUR
417971 841014 922861 220,79 109,73
Соның ішінде
- екінші деңгейдегі банктер 314491 441684 673377 214,11 152,45
-уәкілілетті ұйымдар (ЖШС) 103480 399330 249484 241,09 62,47
RUB
1023536 1480117 4098592 400,43 276,91
Соның ішінде
- екінші деңгейдегі банктер 441987 661514 2013598 455,57 304,39
-уәкілілетті ұйымдар (ЖШС) 581549 818603 2084994 358,52 254,7
[9, 10, 11 негізінде]
Мәліметтерге қарап Алматы қаласы бойынша валюта айырбастау пункттерінің қолма-қол
Бұл мәліметтерді диаграмма түрінде көрсетейік
17 сурет - Алматы қаласы бойынша валюта айырбастау пункттерінің
Көріп отырғанымыздай, 2004-2006 жылы Алматы бойынша валюта нарығының даму
2006 жылы АҚШ долларының сату көлемі 2 979549 долларды
Валюта айырбастау операциялар нарығының негізгі субъектілері – екінші деңгейдегі
Бүгінгі күні Алматы қаласы ірі қаржы ұйымдарының, шағын және
18 сурет - Алматы қаласы бойынша валюта айырбастау пункттерінің
Диаграммадан көріп отырғанымыздай валюта айырбастау пункттерінің саны жыл сайын
Енді Алматы қаласы бойынша валюта айырбастау нарығының субъектілерін бөліп
Ол үшін бізге белгілі Алматы қаласы бойынша валюта айырбастау
19 сурет - Алматы қаласы бойынша валюта айырбастау нарығының
(2004-2006 ж.) [9, 10, 11 негізінде]
Бұл мәліметтер бойынша екінші деңгейдегі банктердің жаңа айырбастау пункттерін
Уәкілетті ұйымдардың айырбастау пункттерінің саны 2004 жылы 420 болды,
Алматы қаласы бойынша екінші деңгейдегі банктер мен уәкілетті ұйымдардың
20 сурет - Алматы қаласы бойынша валюта айырбастау пункттерінің
(ВАП саны / %-бен) (2006 ж.)
Диаграммадан көріп отырғанымыздай валюта айырбастау пункттерінің негізгі бөлігі Алмалы
Бостандық (19%), Жетісу (14%) және Ауезов (12%) аудандарында да
Ал Түрксіб (7%) ауданына тоқталсақ ол Алматы қаласының орталығынан
Келесі қарастырылып отырған мәселе бұл валюта айырбастау нарық субъектілерінің
21 сурет - Алматы қаласы валюта айырбастау нарығындағы екінші
банктердің жіктелімі
Сонымен зерттеу барысында Алматы қаласының валюта айырбастау нарығында 31
Енді уәкілетті ұйымдардың валюта айырбастау пункттеріне тоқталайық. Зерттеу барысында
22 сурет - Алматы қаласы валюта айырбастау нарығындағы уәкілетті
Жалпы Алматы қаласы бойынша валюта айырбастау қызметін 223 уәкілетті
Қорытындылай келе, Алматы қаласының валюта айырбастау нарығында:
Шетел валютасына сұраныс пен ұсыныс көлемі әр жыл сайын
Жаңа валюта айырбастау пункттерін ашу үрдісі байқалады.
Екінші деңгейдегі банктердің жыл сайын жаңа валюта айырбастау пункттерін
Алматы қаласы бойынша валюта айырбастау орындарының ең көп орналасқан
Екінші деңгейдегі банктердің 35% - ірі, 26 % –
Уәкілетті ұйымдардың 17% – ірі, 25% – орта және
3. Екінші деңгейдегі банктер мен валюта айырбастау пункттерінің
3.1. Валюта айырбастау пунктеріндегі маркетингті ұйымдастыру
Бүгінгі күні Қазақстан Республикасында қызмет көрсету саласы үлкен қарқынмен
Жалпы қызмет көрсету – тұтынушылар сатып алатын, бірақ меншік
Екінші деңгейдегі банктер мен валюта айырбастау орындарының валюта айырбастау
Валюта айырбастау қызметі басқа кез-келген қызмет сияқты өзінің негізі
Валюта айырбастау қызметінің маркетингін ұйымдастыру кезінде бірінші кезекте қызметтің
Қызметтің сезілмеушілігі: қызметтің ұстауға болмайтын және материалдық емес сипатын
Сатып алушы сатушының сөзіне сенуге мәжбүр. Мысалы, валюта айырбастау
Қызметті көрсетушілердің мақсаты қызметтердің сезілмеушілік дәрежесін арттыру болып саналады.
Мысалы, екінші деңгейдегі банк немесе уәкілетті ұйымның валюта айырбастау
Қызметі сақтауға болмайтын тауардан айырмашылығы, қызмет көрсетудің тағы бір
Өндіріс пен қызметті тұтынушылардың өзара байланыс дәрежесі үлкен. Егер
Қызметтің сапасы тұрақты емес, өйткені ол оны ұсынушыға, уақытқа
Валюта айырбастау қызметін ұсынушы кәсіпорындар екінші деңгейдегі банктер мен
Нарық жағдайында жұмыс істейтін кез-келген кәсіпорын қызметінің басты мақсаты
Қызмет маркетингі – бұл клиенттердің мұқтаждықтары мен қажеттіліктерін анықтауға
Американ маманы Т.Хилдің берген қызмет-анықтамасы бар. Ол былай деп
Сонымен, маркетинг тұрғысынан валюта айырбастау қызметін тауар ретінде қарастырсақ,
Валюта айырбастау қызметті, тауар ретінде қарастырып, оның өмірлік циклінің
Мысалаға, АҚШ долларының, валюта айырбастау нарығының субъектілерінің валюта айырбастау
Екінші деңгейдегі банк пен уәкілетті ұйымдар валюта айырбастау қызметінің
Валюта айырбастау қызметін көрсететін барлық ұйымдардың тиімді жұмыс жасауы
Валюта айырбастау пунктерінің жалпы маркетингтің сыртқы және ішкі элемменттерін
23 сурет – Валюта айырбастау нарығында жұмыс істейтін екінші
Нарық сыйымдылығының болжамы
Валюта айырбастау операцияларды өткізуді негіздеу
Қызмет сапасын жоғарлату және оптимизациялау бойынша ұсыныстарды енгізу
Жаңа операция түрлерін табу
Жарнаманың тиімділігі
Сұранысты ынталандырудың тиімділігі
Қызметкерлерді басқару тиімділігі
Қаржы қызметінің ұйымдастыруын, жоспарлауын және бақылауын жетілдіру
Дилингтік саясаттың тиімділігі
Ақша ресурстарын пайдалану тиімділігі
Барлық қызмет қатысушылар саясатының интеграциясы
Төменгі деңгей қызметкерлерінің қызметтік ережелерін қатаң іске асыру
Ұсынылып отырған қызметтерді аналитикалық талдау
Халықтың қазіргі және перспективті тұтыныстарын анықтау
Клиенттердің қызмет түрі мен сапасына қойылатын талаптарды зерттеу
Берілген нарық сегментінің конъюнктурасын зерттеу және болжау
Қызметтердің тұтыну сипаттамаларын зерттеу
Қызметтердің тұтынысын және клиенттер мінез-құлқының заңдылығын ынталандыру
Нарықтың жаңа қызметті енгізілуіне байланысты реакциясын зерттеу
Нарықты сегменттеу және тұтынушылардың типологиясы
Қызметкерлерді ынталандырудың тиімділігі
Валюта айырбастау пункттер қызметінің тиімділігін зерттеу
Ақпараттық және бағдарламалық қамтамасыз етілуі
Инкассация қызметтерінің пайдалануын кеңейту
Шығындарды оптималды деңгейге дейін қысқарту
Оптималды өндіруші байланыстарды орналастыру
Қызметтердің жаңа түрлерін оқыту
Қызметкерлерді аттестациялау
Көріп отырғанымыздай, жалпы кәсіпкерліктің табыстылықтың қайнар көзі - персонал
Осылайша, валюта айырбастау қызметін негіз қылған кәсіпорындар бірінші кезекте
Алматы қаласының валюта айырбастау пунктерінде маркетингті ұйымдастыру үшін валюта
Байқау – бұл қажетті мәселе туралы мәліметтер жинау мақсатында,
Байқау – маркетингтік ақпараттарды жинау элементі болып табылады.
Жүргізілген байқаудың мақсаты – Алматы қаласы валюта-айырбастау нарығының тұтынушыларын
Байқау орны ретінде – ірі, орта және кіші банктер
Зерттеу түрі: стандартизация деңгейі бойынша – стандартталған, байқаудың сипатына
Байқау барысында арнайы байқау графигі ұсталынды:
Күні уәкілетті ұйымдар
Күні екінші деңгейдегі банктер
02.04.2007 №
03.04.2007 № 2 - орта 10.04.2007 № 7 -
04.04.2007 № 3 - орта 11.04.2007 № 8 -
05.04.2007 № 4 - кіші 12.04.2007 № 9 -
06.04.2007 № 5 - кіші 13.04.2007 № 10 -
10 кесте - Валюта айырбастау қызметінің тұтынушыларын байқау графигі
Байқау барысында арнайы байқауды тіркеу карточкасы құрастырылды:
Бақылаушы ВАП №
Күні
Клиент туралы мәліметтер
Жынысы
әйел
еркек
19-25
32-40
25-32
40-тан
жоғары
Валюта айырбастау операциялары бойынша мәліметтер
Шетел валютасын сатып-алу Шетел валютасын сату
Валюта бағамы Валюта бағамы
USD EUR RUB USD EUR RUB
Көлемі Көлемі
USD EUR RUB USD EUR RUB
Қорытынды сумма: Қорытынды сумма:
Операцияға кеткен уақыт:
11 кесте - Байқауды тіркеу карточкасы
Байқау карточкасы зерттеу барысында байқалған мәліметтерге сәйкес қарастырылып жатқан
Мысалға,
Бақылаушы Калышева С.С. ВАП №
Күні
Клиент туралы мәліметтер
Жынысы
әйел
еркек X 19-25
32-40 X
25-32
40-тан
жоғары
Валюта айырбастау операциялары бойынша мәліметтер
Шетел валютасын сатып-алу Шетел валютасын сату
Валюта бағамы Валюта бағамы
USD EUR RUB USD EUR RUB
123,1
4,60
Көлемі Көлемі
USD EUR RUB USD EUR RUB
500
200
Қорытынды сумма: 61 550 теңге Қорытынды сумма:
Операцияға кеткен уақыт: 8 мин
12 кесте - Байқауды тіркеу карточкасын толтыру
Байқау барысында Алматы қаласының валюта айырбастау қызметін тұтынушылары зерттелінді.
Қорытынды деректер бойынша 349 адам байқауға алынды, солардың 166
348 адамның ішінен 79,02%, яғни 275 адам - еркек,
24 сурет – Тұтынушылардың жастық категория бойыншы жіктелімі
Осыдан валюта айырбастау қызметінің негізгі тұтынушы ретінде 32-40 жас
Шетелдік валюталардың ішінен ең үлкен сұраныс АҚШ долларына байқалады
Валюта бағамдары валюта айырбастау пункттерінде әр түрлі. Мысалы орта
Валюта бағамы да күн барысында өзгереді. Мысалға: сағат 8-00
Енді уақыт мезгіліне тоқталайық. Байқау барысында валюта айырбастау операцияларының
3.2. Валюта айырбастау пунктіндегі сервисті жетілдіру жолдары
Сервис – маркетингтің функциясы ретінде, оны пайдаланудың барлық кезеңі
Нақтылай алсақ, сервис – бұл өнімдерді өткізумен және пайдаланумен
Тұтынушылар тауарлар мен қызметтерді қандай да бір қажеттіліктерді қанағаттандыру
Валюта айырбастау пунктіндегі сервисті ұйымдастыру мен жетілдіру жолдары қазіргі
25 сурет - Қазіргі заманғы сервистің қағидалары
Оларға толығырақ тоқталайық.
Ұсыныстың міндеттілігі. Валюта айырбастау пункті одан ары қарай сервисті
Пайдаланудың міндетті еместігі. Валюта айырбастау нарығының қатысушылары сервситі сатып
Сервистің ыңғайлылығы. Маркетинг сатып алушыға ыңғайлы болатындай жерде,
Сервистің икемділігі. Сатып алушыларға ұсынылатын валюта айырбастау пунктінің сервистік
Сервистің техникалық бірдейлігі. Қазіргі заманғы өндірістің тұрақты жетілдірілуі, қызмет
Сервистің ақпараттық қайтарымдылығы. Валюта айырбастау қызметін ұсынушы кәсіпорын қызметінің
Сервиске кепілдік берілген өндірістің сәйкестіктігі. Валюта айырбастау нарығының субъектілерінің
Сервис аясындағы ақылды баға саясаты. Баға саясатын дұрыс таңдау
Осы қағидаларға сәйкес екінші деңгейдегі банктер мен уәкілетті ұйымдардың
Қызметті алу мүмкіншілігің жеңілдігі.
Компания брендінің беделі және көпке танымалдылығы.
Менеджерлердің клиенттер қажеттілігін білуі және қажетті уақытта клиент сұраныстарын
Қызметтің жоғары қауіпсіздігі.
Персоналдың құзыреті.
Кәсіпорындағы коммуникацияның жоғары деңгейі.
Қызмет көрсетушінің мұқияттылығы, сыпайылығы, ізеттілігі.
Қызмет көрсету шапшаңдығы.
Қызметтің тиімділігі.
Қызмет көрсету орнының техникалық түрде жақсы жабдықталуы
Қызмет көрсету орнының ішкі атмосферасының жағымдылығы (жиһаз, жарық құрылғылары
Алматы қаласы бойынша екінші деңгейдегі банктер мен уәкілетті ұйымдардың
Валюта айырбастау орынның қызмет етуі аптаның жеті күнін қамтып,
Валюта айырбастау орнында уақыт мезетіне және тәулік сағатына қарамастан
Қала тұрғындарының шетел валюталарының түрлеріне байланысты сұранысын зерттеп, бүгінгі
Қала тұрғындарының тұрғылықты жерінде шетел валютасын айырбастаудың ыңғалылығы үшін
Валюта айырбастау пункті алдыңдағы территорияны клиенттер автокөліктерінің ыңғайлылығы үшін
Валюта айырбастау пункті алдыңдағы шетел валюталарының сатып алу-сату бағамдары
Валюта айырбастау пункті ішіндегі атмосфераның қолайлығын қамтамасыз ету (жарықтандырудың
Ірі валюта айырбастау пунктерінде 2 валюта айырбастау терезелерін ұйымдастыру.
Валюта айырбастау пунктіндегі кезекте тұру уақыты және валюта айырбастау
Валюта айырбастау орнындағы қызметкерлердің мұқияттылығы, сыпайылығы, ізеттілігі.
Қорытынды
Қазақстан Республикасы үшін валюта нарығының аса көп табыс әкелетін
Біріншіден, Қазақстан Республикасының валюта нарығы құрылмындағы валюта айырбастау операциялары
Екіншіден, жалпы Қазақстан Республикасы бойынша және Алматы қаласы валюта
Алматы қаласы валюта айырбастау нарығын талқылау барысында мынандай қорытындыларға
Дипломдық жұмыстың соңғы бөлімінде валюта айырбастау пунктегі маркетинг мәселесіне
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Қазақстан Республикасының «Валюталық реттеу және валюталық бақылау туралы»
Бертаева К.Ж. «Валютный рынок и валютные операции», Алматы. Экономика,
Искаков У.М., Бохаев Д.Т., Рузиева Э.А. «Финансовые рынки и
Спицын И.О., Спицын Я.О «Маркетинг в банке», 1993.
Дюсембекова Ж.М. «Маркетинговые исследования» Алматы, Экономика, 20057
Есімжанова С.Р. «Маркетинг» Алматы, «ЭКО» Баспа үйі, 2005.
Көшенова Б.А. «Ақша, несие, банктер, валюталық қатынастар», “Экономика”, 2000.
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі. Статистикалық Бюллетень. №12 (145) Желтоқсан
Алматинскиц Городской Филиал, ГУ «Национальный Банк Республики Казахстан», Статистический
Алматинскиц Городской Филиал, ГУ «Национальный Банк Республики Казахстан», Статистический
Алматинскиц Городской Филиал, ГУ «Национальный Банк Республики Казахстан», Статистический
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі. «Экономикалық шолу» №1, 2006
Журнал «БАНКИ КАЗАХСТАНА» -№ 3-2004 (11-15б.)
40
Валюта нарығы
Шетел валюта нарығы
Тазартылған құйма алтын нарығы
Пошта арқылы аударымдар нарығы
Халықаралық төлемдер мен аударымдар нарығы
Шетел валюта түріндегі
төлем құралдарының нарығы
Шетел валюта түріндегі құнды қағаздар нарығы
Валюталық қаражаттарды орналастыру және тартумен байланысты операциялар
Қолма қол шетел валютасын сатып алу(сату)
Жол чектерін сату алу(төлеу)
Конверсиондық операциялар
Халықаралық есеп айырысуларға байланысты
Клиенттердің валюталық шоттарын жүргізу
Шетелдік банктермен корреспонденттік қатынастар
ВАЛЮТАЛЫҚ ОПЕРАЦИЯЛАР
Банктің валюталық позициясы
Валюталық арбитраж
Своп
Спот
Форвард
Сауда емес операциялар
Ақшалай аккредетивті төлеу
Шетел валютасын инкассациялау
Пластикалық карточкаларды шығару және қызмет көрсету
ВАЛЮТАЛЫҚ ОПЕРАЦИЯЛАР
ҚОЛМА ҚОЛ
СПОТ
ЖЕДЕЛ
ФОРВАРД, ФЬЮЧЕРС
Валюта айырбас-тау пункттер жұмысының тиімділігі
Қосымша қызметтер тиімділігі
Жоспарлан-ған қызмет көлемінің жетістігі
Сұраныс пен ұсыныстың қатынасы
Табыстылықты жоғарлату концепциясы
Ұсыныстың
міндеттілігі
Сервистің
икемділігі
Сервистің
Пайдаланудың міндетті еместігі
Сервистің ақпараттық
қайтарым-дылығы
Сервиске кепілдік берген өндірістің сәйкестілігі
Сервис аясындағы ақылды баға саясаты
Сервистің техникалық бірдейлігі
СЕРВИС