Қазақ халық ертегілері


Жоспар
І. Кіріспе бөлім
Қазақ халық ертегілері
ІІ. Негізгі бөлім
А)) Ертегілер
Ә) Халық ертегілернің бала дүниетанымын
қалыптастырудың маңызы
Б)) халық ертегілері
В) ) Ертегі туралы түсінік
С) Ертегілер түрлері
Д) Мысал
Е) Мысалдарды оқыту
Практикамен байланыстыру
Озық тәжірибелі мұғалімдердің сабақ жоспарлары
ІІІ. Қорытынды бөлім
Әдістемелік нұсқау
Пайдаланылған әдебиеттер.
Қазақ халық ертегілері
Ерте, ерте, ертеде... жазу-сызу, кітап оқу болмаған заманда біздің
Ертегілер - халықтың ауыз әдебиетінен мол орын алады. Шынайы
Ертегілер көбінесе ауызша айтылатын болғандықтан, оны ерте замандағы көркем
Жыршылардың қызықты, үлгі-өнегеге толы ертегілерін естуге еңкейген кәріден, еңбектеген
Ертегілерден біздің бабаларымыздың тұрмысын, әдет-ғұрпын, салт-дәстүрлерін көреміз. Ертегілерде жауыздық
Ертегілердің негізгі кейіпкерлері хан, оның уәзірі, шал, кемпір, мерген,
Қазақ ертегілері адамды сиқырлы күштерімен таңқалдырады: Самұрық құстың алыптылығы,
Ертегілер.
Халықтың фольклорлық шығармаларының бір мол саласы – ертегілер. Қазақ
Қазақ фольклоры Ж. Аймауытов, М. Жұмабаев, А. Байтұрсынов сондай-ақ
А) Қиял-ғажайып ертегілер тым ерте замандарда адам табиғат сырын
Кейбір елдерде киелі аңдарға сиыну дәстүрі де болған. Қиял
Фольклордың өзіне тән табиғаты бар. Соның ішінде қиял-ғажайып ертегілердің
Қиял-ғажайып ертегілердің басты бір ерекшеліктері - өмір үнемі қозғалыста
жүгірген аң, сұлулар еліне жол тартқан жолаушы бәрі бір
құстың әдемісі, сән-салтанаттың сарайы бұлар көбінесе перілер елінде деп
Халықтың неше түрлі қызық таңғажайып аңыздарды шығару себебі -
Мұндай көне дәуірдегі логикалық жіктеу-жер үсті және жер асты,
Бір ғажабы сол, қиял-ғажайып ертегілерде еңбек пен еңбекке құштарлық
Фольклорлық сюжеттерде үздіксіз ағып жатқан суға ау тастап телміріп
орындалмаса да, ең құрыса өзі шығарған ертегіде өзін-өзі алдасын
толған сандық, не сұлу бала жатқан жәшік шығады. Ақыры
деп шаруа да кері шегіншектемейді, сен сынасаң мен сыныңа
Адам және жер, жер және адам деген мәселеде: дүние
Бұл адамзатқа от әкелген ошақты көне дәуірдің кейіпкері Прометейді
құтқарады. Прометейдің адамзат үшін жасаған жақсылығын бейнелеу үшін ХҮШ
ойып жасаған. Осы тектес от әкелу оқиғасы қазақстанға қалай
Қазақ ертегілерінде отбасылық салттардың кейбір әлсіз жақтары да сыналады,
бойы бір қарыс, сақалы қырық қарыс дегенде адамның азған,
Халық ертегілерінің бала дүниетанымын
қалыптастырудың маңызы
Халық ертегілерінің бала дүнетанымын қалыптастырудағы маңызы аса зор. Қазақ
Дүниеге ғылыми көзқарастың қалыптасуы ұзақ және күрделі үрдіс. Балалық
Болмысқа танымдық қатнасты ояту мен тәрбиелеудің бір жолы -өмірді
Бүгінгі күні оқытуға қойылып отырға талаптардың бірі-өмір шындығын балаларға
Егер халық ертегілеріне педоагогикалық-психологиялық тұрғыдан қарайтын болсақ мұның жас
Халық ертегілерінің таңдаулы үлгілері ғасырлар бойы жасалған халық шығармашылығы
Ертегі бала ойында сақталу үшін түрлі жолдар арқылы жүргізуге
Ертегі оқу. Мұнда сол ертегі кейіпкерлерінің бейнесіне еніп соның
2.Пантомима ойыны. Ешқандай сөз айтпай сол кейіпкердің қимылдарын көрсету.
З.Суретпен жұмыс. Әр түрлі жәндіктер бейнеленген суреттер немесе
бір ертегідегі барлық қимылдарды суреттер арқылы көрсету.
Баланың табиғат туралы білімдерін кеңейтіп табиғатқа деген сүйіспеншілік сезімдерін
Табиғаттың әсемдігін көріп сезіне білу балалардың өмір тәжрибесін байытып,
Бастауыш мектеп жасында балдырғандар шын мағынасындағы оқырмандар емес, олар
1) Балалардың психологиясына зерттеу жасағанда,олардың ойлау түсіну қаблеттін суреттеліп,отырған
2) Әңгімеленіп отырған оқиғаның барысында мерзімі болуы шарт. Баланың
3) Балалар әдебетінде оқиғаны және адам характерін суреттеу,әдістерінің динамикасы
4) Балалар жаратылысының көркем көріністерін, пейзажды шебер суреттеуді ұнатады,оған
5) Балалар әдебеті шығармаларының мазмұны идеясы оларды еңбекке, ғылымға
Ертегілердің танымдық-тағлымдық рөлі К.Ушинский Д.Макаренко, В.Сухамлинский еңбектерінде ерекше көрініс
Жалпы қазақ ертегілерінің ел арасынан жиналып баспаға шығуы XIX
Кейінгі кезеңде қазақ ертегілерін зерттеуге М.Әуезов, М.Ғабдуллин, С.Садырбаев, С.Қасқабаев
Белгілі қазақ жазушысы академик М.Әуезов қазақ фольклористерінің арасында алғашқылардың
Баланы еңбекке тәрбиелеуде отбасы мүшелері үлкендерінің еңбекке деген көзқарасы,еңбек
Өз ұрпақтарының тәрбиесі ерлі-зайыптыларға,ата-әжелерге ортақ іс,жауапты міндет болған. Көбіне
Балаға адамдық қасиеттің нәрі ертегі арқылы ана сүтімен қоса
Ертегі - ауыз әдебиетінің көлемді саласының бірі. Ертегілер -бірнеше
Мектепте сабақ үстінде кім хайуанаттар, еңбек және өнер жайында
Ертегінің бір түрі-тұрмыс салт ертегілері.Бұл ертегіде көбінесе елдің бақташылық
Еңбек мәнін биік бағалайтын "Қотыр Торғай","Кім күшті?", "Қуыршақ" сияқты
Ал "Мақта қыз бен мысық" және "Қотыр торғай" оқиғалары
Балаларды табиғатпен байланыстыратын ертегілердің бірі -"Орманға қар не үшін
Қазақ ертегісінің ең мол түрі - шыншыл ертегілер. Мұндағы
Қазақ халқы балаларға табиғат туралы өз білгенін үйретуді мақсат
Батырлар жыры - ел - жұрттың арманы сыртқы жаулардан
Қазақтың батырлық ертегілері екі сипатта болады. Бірі - көне
Мысалы, "Ер төстік", "Керқұла атты Кендебай " сияқты классикалық
Ерте,ерте,ертеде ешкіжүні бөртеде.
Қырғауыл жүзі қызылда,
Балақ жүні ұзында
Атақты бір бай бопты
Төрт түлігі сай болыпты,- деп басталатын ертегілердің құлақ күйінде
Халық ертегілері
Халық ертегілері - халық өмірін бейнелейтін фонтастикалық негізге құралған
Халық ертегісінің ішінде балалардың сүйіп оқитын олардың жас еркшеліктеріне
Халық ертегісін балалардың сүйіп оқитын барлық ықыласынасы сүйсіне тыңдайтын,
Халық ертегілерінің балаларды қызықтыратын тағы бір ерекшелігі ондағы адам
Халық ертегілері ішінде балалар арасында кең тарағаны, әсіресе сүйіп
Бұған "түлкі мен тауық" деген ертегіні мысал етіп көрейік.
-Тауығым, биікте неге отырсың? Тілімді алсаң, жерге түс, дос
- Рас айтасың, түлкім, бесін намазының мезгілі болып қалды,
Жердегі тауықты жеймін ғой деп жүгіріп барса,бір тазы ұйықтап
Ертегі туралы түсінік
Ертегі - ауыз әдебиетінің ықылым заманынан келе жатқан көне
Ертегілерде халық басынан кешкен, ғасырлар ізі жатыр. Оларда еңбекші
жазу-сызу өнері болмаған кезінде ауызша шығарған күрделі
шығармасының бір түрі - ертегілер. Ертегілер көбінесе, қара сөз
ретінде айтылатындықтан, оны халықтың ерте заманда шығарған көркем
әңгімесі деп қараймыз.
Халық әдебиетінің басқа түрлері секілді, ертегілер де адам баласының
еңбек-кәсіп ету, тұрмыс тіршілік құру тәжірибесіне байланысты туған.
Бертін келе, әкономиканың ілгері дамуы, қоғамдық карым-қатынастардың алға басуы,
Бұл секілді жағдайларды қазақ ертегілері де басынан кешірген деуге
Осыған байланысты тағы бір жайды ескерте кетелік. Қазақ тілінде
Ертегіге бай елдердің бірі - қазақ халқы. Қазақ фольклорындағы
Осы аталған адамдар сол кезде Орынборда, Омбыда, Казаньда, Астрахань
мазмұнын орысша аударады. Бұлардың жинаған материалдары өткен ғасырдың бесінші
Жоғарыда аталған адамдардың ішінен қазақ ертегілерін жинап бастыруда айтарлықтай
Қазақ ауыз әдебиетінің үлгілерін ел арасынан жинау ісіне белсене
Қазақ ауылдарын көп аралаған, ауыз әдебиеті үлгілерін жинап, баспа
Октябрь революқнясына дейін қазақ ертегілерін ел арасынан жинап алушылар
Қазақ фольклоры Ж.Аймауытов, М.Жұмабаев, А. БайТұрсынан, сондай-ақ М.Әуезов, С.
Алпысыншы жылдары Қазақ ССР Ғылым
Кейінгі кезеңде қазақ ертегілерін зерттеуге М. Әуезов, Қ. Жұмалиев,
Қазақ ертегілерінің қай түрі болса да замана елегінен өтіп,
Қазақ ертегілерін тақырыбына қарай бірнеше топқа бөлуге болады. Олар:
Ертегілер түрлері
Қиял - ғажайып ертегілер
Бұл ертегілер тым ерте замандарда, адам табиғат сырын толық
Патриархат дәуірінде адамды ең басты киелі күш деп ұғыну
Кейбір ертегілерде де ат иемдену, мал асыраудың іздері де
Қазақтың қиял- ғажайып ертегілерінде адамға жамандық ойлап жүретін мифтік
Кенже туған әпостық жырлар мен қазақ ертегілерінде олар жалмауыз
Ер Төстік, Кендебай, Аламан, Желім батырдың өзі ең алдымен
Адам әрекеті күшейген сайын оның достары қүс (самұрық), қүмырсқадан
Өмір ілгері басқан сайын, ит, түлкінің де қызметі жіктеле
Сонымен, мифтік образдар табиғатында адам ойының сәби, жетілмеген кезіндегі
Матриархат пен патриархат арасындағы қайшылықты білдіретін қазақтың мифтік (қиял-ғажайып)
«Алтын сақа» ертегісінен бақташылық өмір суреті көрініс тапқан. Ішінде
Осы сарын «Сырттандар» ертегісінде тіпті айқын. Асылы бұл ертегі
«Желім батыр», «Күн астындағы Күнікей қыз» ертегілерінде тартыс жұбайлы
Ал ертегіде кемпірдің үш баласы болады. Олардың екеуі
Жерден шығу ертедегі Тесік тау (Отүкен) аңызын мегзейді. Тұрік
Аламан мен Жоламан, Құламергендер ылғи дәу, мыстандармен күреседі. Осы
«Ұшар ханның үш баласы» ертегісінде айдаһар тотемінің ізі бар.
Мифологиялық ертегілердің бір жағында жалмауыз кемпірлер, дәулер, Тұрліше тотемдер,
Мифологиялық ертегілердің бас қаһарманы - мерген балалар. Олар бірде
Осы мазмұндас ертегілерде хандар бейнесі де бар. Олардың өздері
Мифологиялық ертегілердегі жамандық пен жақсылық көбіне табиғат пен адам
Ертегі сюжеттерінің локалдық шеңберде көрінуі арыда емес, қоғам бақташылық
Тылсымдау, сиқырлау, жәділеу, самұрықпен ұшу, теңіз кешу, айдаһармен алысу,
Жан-жануарлар туралы ертегілер
Мифологиялық ертегілерден кенже туған, тақырыбы жан-жануарлар туралы болса да,
Қазақтың бақташылық өмірінен туған ғажап ертегілердің бірі -«Бозінген» сюжеті.
Бозінгеннің зары - монолог түрінде берілген. Онысы - жоқтау:
Жаралғанннан жасымнан,
Үстіме кілем жамылдым.
Күйіп, жанып сабылдым.
Көрер күнім бар ма екен.
Тартып беру бала үшін,
Мен ботамды сағындым.
Бұдан әрі өзі жат қолына түскен Бозінген үшқан қүстардан,
Мал күту мен еңбек мәнін биік бағалайтын «Қотыр торғай»,
Ауырып жатқан кемпір-шалға дәрі шөп іздеп шығатын қошқар мен
Қазақ фольклорында жабайы аңдар жөнінде айтылатын ертегілер де көп.
Мал күту мен еңбек мәнін биік бағалайтын «Қотыр торғай»,
Ауырып жатқан кемпір-шалға дәрі шөп іздеп шығатын қошқар мен
Қазақ фольклорында жабайы аңдар жөнінде айтылатын ертегілер де көп.
Хайуанаттар туралы кейбір ертегілерге адам образы қосыла бастайды. «Мақта
Хайуанаттар ертегілерінде сатира сарыны да бар. Мысалы, «Түлкі мен
Арыстан образында хан, патшаларының да сыны бар. Осы ретпен
Халықтың мегзеп отырғаны бір ғана аңдар арасында жайлар емес,
Шыншыл ертегілер
Бұл ертегілер өмір шындығына жақын, ішінде реалдық адам бейнелері
Бізге шыншыл-реалистік ертегілердің қазақ өмірінен алынған нүсқалары мәндірек. Мұндай
Қазақтың реалистік ертегілерінің ең марқаларының бірі -«Алпысқа келгеннен ақыл
«Жақсылық пен жамандық», «Үш ауыз сөз» ертегілері мінез, мораль
«Үш ауыз сөз» ертегісінде жас жігіт ақылды қарияға бір
Таңертең қабын арқалап бара жатқан балаға бір кемпір жолығып,
«Екі жетім» ертегісінде өгей шешенің қиянаты, «¥р тоқпақ» ертегісінде
Шыншыл-реалистік ертегілерде ең әділ, ең ақылды адам халық ортасынан
Қазақтың реалистік ертегілерінде қоғамның төменгі тобынан шыққан «кішкене қаһармандар»
Зорлаушылардан жапа көрушіні айыруда «Тоғыз Тоңқылдақ - бір Шіңкілдек»
Қазақ ертегілерінен көрінетін әлсіз образдардың бірі - тазша. «Тазша
Шындығында, ертегі айту еріккеннің ермегі емес, жастарды сөз өнерінің
Бала тілін жан-жақты дамытып, қалыптастыруда қазақ халқының ауызекі шығармашылығының
Халықтық әсем сөз өрнектері балалар түсінігіне лайықты, тілге орамды,
Ертегілерді баланьщ тындауы, естіген ертегі мазмұнын қайталап айтып беруі,
Ата-ана бала түсінігіне лайықты мектеп жасына дейінгі балалар ушін
Ертегіні тындату арқылы балаға жан-жақты тәрбие беріп, дамытумен бірге,
Ертегілердегі балаларды аса қызықтыратын тағы бір жәйт-кейіпкерлердің аса айқын,
Халық ауыз әдебиетінің үлгілері тақырыптық, көркемдік жағынан түрлі болған
І.Орыс тілі сабақтарында орыс ертегілерінің қандай түрлерімен таныстыңдар?
2.Солардың ішінде қиял-ғажайып ертегілерді атап айтыңдар. Олардың кейіпкерлері кімдер?
3. Бұл ертегілерде қандай қызықты оқиғалар суреттелген? -деген сұрақтар
Оқушылардың берген жауаптарын жинақтай отырып мұғалім қазақ ертегілерінің де
Оқулықта берілген "Ғажайыптар әлемінде" деген мәтінде ертегілерге арқау болған
Басты кейіпкер қандай фантастикалық, ғажайып оқиғаларға кездеседі?
Осы жағдайларда ол өзін қалай үстайды?
2.Ертегідегі ғажайып заттарды атап шығындар? Олардың кандай
3. Басты кейіпкердің қарсыластары кімдер? Олар
4.Басты кейіпкердің достары мен көмекшілері
Өз жауаптарын оқушылар мәтіннен естіп, соның ішінде кейіпкердің көмекшілері:
Мәтінді мұғалім өзі бастап оқығаны жөн. Өлеңмен жазылған ертегіні
Сондай-ақ халық ауыз әдебиетіндегі жақсы айтылған ертегінің өзі де
Мысал
Мысал – айтылатын өнегелі ойды тұспалдап жеткізетін, көбіне өлең
А. Байтұрсынов ақындығының бір қайнар көзі орыс поэзиясында жатыр.
А.Байтұрсыновтың мысал жанрына ден қоюының үлкен мәні бар. Ондағы
А. Байтұрсынов И.А. Крылов мысалдарының сюжетін сақтағанмен, қазақ тұрмысын
Бұл тәжірибе А.Байтұрсыновтың аудармашы ғана емес, ұлттық әдебиеттегі мысал
Тірек сызба
Енді мысалдарының мазмұны мен автордың айтпақ болған ойына тоқталайық.
«Қасқыр мен тырнада» сүйекке қақалып өлгелі тұрған жерінен құтқарған
Қиссасы Қасқыр, Тырна болды тамам,
Мінездес қасқырменен кейбір адам.
Басына пәле түсіп, қысылғанда,
Жалынып-жалпаяды келіп саған...
Қайырды қарап істе адамына,
Қарайлас өзіңменен шамалыға
Қасқырдай қаражүрек залымдардың
Жүрмеңдер түсіп кетіп тамағына, -
деген тұжырым қазақылық ұғымға сай келеді
Отаршыл әкімдердің момын халыққа істеген қулық, зорлық-зомбылық әрекетін «Аңдарға
«Япырмай, бұл не деген күнә, тақсыр!
Шуылдап қоя берді аю, қасқыр.
Былғады бір өзі емес, бәрімізді,
Біреудің шөбін ұрлап қара басқыр!
Соншама не көрді екен, құдай ұрған?
Обал жоқ бұл көрімге жұртты қырған.
Өзгелер мұнан ғибрат алмас үшін,
Жоялық жылдам көзін, етіп құрбан», -
деп, өгізді алып ұрып, құрбандыққа шалады, күнәдан тазарсын деп
Тауыса алман дүние кебін айтып, санап,
Хәкім аз іс ететін ғаділ қарап.
Залымдар айран ішіп аман кетіп,
Момындар тұтылып жүр шелек жалап.
Мысал «Айран ішкен құтылады, шелек жалаған тұтылады» деген халық
Ахмет мысалдары арқылы қазақ халқын бірлікке, ынтымаққа уағыздайды.
Мысалы,
Қазақ – малшы ұйықтап жатқан,
Жыланды пәле делік аңдып баққан.
Пәленің түрін көрген мен – Сарымаса
Халықты оянсын деп сөзбен шаққан.
Ойлаймын осы сөз де жетеді деп,
Қатты айтсам, сөзім батып кетеді деп,
Ұйқысы ашылмаған жұрт өзімді,
Қорқамын сары масадай етеді деп.
Ақын осы ойын толықтырып жазған өз өлеңдерінің жинағын кейін
Крыловқа қол созуына Ахметтің өз айналасына сыншылдықпен қарауы зор
Жаңа сабақты түсіндіруде осы тірек сызбаны пайдаланып, сабақты
“Венн диаграммасы”
А.Байтұрсынов мысалдарының көбін Крыловтан аударған. Аударған мысалдарын қазақ тұрмысымен
Топтастыру стратегиясы
Осы көрсетілген мысалдары бойынша топтастыру стратегиясын жасап көрсетіп (сур.
«Түлкі мен Қарға» мысалы
1.
2.
3.
4.
5.
Суденттерді топқа бөліп, әр топқа бір мысалдан беру керек.
“Өгіз бен бақа” мысалын білім алушылардың өздеріне оқытып, талдауға
Не?
Қандай?
Не істеді?
Не үшін?
Жалпы ой түйіндеу.
Мысалды үшке бөліп, оқытып, әр бөлімге ат қойып, жоспар
құрылады. Мысалы:
1.Шаршап, шөлдеген өгіз.
2.Еріккен бақа.
3.«Әлін білмеген әлек».
Эпостың әріден келе жатқан бір түрі - мысал. Мысал
Абай мен Нұржан, бір жағынан, халық әдебиетіне еліктесе, екінші
Мысал жазушының қайсысы болсын адамгершілікке үндейді. Өз кезіндегі әртүрлі
Мысал біздің совет әдебиетінде де бар. Совет өкіметінің алғашқы
Сабақтың тақырыбы: Ахмет Байтұрсынұлы
«Аққу, шортан, Һәм шаян» мысалы.
Сабақтың мақсаты:
а) білімділік: Қазақ халқының бір тума ұлы Ахмет Байтұрсынұлының
ә) дамытушылық: Оқушылардың әдеби білік-дағдыларын: ауызша сөйлеуін, мәнерлеп оқуын,
б) тәрбиелік: Ахмет Байтұрсынов тұлғасын үлгі ете отырып білімге,
Сабақтың түрі: Біріккен сабақ - қазақ әдебиеті, информатика
Сабақта қолданылған әдістер: түсіндіру, әңімелеу, іздендіру, талдау, өздігінен білім
Сабақта қолданылған технологиялар: ақпараттық-коммуникативтік технология, ойын технологиясы, сын тұрғыдан
Сабақтың көрнекілігі:
а) компьютер,тақта
ә)А. Байтұрсынұлы мен И.А. Крылов портреттері.
б) тірек - схемалар
в)мысал бойынша берілген сюжеттік сурет-слайдттар
в) үй жұмысы бойынша оқушылар жасаған презентациялар
г)көрініске арналған киімдер
Пәнаралық байланыс: қазақ тілі, орыс әдебиеті, информатика
Сабақтың өту барысы:
I. Ұйымдастыру кезеңі.
1.Оқушылармен амандасу, сабаққа даярлығын тексеру.
2. Кезекшінің анықтамасы.
3.Информатика кабинетінде жұмыс істеу ережелерін қайталау.
Повторение правил ТБ на уроке:
1.Что нельзя делать во время урока?
Предположительные ответы детей:
- бегать, прыгать, ходить
- работать мокрыми руками
- близко сидеть к монитору
- не обязательно вставать, когда отвечаешь
- на клавиатуру ничего нельзя ложить
2. Что можно делать в кабинете?
Предположительные ответы детей:
- отвечать не вставая
- нужно сидеть прямо
3. На каком расстоянии нужно сидеть от монитора?
Предположительные ответы детей:
- нужно сидеть на расстоянии вытянутой руки от монитора
4. В течение урока учащиеся должны проделывать некоторые упражнения
ІІ. Сабақтың тақырыбымен, мақсатымен таныстыру:
-Балалар, бүгін біз сабақта қазақтың дарынды ақыны, аудармашы, педагог
А. Байтұрсынұлының «Аққу, шортан, һәм шаян» мысалымен танысамыз.
Ауызша сөйлеу, мәнерлеп оқу, шығарманы талдай алу және шығармашылық
ІІІ.Үй тапсырмасын тексеру.
Берілген тапсырмалар бойынша оқушылар 3 топқа бөлініп жауап береді.
І топ – А.Байтұрсынұлының өмірі мен шығармашылығы.
ІІ топ – Мысал деген не? /тірек-сызбамен жұмыс/
ІІІ топ – «Қасқыр мен тырна» мысалы. /көрініс қою/
І топтың оқушылары А.Байтұрсынұлының өмірі мен шығармашылығы туралы өздерінің
ІІ топ жалпы мысал жанры туралы айтып, А.Байтұрсынұлының мысалдарына
ІІІ топ «Қасқыр мен тырна» мысалы бойынша көрініс дайындап,
Көрініс қою.
IV. Жаңа материалды түсіндіру:
- Бүгінгі сабақтың айдары: «Жұмыла көтерген жүк жеңіл»
- Бұл мақалды қалай түсінесіңдер?
- Сендер тек жұмыла, бірге жұмыс жасау арқылы сабақтың
Бүгінгі сабақта барлығымыз бірлесе отырып жұмыс атқарамыз.
-Ахмет Байтұрсынов Крыловтың неше мысалын аударған?
А.Байтұрсынов И.Крыловтың қырық мысалын аударған.
-Мысалдар жинағы қалай аталады?
Мысалдар жинағы «Қырық мысал» деп аталады.
-Ол кітап қай жылы, қайда басылған?
Ол кітап 1909 жылы Петербургте басылған.
-Сонымен, А.Құнанбаев, А.Байтұрсынов мысал жанрын қазақ әдебиетіне енгізуші аудармашы-ақындар.
- Өздерің анықтағандай А. Байтұрсынұлы белгілі аудармашы.
Аударма қиын жұмыс. Жай аударма емес өлең сөзді аударма
Түн нұсқадан, автордың айтар ойынан алыстап кетпей, өз оқырмандарына
Бүгін біз А. Байтұрсынұлының «Аққу, шортан, һәм шаян »
- Мысал орысша қалай аталады?
- Бұл кімнің мысалы?
- Біз бүгін осы мысалдың қазақша нұсқасымен жұмыс жасаймыз.
1.Жаңа сөздерді игеру.
- оқушылар құлаққапты киіп, сөздерді аудармасымен екі рет тыңдайды
- әр сөзді тыңдап болған соң қайталайды
- сөздердің аудармасын орнына дұрыс қояды
Компьютерде жаңа сөздер берілген, ал аудармасының орындары ауысып жазылған.
Учитель информатики:
1. Повторение перехода через Панель задач на текстовый редактор
2. Открытие заготовки «Слова»;
3. Перенести слова на нужные ячейки в таблице.
шаян – рак мәз болмады – не были рады
шортан – щука ғибрат – назидание, пример
аққу - лебедь әуелі – с начало, с перва
жегіліп – впряглись бірлік – единство
тартты – тянули айқанына көнбеу – не слушаться
кейін – назад ынтымақсыз – без согласия
машақат - трудность ісің оңбас – на лад твоё
2.Мысалмен жұмыс.
- Енді мысалмен танысалық. /Өлеңді оқушылар құлаққаптарын киіп, компьютерден
Мәтін:
Жүк алды шаян, шортан, аққу бір күн,
Жегіліп, тартты үшеуі дүркін-дүркін.
Тартады аққу көкке, шаян кейін,
Жұлқиды суға қарай шортан шіркін.
Бұлардың машақаты аз болмады,
Жұмсаса орнына кеп мәз болмады.
Тартса да бар күштерін аямай-ақ,
Асылы жұк орнынан қозғалмады.
Оншама ол жүк артық ауыр емес,
Құр сырттан пәлен деу де тәуір емес.
Жүк бірақ әлі күнге орнында тұр.
Бірыңғай тартпаған соң бәрі тегіс.
Жігіттер, мұнан ғибрат алмай болмас,
Әуелі бірлік керек болсақ жолдас.
Біріңнің айтқаныңа бірің көнбей,
Істеген ынтымақсыз ісің оңбас.
Оқушылардын экрандарында мысалға байланысты суреттер шығады.
Мұғалім мысалдың әр шумағын оқып, оқушылармен бірге суретке қарап
"Аққу, шортан һәм шаян" мысалында бір затты үшеуі үш
Жүк алды Шаян, Шортан, Аққу бір күн.
Жегіліп тартты үшеуі дүркін-дүркін.
Тартады Аққу—көкке, Шаян—кейін.
Жұлқиды суға қарай Шортан шіркін, — деп басталатын мысалдың
Жігіттер, мұнан ғибрат алмай болмас,
Әуелі бірлік керек болса жолдас.
Бірінің айтқаныңа бірің көнбей,
Істеген ынтымақсыз ісің оңбас.
Ақынның өз жанынан қосқан бұл түйінді ойы көпшілікке түсінікті
Ахмет Байтұрсыновтың орыс мысалдарын аударудағы негізгі ерекшелігі осында. Яғни
3. Мәнерлеп оқу.
Мысалды қазақ тілінде екі қатардан екі оқушы мәнерлеп оқиды.
4. Ойын «Кім жылдам?»
Мысалдың орыс тіліндегі аудармасы берілген, ал қазақ тілінде мысалдың
5.Сөзжұмбақ шешу.
Сөзжұмбақты шешкенде тігінен МЫСАЛДАР деген сөзді оқуға болады.
Учитель информатики:
1. Повторение перехода через Панель задач на электронные таблицы
2. Открытие заготовки «Кроссворд»;
3. Переход между ячейками выполнять с помощью курсорных клавиш;
4. Результат можно просмотреть на листе «Оценки»
V. Білімдерін бекіту. Тест.
Тест жұмысы компьютерде орындалады. Сұрақтарға жауап беріп болған соң
Учитель информатики:
1. Повторение перехода через Панель задач на электронные таблицы
2. Открытие заготовки «Тест»;
3. Переход между ячейками выполнять с помощью курсорных клавиш;
4. Результат можно просмотреть на листе «Оценки»
1.А.Байтұрсынұлы кім?
а/ғалым, ақын
ә/күйші, сазгер
б/академик, жазушы
2.А.Байтұрсынов қай жылы туды?
а/1897
ә/1902
б/1873
3.Оның қандай шығармалары бар?
а/ «Қыс», «Жазғытұры»
ә/ «Әке мен бала», «Асан мен Үсен»
б/ «Қырық мысал», «Балаларды оқуға шақыру»
4.Мысал дегеніміз не?
а/өлеңмен жазылған аллегориялық шығарма
ә/тарихта болған адамдар туралы шығарма
б/ертеден келе жатқан халық даналығы
5.Ақын кімнің шығармаларын аударды?
а/И.Крылов
ә/С.Есенин
б/М.Горький
6.Ынтымақ сөзінің синонимін тап
а/қиындық, машақат
ә/бірлік, татулық
б/достық, жолдастық
7. «Қырық мысал» кітабы қай жерде басылып шықты?
а/Торғайда
ә/Алматыда
б/Петербургте
V.Жазба жұмысы.
Енді мына сөздерге назар аударыңдар, мұнда адамның әр түрлі
1)еңбекқор 7)ақылды
2)әдепсіз 8)залым
3)мейірімді 9)өз Отанын сүйетін патриот
4)ақылсыз 10)еріншек
5)жалқау 11)сауатты
6)дарынды 12)білімді
- Сендерден де осы қасиеттерді көремін деп ойлаймын.
VІ. Қорытындылау.
- Мысалдың аты: «Аққу, шортан, һәм шаян!
- Авторы – А. Байтұрсынұлы.
- Аллегориялық образы: аққу, шортан, шаян.
- Балалар, олар қайда өмір сүреді?
- Олар суда өмір сүреді.
- Олар не істемек болды?
- Олар жүкті тартпақшы болды.
- Олардың жүктері неге қозғалмады?
- Өйткені олар бір бағытқа емес, әр жаққа тартты.
- Ал, егер олардың бірі күшті болса, не болмақ?
- Егер олардың бірі күшті болса сол тартып кетер
- Сонда ақын бұл образдар арқылы қандай адамдарды бейнелеп
- Ақын бұл образдар арқылы ақылсыз, тату емес, ынтымағы
адамдарды бейнелеген.
- Мұндай бейнелеу қалай аталады?
- Мұндай бейнелеу аллегория деп аталады.
- Мысалда түйінді ой болады дедік, ол не?
- Түйінді ой дегеніміз – ақынның айтар өсиеті.
- А. Байтұрсынұлының мысалынан түйінді ойыды кім тауып оқып
Жігіттер, мұнан ғибрат алмай болмас,
Әуелі бірлік керек болсақ жолдас.
Біріңнің айтқаныңа бірің көнбей,
Істеген ынтымақсыз ісің оңбас.
- Сонымен, мысалда түйінді ой шығарманың басында, немесе аяғында
- Мысал бізді неге шақырады?
- Мысалдың тәрбиелік мәні балаларды бірлікке, ынтымаққа шақыру. Ақынның
- Сендер біріге жұмыс жасап өз білімдеріңді көрсеттіңдер. Бірге
VІІ. Бағалау.
VІІІ. Үйге тапсырма:
- Мысалды мәнерлеп оқу, түйінді ойды жаттау
Түлкі мен тиін
Сабақтың мақсаты: Оқушыларға “Түлкі мен тиін” мысалын оқып,
Сабақтың барысы.
1.Ұйымдастыру бөлімі
2. Психологиялық дайындық.
Мұғалім қызметі. Мұғалім тақтаға іледі. Имандылық-адалдық,”Ала жіптен аттама” Ойлама
Оқушы қызметі. Оқушылар айтады.
3. Өз мүмкіндігіңді пайдалан.
Мұғалім қызметі. Өткен тақырыпты қорытындылай отырып, сұрақ-жауап арқылы жаңа
1.Өткен тақырыпта не туралы айтылған?
2.Қапқа құйылып алынатын зат.
3. Сүттің бетіндегі қою зат.
4. Піскен сүттің бетіндегі зат.
5. Сүт қалай «ұйықтады»? Ертегі ме? Мысал ма?
6. Сүзбеден не жасайды? Сүт қай жануардан алынады? Сүтке
4.Ой қозғау
Мұғалім қызметі. Балалар,”Түлкі мен тиін” туралы қандай ертегілер білесіңдер
Оқушы қызметі. “Арыстан мен түлкі”, “Ешкі мен түлкі”, “Жақсылық
5. Жаңа мағынаны игеру.
Мұғалім қызметі. -Балалар,біз жаңа тақырыпты сөзжұмбақ арқылы ашып алдық.
6.Оқулықпен жұмыс .
Оқушыларға мысалды өз бетінше оқыту тапсырылады.
Мысал ішінен мағынасы түсініксіз сөздерді сұрау. Мұғалім сөздік жұмыс
Оқушы өз бетінше оқып шығып, танысады. Өздеріне түсініксіз
«Түлкі мен тиін» мысалын рөлге бөліп оқытуды тапсыру. (Оқушылар
8. Дәптермен жұмыс, сипаттама беру.
1. Түлкі мен тиіннің қасиеттерін 3 топқа бөліп,
2. Тақтаға әр топтан оқушы шығып,берілген тапсырманы салыстырып жазады.
Оқушы қызметі.
1 топ. Түлкіге сипаттама — қу, айлакер,арам,өтірікші,мақтаншақ.
2 топ. Тиінге сипаттама – жуас,қорқақ,пысық,үркек.
3 топ. Ортақ қасиеті – аң, орманда болады, жүнінің
9. Шығармашылық тапсырма.
Мұғалім қызметі. Оқушыларға ой тудыру мақсатында төмендегі сұрақтарға жауап
Оқушы қызметі. Түлкіге құйрық жауын алдау үшін керек. Ол
11. Сахналық көрініс.
Мұғалім қызметі. — Балалар, мысалды рөлге бөліп оқып, аңдарға
Оқушы қызметі. Түлкі мен тиін кейпіне еніп,мысалдан көрініс
Бекіту тест.
Бағалау.
Үйге тапсырма. “Түлкі мен тиін” мысалын мәнерлеп оқып келу,
Ақымақ қасқыр
Бір күні жайылып жүрген түйенің қасына түлкі келіп:
— Әй, бүкір! Саған менің жерімде жайылуға кім рұқсат
— Бұл жер неліктен сенікі болуға тиіс? — деп
— Өйткені, ол маған әкемнен, ал әкеме атамнан мұраға
— Оңбаған түйе! Өзгенің жерінде жайылуға қалай батылың барды?
— Дұрыс, дұрыс, сен оны жеп қой, — дейді
— Онда неғып тұрсың? Ендеше, ең тәттісінен — тілімнен
Қасқыр басын түйенің аузына сұғып, тіліне жармаса бергенде, түйе
Екі лақ
Ақ лақ пен Қара лақ әрі жүгіреді, бері жүгіреді.
- Сен
- Ақ
- Ұзап
- Түу,
- Түке,
Жарайды, ендеше. Жүре беріңдер, мен арттарыңнан барармын, - дейді
- Қарным
- Қасеке,
- Бә-ә!
- Бәлесінен
- Жүгірген
Шопан ата жол бастап, бұрын келген Ақ лақты жерден
- Мен
Қорытынды
Бастауыш мектеп оқушыларының тілін дамытып, сөздік қорын молайтуда ертегілердің
Ертегілерді меңгеруде, солар арқылы дамыту жұмыстарын жүргізгенде мыналарды:
- Мәтінді бірінші болып мұғалімнің өзі оқуын;
- Өлеңмен жазылған мәтінді оқығанда оның әуені мен ұйқасын
- Мәтінді мәнерлеп оқуға;
- Мәтіндегі дыбыс үндістігінің бұзылмауына;
- Мәтіндегі сөздердің қатесіз дұрыс оқылуына;
- Балалардың түсініктерін мейлінше көркем тілмен өз сөздерімен айтып
Бала тілін жан-жақты дамытып, қалыптастыруда қазақ халқының ауызекі шығармашылығының
Халықтық әсем сөз өрнектері балалар түсінігіне лайықты, тілге орамды,
Ертегілерді баланьщ тындауы, естіген ертегі мазмұнын қайталап айтып беруі,
Ата-ана бала түсінігіне лайықты мектеп жасына дейінгі балалар ушін
жөн. Сәби балаларға (3-4 жас) ертегілерді ауызша әңгімелеп айтып
Ертегіні тындату арқылы балаға жан-жақты тәрбие беріп, дамытумен бірге,
Оқулықта берілген "Ғажайыптар әлемінде" деген мәтінде ертегілерге арқау болған
Пайдаланылған әдебиеттер
1. «Мұғалімнің оқу - әдістемелік жұмысқа дайындық деңгейін анықтайтын
педагогикалық диагностика» /Құрастырғандар: Л.В. Игнатенко, А.Т.Биболова, Г.Е.Мусабекова. Шымкент 2006
2. С.Қирабаев, Қ.Мырзалиев. Қазақ әдебиеті. Алматы: Мектеп. 2001 ж.
3. С.Мақпырұлы, Т.Сыдықов. Қазақ әдебиеті. І бөлім.
«Фолиант» баспасы. Астана. 2007 ж.
4.А.Байтұрсынов «Ақ жол». Алматы. «Жалын» 1991 жыл.
04/03/2011
Қазақ тілін оқыту әдістемесі 1998 ж. С.рахметова
Ана тілін оқыту әдістемесі. Алматы «Атамұра»- 1998 ж
Мәнерлеп оқу Алматы «Мектеп» 1982 ж Х. Қожахметовыа
Бастауыш сынып №3,4- 2002 ж
Бастауыш сынып 5-2004 ж
Тәрбие құралы, №1 2005 ж
Ана тілі оқулығы (1,2,34, сынып)
Ы.Алтынсарин «Таза бұлақ»
ҚР жалпы орта білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті стандарттары.
Интернет
Мөлдір бұлақ журналдары
Пайдаланылған әдебиеттер
1. «Мұғалімнің оқу - әдістемелік жұмысқа дайындық деңгейін анықтайтын
педагогикалық диагностика» /Құрастырғандар: Л.В. Игнатенко, А.Т.Биболова, Г.Е.Мусабекова. Шымкент 2006
2. С.Қирабаев, Қ.Мырзалиев. Қазақ әдебиеті. Алматы: Мектеп. 2001 ж.
3. С.Мақпырұлы, Т.Сыдықов. Қазақ әдебиеті. І бөлім.
«Фолиант» баспасы. Астана. 2007 ж.
4.А.Байтұрсынов «Ақ жол». Алматы. «Жалын» 1991 жыл.
04/03/2011