КІРІСПЕ 3
1 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ВАЛЮТАЛЫҚ РЕТТЕУДІ ҚАЛЫПТАСТЫРУ МЕН
6
1.1 Валюталық қатынастарды нарықтық және мемлекеттік реттеудің мәні
1.2 Валюта бағамын қалыптастыруға ықпал ететін факторлардың маңызы 10
1.3 Валюталық саясат – экономикада сыртқы тепе-теңдікті қолдаудың құралы
26
2 ҰЛТТЫҚ ВАЛЮТА ҚЫЗМЕТІНДЕГІ ҚАУІПСІЗДІКТІ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТЕТІН ВАЛЮТАЛЫҚ
34
2.1 Ұлттық валюта қызметін қамтамасыз етудегі негізгі қаржы-экономикалық шараларды
34
2.2 Валюта саясатының макроэкономикалық көрсеткіштерге тигізетін ықпалы
44
2.3 Валюта бағамын тұрақтандыруға валюталық реттеудің әсерін талдау
3 ҰЛТТЫҚ ВАЛЮТАНЫҢ ІШКІ ЖӘНЕ СЫРТҚЫ ТҰРАҚТЫЛЫҚ ЖЕТІСТІГІНЕ ЖЕТУДІҢ
64
3.1 Валюта саясаты механизмін жетілдіру жолдары – экономикалық көрсеткіштерді
64
3.2 Валюталық тәртіптемені ырықтандыру – ұлттық валютаның айырбас бағамын
76
ҚОРЫТЫНДЫ 92
ҚЫСҚАРТУЛАР ТІЗІМІ 95
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
А ҚОСЫМША
100
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ҒЫЛЫМ ЖӘНЕ БІЛІМ МИНИСТРЛІГІ
рЕСПУБЛИКАЛЫҚ МЕМЛЕКЕТТІК ҚАЗЫНАЛЫҚ КӘСІПОРЫНЫ
ЭкономикА және қаржы ФАКУЛЬТЕТІ
Қаржы мамандығы
ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ
Тақырыбы: ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ВАЛЮТАЛЫҚ РЕТТЕУ МӘСЕЛЕЛЕРІ
КІРІСПЕ
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қазақстан Республикасы халықаралық сауда саласында
Қазақстандағы нарықтық реформалардың ерекшелігі болып валюталық саясат мәселесі, негізінен
Валюта саясаты мәселесі, ұлттық валютаның айырбас бағамын қалыптастыру және
Валюталық бағамның өзгеру перспективасы бойынша мәселеге ғалымдар және көптеген
Зерттеудің мақсаты және міндеттері. Диплом жұмысының мақсаты: Валюталық реттеуді,
ұлттық валютаның айырбас бағамының қалыптасуына және оның тұрақтануына ықпал
сыртқы тепе-теңдікті сақтауда валюталық саясаттың, басқа да экономикалық салалармен
ұлттық валютаның жұмыс істеу тиімділігін арттыруды қамтамасыз ететін экономикалық
валюта бағамын реттеуде және тұрақтандыруда макроэкономикалық көрсеткіштерге ықпал ететін
валюталық тәртіптемені ырықтандыруға Қазақстандағы қаржы нарығының ықпал ету мүмкіндіктерін
экономикалық көрсеткіштерді теңдестіру мақсатында валюталық саясат механизмін жетілдіруге қатысты
Зерттеу объектісі ұлттық валюта нарығы дамуының тереңдеуі жағдайында ұлттық
Зерттеу пәні ұлттық экономиканы валюталық реттеу процесінде туындайтын валюта
Зерттеу жұмысының теориялық және әдістемелік негізін валюта нарығының жұмыс
Диплом жұмысының жұмыстың ақпараттық негізі ҚР Президентінің жарлықтары, ҚР
Зерттелетін проблемалардың әдістемелік мәселелерін негіздеуде және шешуде қазіргі экономикалық
Зерттеудің ғылыми жаңалығы ретінде Қазақстанның валюта саясатын қалыптастыру мен
валюталық қатынастарды нарықтық және мемлекеттік реттеуді үйлестірудің қазіргі заманғы
заңнама-құқықтық факторлардың әсерін ескеретін Қазақстанның ұлттық валюта жүйесі қалыптасуының
макроэкономикалық көрсеткіштерге және валюталық бағамның тұрақтылығына әсер ететін факторлардың
отандық экономикаға валюта нарығының тигізетін кері әсерлерін азайтуға бағытталған
ұлттық қаржы нарығының дамуын ескере отырып валюталық тәртіптемені ырықтандыруды
Зерттеу жұмысы нәтижесінің практикалық маңыздылығы алынған теориялық, әдістемелік, практикалық
Диплом жұмысының құрылымы және көлемі. Диплом жұмысы кіріспеден, үш
1 Қазақстан Республикасында валюта саясатын қалыптастыру мен дамытудың
Валюталық қатынастарды нарықтық және мемлекеттік
реттеудің мәні
Сыртқы тепе-теңдіктің жетістігі сыртқы экономикалық қызметті валюталық реттеуге байланысты.
Валюталық реттеудің соңғы объектілері болып, валюта бағамы және төлем
Валюталық реттеудің негізгі құралдары дисконттық, девиздік саясат болып саналады.
Дисконттық саясат (есептік) – Орталық банктің есептік мөлшерлемесінің өзгерісі.
1 сурет Валюталық саясат және валюталық саясат құралдары [5]
Ұлттық валютаның валюта басқыншылығы, ақша құнсыздануы, бағамды көтерудегі валюталық
Валюталық реттеудің мазмұны валюталық шектеудің басымдық ролін анықтайды, батыс
Валюталық шектеу төлем баланстарын теңдестіруге, ұлттық валюта бағамын қолдауға
Валюталық шектеу елдегі резиденттер мен резидент еместердің валюта операцияларын
Валюталық реттеу ақша-несие саясатының бөлігі болып саналады. Ол субъектілердің
Валюталық бақылауды жүзеге асыру экономикалық маңызға ие. Валюталық бақылаудың
Халықаралық Валюта Қоры Жарғысының VІІІ бөліміне сай қолданылған
Валюталық бақылау – валюта операцияларының заңдылығы және мақсатқа сай
Валюталық бақылау тетігіне объект, институттар, нысандар және бақылау әдістері
Біріншіден, инфляцияның төмендеу процесі әдетте өндірістің көлеміне ықпал етеді.
Екіншіден, жоғары деңгейдегі инфляциялы экономиканы тұрақтандыру белгілі бір уақытты
Елдің валюта жағдайы елеулі түрде бұзылған уақытта валюта шектеуінің
Валюта бағамын қалыптастыруға ықпал ететін факторлардың
маңызы
Халықаралық экономикалық операциялар бір валютаны екінші валютаға айырбастаумен байланысты.
«Валюта бағамы айрықша сипаттағы ақша санатын иеленіп, ұлттық және
Ұлттық валютаның айырбас бағамын реттеу үшін айырбас бағамы бойынша
Нақты тиімді айырбас бағамы айырбас бағамының тиісті бағдары болып
«Нақты тиімді айырбас бағамы» ұғымы алғаш рет өзгермелі айырбас
Нақты тиімді айырбас бағамы – қарастырылған валютаның белгілі кезеңдегі
2 сурет Валюта бағамының динамикасы 1993 – 01.12.2006
Ол мынадай формуламен өрнектеледі:
РЭОК = 100 х Пі [∆Si x (Р ÷Рі)]w,
мұнда Пі - елдердің тобы бойынша Қазақстанның тауар айналымындағы
∆Sі - есепті кезеңдегі теңгенің айырбас бағамының өзгерісі. Ол
∆ Sі = Sі™ ÷ Sі° ,
мұнда Sі™ - есепті кезеңдегі теңгенің бағамы, Sі° базалық
Рі – і-елдегі Қазақстанның сауда серіктесіндегі
Р – Қазақстандағы баға деңгейі;
W – жалпы тауар айналымындағы сауда серіктестерінің үлес салмағы.
Елдің сыртқы экономикалық операцияларында басымдық танытқан елдің валютасы индекске
Қазіргі кездегі әлемдік практикада таразылаудың үш сызбасы кең таралған.
Таразылаудың көпжақты сызбасында салмақ ретінде жекелеген елдердің әлемдік экспортта
Таразылаудың модельдік сызбасы салмақ алу үшін үлгілердің сан түрін
Тиімді айырбас бағамдарын пайдалана отырып, олардың индекстер екенін, солардың
Айырбас бағамын реттеудің мақсаты бағаның жағдайға тиісті реакциясын қамтамасыз
Әлемдік пайыздық ставкаға іZ тең пайыздың ішкі ставкасының мәнінде
i
IS LM
BP
i=iZ
Y*
сурет Капиталдың жұмылғыштығы жағдайындағы ашық экономикадағы тепе-теңдік
Мұны кестелік әдіспен былай түсіндіруге
Егер пайыздың ішкі ставкасы әлемдік деңгейден аз болса, онда
Үлгілерді талдау мынадай ең маңызды тұжырымға әкелді: ашық экономикадағы
Техникалық талдауда пайдаланылатын үлгінің өзге түрі ұдайы өзгеріп отыратын
Y=C (Y-T) + I (r) + G + NX
M/P = L (r,Y) LM
rd = rf.
Бірінші теңдеу ІS тауар нарығын сипаттайды. Ол
Екінші теңдеу - LM ақша нарығын сипаттайды. Соған сәйкес
Валюта бағамы шетел ақшасына шаққандағы ұлттық валютаның бағасын білдіріп,
Ұлттық экономикадағы валюта бағамының маңызын Манделла-Флеминг үлгісі көрсетеді. Осы
IS-LM үлгісімен салыстырғанда Манделла-Флеминг үлгісінің бірқатар ерекшеліктері бар. Біріншіден,
Экономикалық саясаттың кейбір шараларының әрекетіне экономика реакциясының сипаты ұлттық
Біріншіден, IS қисығының түрі мен сипаты жабық экономиканы талдаған
Екіншіден, IS қисығының қозғалысына ұлттық валюта бағамының өзгерісі әсерін
Валюта бағамының LM қисығының сипатына әсерін есепке алудың мәнді
Орталық банк ақша базасын да, валюта резервтерінің шамасын да
Өзгермелі валюта бағамы кезінде ақша ұсынымы экзогенді параметр саналып,
Кестелік әдіспен капиталдың ұтқырлық теңдеуін абсцисс белдігіне қосарласа і=іz
Г.Кассельдің теориясын 50-70 жылдары батыстың экономистері дамытып, олардың пікірінше,
С.Брисман тепе-теңдікті еңбекақының, несие пайызы ставкаларының және еңбек өнімділігі
Ағылшын экономисі Х.Хаутеккер тепе-теңдікті жұмыс күшінің үлестік құндарының арақатынасы
Л.Оффисер тепе-теңдікті еңбек өнімділігі мен еңбекақыдан басқа өндіріс факторларынан
Сатып алу қабілетінің тепе-теңдігі теориясы кемшіліктен арылған жоқ. Егер
Қазіргі кезде сатып алу қабілетінің тепе-теңдігі ең маңызды макроэкономикалық
Валюта бағамдары ұлттық валютаның ішкі нарықтағы салыстырмалы сатып алу
Халықаралық жоспарлар бойынша салыстырылатын әр түрлі елдердің ішкі жалпы
Сатып алу қабілетінің тепе-теңдігін есептеу ұқсас тауарлардың бағалары жайында
Г.Кассель сатып алу қабілетінің тепе-теңдігінің маңызын абсолюттендірмей, валюта бағамының
Ағылшын экономисі Т.Грегори ұсынған тұжырым “сатып алу күшінің тепе-теңдігі”
Дж.М.Кейнс өзінің “Ақша реформасы туралы трактат” еңбегінде сатып алу
Сатып алу қабілетінің тепе-теңдігі теориясын ұстанатын экономистер, валюта бағамының
MV=PY,
мұнда M ақша,
V ақша айналысының жылдамдығы,
P бағалар,
Y өндірістің жиынтық көлемі.
Егер ақша айналымының жылдамдығы тұрақты болса, онда ақша мөлшерінің
Л.Н.Красавина сатып алу қабілеті тепе-теңдігінің теориясы бағамның нақты базасы
Біріншіден, бір валютаға немесе валюталар қоржынына (корзинасына) байлануды жүзеге
Біздің пікірімізше, ел бір ғана валютаға бекітуді жүзеге асырғысы
Екінші мәселенің мәнісі мынау: ұлттық экономиканың бәсекеге жарамдылығына беталды
Бір қарағанда, девальвация экспорттың нақты көлемін көбейтуге, импортты азайтуға
Валюта бағамы өзінше шетел валютасына сұраныс пен ұсыныстың келісімінің
Сонымен, валюта бағамдарын қалыптастыру және реттеу процесі көп факторлы
Валюта бағамдарын қалыптастыру процестері және олардың экономиканың нақты және
1.3 Валюталық саясат – экономикада сыртқы тепе-теңдікті қолдаудың
Валюталық және өзге де экономикалық халықаралық қатынастар аясында жүзеге
Сондықтан да, валюталық саясаттың мақсаты негізінен орнықты экономиканың өсуін,
Валюталық саясаттың нақты міндеттеріне мыналар жатады: валюта жүйесі мен
Мемлекет әзірлеген салық-бюджет, ақша-несие және сыртқы экономикалық саясаттардың негізінде
Валюталық саясатты үкіметпен бірлесе отырып Орталық банк ойластырып, ол
Валюталық саясаттың әдістері, нысандары мен бағыттары елдің валюталық-экономика жағдайына,
Абсолютті дербес ұлттық экономикалық саясат, соның ішінде валюталық, несиелік,
Валюталық саясатты заңды түрде, яғни валюталық құндылықтармен ел ішінде
Валюталық саясатты жүзеге асырудың бір құралы – халықаралық
Аймақтық валюталық реттеу экономикалық біріккен бірлестіктердің мысалы, Европа Одағы
Валюта қатынастарын реттеудің қажеттілігінде, сонымен қатар мемлекеттің араласу дәрежесінде
Валюталық реттеу жайында мейлінше нақты анықтаманы А.В.Емелин берген. Оның
Валюталық реттеуді осылай түсіндіру оның атқарымдық аспектісін анықтайды.
Дегенмен, біздің ойымызша, экономикалық белгісіне қарағанда валюталық реттеу ұлттық
Валюталық қатынастарды реттеудің бірнеше деңгейі жеке кәсіпорын, ең алдымен
Валюталық, несиелік және қаржылық саясат арқылы үйлестіру нысанындағы мемлекетаралық
Серіктес елдер арасындағы сауда-экономикалық, валюта-қаржылық, несиелік өзарақатынастарына, олардың халықаралық
Төлем балансын реттеу тетігі әлем елдері валюта саясатының маңызды
Мемлекет тарапынан сондай реттеу мақсатымен қандай да бір шара
Реттеу тетігі дегеніміз мынадай: ақшаға сұраныс ұлғайса, елде экспорт
Аталған тұжырымдаманың үлкен кемшілігі саналатын валюталық шектеуден толық ада
Мемлекеттің экономикаға араласуын жақтайтын Дж.М.Кейнс төлем балансын реттеудің мейлінше
Валюта бағамының төмендеуі тең жағдайда ұлттық өндірістің тауарларын арзандатады.
Республикадағы валюта саясатын қалыптастыру проблемалары мен дамытудың теориялық
Мемлекеттің валюталық саясаты салық-бюджет, ақша-несие сыртқы экономикалық саясаттың негізінде
Сонымен қатар, валюталық саясатты жүзеге асырудың құралы валюталық реттеу
Серіктес елдердің арасындағы сауда-экономика, валюта-қаржы және несие қатынастарымен және
Дегенмен, тауар және ақша нарығындағы бірлескен тепе-теңдік ұлттық табыс
Ұлттық табыстың деңгейі, пайыз ставкасы сондай болғанда сыртқы тепе-теңдіктің
Табыстың көбеюі импорттың өсуіне және басқа тең жағдайларда ағымдағы
Іс жүзінде капиталдың жұмылдырылу деңгейі көп жағдайда белгілі елдің
Экономикада монетарлық биліктің ішкі және сыртқы баланстылыққа бір уақытта
Ұлттық валюта қызметіндегі қауіпсіздікті қамтамасыз ететін валюта саясатының негізгі
2.1 Ұлттық валюта қызметін қамтамасыз етудегі негізгі қаржы-экономикалық
Теңгенің айырбас бағамына ықпал ету немесе бұрынғы деңгейінде
Резервтік мөлшер – өз операцияларын жүзеге асыру үшін коммерциялық
Ұлттық банк резервтегі мөлшерді көбейткен кезде коммерциялық банктер несие
Есептік ставканы өзгерту тетігі де соған ұқсас әрекет етеді.
Валюта нарығының және бағалы қағаздар нарығы құралдарының қарқынды өзара
Алайда резервтік активтерді қолданған кезде шешім қабылдаудың шекараларын анықтайтын
Қазақстанның валюта саясаты — ұлттық валютаның әлемдік қаржы нарығындағы
Алтын-валюта резервтерін қалыптастыру және пайдалану мемлекеттің валюта саясатының
Еркін айырбасталатын валюта резервтері елдің төлем балансын теңестіру үшін
Республиканың төлем балансында көрінетін резервтік активтер ішкі қорланымның
Алтын-валюта активтерінің елеулі көбеюі және ел экономикасына шетел валютасының
Сыртқы нарықта қазақстандық тауарлардың баға бәсекесіне қабілетілігін қолдау үшін
Ішкі валюта нарығына шетел валютасының елеулі түсімінің түсуі жағдайында
Теңгенің орташа салмақталған айырбас бағамы 2003 жылы 1 АҚШ
Теңгенің орташа алынған айырбас бағамы 2005 жылы бір доллар
2005 жылы доллар позициясындағы биржалық сауда-саттық көлемі 2004 жылы
Биржадан тыс валюталық нарықтағы резидент банктердің мәмілелер көлемі 16,6
4 сурет Теңгенің АҚШ долларына, еуроға және ресей
Ресей рублімен және еуромен жасалған операциялардың валюталық нарықтың биржалық
Қолма-қол шетел валютасы нарығында өткен жылдардағыдай долларға артықшылық берілді
Бір жылдың ішінде айырбастау пункттерінің еуроны нетто-сату көлемі 35,4%
Айырбастау пункттерінің ресей рублін сатып алу және сату көлемі
Алдын ала деректер бойынша теңгенің нақты тиімді айырбас бағамының
Ұлттық Банк 2005 жылы 1960,2 млрд. теңгеге қысқа мерзімді
Жоғары банктік өтімділікпен қатар осындай күрт өзгерудің себебі қысқа
Бұл ретте қысқа мерзімді ноталарды өтеу көлемі есептік кезеңде
5 сурет Айналыстағы қысқа мерзімді ноталар
Экономикада сыртқы және ішкі баланстылықты қамтамасыз ету ақша-несие және
6 сурет Ақша-несие және валюта саясатының стратегиялық мақсаттары
Осы мақсаттарды іске асыру үшін сұраныс пен ұсыныс тәуелділігінде
Ақша-несие және валюта саясатының негізгі мақсаты 2003-2004 жылдары орташа
Ақша-несие, валюта саясаты, экономиканың ақша-несие және валюталық реттеуі қаржы
Ақша-несие және валюта реттеуінің 2004-2005 жылдарындағы негізгі құралдары РЕПО
Қайталама нарықтағы репо операцияларының көлемі есептік кезеңде 477,4 млрд.
Кері репо операциялары 6,9 млрд. теңгеге жүргізілді, олар бойынша
2005 жыл ішінде Ұлттық Банк мемлекеттік бағалы қағаздарды сату
Инфляцияны шектеуге (таргетирование) көшуі Ұлттық банктің 2002 жылы басталған
Біздің ойымызша, істің нақты жағдайы мынадай: Ұлттық банк қазір
Елдің алтын-валюта резервтері тауар және қызмет көрсету импортының 3
Ақша агрегаттарының болжамды жылдық өсімі болжанған экономикалық өсу қарқынына
Дегенмен 2005 жылы экономикалық өсудің жоғарғы қарқынының сақталуына қарамастан
2005 жылы ақша базасы 663,0 млрд. теңгеге дейін 14,7%
Резидент еместердің инвестициялық бағалы қағаздарына салынған инвестициясында валюталық
Қазақстандағы нарықтық реформалардың ерекшелігі олардың валюталық қатынастарға үлкен тәуелділігі
Капитал қозғалысын есепке алу айырбас бағамын болжауды айтарлықтай күрделендіреді.
Бірыңғай баға заңы, айырбас бағамының ішкі бағалардың деңгейімен байланысынан
Ұлттық валютаның сатып алу қабілеттілігі оның ішкі бағаларының деңгейіне
Бағам саясатын таңдау инфляциямен күрестің нақты жағдайына, қағида бойынша,
Инфляцияның жоғарғы деңгейі кезінде инфляция қысымының бірінші кезеңінде
Өтпелі экономикалы елдердің айырбас бағамының икемді тәртіптемелерін таңдауы көбінесе
Қазіргі Қазақстан жағдайында айырбас бағамының жүйесін таңдау проблемасы тікелей
Өзгермелі айырбас бағамына артықшылық бере отырып қарама-қайшы факторларды есепке
Біздің ойымызша, Қазақстанға аралас нұсқа ыңғайлы сияқты: айырбас бағамының
Осыған байланысты өзгермелі айырбас бағамы саясатының шеңберінде оның салыстырмалы
Макроэкономикалық тепе-теңдіктің тұжырымдамасы бағдардың мәнін анықтауға негіз болып, ол
Инфляция қарқыны жоғары елдің валютасының бағамы инфляция қарқыны төменірек
Егер инфляция қарқындарының арақатынасының негізінде болуға тиістілігін қарағанда ұлттық
7 сурет Инфляция динамикасы
2005 жылы инфляцияға себепші болған микро және макроэкономикалық факторлардың
Экономикалық өсу баға тұрақтылығы үшін тікелей қауіп болып табылмайды.
Жиынтық сұраныстың жиынтық ұсыныстан барынша асып түсуі тұтыну нарығындағы
Сондықтан да, ел экспортына шетелдің сұранысындағы және импортқа отандық
Айырбас бағамының өзгерісі төлем балансының тепе-теңдігін реттеуде мемлекетке көмектеседі.
Айырбас бағамындағы өзгерістің капитал қозғалысына ықпалы әр түрлі. Елге
Банктердің өндіріс саласынан ажыратылуына байланысты «ақша-тауар ақша» қисынды байланысы
Екі-үш жыл бұрын 2005 жылы құнсыздану деңгейін 3-5%-ға дейін
Елдегі әлеуметтік даму көрсеткішінің болжамы да біраз мәселені туындатады.
БҰҰ-ның деректері бойынша кедейшіліктің бірыңғай деңгейдегі (5-20%-ға жуық) аймағына
Халықтың 50%-ы 2 және 4 доллардың аралығындағы аймақта тұрды.
Өзге елдердің тәжірибесі көрсеткендей және әлемдік банк ескерткендей мұнай
Валюталық саясаттың өзін және соған байланысты процестерді ұғынатын мезгіл
Елдің негізгі экономикалық мақсаттары әдетте мыналар болып саналады:
тұрақты экономикалық өсім;
жұмыспен қамтылудың жоғары деңгейі (жұмыссыздықтың төмен деңгейі);
бағаның тұрақтылығы (құнсызданудың төменгі деңгейі);
сыртқы экономикалық тепе-теңдік (төлем балансының тепе-теңдігі).
Тең құқықты және өзара байланысты осы төрт мақсаттың дәстүрлі
Ондай жағдайда шаруашылық мақсаттарға әлеуметтік мақсат табыстарды және меншікті
Мемлекет әзірлеген экономикалық саясаттың негізінде сыртқы экономикалық, бюджеттік, ақша,
Валюталық саясаттың өзін және соған байланысты процестерді ұғынатын мезгіл
Валюталық бақылау органдары мен агенттерінің тізбесін қайта қарау керек.
Экономикалық қауіпсіздікті қамтамасыз ету мақсатында Ұлттық банк, ҰҚК, МКА
Валюталық бақылау қызметінің негізгі бағыттарын келесі сурет түрінде бейнелеуге
8 сурет Валюталық бақылау қызметтерінің арақатынасы
2000-2004 жылдардағы нақты өсумен салыстырғанда олардың бірқатар азайғаны болжанды.
1 Кесте Елдің 2007-2008 жылдарға арналған макроэкономикалық көрсеткіштерінің болжамы
Көрсеткіштер
2008 2009
ЖІӨ, млрд. Тенге 8065,4 9183,8 10471,6
ЖІӨ-ге шынайы өзгеріс, %-ға 108,3 108,3 108,9
ЖІӨ, млрд. АҚШ долл. 63,5 74,1 87,3
Бағаның тұтыну индексі (орт. жылға), % 5-7 5-7 5-7
Өнеркәсіп өнімінің көлемі, %-ға 107,3 107,6 108,8
А-ш-ғы жалпы өнімнің көлемі, %-ға 102 102,2 103
Тауарлар экспорты, млн. долл. 29,1 29,0 27,8
Тауарлар импорты, млн. Долл. 23,1 24,7 25,8
Мұнайға әлемдік баға, долл/барр. 47 44 40
Ескерту - 2006 жылға арналған бюджет Жобасы деректері бойынша
Жоғарыдағы кестеден көріп отырғанымыздай шикізатты экспорттау арқылы әлеуметтік проблемаларды
Валюталық реттеудің негізгі міндеттері болып:
- Қазақстан Республикасында валюталық құндылықтардың айналысының тәртібін белгілеу;
- Қазақстан Республикасының дүниежүзілік экономикаға одан әрі
- валюталық операциялар мен капитал легі жөніндегі
Жоғарыдағы Заңда атап көрсетілгендей мемлекет тарапынан валюталық саясатқа және
Валюта бағамын тұрақтандыруға валюталық реттеудің әсерін талдау
Валюталық бағамды реттеудің маңызды құралы ұлттық валютаның айырбасталымдылық тәртіптемесі
1999 жылы еркін өзгермелі валюта бағамын енгізу еркін нарық
Инфляцияның қарқынына қарағанда девальвацияның қарқынын монетарлық биліктердің әлденеше аз
Елдің өзгермелі валюта бағамының тәртіптемесін таңдау экономикалық саясаттың мақсатына
9 сурет Қаржы құралдарының түрлері бойынша алтын-валюта
Валюта бағамдарын реттеуге бағытталған ресми валюта басқыншылығын жүргізген кезде
Орталық банктер ұлттық ақша бірлігі бағамының қозғалысына валюта басқыншылығын
Валюта басқыншылығы – елдің төлем балансының тапшылығы кезінде ұлттық
Валюта басқыншылығы валюта бағамына нысаналы, бірақ қысқа мерзім ішінде
Әрбір мемлекет валюта басқыншылығын жүзеге асырған кезде меншікті мақсаттарын
Бір елдің шеңберінде жүргізілген валюта басқыншылығының салыстырмалы тиімсіздігін жете
Өздерінің үйлестірілген әрекеттерінің нәтижесінде жеткілері келген доллар бағамының құлдырауы
Ереже бойынша валюта басқыншылықтары спотты валюта нарығында өткізіледі. Алайда
Қазақстанның монетарлық билігі споттық нарықта басқыншылықты әрқашан өткізеді.
Басқыншылықтың валюта бағамына әсер етуіне жәрдемдесетін бірнеше трансмиссиялық арналарды
Қоржын балансының тәсілдемесі. Инвесторлар өздерінің қоржындарында ұстайтын шетелдік және
Өтімділік негізіндегі тәсілдеме. Нарықтағы тұрлаусыздық кезеңінде басшылықтың жәрдемімен Орталық
Дабылдық тәсілдеме. Осы түсіндірмеде ағымдағы валюта бағамы
Ақша-несие саясаты саласындағы өзінің ниетін Орталық банк жүргізіп отырған
Бағдарламалық «дабылдық» (шум) тәсілдемесі. Нарыққа қатысушылар техникалық талдаудың
Біздің көзқарасымыз бойынша, бағдарламаның «дабылдық» (шум) тәсілдемесі Қазақстан үшін
Басқыншылық ресми түрде ашық нарықтағы тікелей операция ретінде
Ақша-несие реттеуінің органы ретінде ұлттық экономика субъектілері арасында беделі
Айықтырылған басқыншылық арқылы валюта бағамын көтеруге жол бермес үшін
Талдаудың нәтижелері бойынша бірнеше тұжырым жасауға болады: басқыншылықтар валюта
Алайда табысты басқыншылықтың жоғары үлесіне қарамастан қаржы сілкінісі кезеңдерінде
Айырбас бағамы тәртіптемесі ауысқаннан кейін Қазақстан экономикасының дамуы
Валюта бағамының тұрақсыздығын тереңдететін капиталдың алыпсатарлық қозғалысын болдырмау валюталық
Қазақстандағы валюталық шектеу жүйесі мынадай қалыпта көрінуі мүмкін: операцияларды
Сонымен, зерттеу нәтижесінде валюта бағамын реттеу құралдарына валюталық шектеу
Дегенмен, ұлттық валютаның айырбас бағамының тұрақсыздығын тереңдететін, сол
Ұлттық валютаның ішкі және сыртқы тұрақтылық жетістігіне жетудің жолдары
3.1 Валюта саясаты механизмін жетілдіру жолдары – экономикалық
Қазақстан нарықты экономикаға көшкен кезде нарықтық инфрақұрылымдарды, соның
Жинақталған мәліметтерге байланысты Қазақстанда валюта тәртіптемесін (режим) ырықтандыру бірнеше
2002-2005 жылдарда валюта реттеуін жетілдіру бойынша негізгі бағыт валюта
2 кесте Қазақстан Республикасының валюта саясатын жүзеге асыру кезеңдері
Кезеңдер Валюта саясатының бағыттары Шаралар
1993-1996ж.ж. Ұлттық валюта-теңгені енгізу Бағам-басқарылатын, құбылмалы. Белгіленген бағам бойынша
1996-1999ж.ж. Шетел инвестицияларымен байланысты
ағымдағы халықаралық мәмілелер бойынша төлемдер мен аударымдардың орындалуы бойынша
1999-2002ж.ж. Теңгенің еркін өзгермелі бағамының тәртіптемесіне көшу. Бағам-еркін
2002-2003ж.ж. Ұлттық валютаны тұрақтандыру Экономиканы «долларсыздандыру» процесі, қаржы нарығының
2 кестенің жалғасы
Кезеңдер Валюта саясатының бағыттары Шаралар
003-2005ж.ж. Валюта тәртіптемесін ырықтандыру бағдарламасы Валюталық реттеудің және валюталық
Ескерту – ҚР ҰБ материалдары бойынша автор құрастырды.
2002-2005 жылдарда валюта реттеуін жетілдіру бойынша негізгі бағыт валюта
Жүргізілу техникасы бойынша барынша сенімді және айқын валюта операциялары
Шетел валютасымен іске асатын операциялар секілді теңгемен
Лицензиялау тәртібін ықшамдау мақсатымен лицензия алғанда келісімге келетін мемлекеттік
Валюталық заңдардағы өзгерістерге орай айырбас пунктері арқылы қолма-қол
Қолма-қол валюта нарығының орнықты өсуі жеке тұлғалардың республикадан қолма-қол
Мемлекеттік органдардың тарапынан болатын артық бақылаудан валюта операцияларының жекелеген
Сенімді және толық статистикалық есепті қамтамасыз ету, резидент еместердің
Экспорттық ақша түсімінің қайтарылмаған көлеміне және кеден органдарының техникалық
Ұлттық экономиканың аспектісінде резервтік активтер сыртқы экономикалық операцияларды дербес
Төлемдерге қарағанда сыртқы түсімдердің орнықты артуы негізінде резервтердің шамадан
Егер сыни шекті деңгейден, резервтердің шамасының төмендегені байқалса, өкімет
Қазақстанның валюта саясаты әлемдік қаржы нарығында ұлттық валютаның тұрақтылығын
Төлем балансының тапшылығын қаржыландырудың үш әдісі бар: шетелдік үкіметтер
2005 жылдың ішінде энергия тасымалдағыштарға бағаның өсуінің жаңа орамы
2005 жылы тауарлар экспорты 2004 жылғы осындай көрсеткіштен 37%
3 кесте Қазақстанның төлем балансы (млн АҚШ доллары)
2003 2004 2005 2005
І жарты жылдық II жарты жылдық
1 2 3 4 5 6
А. Ағымдағы шот -272,6 454,9 -485,7 692,7 -1178,4
Сауда балансы 3679,0 6785,4 10321,8 4970,1 5351,7
Экспорт 13232,6 20603,1 28300,6 13266 15034,6
Импорт -9553,6 -13817,7 -17978,8 -8295,9 -9682,9
3 кестенің жалғасы
1 2 3 4 5 6
Қызмет көрсету балансы -2040,4 -3027,0 -5215,4 -1947 -3268,3
Экспорт 1712,3 1999,1 2251,0 1016 1235,1
Импорт -3752,7 -5026,2 -7466,4 -2963 -4503,4
Кірістер балансы -1746,6 -2815,3 -5179,7 -2253,2 -2926,4
Тартылған кредиттер мен заемдар бойынша сыйақы төлемдері -277,5 -410,2
Тікелей инвесторлардың кірістері -1448,3 -2331,8 -4611,5 -1987,4 -2624
Ұлттық Қордың резервтері мен активтері бойынша сыйақы 191,7 258,5
Басқасы (нетто) -212,5 -331,8 -160,3 -86,6 -73,7
Ағымдағы трансферттер -164,7 -488,2 -412,4 -77,1 -335,3
В. Капиталмен және қаржымен операциялардың шоты 2738,0
Капиталмен операциялар шоты -27,8 -20,3 13,9 15,8 -1,9
Қаржылық шот 2765,8 4509,2 517,9 -687,5 1205,4
Тікелей инвестициялар 2213,4 5391,6 1721,1 -51,8 1772,9
қаржыландыру (нетто) 4479,6 9614,9 6170,0 2516 3654
өтеу -2266,2 -4223,3 -4448,9 -2567,8 -1881,1
Портфельдік инвестициялар -1891,0 -417,8 -4044,0 19,2 -4063,1
оның ішінде: Үкіметтің еуробондтары 54,3 21,2 -59,8
Туынды қаржы құралдары (нетто) 15,9 -46,4 -112,6 -127 14,4
Басқа да орташа және ұзақ мерзімді инвестициялар 2188,3 1947,5
Сауда кредиттері 47,2 16,8 113,4 -5,2 118,6
ҚР Үкіметі кепілдік берген -0,8 91,0 -34,1 -10,6 -23,5
Басқалар (нетто) 48,0 -74,2 147,5 5,4 142,1
Заемдар 1866,1 1930,7 2074,1 880,3 1193,7
ҚР Үкіметі тартқан 57,4 -65,7 -848,0 -355 -493,1
Қаржыландыру (игеру) 204,2 199,7 85,8 28,7 57,2
Борышты өтеу (есептелгені) -146,9 -265,4 -933,8 -383,6 -550,2
3 кестенің жалғасы
1 2 3 4 5 6
Басқалары (нетто) 1808,7 1996,4 2922,1 1235,3 1686,8
Басқасы (нетто) 275,0 0,0 0,0 0,0 0,0
Басқа да қысқа мерзімді капитал 239,2 -2365,7 766,0 -1403
С. Қателер мен қалып қойғандар -931,9 -944,9 -1990,9 -923,7
Д. Жалпы баланс 1533,5 3999,0 -1944,7 -902,7 -1041,9
Е. Қаржыландыру -1533,5 -3999,0 1944,7 902,7 1041,9
ҚҰБ-нің резервтік активтері -1533,5 -3999,0 1944,7 902,7 1041,9
ХВҚ-ның кредиті 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0
Ескерту - ҚР ҰБ материалдары бойынша автор құрастырды.
Тауарлардың таза экспортынан кірістердің айтарлықтай өсіміне қарамастан, олар ағымдағы
Мұнайға және басқа да шикізат тауарларына экспортерлер шетелдік қатысуы
Ресурстардың нетто-әкетілуі, сондай-ақ ағымдағы трансферттер бойынша да тіркеледі (2005
Шетелдік инвестициялардың қатысуымен өндіру саласындағы жобаларды одан әрі дамыту
Тікелей инвестициялар бойынша ресурстардың нетто-келуі қысқарған кезде ең алдымен,
Шетелдік капиталды ауқымды тарту ішкі несиелеу көлемінің ұлғаюына, сол
Дамыған елдердің көпшілігінде валюта нарығын ырықтандыру екі кезеңнен өтті:
Электронды дилингтік және делдалдық жүйелерді қолдану әлемдік
Осы тарауды қорытындылай келе келесі пікірді жасауға болады, себебі
Қазіргі кезде Қазақстанда валюта нарығына қатысушылардың операциясын мемлекеттік реттеуді
3.2 Валюталық тәртіптемені ырықтандыру – ұлттық валютаның айырбас
Ұлттық валютаның ішкі және сыртқы тұрақтылығына жету, инфляциялық процестерді
Ақша түсімінің көлемі мен бағыттарына бақылау жасаудан басқа валюталық
Валюта көлемі бойынша негізінен экспорттаушы кәсіпорындардың валюта түсімін міндетті
Республика әлемдік экономикаға неғұрлым көбірек бетбұрса оның ақша-несие және
Валюта тәртіптемесін ырықтандыруды үш кезеңмен жүргізу ұйғарылды. 2002-2005-жылдарға есептелген
Бірінші кезеңде монетарлық билік бірқатар лицензияланатын валюталық операцияларға қатысты
Қазақстан Республикасында валюта тәртіптемесін ырықтандыру Бағдарламасының бірінші кезеңін жүзеге
Мына валюта операциялары лицензияланудан шығарылды:
- экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымына кіретін және
- резидент банктердің резидент еместерге 180 күннен астам мерзімге
2. Сол мөлшерді халықаралық практикамен сәйкестендіру мақсатымен валюта операцияларын
3. Үкімет айқындаған тауарлардың жекелеген тізбесінің экспорты бойынша қаржыларды
4. Лицензиялау тәртібі елеулі түрде жеңілдетіліп,ықшамдалды.
5. Банктердің айырбас пункттерінде айырбас операцияларын өзге де банк
Еуразиялық экономикалық одақ шеңберінде Ұлттық банк валюталық реттеу және
Инвестицияны жүзеге асыру және жеке тұлғалардың шоттар ашу тәртібінің
2005-2009 жылдардағы екінші кезеңде ұзақ мерзімді сипаттағы капитал операцияларына
2010 жылдан кейінгі үшінші кезеңде барлық валюталық шектеулерді алып
Ырықтандыру тұжырымдамасын әзірлеген кезде валюта тәртіптемесіне байланысты мына жағдайлар
Монетарлық билік қисынға келтірген ырықтандыруды іске асыру принципінде (экономикалық
Жалпыға мәлім, мерзімді мәмілелер шеңберінің валюта нарығында алыпсатарлық ұйымдастырылады.
Қазақстанда валюта тәртіптемесін ырықтандыру тұжырымдамасы Польша, Венгрия, Чехия сияқты
Яғни, бұл елдерде ырықтандыруды жүзеге асырудың жалпы ерекшеліктері мыналар
Қазақстанда ырықтандыруды жүзеге асырған кезде, төтенше ахуал туындаған жағдайда
2005 жылғы 21-22 қыркүйекте ЕурАзЭҚ қатысушы мемлекеттерінің орталық (ұлттық)
Дөңгелек үстелдің жұмысына ЕурАзЭҚ елдерінің, сондай-ақ Литваның, Польшаның және
Кездесу барысында өтпелі экономикасы бар елдердің орталық банктеріне тән,
Валюталық саланы кеңінен ырықтандырудың өзіндік дәлелі бар. Алайда, оны
Экспортқа шығарылуы шетел валютасының ішкі валюта нарығындағы ұсынысының негізгі
Біздің ойымызша, реформалар импортты алмастыратын және экспорттық әлуетті кеңейтетін
Қазақстанның жалпы өндірістік қорларындағы мемлекеттің үлесі 20-30% құрайтын болғандықтан
Қазақстандағы валюта тәртіптемесін ырықтандыру бірінші кезеңде резиденттердің капиталдарының республикадан
Қазіргі кезде Қазақстанда шетел капиталының ағынына және резидент еместердің
Қазақстанға шетел капиталының, бәрінен бұрын қысқа мерзімдісінің көп мөлшерде
М.Ф.Монтес пен В.В.Попов ұсынған валюта дағдарыстарының түрлеріне екі жақты
Қазіргі күні Қазақстан Республикасы борышқорлық дағдарыс проблемасымен соқтығысқан жоқ.
Дегенмен, 2003 жылы сыртқы қаржыландырудың құрылымы мен көлемі көзге
Жоғарыда келтірілген мән-жайдың негізінде Қазақстан экономикасына қысқа мерзімді инвестицияның
Чилиде қолданылатын ең белгілі тәсілдемелердің бірі жыл бойына қайтарылмаған
Оқиғаның осылайша өрбуін болдырмау үшін лицензиялауға жатпайтын, шетелдерде есеп
Қазіргі кезде Ұлттық банк өкілетті банктердің қызметтерін лицензиялаудан басқа
Біздің ойымызша, банктердің операцияларының деректері қаржыдан тыс активтерге қаржы
Қазақстандағы валюта тәртіптемесін ырықтандырудың мәні көбінесе лицензиялануға жататын, яғни
Біздің пікірімізше, минералдық ресурстардың әлемдік жағдайының нашарлауы себепші
Біздің көзқарасымызша, бірінші кезеңде осы бағытта валюта тәртіптемесін ырықтандыру
Валюта тәртіптемесін ырықтандыру процесі барлық категориялардағы валюталық операциялар жөнінде
Қазіргі уақытта мәмілелердің мөлшері мен сомасы, валюта заңын бұзу
Жүйеленген ақпараттың болмауы төлем балансын талдауды, валюталық реттеу әдістерінің
Ғылыми әдебиеттерде Қазақстан экономикасына шетел капиталы ағынының, соның ішінде
Валюта операцияларын тіркеу секілді валюталық шектеудің есептік сипатының мәнділігін
Валюталық реттеудің талаптарын жұмсарту сыртқы экономикалық қызметке қатысушылар көбірек
Валюта тәртіптемесін ырықтандыру жөніндегі негізгі қауіптену мынаған саяды: экспорттаушылардың
Біріншіден, егер Ұлттық банктің тиісті лицензиясында өзге ештеңе қаралмаса,
Сондай-ақ резиденттер арасындағы операциялар бойынша төлемдер мен аударымдарды ұлттық
Екіншіден, шетелдің бағалы қағаздарын инвестициялау әжептәуір жоғары трансакциялық шығындармен
Бұдан басқа, банктерге қатысты қолданыстағы талап бойынша республиканың ішкі
Үшіншіден, егер экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымына мүше елдерде,
Осы операциялар Ұлттық банкте тіркелуге жатқызылып, ол резиденттің қаржыларының
Егер шетелде шоттың болу қажеттілігі жұмыс, оқу, емделу мақсатынан
Төртіншіден, резиденттердің бағалы қағаздарына қысқа мерзімді жұмсалым түрінде капиталдың
Оның көлемі қаржы институттарында тәуекелдікті басқарудың тиімді ішкі жүйесінің
Жалпы алғанда шектеудің бірте-бірте күшін жоюмен және валюталық бақылау
ҚОРЫТЫНДЫ
Валюта саясаты мәселесі, ұлттық валютаның айырбас бағамын қалыптастыру және
1. Мемлекеттің валюталық саясаты салықтық-бюджеттік және ақша-несие сондай-ақ сыртқы
2. Ұлттық, халықаралық, аймақтық деңгейде жүзеге асырылатын халықаралық есеп
3. Ұлттық валюта қызметіндегі қауіпсіздікті қамтамасыз етудің негізгі мақсаты
4. Қаржы-экономика саласында төлем жүйесінің тиімділігі мен қауіпсіздігін одан
5. Қазақстанның валюта саясатының басымды бағыты болып, ұлттық валютаның
6. Артық ақша массасын байланыстырудың дәстүрлі тәсілі Ұлттық банктің
7. Валюта саясаты механизміне сай экспорттық-импорттық операцияларды жүзеге асыру
8. Мемлекеттің қаржы және сыртқы экономикалық саясаттарының негізінде валюталық
9. Валюталық саясатты үкіметпен бірлесе отырып Ұлттық банк ойластырып,
10. Валютамен халықаралық мәмілелердің жасалу орыны валюта нарығы болып
11. Қазақстан нарықты экономикаға көшкен кезде нарықтық инфрақұрылымдарды,
12. Валюталық тәртіптемені ырықтандыру шеңберінде соңғы жылдары жүргізілген жұмыстың
қысқартулар тІзімі
ЕДБ – Екінші деңгейдегі банктер
ДС – Депозиттік сертификаттар
АШ – Алыс шетел
КУПА – Зейнетақы активтерін басқару комиссиясы
ҚРҰБ – Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі
ХВҚ – Халықаралық валюта қоры
ЖІӨ – Жалпы ішкі өнім
ЭЫДҰ – Экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымы
НТАБ – Нақтылы тиімді айырбас бағамы
ЕАВ – Еркін айырбасталатын валюта
КАSЕ – Қазақстан қор биржасы
ШТИ – Шетелдік тікелей инвецтициялар
ТШИ – Тікелей шетел инвестициясы
ППС – Сатып алу қабілеттігінің тепе-теңдік
ЕурАзЭҚ – Еуразия экономикалық одағы
СДР – арнаулы алыс-беріс құқығы, арнаулы өзара көмек құқығы
РЦБ – Бағалы қағаздар нарығы
ЖҰӨ – Жалпы ұлттық өнім
ГНПФ – Мемлекеттік жинақтаушы зейнетақы қоры
СВОП – Үш айдан кейін қайтара айырбастау міндеттемелік Ұлттық
РЕПО – Қысқа мерзімді капиталды тартуға арналған қаржы құралы.
OOИУПА -зейнетақы активтік инвестициялық басқаруды жүзеге асыратын
НТАБ − нақты тиімді айырбас бағамы
ҰҚК – Ұлттық қауіпсіздік комитеті
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Г.Т.Әбдіқадырова. Валютное реглирование в РК. Оқу құралы 2004ж.
Доллан Э.Дж. и другие. Деньги, банковское дело и денежно-кредитная
Артемов Н.М. Валютные ограничения. - М.: 2001. – 102
Смыслов Д.В. Валютная сфера и экономика России: механизмы взаимодействия
Государственное регулирование рыночной экономики / Под общ. ред. Кушлина
Григорук Н.Е. Статистический учет внешнеторговых операций: международный опыт и
Баймуратов У.Б. Национальная экономическая система.- Алматы: Ғылым, 2000.- С.
Чумаченко А.А. Концепция макроэкономического равновесия как теоретическая основа валютной
H. Фейт. Валютное регулирование в переходной экономике // Проблемы
Пебро М. Международные экономические, валютные и финансовые отношения. Пер.
Красавина Л.Н. Международные валютно-кредитные и финансовые отношения.- М.: Финансы
Сухов М.И. Государственное регулирование валютного рынка России: актуальные проблемы
Дж. М. Кейнс. Трактат о денежной реформе.- М., 1925.
Дж. М. Кейнс. Общая теория занятости, процента и денег.
От утечки капитала к его привлечению (материалы “круглого стола”)
Инструкция о порядке размещения части средств во внутренние активы.
Челекбай А.Д. Проблемы достижения внешней сбалансированности в экономике Казахстана.
Национальный банк Казахстана. Годовой отчет 2005г. - Алматы, 2006
Моисеев С. Инфляционное таргетирование: международный опыт и российские перспективы
Бункина М.К., Семенов A.M. Основы валютных отношений.- М.: Юрайт,
Киреев А. Международная экономика. – М.: Международные отношения, 2000,
Годовой отчет Национального банка Казахстана за 2000 год -
Статистический бюллетень Национального банка Казахстана за 20002001 гг. -
Экономическое обозрение Национального банка Казахстана за 19992001 гг. -
Вестник Национального банка Казахстана за 2002-2005 годы, -Алматы.
Закон Республики Казахстан от 24 декабря 1996 года №
Закон Республики Казахстан от 13 июня 2005 года №
Правила проведения валютных операций в Республике Казахстан. Утверждены Постановлением
Инструкция об организации экспортно-импортного валютного контроля в Республике Казахстан.
Инструкция об организации экспортно-импортного валютного контроля в Республике Казахстан.
Монтес М.Ф., Попов В.В. “Азиатский вирус” или “голландская болезнь”?
Taylor M. “The Balance of Payments: New Perspective on
Ершов М.В. Валютно-финансовые механизмы в современном мире. Кризисный опыт
Иришев Б.К. Денежно-кредитная политика: концепция и механизм. АлмаАта: Галым,
Михайлушкин А.И., Шимко П.Д., Международная экономика. - М.: Высшая
Звонова Е.А. Международное внешнее финансирование в современной экономике. –
Мовсесян А.Г., Огнивцев С.Б. Международные валютно-кредитные отношения. – М.:
Правила лицензирования деятельности, связанной с использованием валютных ценностей. Утверждены
Правила регистрации валютных операций, связанных с движением капитала. Утверждены
Мэнвилл Дж. Хэррис. Международные финансы. -М.: изд. “Филинъ”, 2003,
Джон Эванс, Международные финансы: рыночный подход. -Алматы, Изд. дом
Кенжегузин М.Б., Додонов В.Ю., Шевелев С.А.. Формирование и реализация
Моисеев С.Р. Политика валютных интервенций центральных банков: сущность, теневые
Платежный баланс Казахстана за 1997-1998 гг (Вестник Национального Банка
Челекпаев А. Долларизация и ее последствия // Финансы Казахстана,
Нурсеит Н. Долларизация и возможные пути ее преодоления //
Концепция развития финансового сектора Республики Казахстан на период до
Кулекеев Ж. Роль денежно-кредитной политики в оздоровлении экономики //
А қосымша
А.1 сурет Экспорт-импорттық валюта бақылауының сызбанұсқасы
103
150
Валюта бағамы тәртіптемесін (режимін) реттеу
Бағамды көтеру (ревальвация)
Валюталардың айырбастылығын реттеу
Девиздік валюталық саясат (валюталық басқыншылық)
Ағымдағы валюталық
саясат
Валюта нарығындағы сатылым көлемдерінің тұрақтылығы
Ақшаның құнсыздануы (девальвация)
Валюталық резервті әртараптандыру (диверсификация)
Дисконттық валюталық саясат
Құрылымдық валюталық саясат
Валюталық саясат
??????????? ??????? ?????????, ??????
??????????? ??????? ??????, ????. ?????
??????
200
180
160
140
120
100
80
60
40
20
0
????. ?????
4 ???.05
3 ???.05
2 ???.05
1 ???.05
4 ???.04
3 ???.04
2 ???.04
1 ???.04
450
400
350
300
250
200
150
100
50
0
тенге/ресей рублі
тенге/доллар
тенге/еуро
%
2005 тамыз
Уәкілетті банк
Кеден органдары
Түскен төлемдер туралы мәлімет
Тауарлардың нақты қозғалысы жөніндегі мәлімет
Жүргізілген операциялар туралы мәлімет
Жүргізілген операциялар туралы мәлімет
Экспорттық-импорттық влюта бақылауының нәтижеері жөніндегі еркін ақпарат
Кеден комиттеттері
Ұлттық банк
Шетелдегі шоттардағы ақшалардың қозғалысы туралы мәліметтер
Уәкілетті банк
Мәміле төлқұжаты
Хабарлама
Мәміле төлқұжаты және өзара шарт
Кеден органы
Экспорттаушы/импорттаушы
ж ы л д а
Шет ел инвестицияларының артуы
Қолма-қол валюта және валюталық депозиттер
2005 шілде
2005 мамыр
2005 наурыз
4
3
2
1
0
-1
-2
-3
Облигациялар және басқа да бағалы қағаздар
Қаржы нарығының
құралдары
монетарлық алтын
млрд. долл.
31.12.00
31.12.04
31.12.03
31.12.02
31.12.01
31.12.05
6000
5000
4000
3000
2000
1000
0
Валюталық бақылаудың агенттері (уәкілетті банктер және уәкілетті ұйымдар)
Ұлттық валюта бағамының тым ауытқымауы
Жалпы қамтылуы
Жалпы баға деңгейінің тұрақтануы
Пайыздық ставканың деңгейі
Даму қарқыны
Экономикадағы ақшаның бағыты
Ақырғы
Аралық
Әрекет уақыты бойынша
Ішкі факторлар
Төлем балансының тепе-теңдігі
Валюта нарығының тұрақтылығы
Сыртқы факторлар
Таралу шекаралары бойынша
Мақсаттар
Валюта саясатының құралы
Қазақстан Республикасының резиденттері (заңды және жеке тұлғалар)
Валюталық бақылаудың негізгі органы – Ұлттық банк
Ел экономикасының экспорттық бағытталуын күшейту
Валюталық реттеудің
өзге органдары
бір жылдағы орташа инфляция
-4
-5
жылдың аяғындағы инфляция
Ақша массасының көлемі
%
2005 жыл
2004 жыл
2003 жыл
2002 жыл
2001жыл
9
8
7
6
5
4
3
2
1
0
8,4
5,9
6,4
6,9
7,6
6,4
6,6
6,8
6,7
7,5
Инфляция динамикасы