МАЗМҰНЫ:
Кіріспе:
1 Зерттелген кәсіпорында бухгалтерлік есепті ұйымдастыру
1.1 Зерттелген кәсіпорынның техникалық экономикалық сипаты.
1.2 Есеп саясаты.
1.3 Еңбекақының түрлері мен формалары.
2 Еңбекақы есебін ұйымдастыру
2.1 Зерттелген кәсіпорында еңбекақы есебінің ерекшеліктері.
2.2 Еңбекақыны есептеу тәртібі.
2.3 Еңбекақыдан алынатын ұсталымдар.
3. Еңбек және еңбекақыны талдау және олардың
3.1 Еңбекақының негізгі көрсеткіштерін талдау.
3.2 Еңбекақының аудиті.
3.3 Еңбекақының есебін жоғарғы сатыға көтеру жолдары.
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер
КІРІСПЕ
Қазіргі таңда кез келген кәсіпорынды басқару жүйесінде бухгалтерлік есеп
Шаруашылық жүргізудің қазіргі жағдайында шаруашылық жүргізуші субъектілерінің күрделі экономикалық
Экономиканың барлық саласындағы кәсіпорындардың иелері мен еңбек ұжымдары шикізат
Есепке алынған ақпараттардың көмегімен шаруашылық жүргізуші субъектілердің және олардың
Экономиканың саласындағы мамандар, оның ішінде, бірінші кезекте, бухгалтерия қызметкерлері
Дипломдық жұмыстың негізгі мақсаты – еңбекақы есебі, оны талдау,
Еңбекақы түрлері мен нысандары;
Еңбекақыны аудару тәртібі және одан алынатын ұсталымдарды анықтау;
Еңбекақысын төлеу және оны ұйымдастыру жолдарымен танысу;
Еңбекақы аудитін жүргізу тәртібін қарастыру;
сияқты негізгі мәселелер қарастырылады.
Қарастырылып отырған жұмыстың негізгі обьектісі ААҚ «ТұранӘлем Банкісінің» Маңғыстау
Жұмысшылар мен кызметкерлердің істеген жұмыстарына толтырылған алғашқы құжаттар мен
Еңбекақы есебі келесі қағидаларды қамту керек:
Кәсіпорынның еңбекақы қорының дұрыс қолданылуын бақылау;
Еңбекақы есебінің уақытында және нақты көрсетілуі;
Бухгалтерлік және статистикалық есеп беруді ұйымдастыру;
«Еңбекақы есебі, оны талдау және жетілдіру жолдары» тақырыпты дипломдық
I Зерттелген кәсіпорында бухгалтерлік есепті ұйымдастыру
1.1 ЗЕРТТЕЛГЕН КӘСІПОРЫННЫҢ ТЕХНИКА-ЭКОНОМИКАЛЫҚ СИПАТЫ.
«ТұранӘлем Банкі» өзінің құрылу тарихын 1925 жылдардан бастап келеді.
Бүгінгі таңда Қазақстан Республикасында «ТұранӘлем Банкі» өзінің ірі филиалдық
«ТұранӘлем Банкі» бірнеше бағыт бойынша жұмыс істеп келеді. Бұлардың
Қарастырылып отырған жұмыстың негізгі зерттеу объектісі болып ААҚ ТұранӘлем
Маңғыстау аймағы бүгінгі таңда еліміздіңң ірі банктерінің алысты меңзеген
Қаржылық қорытынды
2002 2003 2004
Табыс 627916 1132498 877125
Шығын 401242 937496 259569
Пайда 226673 195029 617556
Бұл кестеде банктің табыс көлемі аз бола тұрса да,
Операциялық бөлім. Филиалдың клиенттік базасы
Шот атауы 2002 2003 2004
Ағымдағы 2,123 2,138 2,468
Соның ішінде
KZT 1,547 1,530 1693
USD 355 369 428
EUR 25 37 62
RR 194 201 248
т.б. 2 1
Ссудалық 176 597 Жоқ
Депозиттік 24 14 47
Баланстан тыс 243 406 381
Жоғарыдағы мәліметтерге қарағанда банктің халықты өзіне тарту жағынан
Халыққа сатылған валюта
Ағымдағы жылда 9706472 АҚШ доллары, 869978 евро, 416120 рубль
Жеке тұлғаларға өнім бойынша берілген кредиттер
Тауар түрі Кредит көлемі Соммасы
Халық тұтынатын тауарлар 369 30271
Жедел 1446 938136
Автомобиль 208 87080
Қызметкерлер 93 89583
Қолданылған авто 30 21647
Ипотека 162 381700
Карточкалар 3 2128
БАРЛЫҒЫ 2311 1550521
Бұл 2004 жылғы берілген кредит. Ал алдыңғы жылдармен салыстыратын
кесте
ЖАЛПЫ ЕРЕЖЕЛЕР
1.1 "ТұранӘлем Банкі" Акционерлік
1.2 Филиал "ТұранӘлем Банкі" Акционерлік
1.3 Филиал қызметінің мақсаты Банк атынан банк операцияларын жүзеге
1.4 Филиал қызметінің мерзімі шектелмеген.
1.5 Банк Филиал міндеттемелері бойынша жауап береді.
1.6 Филиал Банкпен бірыңғай балансқа, сондай-ақ Банк
1.7 Филиал өз
1.8 Атауы, мекен-жайы және Банкті тіркеу туралы
"ТұранӘлем Банкі" Акционерлік Қоғамы, Қазақстан Республикасы, 480099, Алматы каласы,
1.9 Банк қызметінің мәні:
Банк ұлттық және шетелдік валютада уәкілетті органның 2004 жылгы
1 наурыздағы №242 лицензиясына сәйкес банк заңнамасында қарастырылған операцияларды
1.10 Филиалдың мекен-жайы:
Қазақстан Республикасы, 466200, Маңғыстау облысы, Ақтау
14-ші ықшамаудан, № 63 үй.
1.11 Филиал мемлекеттік және орыс тілдерде өз атауы көрсетілген
ФИЛИАЛ ОПЕРАЦИЯЛАРЫ
3.1 Филиал Банктің атынан
• заңды тұлғалардың депозиттерін қабылдау, банк есепшоттарын
• жеке тұлғалардың депозиттерін қабылдау, банк есепшоттарын ашу және
• банк операцияларының
жеке және заңды тұлғаларға тиесілі таза асыл металдардың нақты
• касса
аударма операциялары: заңды және
есепке алу операциялары: заңды және
қарыз операциялары: ақылы, жедел және қайтарылу шарттары негізінде ақша
жеке және заңды тұлғалардың, соның ішінде банк-корреспонденттердің, тапсырмасы
• сенім білдіру операциялары: сенім
• банкаралық клиринг: төлемдерді жинау, салыстыру, сұрыптау және
• сейф операциялары: сейф жәшіктерін, шкафтары мен үй-жайларын
• ломбард операциялары: депозиттелетін оңай
• төлем карточкаларын шығару;
• банкноталар, тиындар мен құндылықтарды инкассациялау және қайта
• шетел валютасымен айырбастау операцияларын
• төлем құжаттарын (вексельдерді қоспағанда)
• чек кітапшаларын шығару;
• аккредитивті ашу(қою) және растау және ол
• ақша түрінде орындалуды қарастыратын
• ақша түрінде орындалуды қарастыратын үшінші тұлғалар үшін
• таза асыл металдарды (алтынды,
құрамында асыл металдары мен бағалы тастары бар зергерлік бұйымдарды
вексельдермен операциялар: вексельдерді инкассоға қабылдау, төлем төлеушінің векселін төлеу
• лизингілік қызметгі жүзеге асыру;
• меншікті бағалы қағаздардың (акцияларды
• факторинг операциялары: төлемеу тәуекелдігін қабылдаумен
• форфейтинттік операциялар (форфетирлеу): тауарларды (жұмысты, қызметті) сатып
3.2 Банк Филиалға клиенттермен жүргізілетін валюталық
3.3 Филиал Банктің сенімхаты негізінде банктік
3.4 Банк атынан Филиал жүзеге асыратын банк операцияларының тарифтері
3.5 Филиал Банк Басқармасымен бекітілген лимиттер шектерінде, Банк акционерлерінің
1.2 ЕСЕП САЯСАТЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ АШЫЛУЫ.
Халықаралық бухгалтерлік стандарттарға көшу кәсіпорынның жаңа есеп саясатын әзірлеуді
Есеп саясаты - бұл ұйымның өсептік нұсқасын, нұсқалар рұқсат
Кәсіпорынның есеп саясаты жалпылама қабылданған, белгілі бір қағидалар жиынына
Қазақстанның бухгалтерлік есеп стандарттарында және ол бойынша жасалған әдістемелік
Кәсіпорынның бастапқы бақылауын жүзеге асыру үшін таңдап алынған тәсілдер
Бухгалтеррлік есеп жүйесін жүргізудің жалпы қағидасы мен ережесі нормативтік-
Оларды жүзеге асыру барысында нақты кәсіпорынның есептік саясаты келесідей
Кәсіпорын өз мүлкімен өзімен өзі болушылығы (кәсіпорын өз балансында
Толассыз қызметі (есеп саясаты мәселесі бойынша қандай да бір
Есеп саясатын пайдаланудың жүйелілігі (шаруашылық операциясын көрсету әдісінің тұрақтылығы,
Шаруашылық қызметіндегі фактілердің мерзімділік анықтылығы (әр фактілердің немесе төленген
Пайдаланатын есеп саясатының басты міндеті мен негізгі арналымы –
Нарықтық экономика жағдайында бухгалтерлік есеп іскер адамдарды біріктіре алатын
Олар кәсіпорындағы бухгалтерлік есептің жүйесін құрудың іргетасы. Оның
Есеп саясатын қалыптастырған және қолданған кезде есептің мынадай принциптерін
1. Есептеу – кәсіпорынның кірістері мен шығыстары олардың
2. Үздіксіздік - яғни объектілер үздіксіз әрекет ететін, болашақта
Оның таратылуға немесе қызмет көлемін едәуір қысқартуға ешқандай ниеті
3. Түсініктілік принципі - қаржы есептемелеріндегі барлық ақпараттар
4. Маңыздылық. Пайдаланушылар негізделген басқару шешімдерін қабылдауы және кәсіпорынның
5. Мәнділік. Ақпарат мәнді болуға тиіс. Егер біз
6. Растық. Ақпаратта қателік немесе жалғандық жоқ болса,
7. Бейтараптық. Қаржылық ақпарат тәуелсіз болуға тиіс.
8. Сақтық - яғни активтер мен кірістер артық
9. Аяқталғандық - растықты қамтамасыз ету үшін есепті
10. Салыстырмалылық - қаржылық ақпарат бұрынғы есеп кезеңдердегі ақпаратпен
11. Дәйектілік. Субъекті таңдап алған есеп саясаты мен
12. Күмәнсіз және риясыз ұсынба. Қаржылық есептеме оны пайдаланушылардың
Есеп саясатын қалыптастыру әрбір стандартта ұсынылатын әдістердің біреуін таңдап
Есеп саясатының ашылуы - бұл қаржылық есептемеге түсіндірме жазудағы
Қаржылық есептеменің деректері бойынша кәсіпорынның мүліктік және қаржылық жағдайы,
Бұйрықпен ресімделген есеп саясаты нормативтік құжат болуға тиіс.
Есеп саясаты - деп ұйымдарда іс-тәжірибе қолданылатын бухгалтерлік есеп
Есеп саясатының түпкі мақсаты - нарық пен базарлы саудаға
Есеп саясаты екі жағдайда - "жоғарыдан" және "төменнен" реттеледі.
ФИЛИАЛДАҒЫ ЕСЕП ЖӘНЕ ЕСЕП БЕРУ
1. Филиалдағы есеп және есеп беру ¥лттық Банктістің нормативті
2. Филиал қызметінің қорытындылары әр күн сайын, әр ай
3. Филиалдың сақталуға тиісті негізгі құжаттарының тізімі және
4. Филиалдың қаржылық (операциялық)
1.3. ЕҢБЕКАҚЫНЫҢ ТҮРЛЕРІ МЕН НЫСАНДАРЫ
Жұмысшылар мен кызметкерлердің өндірген онімдері мен істеген жұмыстарына толтырылған
Жалпы жұмысшылар мен қызметкерлерге есептелетін еңбекақы негізгі және қосымша
Негізгі еңбек ақы — жұмысшылар мен қызметкерлердің нақтылы жұмыста
1. Мерзімді және кесімді еңбекақы.
2. Сыйаықтар мен сыйақылар.
3. Үстеме сыйаықтар.
Қосымша еңбекақыға — еңбек заңына сәйкес шарттарда қаралып белгіленген,
1. Жұмысшылар мен қызметкерлердің еңбек демалысы үшін
2. Жұмысшылар мен қызметкерлердің мемлекеттік, қоғамдық жұмыстарды атқарғаны үшін
3. Жас сәбилі аналарға берілетін демалысқа, баланы тамақтандыру үшін
4. Жас өспірімдердің қысқартылған жұмыс уақытына төленетін төлемдер.
5. Жұмысшылар мен қызметкерлердің кінәсінсіз жұмыстың тоқтап қалған уақытына
6. Тегін көрсетілген немесе тегін берілетін қызметтер мен заттың
7. Жоғары немесе арнаулы оқу орындарында және басқа да
8. Әскери жиындарға қатысқаны үшін сондай-ак, демалыс немесе мейрам
Өндіріс пен құрылыста халық шаруашылығының басқа да салаларында еңбекақы
Мерзімді еңбекақы жұмысшылар мен қызметкердің жұмыс істеген уақытына, сағаттық
Мысалы: автоматтандырылған өндірісте машина жөндейтін жұмысшылар мен қызметкерлерге ұйымның
1. Жай мерзімді;
2. Мерзімді сыйлықты.
Жай мерзімді жүйесі бойынша — жұмысшылар мен қызметкерлерге еңбекақы
Мерзімді сыйлықты — жұмысшылар мен қызметкерлерге олардың тарифте немесе
Кесімді еңбекақы - жұмысшылар мен қызметкерлердің еңбек өнімділігін өсіруге,
Кесімді еңбекақының мынадай жүйелері бар:
- тікелей кесімді;
- кесімді сыйлықты;
- үдемелі кесімді;
- аккордтық;
- жанама кесімді.
Жұмысшылар мен қызметкерлерге еңбекақыны есептеудің тікелей кесімді жүйесі бойынша
Кәсіпорындарда жұмысшылар мен қызметкерлерге кесімді сыйақылар өндірісте өнім өндіруді
Кәсіпорындарда жұмысшылар мен
Кесімді еңбекақының аккордтық жүйесі — ұйымдарда жұмысшылар мен қызметкерлерге
Халық шаруашылығының әр түрлі салаларындағы кәсіпорындарда жұмысшылар мен қызметкерлерге
Мерзімді еңбекақыны есептеу
Мерзімдік еңбекақыға жұмысшылар мен қызметкерлердің түнгі уақытта істеген жұмысына
Халық шаруашылығының әр түрлі
Мысалы: сәуір айында 22 жұмыс
Кәсіпорындарда жұмысшылар мен қызметкерлерге мерзімдік еңбекақы жұмыс істеген күні
Кесімді еңбекақыны есептеу
Кәсіпорындарда кесімді еңбекақы төлеу жүйесі бойынша — жұмысшылар мен
Ұйымдарда тапсырманы жеке адам орындаған, яғни операция немесе өнім
Мысалы: құрамында алты жұмысшы жұмыс істейтін бригаданың сәуір айында
Әрбір жұмысшының мамандық дәрежесі мен жұмыс істеген уақытына байланысты
№ Жұмысшылар мен қызметкелердің аты-жөні Мамандық дәрежесі Жұмыс істеген
1 2 3 4 (2х3) 5 (6*/4*) 6 (4х5)
1 А 1 175 1.76 308 26.1 8838.8
2 Амантаев Б. 2 160 2.06 329.6 26.1 8602.06
3 Ә Әбдірахманов Ж. 3 165 2.35 187.75
4 Бақтыбаев С. 4 154 2.64 406.56 26.1 10611.2
5 Жұмашев М. 5 150 2.93 439.5 26.1 11471.0
6 Тілесов Ж. 6 164 3.23 529.72 26.1 13825.7
Жиыны:
968
2401.13
62669.6
Қосымша табыс коэффиценті бұл мысалымызда 26 (жиырма алты) теңге
Егер кәсіпорындарда өнім
II. ЕҢБЕКАҚЫ ЕСЕБІН ҰЙЫМДАСТЫРУ.
2.1. ЕҢБЕКТІ ЕСЕПТЕУДІҢ ЖАЛПЫ ЕРЕЖЕСІ
Банк қызметінің үдерісінде қызметкерлерді жұмысқа қабылдау және жұмыстан босату
Еңбекақы есебі және оның төлемінің негізгі мақсаты еңбек шығындарын
Жұмысшы мен жұмыс беруші арасындағы еңбек қатынастары нормативтік құқықтық
Жұмысқа қабылдау, жұмысқа алу туралы бұйрықпен немесе еңбек келісімшарты
Қызметкерлермен жұмыс бойынша басқарма жұмысқа қабылдау туралы бұйрық негізінде
Еңбекақыны төлеу негізгі және қосымша деп бөлінеді. Негізгі, банк
Негізгі еңбекақы штат кестесінде немесе еңбек келісімшартында белгіленген көлемінде
Жұмыс уақытын есептеу арнайы табельде жүргізіледі (1-қосымша). Бухгалтерияға келіп
Еңбекақы бойынша есеп айырысулар еңбекақыны төлеу үшін немесе еңбекақы
Еңбекақы айына бір рет жеке және ұжымдық шартта белгіленген
Еңбекақы мөлшері еңбек шартында белгіленеді және заң актілерімен белгіленген
Жұмысшыларға еңбекақыдан басқа, қосымша келесілер төленеді:
- демалу уақытына төлем, пайдаланбаған демалыс
- жұмыс сипатының өзгеруіне
- қызметкерлердің саны немесе штаттың қысқаруымен, ұйымның
- жұмысшының орындаған жұмысына байланыссыз белгілі бір
- ұйымның қаражаты есебінен төленетін жоғары және
- құрылыс, тұрғын үй сатып алуға, тұрмыс
- әлеуметтік сақтандыру қорларынан және басқа да
- уақытша еңбекке жарамсыз, екіқабат және баланы
- қызмет бабымен жасалған іссапарларга заңды нормада
- басқа тұрғылықты жерлерге жұмысқа жіберу, бағытгау және қабылдаумен
Демалыс уақытына төленетін төлем
Жеке еңбек шарты бойынша жұмыс істейтін қызметкерлерге жұмыс орны
Еңбек демалысы мен пайдаланылмаған демалыс күндеріне өтем-ақы төлеу үшін
Егер барлық есептік кезең толығымен орындалған болса, онда еңбек
Егер есептік кезендегі 12 ай толығымен орындалмаған болса, онда
Еңбек демалысын есептеу үшін қабылданған еңбекке төленетін сома 12-ге
Пайдаланылмаған еңбек демалысына төленетін өтемақы Жеке еңбек
Уақытша еңбекке жарамсыздық кезінде төленетін жәрдемақы Жәрдемақы қызметкердің сырқаттануына
Еңбекке жарамсыздық парақшасы - еңбекке жарамсыздыгын растайтын құжат, жұмыстан
Еңбекке жарамсыздық парақшасы мен уақытша еңбекке жарамсыздық туралы анықтама
Еңбек жарақаты немесе кәсіптік сырқатқа байланысты уақытша еңбекке жарамсыздық
Жәрдемақыны есептеу үшін нақты жалақыға сол объектіде бекітілген еңбекақы
Азаматтарға мынадай жағдайларда жәрдемақы берілмейді: қылмыс жасау нәтижесінде жарақат
Жүкті әйелдерге және дүниеге сәби әкелуіне байланысты
берілетін жәрдемақы
Әйелдерге жүкті болуына және бала босануына байланысты 70 күнтізбелік
Демалыс және мереке күндерінде істелген жұмысқа төленетін төлем
Егер жұмысшы оған белгіленген демалыс және мереке күндерінде жұмыс
Еңбек жарақаты немесе кәсіптік сырқатқа байланысты уақытша еңбекке жарамсыздық
Еңбек жарақаты немесе кәсіптік сырқатқа байланысты уақытша еңбекке жарамсыздық
Бала туылған (асырап алу) кезде берілетін біржолғы жәрдемақы
Бала туылған кезде сол жылдағы республикалық бюджет туралы ҚР
Бала туылған (үш айға дейінгі баланы асырап алған кезде)
Жерлеуге төленетін жәрдемақы
Сол жылғы республикалық бюджет турапы ҚР Заңына сәйкес бекітілген
Қызметкерлер саныиың немесе штаттардың қысқартылуына байланысты берілетін жәрдемақы
Қызметкерлер санының (штаттың) қысқаруы бойынша шараларды жүзеге асырумен байланысты
Жұмыссыздык бойынша берілетін жәрдемақы алуға зейнетке шығуға кұқыгы басталғанға
Жұмыссыздық бойынша берілетін жәрдемақы азаматты жұмыссыз деп тіркеген күннің
Жұмысын және табысын (еңбек табысын) жоғалтқан азаматтар үшін жұмыссыздық
Жұмысын және табысын (еңбек табысын) жоғалтқан тұлғалар үшін жұмыссыздық
Барлық басқа жағдайларда (оның ішінде жұмысқа енді тұрайын деп
Жәрдемақы көлемі бекітілген тәртіпте индекстеледі.
2.2. ЕҢБЕК АҚЫНЫ ЕСЕПТЕУ ТӘРТІБІ
Негізгі жалақы бойынша есептелген сомадая келесі ұстап қалулар мен
1. Банк есептелген сомадан 10% көлемінде зейнетақы
2. Әлеуметтік салық 10% зейнетақы аударымдарын алып тастағанда есептелген
3. Жеке тұлғалардан алынатын табыс салығы. Табыс
Жалақыны есептеу кезінде келесі бухгалтерлік жазу жазылады:
Дт 5720-5721 «Еңбекке ақы төлеу және міндетті аударымдар бойынша
Кт 2854 «Банк қызметкерлерімен есеп айырысу»
2851 «Салықтар және
Және сол уақытта әлеуметтік салықты есептеу жүргізіледі:
Дт 5729 «Өзге төлемдер»
Кт 2851«Салық және басқа да міндетті төлемдер бойынша есеп
Жалақыны беру кезінде:
Дт 2854 «Банк қызметкерлерімен есеп айырысу»
Кт 1001 «Кассадағы қолма-қол ақша».
Табыс, әлеуметтік салықтар мен міндетті зейнетақы салымдарын аудару кезінде:
Дт 2851 «Салық және баска да міндетті төлемдер бойынша
Кт 1050 «Банктердің корреспонденттік есепшоттары».
Есептелген жалакы сомасы банктің шығындарьша жатады. 22 «Банктің табыстары
• қосымша төлемдермен бірге банк қызметкерлеріне еңбекақы телеу шығындары;
•Қазақстан Республикасының заңдылықтарына сәйкес пайдаланылмаған еңбек демалыс күндері үшін
• банкті қайта ұйымдастырумен, қызметкерлердің санын қысқартумен байланысты қызметкерлерді
• кезекті (жыл сайынғы) және қосымша демалысқа төленетін шығыстар;
• жоғары және орта арнайы оқу орындарында кешкі, сырттай,
• кадрларды дайындау шығындары;
• банк штатына
• Қазақстан Республикасының заңцылықтарына сәйкес демалыс
• Қазақстан Республикасының зандылықтарында қарастырылған шарасыз қыдырымпаздық уақытына немесе
• өнертабыс және оңтайландырғыштық ұсыныстар үшін сыйақы.
Көрсетілген және басқа да шығындарды есептеу олардың нақты төлеу
Қызметкерлерге төленетін шығындар қатарына іссапарлық шығындар жатады. 1993 жылдың
Шетелге қыска мерзімді іссапарға шыққан қызметкерлерге шығындарды қайтару 29.09.98
Заңмен бекітілген мөлшерден асатын іссапар шыгындарын өтеу, материалдық және
Еңбекақының аналитикалық (таңдамалық) және (топтамалық) синтетикалық есебі
Кәсіпорындардағы жұмысшылар мен қызметкерлердің бәріне және олардың әрқайсысына бір
Д-т: «Тауарларды (жұмыстарды) сату бойынша шығындар» шоты,
«Жалпы әкімшілік шығындар» шоты,
«Негізгі өндірістегі жұмысшылардың еңбек-ақысы» шоты «Көмекші өндірістегі жұмысшылардың еңбекақысы»
К-т: «Қызметкерлермен еңбекақы бойынша есеп айырысу» шоты.
811 шоттың дебитіне маркетинг бөлімінің басқа да тауарларды сатумен
821 шоттың дебитіне ұйымдағы әкімшілік басқару қызметкерлердің еңбекақысы жазылады.
902 шоттың дебитіне негізгі өндірісте жұмыс істейтін жұмысшы қызметкерлердің
922 шоттың дебитіне көмекші өндіріс жұмысшы-қызметкерлерінің істеген жұмыстары мен
932 шоттың дебитіне цехтың әкімшілік басқару және басқа да
Кәсіпорындар мен ұйымдарда жұмысшылар мен қызметкерлерге есептелген еңбекақыдан салықтар
Д-т: «Қызметкерлермен еңбекақы бойынша есеп айырысу» шоты.
К-т: «Зейнетақы қамтамасыз ету қорымен емеп айырысу» шоты.
«Бюджетпен басқадай салықтар немесе алымдар бойынша есеп айырысу» және
Сонымен қатар жұмысшылар мен қызметкерлерге еңбекақы төлегенде:
Д-т: «Қызметкерлермен еңбекақы бойынша есеп айырысу» шоты.
Ал есептеліп бірақ, уақытысыңца таратылмағанда және тағы да басқа
Д-т: "Қызметкерлермен еңбекақы бойынша есеп айырысу" шоты.
К-т: "Өзге де алашақ
Жұмысшылар мен қызметкерлерге еңбекақы есептегенде бухгалтерлік есепшоттары бойынша жүргізілетін
№ Операциялар
Мазмұны Дебиттелетін шот Кредиттелетін шот
1 2 3 4
1. Жұмысшылар мен
- Негізгі өндіріс жұмысшыларына;
- Қосалқы өндіріс жұмысшыларына;
- Цехтың қызметкерлеріне; - Кәсіпорынның басқару
- Маркетинг бөлімінің, басқа да тауарларды (қызметтерді, жұмыстарды) сатумен
902
922
932
821
811
681
681
681
681
681
2. - Жұмысшыларға кезекті
- Демалыс ақысынан есептелген
685
685
681
635
Кестенің жалғасы
3. Жұмысшылар мен
681
686
4. Жеке тұлғаларға есептелген
681
639
5. Жұмысшылардың еңбекақысынан сот органдарының
681
687
6. Жұмысшылардың еңбекакысынан
681
333
7 Бүлінген материалдық-құңдылықтардың орнын толтыру мақсатымен жұмысшылардың еңбекақысынан ұсталатын
8 Жұмысшылардын еңбекақысынан
681
333
9 Есептелген, бірақ белгіленген
681, 682
687
10 Жұмысшылар мен қызметкерлерге кассадан төленген еңбекақы, сыйақы, жәрдемақы
821
682
Кестенің жалғасы
11 Лауазымды тұлға болып саналатын жұмысшылар мен қызметкерлерге есептелген
821
682
12 Лауазымды тұлғаларға есентелген еңбекақыдан ұсталган табыс
682
639
13 Лауазымды тұлғаларға есептелген еңбекақы сомасы кассадан төлеңді
682
451
14 Жұмысшылардың алдағы уақыттардағы демалыс ақылары үшін есептелген резерв
903, 913, 923, 821
685
15 Есептелген әлеуметтік салық сомасы 821, 902
922, 932 635
Осындай шоттар бойынша жеке тұлғалар мен заңды тұлғалармен еңбекақы
2.3 Жалақыдан ұсталатын ұсталымдар.
Осы күнгі қолданылып
- Жинақталатын зейнетақы қорына аударылатын сома (жұмысшылар мен қызметкерлерге
- Несиеге сатып алған тауарлары, заттар үшін жұмысшылар мен
- Әр түрлі жарналар (жұмысшылар мен қызметкерлердің жазбаша өтінім
- Дербестік сақтандыру шартына сәйкес жұмысшылар мен қызметкерлердің жазбаша
- Жұмысшылар апен қызметкерлердің еңбекақысы есебінен берілген аванс пен
- Жеке меншік үй салуына банктен алынатан ұзақ
- Жұмысшылар мен қызметкерлердің жазбаша өтініші бойынша өз жұмыс
- Ұйымға келтірілген зияңды өтеу үшін ұсталатын ұсталымдар.
Бұл айтылғандардан басқа жұмысшылар мен қызметкерлердің еңбекақыларынан өздерінің жазбаша
Жеке тұлғалардан ұсталатын табыс салығы
Есепті жыл бойы салық салынатын табысқа ие болған жеке
Жеке тұлғалардың мүліктік табысына тек қана активтің келесі түрлерінің
Табыс салығының мөлшерін ай сайын бір қалыпты ұстау үшін
Д-т: «Қызметкерлермен еңбекақы бойынша есеп айырысу» шоты,
К-т: «Бюджетке төленетін басқадай салықтар, алымдар және міндетті
Салықтар - ұлттық табыстың бір бөлігі болып саналады. Салықтар
Қантар 48700 Шілде 48700
Ақпан 48700 Тамыз 48700
Наурыз 63700 Қыркүйек 68700
Сәуір 48700 Қазан 48700
Мамыр 32580 Қараша 48700
Маусым 87632 Желтоксан 46922
Жиыны
640434
Еңбеккердің жиынтық жылдық табысына штаттық кестесі бойынша белгіленген айлығы
Наурыз Наурыз мейрамына сыйақы
Мамыр Уақытша жұмысқа жарамсыздығы бойынша жәрдем акы
Маусым
бір жолғы медициналық кызметті төлеу
Қыркуйек 9 айдың нәтижесі бойынша
«ТұранӘлем Банкі» Маңғыстау филиалының бухгалтериясына еңбеккер әрекет етіп тұрған
2002 жылы ай сайын жеке табыс салығының ұсталғаны жалақы
Атқару құжаттары бойынша ұсталымдар. Сот шешімдері, нотариалдық органдардың атқару
Жалақыдан ұсталынған алименттер сомасы осы алимент төленетін тұлғаның пайдасына
Мысал. Бухгалтерияға Калмыкова О.С. 10.05.2002 ж. бас бухгалтер, Кадмыковтан
Калмыков В.Н. май айында толық жұмыс істеген, яғни 21
Кәсіпорында аптаның бес күні жұмыс күні етіп белгіленген және
Сонымен, Калмыковтан ұсталатын алименттің сомасы мынаны құраған:
1. Алынған табыстың сомасын есептеу:
-Мамыр айында есептелген жалақынын сомасы
-Мамыр айында алынған сыйақының сомасы
19950 теңге (15000 х 1,33)
4963 теңге (19950 х 75%)
Табыстың жалпы сомасы
34913 теңге.
Кестенің жалғасы
2. Алынған табыстан ұсталатын сомасын есептеу:
- жинақ зейнеткерлік қорға аударылатын міндетті зейнеткерлік жарнасының
3491 теңге
- ағыладағы айда ұстауға жататын, жеке табыс салығының сомасы
1530 теңге
Мамыр айында алынған табыстан
ұсталынатын ұсталымның жиыны
5021 теңге (3491 + 1530)
3. Ағымдағы айда Калмыковтың алатын сомасы
29892 теңге (34913 - 5021)
4. Атқарушы құжаты 10.05.2002 ж. түскендіктен, алимент 10 мамырдан
4555 теңге = 29892/21 \16х 0,2
Келесі айларда алимент жалақының толық көлеміне есептелінеді.
Жинақтаушы зейнетақы қорымен есеп айырысудың есебі
Зейнетақы қорымен есеп айырысулар есебі «Жинақтаушы зейнетақы қорымен есеп
Жарналар белгілі бір кәсіпорынның ережелерімен, жарғыларымен және қолданылып жүрген
Зейнетақы бойынша жарналар сомасы есептелген уақытта кәсіпорынның бухгалтеиясына мына
Д-т: «Қызметкерлер мен еңбекақы бойынша есеп айырысу» деп аталатын
К-т. «Зейнетақы мен қамтамасыз ету қорымен есеп айырысу»
Ал бұл есептелген жарналар қорға аударған уақытта:
Д-т: «Зейнетақы мен қамтамасыз ету қорымен есеп айырысу» деп
К-т: «Ақша қаражаттары» шоты түріндегі бухгалтерлік жазу жазылуы
Кәсіпорынның «Зейнетақы мен қамтамасыз ету қорымен есеп айырысу» деп
Д-т: «Жалпы және әкімшілік шығындар» деп аталатын шоты,
К-т: «Зейнетақы мен қамтымасыз ету қорымен есеп айырысу»
Ал бұл соманы кәсіпорын тиісті қорға аударған уақытта:
Д-т: «Жалпы және әкімшілік шығындар» деп аталатын шоты,
К-т: «Ақшалар» шоты түріндегі бухгалтерлік жазу жазылады.
Зейетақы қорына төленетін жарналар жұмысшылар мен қызметкерге есептелген еңбеақы
Қазақстан Республикасының 1996 жылғы маусым айының үшінші жұлдызында шыққан
Жинақтаушы зейнетақы қорымен есеп айырысудың есебі шоты бойынша жүргізілетін
№ Операциялар
мазмұны Дебиттелген
шот Кредиттелген
шот
1 2 3 4
1 Жұмысшылар мен қызметкерлерге есептелген еңбекақы сомасынан жинақтаушы зейнетақы
681
686
Кестенің жалғасы
2 Жинақтаушы зейнетақы қорына есептелген сомалар есеп айырысу шотынан
686
441
Жинақ зейнеткерлік қорға міндетті зейнеткерлік жарнасы еңбеккерлердің жалақысынан, сыйлығынан,
Еңбек төлемінен алынатын кәсіподақ мүшыік жарналарының шегерімдері қызметкерлердің жазбаша
3.1 Еңбек қорын және еңбек ақыны талдау.
Нарықтық жағдайда шаруашылық жүргізуде кәсіпорындарға еңбек ресурстарын пайдалану және
Еңбекақы - бұл қызметкерлерің кәсіпорынның өнімін өндіру кезінде жұмсалған
Кәсіпорынның барлық қызметкерлерінің еңбекақысының тұтас алғанда ол еңбекақы қорының
Сондай-ақ, жұмыс уақыты қорын қызметкерлермен пайдалануды талдаудың да үлкен
- жұмыспен өтелген төленген (әдетте кесте бойынша жұмыс күнінде
- жұмыспен өтелмеген төленген (еріксіз тоқтап қалу, жыл сайындық,
- жұмыспен өтелмеген төленбеген (кешігу, себепсіз жұмысқа келмеу, т.б.).
Төлеу тәртібі және де, ең соңында бұл сомалардың қандай
Қызметкерлерге ақшалай және натуралды формада (оклад, сыйлық, жүйелі түрдегі
Еңбекақының екі негізгі түрлерін ажыратады: мерзімді төлеу, қызметкерлердің еңбекақысы
Еңбекақының екі негізгі формасының сыйақылық және прогрестік түрлері кеңінен
Өндірісті қолма-қол басшылық ету үшін қажетті ақпаратты, өндіру мөлшерін
Еңбекақы қорын талдау жоспары басқа да шығын түрлерін талдау
Ел экономикасындағы қазіргі кезде жүзеге асырылып жатқан өзгерістер жеке
Аталған мәселерді шешуінде маңызды ролі еңбекақыны экономикалық талдау қатысты
Әр кәсіпорын жұмысшының жеке және ұжымдық экономикалық мүдделері соңында
Сөйтіп еңбекақының нарыққа бағытталған өндірістің жоғары нәтижелеріндегі ролі кәсіпорын
қазіргі шаруашылықты жүргізу жағдайында еңбекақыны талдаудың негізгі мақсаты, бір
талдаудың өзінің нәтижелері әр нақты жағдайда (талданып отырған кәсіпорын
Бұған дейін, әкімшілік жүйе жағдайында, экономикалық талдау теориясы мен
Бұл жерде айта кететін жай, 1991 жылдың 1 қаңтарынан
Сонымен қатар, экономистердің өнеркәсіптік кәсіпорындардың шаруашылық қызметтерін талдауға арналған
Сөйтіп, еңбекақыны экономикалық талдау теориясы мен практикасында талдаудың әдеттегі
Орташа еңбекақы деңгейі мен кәсіпорын қызметінің нәтижелері динамикасының өзара
Бірінші-кәсіпорын қызметінің еңбекақы жүйесінің көмегімен қол жеткізілетін соңғы экономикалық
Екінші кезең-талдау мақсатына математикалық сипат беру, еңбекақы дәрежесінің қызметтің
Егер еңбекақы мен кәсіпорын қызметінің көрсеткіштерінің өзара байланысын экономикалық
(Yi) есептегенде қандай функцияны алсақ та, барлық жағдайда бақыланбайтын
(Еі) әсерімен анықталатын біраз қалдық орын алатын болады. Бұл
Уi=f(xi1, хі2,…, хіn)+Еі
Экономикалық процестер мен құбылыстардың, соның ішінде, кәсіпорын сияқты істеп
Математикалық есеп келесі түрде қалыптастырылады:
У - зерттеліп отырған көрсеткіш (орташа еңбек ақы
Жұмысшылардың еңбекақы деңгейінің қалыптасу процесін экономикалық математикалық моделдеудің келесі
Қазіргі уақытта дайын программалық өнімді (экономикалық өңдеу үшін қолданбалы
Сөйтіп, еңбекақының нәтижелілігін зерттеу үшін таңдалған жоғарыда көрсетілген математикалық
Төртінші этап-алған нәтижелердің экономикалық интерпритациясы. Сонымен бірге, сапалы нәтижелер
еңбек ақы жүйесінің әрекеттілігін бағалауға арналған анық ақпаратты алу;
кәсіпорын қызметінің нәтижелерін жақсартудағы бөлімшедеге нашар звеносын анықтау;
еңбек ақы деңгейіне қандай факторлар, қалай және қаншалықты әсер
Бұдан басқа, экономикалық-статистикалық модельдердің көмегімен еңбек ақы деңгейінің қызмет
Сіре, мұндай амалдарды қолданған кезде осығанға дейін еңбек ақыны
Еңбекақы және өндірушілік. Қазіргі нарықтық экономикалық жағдайда –
Өндірушілік пен қызметкерлердің еңбекақы көлемінің байланысты еңбекақы 1теңгеге
-өндірістік жұмысшылардың еңбекақысының (немесе еңбекақы қорының) 1теңгеге келетін түсімі;
-мамандардың еңбекақы қоры немесе еңбекақының 1теңгегекелетін түсім;
-кәсіпорындағы барлық қызметкерлерінің еңбекақы қоры немесе еңбекақысының 1теңгеге келетін
Кері көрсеткіштерде едәуір кең пайдаланылады:
- 1теңге түсімдегі еңбекақы үлесі;
- 1теңге түсімдегі еңбекақына кететін шығындар үлесі;
- кәсіпорын өнімнің өзіндік құнындағы еңбекақы үлесі;
-кәсіпорын шығындарының жалпы сомасындағы еңбекақы шығындарының үлесі;
- тауарлық не дайын өнімнің 1теңгедегі еңбекақы үлесі.
Көрсеткіштердің бұл тобы үшін, әдетте түрлі салалардағы кәсіпорын үшін
Кестеде өнімділік және қызметкерлердің еңбекақыларының үлестік көрсеткіштерінің бір уақыттағы
Кәсіпорын қызметкерлерінің еңбекақысы мен өнімділігінің өзгеріс шапшаңдылығы.
1 жағдай 2 жағдай 3 жағдай 4 жағдай
1сағ. өнімділік өсу өсу төмендеу төмендеу
1сағ. еңбекақы өсу төмендеу өсу төмендеу
Төртінші жағдай кәсіпорындағы шаруашылық және қаржылық жағдайдық жалпы төмендеуіне
Үшінші жағдай кәсіпорындағы басқарудың нәтижесіздігін дәлелдейді. Өнімділіктің төмендеуі кезінде
Өнім бірлігіне үлестік еңбекақының өсуі.
Бір жұмысшыға көрсеткіштер
Есептік кезең Базистік кезең
Өзгеріc,% Дәрежелік көрсеткіштер
Бұйымдар, өндіру
Еңбекақы, теңге
900
2400
1000
2200
-10
+9
0,90
1,09
Өнім бірлігіне еңбекақы 2,67 2,20 +21 1,21
2жағдай қате тарифтеу және мөлшерлеу жүйесінің нәтижесіздігінен болуы мүмкін.
Кәсіпорын және оның қызметкерлері үшін ең қолайлы жағдай
а) өтімділік еңбекақыдан тез өседі
б) еңбекқы өнімділіктен тез өседі.
Кәсіпорын қызметінің нәтижелілігін көтеруге 1а жағдайы максималды сәйкес келеді.
Бір категориядағы жұмысшылардың еңбекақысын талдау үшін кәсіпорында сонымен бірге
3.2 Еңбек ақы есебінің аудиті.
Аудит жұмысының құқылығы аудит заңына және басқа мемлекеттік нормативтік
Халықшаруашылық экономикасында шаруашылық субьектісі деп әр түрлі меншіктегі ұйымдастыру
Аудит және бухгалтерлік есеп. Бухгалтерлік есеп аудит үшін ең
Қорыта келгенде аудитор бухгалтерлік есепті жақсы білетін, есеп заңын
Аудит жұмысының тағы бір тексеру саласы еңбекақы болып саналады.
1. Ақпарат көздері және тексерудің мақсаты.
Еңбек операцияларының аудиторлық тексерудің мақсаты еңбек ақы аудару мәліметтерінің
Еңбек ақы операцияларын аудиторлық тексерудің негізгі мәселелері:
нормативтік – құқықтық актілерінің орындалуын бақылау;
жалақы түрлерінің және ұсталымдардың аударылымының дұрыстығы;
жеке тұлғалармен бухгалтерлік есеп жүргізілуінің дәлдігі, еңбек ақы операцияларын
әлеуметтік салықтық, жеке тұлғалармен төленетін пайдаға салынатын салық және
Ақпарат көздері болып қызметкерлерді жұмысқа орналастыру орнынан босату, кәсіпорын
Ақпарат жинау тәсілдері.
Еңбек заңдылықтарының орындалуын, еңбек қатынастарын бақылау және есеп жағдайын
Еңбек ақысын және басқа да төлемдер есебін тексеру. Аудиторлық
Еңбекақыдан ұсталымдар есебін тексеру. Бастапқы анықтамалық мәліметтерді (жеңілдіктердің болуы,
Еңбекақы қорына шығындардың кетуінің дұрыстығы.
Өнімнің өзіндік құнына (жұмыс, қызмет) жіберілетін дара төлемдер мақсаттылығы.
Еңбекақы қоры бойынша бухгалтерлік есеп құрылымының дұрыстығы.
Аналитикалық және синтетикалық есепті жүргізу дәлдігі.
Еңбек ақыдан ұсталымдардың дұрыстығын тексеру.
Тексерудің басты бөлімі – еңбекақыдан алынатын ұсталымдардың дұрыстық экспертизасы.
Заңдылықтарға сәйкес кәсіпорын қызметкерлерінің еңбекақысының келесі ұсталымдар алынады.
Жеке тұлғалардың табысына салынатын салық;
Алдын ала берілген аванстар бойынша қарыздарды өтеу үшін;
Пәтер
Сәбиды бала-бақша тәрбиелеу үшін;
Қызметкерлермен кәсіпорынға тигізілген зиянды өтеу үшін;
Кредитке сатып алынған тауарлар үшін;
Газет-журналдарға жазылуға алгоритмнің заң құжаттарымен сәйкестілігін орнатады да есептерді
Қызметкерлер бойынша аналитикалық есепті жүргізуді тексеру.
Еңбекақы есебіне сәйкестілігін тексеру.
Сәйкестілік есебіне 70 шот мәліметтерін және сонымен байланысты корреспонденциялық
Салық салынатын базаны, бюджетке және бюджеттен тыс қорларға аударылатын
Кәсіпорынның қызметкерлері мен жұмысшылар еңбек ауысы есебінің аудитінің негізгі
Орындаушы құжат бойынша;
Жарамсыз өкім шығарғаны үшін;
Белгілі заңдармен бекітілген шегерімдер және т.б.
Бұдан басқа еңбекақысынан алынатын басқа да ұсталымдар тек қана
Жеке тұлғалармен төленетін салық және бюджеттен тыс төлемдердің аударымдардың
Әлеуметтік сақтандыру және қамтамасыздандыру есептерін тексерудің негізгі мақсаты
Әлеуметтік сақтандыру қорына салымдарды аудару үшін еңбекақы қорының дұрыс
Әлеуметтік сақтаныдыру салымдарды аудару үшін еңбекақы қорының дұрыс қолданылуын;
Әлеуметтік сақтандыру салымдар тарифін дұрыс қолданылуын;
Салықтардың толықтай және уақытында аударалуын;
Әлеуметтік сақтандыру қорынан алынатын (зейнетақы, пособия) төлемдердің дұрыстығының және
Салымдардың және аударымдар операцияларының бухгалтерлік есепте дұрыс көрініс беруін;
Еңбекақы қорын есебін анықтаудағы қателіктер мен ереже бұзушылықтар.
Еңбек заңдылықтарына тиісті нормативтік құқықтық актілерді бұзу.
Әртүрлі төлемдердің аударылымдардың дәлсіздігі
Еңбекақысынан ұсталатын жеке тұлғалармен төленетін табысқа салынатын салықты есептеудегі
Бухгалтерлік есеп жүргізудегі ереже бұзушылықтар
Еңбекақыдан алынатын әлеуметтік салымдар және әртүрлі салықтарды есептеудегі қателіктер.
Кәсіпорынның қызметкерлерін жұмысқа орналастыру, босату, ауыстыру жөніндегі құжаттардыңбухгалтерлік есеп
Жұмыскерлер бойынша аналитикалық есеп жүргізудің толық еместігі немесе жоқтығы.
Еңбекақысын есептеудегі арифметікалық қателіктер.
Тексеру нәтижелерін жалпылама талқылау.
Еңбекақы есебін тексеру нәтижелері бойынша аудитор аудиторлық куәлік толтырады.
Еңбекақысын есептеуді нормативтік база және еңбек заңдылықтарын тексеру нәтижелері
Еңбек заңдылықтарының орындалуын тексеру нәтижелері. Еңбек келісімдерін формальді толтырылуын
Кәсіпорынның штаттық және штаттан тыс персоналдық еңбекақысын есептеудің тексеру
Еңбекақысынан алынатын ұсталымдардың дұрыстығын тексеру нәтижелері
Салық және бюджеттен тыс төлемдердің аударылу дұрыстығын тексеру нәтижелері;
Еңбекақы дұрыстығын тексеру нәтижелері;
Еңбекақы есебіндегі қажеттіліктер.
Осы ережелерге сүйене отырып, «ТұранӘлем Банкі» Маңңыстау филиалы еңбекақы
3.3 Еңбекақыны жетілдіру жолдары
Біз қарастырып отырған еңбекақы мәселесі экономикалық категориядан шыңып,
Еңбекақы мәселесін заңнамалық негізде жетілдіру
Ғылыми –Техникалық Революция жетістіктерін қолдана отырып, еңбекақыны жоғарғы деңгейге
Қазіргі таңда Қазақстан Республикасы заңнамалық негізде келесідей жетістіктерге жетті.
Ағымдағы айдың 10-на дейін еңбекақы төленуі керек.
Кешіктірілген әрбір күн үшін 0,07-0,1 пайыз көлемінде айыппұл төленуі
Қызметкер демалыс немесе мереке күндері шыққаны үшін жалақы екі
Жұмыс үстінде денсаулыққа экологиялық зиян үшін жалақыға 30% -дық
Кез-келген қызметкердің қосымша жұмысқа шығуы мекеме бастығының жазбаша бұйрығымен
Өкінішке орай Қазақстан Республикасындағы қазіргі экономикалық және әлеуметтік саяси
Қазіргі таңда көптеген банктерде, шағын фирмаларда, мемлекеттік органдарда қосымша
Осы еңбекақы мәселелерін заңнамалық тұрғыда жетілдіру үшін бұл заңды
Негізі бұл заңның дұрыс орындалмауы Совет Одағынан қалған корпоративтік
Еңбекақыны заңмен реттеу мәселесінде кедейшілікке қарсы күреске зор әсер
Әрине, бұл бір күнде шешілетін мәселе емес, бұл басқа
Жетілдіру жолының екінші бір бағыты – бұл ҒТР жетістіктерін
Бұл мәселені мынадай мысалмен түсіндіруге болады. Барлық қаржы аударымдары
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР:
С. Раймов, Б. Укашев «Бухгалтерлік есеп теориясы» Алматы-1994 Республикалық
«Бухгалтерлік есеп және аудит». Алматы-2003 ж. №3, №4.
«Бухгалтер. KZ. Алматы -2004 ж. №11
С.Б. Баймұханова, Ә.Ж. Балапанова «Бухгалтерлік есеп» Алматы-2001 ж.
Б. Укашев, З. Ажибаева «Бухгалтерлік есеп теориясы» Алматы: «Ұлағат»
С.Т. Міржақыпова «Банктегі бухгалтерлік есеп» Алматы-2004 ж. «Экономика» 708
Закон РК «О труде в Республике Казахстан» Алматы -2001
В.К. Радостовец, Қ.К. Кеулімжаев, Қ.Т. Тайғашинова «Бухгалтерлік есеп теориясы»
В.К. Радостовец, Т.Ғ. Ғабдуллин, В.В. Радостовец, О.И. Шмидт
Т.К. Беделбаев «Еңбек тәртібі баршаға ортақ» 1999 ж. 56
Ж.О. Ихданов, Ғ.Ж. Нұрышев «Еңбек экономикасы» Атырау-1999 133 бет.
«Қазақстан Республикасының еңбек туралы заңы» Алматы
Сәулімбаев «Еңбекті мөлшерлеу» Оқу құралы. Алматы -2001 ж. 120
«Қазақстан Республикасындағы банктер және банк мекемелері» Алматы -2002 ж.
«Коммерциялық банктер операциялары» Алматы-2004 ж. ИздатМаркет. 272 бет.
«Қазақстан Ұлттық Банкі» Алматы-2000 ж. 166 бет.
Ж. Бекболатқұлы « Қазақстан коммерциялық банктер арасында бәсекелестікті арттырудағы
Оразбекұлы «Бухгалтерлік есеп негідері» Алматы 2001 ж. 61 бет.
Я. Әубәкіров, К. Нәрібаев, М. Есқалиев, Е. Жатқанбаев, Е.Байжұмаев
Қ. К. Кеулімжаев, З.Н. Әжібаева, Н.А. Құдайбергенов «Бухгалтерлік есеп
2