ЖОСПАР
КІРІСПЕ
ТЕОРИЯЛЫҚ БӨЛІМ: Қазақстан бейнелеу өнерінің даму тарихы.
Қазақстанның реалистік бейнелеу өнерінің қалыптасуы.
Батыс еуропа, Ресей, Қазақстан бейнелеу өнеріндегі натюрморт жанрының даму
Еуропа бейнелеу өнерінде натюрморт жанрының алатын орны мен сипаты.
ІС-ТӘЖІРИБЕЛІК БӨЛІМ: натюрморт жұмыстары арқылы оқушылардың эстетикалық талғамдарын арттыру.
2.1. Қазақстан бейнелеу өнеріндегі натюрморт жанрының оқушылардың көркем шығармашылығында
. Бейнелеу өнері пәнінде оқушыларды түрлі натюрморттық кескіндерімен
2.3. Ұлттық натюрморт тақырыбына сабақ жоспары.
ІС-ТӘЖІРИБЕЛІК БӨЛІМ.
3.1. Дипломдық жұмыстың жасалу барысы.
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
КӨРНЕКІЛІК СУРЕТТЕР ТІЗІМІ
Кіріспе
Тәрбиенің бір саласы эстетикалық тәрбие беру ісінде мұғалімнің атқаратын
Тәрбие берудің жалпы мақсаттарына сәйкес мектепте бейнелеу өнерін
Қоғамның жан-жақты дамыған белсенді мүшесін дайындау. Орта мектепте бейнелеу
Оқушылардың дүние танымын қалыптастыру негізінде эстетика және көркемдік тәрбие
Оқушыларға эстетикалық тәрбие беру, олардың көркемдік білімге дейін көтеру
Көп уақыттардан бері қазақ халқы ұлттық үрдістерге халық
Қазіргі таңда дүние жүзінде жүріп жатқан заманына өзгерістерінен келер
Өнер - өмір, ізгілік пен әсемдік бұлағы. Өнер -
Өнер адамзат өмірінде, тарихында үлкен роль атқаратын өрісі
Өнер туындысы болып есептелетін барлық тарихи ескерткіштер мен классикалық
Өнер адамы өмiрiнiң бiр бөлiнбейтiн бөлiгiне айналады.
Суретшi шығармалары – бұл шығарылған сурет сияқты – шындық
Өнер шығармаларына қарай отырып бiз адамдардың қай дәуiрiнде өмiр
Өнер адамға үлкен күшпен әсер етедi, тәрбиелiкке, мәдениеттiлiкке, мейiрiмдiлiкке
Өнердің қоғамдық тәрбиелік мәнін жан жақты түсіну үшін
Зерттеу жұмысының көкейкестілігі.
Қазақстан дамуының стратегиялық 2030 бағдарламасында «Ұлттық мәдениет пен өнер
Өнер туындыларынын мақсаты - әр жүрек
Қазақтың көрнекті ұлы
Суретшiнiң өмiрге тек қана қарап қана қоймай, құбылыстардың iшкi
Қазіргі кезеңдегі нарықтық саяси-экономикалық жағдайдағы
ұрыстардың қоғамдағы әлеуметтік жағдайларға әсер етуі,
жаңа қатынастар қалыптастыруда. Мұның өзі мәдени кұндылықтарға жаңаша көзқарас
Бейнелеу өнері арқылы оқушылардың сана-сезімі көркем құндылыққа,
бейнелеу өнеріне қызығушылықты, әсемдікті таныта білуді өз алдына мақсат
Оның басты себебі
Зерттеу жұмысының
Негізінде жалпы
Қазақстан Республикасы өркениетті
жолында, қоғам алдында келер ұрпақты заман талабына сай интеллектуалды,
Мектеп жасындағы балалар байқағыш, білуге қүмар, аса эрекетшіл, көп
Кескіндемелік жанрдың тарихи дамуын қысқаша таныстыру;
Қлттық натюрморт құрастыру, негізгі сатыларын көрсету;
Ұлы суретшілердің шығармашылығына қысқаша тоқталу;
Натюрморт жанрының мектеп бағдарламасындағы ролін атау
Ғылыми жаңалығы.
Балаға ақпараттық мағлұматтар бере отырып, олардың есте сақтау қабілетін
Балаларды сабақтан сыртқы курстарға қатыстыру.
Бейнелеу өнері сабағында бастауыш мектеп окушыларын көптеп
табиғат аясында сурет салғызу.
Жаңа орындалу техникаларына қызықтыру
сабағында оқушыларды натюрморт салуды үйрету.
Теориялық негізінде натюрморт салу барысында
композиция компоненттерін таңдай
Жаңа техникалық аспаптарды қолдана отырып, оқушылардың назарына әйгілі өнер
Негізінде жалпы өнер атаулыға ауыз әдебиеті мен көркем әдебиетті,
басты мақсат - дүниені көркемдік тұрғыдан бейнелеу болып табылады.
Өнер адам жанының тереңіндегі тебіреніс әсерін көрсету жайлы Гегель
өзінің эстетикалық тұжырымдамасында былай дейді:» Көркемдік шығармалар өзінің мазмүны
Әр адам асып түспесе де
«жігітке жеті өнер де аз» деп жастарды өнерге, талпынысқа
рухани күш береді, ерекше қуаныш, сүйініш, толқу сезімін оятады.
деген құштарлықты арттырады. Өнер бұл көне заманнан, адамзат қоғамының
Испаниядағы аты әлемге әйгілі Альтамира үңгірінде салынған хайуанаттар суретінен
Сондықтан біз ерте дүние өнерін жай кездейсоктықтан туған деп
Өнер - қоғамдық
объективтік шындықты және оған өздерінің қатынасын көрсетеді, адамның талғамдық
Қоғам өміріндегі өнер
Өнер адамзат өмірінде, тарихында үлкен роль атқаратын өрісі кең,
ұшы-қиырсыз, қиын да қызықты
Өнердің сан алуан түрі бар. Олардың барлығы халыққа қызмет
адамы» тағы басқа
Мен өз дипломдық жұмысымды ұлттық натюрмортты бейнелегiм келдi, осы
Натюрморт жанрында жұмыстар орындаған атақты суретшiлер жұмыстарына сүйендiм. Олардың
Мысалы М.Врубельдiң «Райхан гүлiн», Т.Тоғысбаевтың «Көктемгi гүлдерi», «Гүлдеген тастар»,
ТЕОРИЯЛЫҚ БӨЛІМ: Қазақстан бейнелеу өнерінің даму тарихы.
Қазақстанның ұлттық бейнелеу өнерінің қалыптасуы.
Қазақстан кәсіби бейнелеу өнері ХХ ғасырдың 20-шы жылдары
Айта кетер болсақ 30-шы жылдары Семейде
ХIX ғасырдың аяғы мен XX ғасырдың басында Қазақстанға
Қазақ бейнелеу өнері - олардың
XX ғасырдың 30-шы жылдары Қазақстан суретшілер одағы
Қазақ бейнелеу өнерінде, жалпы өзгерістер 1950-60-шы жылдары шарықтады.
Қазақстан бейнелеу өнерінің кәсіби мектебінің
50-ші жылдың орта шенінде бейнелеу өнерінің тобына еліміздің
Халықтық мәдениетке жанасу, өмірдің адамгершілік негіздері жайында толғану
Жалпы суретшілердің композициялық шешімдерінің салдары қоғамдық
Бейнелеу өнерінде ұлттық қолөнердегі сырмақтар мен текеметтердің
Республика суретшілерінің жаңа кейіпкер мен жаңа форманы іздеген
Айқын ақиқатты іздестіру жолында көптеген суретшілер мәңгі көнермейтін, тамаша
Суретшілер өз шығармаларында көкейкесті мәселелерінде өнер мен өмір алдындағы
Негізінде өнердегі шешуші тақырыптардың бірі-адам,
Кескіндеме өнеріне 70-ші жылдардың
Суретшілердің полотнолары шабытты салтанатты әуенге
Қазақстан бейнелеу өнерінің бұл жаңа
Ал, кейінгі 1980-2000 жылдары суретшілер халықтың тұрмыс тіршілігінен, ұлттың
Жалпы кескендіме өнерінде кеңістік көріністерінің динамикалық үйлесімдері
1980-шы жылдырдың аяғында Қазақстан бейнелеу
Жалпы бейнелеу өнерінде мұндай күрт
Соңғы жылдарда өнерде тарихи дәстүрді ұғынуға деген ықылас,
ХХ ғасырдың аяғы мен XXI ғасырдың
Сол, ХХ ғасырдың бас кезінде
Соңғы кезде Қазақстан көркемөнерінде 90-шы жылдың
Бүгінде бейнелеу өнерінде ең алдымен
Өнер үшін 70 жыл онша ұзақ мерзім
Бейнелеу өнерінде суретшілердің шығармашылық композицияларының формасы бойынша
1.2. БАТЫС ЕВРОПА, Ресей, Қазақстан бейнелеу ӨНЕРІНДЕГІ НАТЮРМОРТ жанрының
Натюрморт - өнердiң дербес жанры ретiнде XVII ғасырда Голландияда
Майлы бояулармен тығыз, қою салынған голланд натюрморттарында көбiне сан
Натюрморт тұрмыстық жанрмен қатар кескiндеменiң бiраз уақыт кескiндеменiң
Атақты өнер шеберлерi өздерi салған бұйымдары арқылы ол бұйым
Натюрморттың ең бiр көп тараған түрi ол үй –
Натюрморт өз алдына жанр болып XVI- XVII ғасырда Фландрияда
А.Бейерленнiң, П.Класстың, В.К.Хедыдың «Таңғы ас» деп аталатын натюрморттарында суретшiлер
Натюрморт Ресейде XIX ғасырдың бiрiншi жартысында портреттен кейiн
Ағартушылық тенденция белгiсiз суретшiнiң «Кiтап және сағат» атты натюрмортында
Бейнеленген заттар композициялық бiрлiкте байланыс-тырылған; Екi столда жатқан заттар,
Алғаш бiзге танымал болған натюрморт «Гастрономика-лық» деп аталған, ол
ХХ ғасырдың басынан натюрморт кескiндеменiң шығар-машылық зертханасына айналды. К.Коровин
И.Гробарь поэтикалық жұмыстар орындады, «Өнер әлемi» және «Көгiлдiр
Осы жылдары суретшiлер П.Кончаловский, А.Куприн, и М.Машков, А.Лентулов, М.Сарьян,
Бiр мезгiлде нәзiк түстiк үйлесiмдiлiк iзденiстер, заттар әлемiн жырлау,
Соңғы он жылдықта натюрморт жанрына қызығушылық жастар арасында да
Орыс суретшiсi Константин Алексеевич Коровин (1861-1939) өмiр сүрген. Атақты
Бұл жұмыста нұсқаға жақындық бар. Маржандай жарқы-раған балық қабыршағы
Натюрморт жанрымен қазақ суретшiлерi де көптеп айна-лысты, атап айтсақ:
Живописьтiк шеберлiкпен салыған натюрморттардан бiз айшықты формада берiлген қарапайым,
А.Ғалымбаева өз шығармашылығында тұрмыс заттарын, ыдыс – аяқ, гүлдердi
Көктемгi табиғат образы тек натюрморттарда ғана емес, өзге де
Көне керамикада бояуға бай, келiстi натюрморт. Қызыл – қоңыр
Олардың түрi, түсi, ою - өрнектерi ерекше мұқият салынған…
Жерлесiмiз Т.Тоғысбаевтың да натюрморт жанрына жазылған жұмыстары да бiрқатар
Өзiнiң досы Тимур Ордабековтың портретiнде, өз досын қолына бiр
II. ӘДІСТЕМЕЛІК БӨЛІМ: натюрморт жұмыстары арқылы оқушылардың эстетикалық
2.1. Қазақстан бейнелеу өнеріндегі натюрморт жанрының оқушылардың көркем шығармашылығында
Бүгінде жас ұрпақтың рухани-эстетикалық тұрғыда дамуына бейнелеу өнерінің әсерлі
Мектепте оқушыларға бейнелеу өнеріне оқытуда немесе әртүрлі техника мен
Біздің мақсатымыз - баланы жан-жақты тәрбиелеп және гармониясын дамыту.
Эстетикалық тәрбие. адамның ақыл-ойын дамытуда үлкен роль атқарады және
Сурет өнері окушының сана-сезімін қалыптастыруға, творчествалық бейнелеу өнеріне қызығушылығын
Адамзат баласының ежелден келе жатқан ортақ мүддесінің бірі- ұрпақ
Эстетика адамның өмірі, іс-әрекеті, тәжірибесімен органикалық байланыста болып келеді.
«Эстетика» грек сөзі. Сезім, түйсік деген мағынаны білдіреді. Олай
Эстетикалық тәрбиенің міндеті - жас ұрпақты өмірдің барлық салаларындағы:
Бұл тұрғыда егеменді елдің болашағы оның ұлттық болмыс-бітімін калыптастырумен
Ол үшiн атақты суретшiлердiң натюрморт жанрына жазылған жұмыстарын қарап,
Эскиздердi талдау үстiнде мен нұсқаға көп көңiл бөлдiм.
Натюрмортты бейнелеуде композиция мақсаты ойға алған мақсат негiзiнде шешiледi.
Эскизбен жұмыс iстеу үстiнде натюрморт сюжетi барлық ой анықталады
Эскиздермен, шығармашылық натюрморт композициясын iздестiру шығармашылық жұмыс кезеңiнiң ең
Мен дипломдық жұмысым үш жұмыстан құралады, олар: «Ұлттық музыкалық
Бiрнеше композициялар iздену варианттарын жасап мына композиция шешіміне тоқталдым.
«Киіз үйдегі дастархан» - киіз үй ішінде жартылай домалай
Натюрморт үстінде жұмыс істей отырып, мен заттың өзін зерттеуден...
Натюрмортқа қарап одан бұл жерде суретшiнiң қатысы бар екенiн
Суретшi шығармашылық жұмыс орындап шаршаған кезде бiр мезгiл терезеден
Мiне осылай дем алып жаңа күшпен жаңа тың шығармашылық
Бейнелеу өнері пәнінде оқушыларды түрлі натюрморттық кескіндерімен таныстыра
Қазақтың дәстүрлі өнері көркемдік сапасы жаңарып қалыптасқан бейнелеу өнерін
Бейненің тұрақты нақыштары кеңістік бойлықта ұзақ мерзімдегі уақыт ырғағында
Кескiндеменiң ғылыми негiздерi бұл композиция құрылымының күрделi құралы және
Суретшi түстердi бiледi /түстiк шеңбер/, түстердiң сапа-сын, құрамын /жылы,
Әр түрлi түстердiң оптикалық әсерi олардың адам көзiне сәйкестiгi,
Суретшi бұдан басқа, түстiк ғамма, түстiк және фондық қатынастарды,
Біздің түстерді қабылдауымызға, әдемі «сабақтас» түстің пайда болуына жарық,
Көлеңкелермен жартылай көлеңкелер – жарықтың алтын және күміс «балықтырады»,
Жарықтан басқа, түстерді қабылдауға қашықтық, ауа қабаты әсер етеді.
Профессионал кескіндеменің басты белгілерінің бірі – жылы және суық
Бірақ осы жалпы түстік дақтарда оларға қарама-қарсы реңдер жылы
Жылы және суық түстерді қатарлас тұруы кескіндемеде интенцивті әуен
Ғылыми негiздердi түсiнгенде әр түрлi ғылымның сурет, кескiндеме, композицияларын
Композицияның түстiк шешiмi тек қана түстiк шешiм мiндетiн ғана
Түстiк, тондық шешiмдер сұрақтары композиция сапа-сына тiкелей қатысты және
Мiне осы қасиеттен шығарманың мазмұны, ойы көрушiге әсер деңгейi
Бiртұтастық тума белгi, композиция негiзi, шығарманың құрылымында композицияға салынады
Бұдан басқа шығарманың тұтастығы түстер мен фонның реттiлiгiмен, композиция
Әсерлiлiк, әсемдiк композицияның қимыл әсер күшi болып табылады.
Әсерлiлiк негiзiн қарсы түстер құрайды. Оларсыз заттардың формасын қабылдау
Тұтастылыққа жетпеген әсерлiлiк, көлеңке мен түстер қарсылығын /контрасты, қарсы
Суретшi педагог адам бейнесi пейзаж немесе натюморт басым, нұқсаны
Суретшi өзiн қоршаған ортадағы заттарға олардың формасына, түсiне ерекше
Алғашқы ойға алған мақсат практикалық жұмыс кезiнде бөлшек –
Қайсыбiр тақырып, шығарма – натюрморт болмасын әрбiр суретшi өзiнше
Әрбiр жеке натюрмортта бiр ғана тақырып бiрнеше көрiнiспен шешiледi,
Қоршаған ортаны бақылай отырып суретшi сол тақырып-қа қатысты, тақырыпты,
Натюрморт тақырыбына жұмыс орындау бұл өте күрделi шығармашылық процесстердi
Майлы бояумен бiр ғана рет жазып көрген адам, майлы
Азғана тәжiрибеден жас кескiндемешi, бояудың жағы-луы, құрамы бейнелеуде мағынасыз
Алғаш жазуды бастаған адам, кескiндеменiң өте құнды құбылысымен, құнды
Фактура, ол ойдан болмаса кездейсоқ болса да ол шығарманың
Анық шебердiң қолөнерлiк және өнерлiк жақтары бiр – бiрiнен
Барлық тәсiлдер бiр – бiрiнен айырмашылығы бар, әрқайсысының өз
Өз өнерiне шеберлiкпен, сүйiспеншiлiкпен қараған шебер өз жұмысын өте
Ескi кескiндеме шығармалары өзiнiң орындалу шеберлiгiмен, небiр алдыңғы қатарлы
Ескi шеберлердiң фактураға деген қатынасы жоғары болды, оларға ол
Бояуды кенепке қалың етiн жағуға да болады, сұйық жағынды
Бояулардың қалың, мөлдiр емес, жарықты өзiнен шағы-лыстыратын түрлерi бар,
Палитрада мөлдiр, жартылай мөлдiр бояуларда аз емес, жарық өткiзгiш
Бұрынғы шеберлер майлы бояулардың өткiзгiштiк /оптикалық/ қасиетiн өте шеберлiкпен
Сурет салуды картинадағы ең күңгірт жерлерден – меншікті және
Нақ осы көлеңкелерде картинаның колористік құрылысы – кескіндеменің бірлігі
Кескіндемедегі жарық былай беріледі: ақ бояулармен жекелеген жерлерге күшті
Бұл тәсiлдерiнiң бояу қабаттарының кезектi реттi жазу жүйесiне байланысты.
Кепкен пастозды қабаттың үстiне қажеттi колориттiк шешiмдi тауып лисировка
Бояу қабаттары фактурасынан және фактураның негiзбен үйлесуiнен тереңдiк, жарықтылық,
Суретшi бiр тәсiлден келесiге көшкенде әр тәсiлдiң, техниканың спецификалық
2.3. Ұлттық натюрморт тақырыбына сабақ жоспары.
Натюрморт жанрын бейнелеуді мектеп оқушыларына окыту әдіс-тәсілдері
7-сынып бойынша бейнелеу өнері пәнінен сабақ
(2 сағатқа арналған).
Сабақтың тақырыбы: «Ұлттық натюрморт»
Сабақтың мақсаты:
1. Білімділік – Ұлттық натюрморттың мәнін,мақсатын теориялық және іс
2. Тәрбиелік – Ұлттық натюрморттар арқылы оқушыларға эстатикалық
3. Дамытушылық – Көрнекіліктер мен теориялық мәліметтер арқылы оқушылардың
Сабақтың міндеті:
Оқушыларға өздеріне ұнайтын ұлттық натюрморт түрлерін көзбен көріп бейнеленуі
Сабақтың түрі: Аралас сабақ.
Сабаққа қажетті құрал-жабдықтар:
1. Оқушылар үшін: сурет альбомы, ТМ,М қарандаштары, өшіргіш, акварель
2. Пән мұғалімі үшін: көрнекті суретшілердің жұмыстары, көрнекілік
плакаттар, бейнетаспалар, фотосуреттер,сабақ жоспары
3. Техникалық қүралдар: теледидиар, бейнемагнитофон, магнитофон.
Сабақтын әдіс-тәсілі: сұрап тексерудің әдіс-тәсілі, түсіндіру, тапсырмалар
Сабақтың көрнекілігі: кылкалам шеберлігінің өнер
суреттері, натюрморт түрлерінің көрнекілігі, натюрмортты сатылап орындалу барысының әдісі.
I. Ұйымдастыру кезеңі: пән кабинетінің гигиеналық талапка сай болуын
Сабақта жок оқушыларды белгілеу.
II. Үй тапсырмасын тексеру: еткен тақырыптың мазмүнын тексеру, үйде
Жаңа сабақты түсіндіріу:
а) қызығушылығын арттыру:
Балалар, алдымен білгенімізше мынадай сұрақтарға жауап берейік:
Міне, балалар , бүгінгі біздің жаңа тақырыбымыз
«ҰЛТТЫҚ натюрморт.»
- Неге біз бұл заттарды ұлттық деп атаймыз?
-Балалар, Қазақстанның натюрморт жанрында сурет салған суретшілерін білесіңдер ме?
мән-мағынасын ашу:
Сұрақпен таныстыру.
1. Бейнетаспа көрсету.
2. Оқушы ойын сұрау.
Мұғалім:
Қазақ халқы ұлттық құрал жабдықтарға, музыкалық аспаптарға, қару-жарақтарға ойындарына
Мұндай бұйымдардың ата-бабаларымыз тек қана әдемілігін емес, тиімділігі мен
Сұрақтарға жауап.
Мұгалімнің толықтыруы.
Мұғалім: «Балалар, казір
(Оқушыларға оқулық бетін нұсқау)
IV. Практикалық іс-әрекеттер: Енді қылқалам шеберлерінің еңбектерінен, бейнефилъмінен көргендеріңді,
Жас ерекшеліктеріне байланысты арнайы натюрморт қойылады.
Арнайы көрініс таңдау
Композициялық шешімін табу
Көріністі кағаз бетіне карындашпен ыкшамдап сызып белгілеу
Түстік бояу шешімін табу.
V. Жұмыс барысын қадағалау: әр оқушының жұмысын
VI. Жаңа сабақты корытындылау, бекіту:
Сұрақ-жауап арқылы жаңа тақырыпты қайталау, яғни ұлттық натюрморт дегеніміз
VII. Бағалау:
III. ІС-ТӘЖІРИБЕЛІК БӨЛІМ.
3.1. Дипломдық жұмыстың жасалу барысы.
ҚОРЫТЫНДЫ
Эстетикалық тәрбиенің міндеті - жас ұрпақты өмірдің барлық салаларындағы:
Бұл тұрғыда егеменді елдің болашағы оның ұлттық болмыс-бітімін калыптастырумен
Бейнелеу өнерiне оқыту процесiнде оқушылардың шығармашылық ойлауын, қиялын дамыта
Мысалы: география, ботаниканың қазiргi жағдайда айтарлықтай орны бар. Осы
Натюрморт жазуды мен одан да әрi қарай үйрене берем
Ұлы Абай атамыздың 33-қара сөзінде өнер туралы былай дейді:
Мен осы жұмысым арқылы сұлулықты, нәзiктiктi, пәктiктi түрлi бояулардың
Осы жұмысым келешек өсiп келе жатқан iзбасарларымызға жақсы жағынан
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Аксенов Ю. Левидова. «Түс пен сызық». М. 1983ж.
Әлімбаев М. Өмір. Өнер. Өрнектер. 1990.
Б.Байжігітов. Бейнелеу өнерінің теориялық мәселелері.Ақтөбе. 2003.
Боробьев Ю. «Эстетика». М. 1988ж.
Болотников С. «Проблемы русского и советского
натюморта. М. 1989ж.
Қазақ совет энциклопедиясы. «Қазақстан кескiндемесi».
Әдiстемелiк нұсқаулар. Алматы. 1983ж.
Лукьянов Б. «Эстетика әлемiнде». М. 1988ж.
Сабыров Т.С. Оқыту теориясының негiздерi, Алматы, 1993, 96 б.
Ерғалиев I.Е., Телiбаев Ғ. Қазақ дүниетанымының негiзгi ұғымдары //Қазақстан
Однорылов Н.В. «Бейнелеу өнерiндегi материалдар». М. 1983ж.
С.Төленбаев, М. Өмірбекова “Қазақтың ою-өрнектері” Алматы 1993.
Аксу-Жабағлы. Алматы. Қайнар 1988ж.
Сарыкулова Г.А. Мастера изобразительного искусства Казахстана. Алма-Ата. Наука. 1984
Советское искусствоведение. М. 1975ж.
Қаратаев М. Әсемдiлiкке үйрететiн ұстаз, Алматы, 1965.
Шорохов В. «Композиция». М. 1986ж.
«Юный художник». №2. м. 1990ж.
Уразбекова Л. Историко-культурные традиции и пути развития современной казахской
Пружин Н., Пушкарев А. «Натюрморт в русской и советской
«Қазақстан акварелi». Алматы. «Өнер». 1989ж.
Тоғысбаев Т. Алматы. «Өнер». 1990ж.
История русского искусства. 1-2 том. М. 1981ж.
Рыбаков А. Техника масляной живописи. М. 1937ж.
Беда Г. Живопись. М. 1986ж.
Зимняя И.А. Педагогическая психология, М., 2000, 384 с.
Занков Л.В. Обучение и развитие, М., 1975;
Кирцер Ю.М. «Рисунок и живопись». М. 1992ж.
Маслов Н. Пленэр. М. 1984ж.
Беда Г. «Живопись и ее изобразительные средства». М. 1977ж.
КӨРНЕКІЛІК СУРЕТТЕР ТІЗІМІ
Абуов. Домбырамен натюрморт.
Абуов. Қобызбен натюрморт.
Абуов. Дала әуені.
Ғалымбаева. Дастархан.
Ғалымбаева. Ежелгі қыш.
Ғалымбаева. 3 ғасыр натюрморты.
Дүйсенбаев. Табиғат пен натюрморт.
Исмаилова. Сәукеле.