Мазмұны
Кіріспе
1 ҚР Прокуратура органдырының пайда болуы, дамуы және прокуратура
1.1 Прокуратураны дамытудың негізгі кезеңдері
1.2 Тәуелсіз Қазақстанның прокуратура органдары
1.3 Прокуратура органдарының жүйесі, құрылымы және оларды ұйымдастыру
2 Прокурорлық қадағалаудың түсінігі және оның негізгі бағыттарының түрлері
2.1 Прокурорлық қадағалаудың түсінігі мен маңызы
2.2 Адам және азаматтың құқықтары мен бостандықтарын, заңды тұлғалар
2.3 Прокуратураның сотта мемлекеттің мүддесін білдіруі
Қорытынды
Қолданылған қайнар көздер тізімі
Кіріспе
Қазақстан Республикасын демократиялық, зайырлы, біртұтас мемлекет, оның ең қымбат
Осы саралауда прокуратура оның құзыреті шегінде Қазақстан Республикасының аумағында
Бүгінгі күннің болмысы республиканың мемлекеттік - құқықтық институттарының жүйесі
Өзіміз көріп отырғандай, бұл жұмыстың көкейкестілігі, ғылыми және тәжірибелік
Біріншіден, прокурорлық қадағалау мемлекеттегі заңдылықты қамтамасыз етудің негізгі жолы
Құқықтық мемлекетті құру кезеңінде үлкен қастандық әрекетсіздік және мемлекеттік
Екіншіден, осы жұмыс сот-құқықтық реформаларын және прокурорлық қадағалауды реформалауда
Бұдан басқа, ол айқын анықталған және негізделген бағыттардан, прокурорлық
Жұмыстың авторлары көп жылдар бойы құқық қорғау органдары мен
Диплом жұмысының мақсаты ретінде мыналар болып табылады:
- Прокуратураны дамытудың негізгі кезеңдерін анықтау;
- Тәуелсіз Қазақстанның прокуратура органдары қалыптасуын зерттеу;
- Прокуратура органдарының жүйесі, құрылымы және оларды ұйымдастырудың ерекшеліктерін
- прокурорлық қадағалаудың түсінігі мен маңызы зерттеу;
- адам және азаматтың құқықтары мен бостандықтарын, заңды тұлғалар
- жедел-іздестіру қызметін прокурорлық қадағалаудың ерекшелігін ашу;
- анықтау және алдын ала тергеу заңдылығына прокурорлық қадағалау
- Прокуратураның сотта мемлекеттің мүддесін білдірудің ерекшелігін ашу.
Жұмысты жазу барысында Е.С. Мырзадинов, Р.Н.Ақпарова, М.С.Нәрікбаев, Ғ.Қ. Өтебаев,
Диплом жұмысы үш бөлімнен, атап айтқанда кіріспе, негізгі бөлім
Негізігі бөлім екі тараудан тұрады: бірінші тарауда ҚР Прокуратура
1. ҚР ПРОКУРАТУРА ОРГАНДАРЫНЫҢ ПАЙДА БОЛУЫ, ДАМУЫ ЖӘНЕ ПРОКУРАТУРА
1.1 Прокуратураны дамытудың негізгі кезеңдері
Бұл жерде ең бастысы оның тарихындағы маңызды үш кезеңді
Әділет халық комиссариатының құрамына кіретін прокуратурада тарихи мәні бар
Автономиялық республикалардың прокурорлары республиканың Орталық Атқарушы Комитеті тағайындалған және
Содан кейін, 1922 жылдың 15 қыркүйегінде ғана Қазақ Орталық
Ережеге сәйкес республика прокуроры орталық қызметкерлерінің, сондай-ақ жергілікті орган
Прокурорларды қызметке тағайындай, ауыстыру және қызметінен шектетуді республика прокуроры
Губерниялық прокуратураларда тиісті губерниялар мен облыстардың ұсынуы бойынша республика
Республика прокуроры:
1) барлық халық комиссарларының, мекемелер мен ұйымдардың қызметі заңдылығын
2) оларды бұзу мақсатында Қазақ Орталық Атқарушы Комитетінің
3) республика прокурорлары көмекшілерінің, сондай-ақ орындарындағы прокурорлар мен олардың
4) республика прокурорына қажет деп танылған жағдайларда прокурорлардың функцияларын
Ережеде орындарындағы прокурорлар міндеттерінің шеңбері мынадай тәртіппен анықталған: халық
Ережедегі прокурорлардың өкілеттілігінде губерниялар мен облыстарда әрекет ететін әкімшілік
Прокуратура туралы бірінші ережеде республика прокурорының және губерниялық атқару
1923 жылдың аяғына қарай Қазақ КСР әділет халық комиссариатының
1) жалпы басқару (ұйымдастырушы-нұсқаушы);
2) жалпы қадағалау жөніндегі;
3) тергеу және анықтау органдарын, КТУ және бас бостандығынан
4) мемлекеттік айыптаушы және сот қадағалау (Жоғары Сот жанындағы
Прокуратура бөлімі құрылымының толық жетілмеуіне қарамастан сол кездегі оның
Прокуратура органдарының қызметін жетілдіру оның құрылымдық дамуынсыз мүмкін емес
Прокуратура алдына қойылған жаңа міндеттерді орындау үшін оның құрылымдарын
Прокуратура өміріндегі белгілі кезең құқық қорғау органдары қызметінің нысандары
Прокуратураның кезекті маңызды кезеңі 1955 жылғы 24 мамырдағы КСРО
1977 жылы Конституцияны қабылдау заңдылықтын тиісті қадағалауын қамтамасыз ету
70-80 жылдары прокуратура органдарына прокурорлық қадағалауға ешқандай тән емес
1.2 Тәуелсіз Қазақстанның прокуратура органдары
Қазақстан Республикасы деп аталатын тәуелсіз зайырлы демократиялық мемлекеттің пайда
КСРО Бас прокуроры Қазақ КСР прокурорын және облыс прокурорларын
Прокурорлық қадағалаудың практикасы мен іліміне 1992 жылы 17 қаңтарда
Прокуратура алдында республикадағы заңдардың үстем тұруын, заңдылықты нығайту мен
- азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қамтамасыз ету;
- республиканың тәуелсіз құқықтарын бағыныштылығына қарамастан, оның саяси және
- лауазымды адамдар мен азаматтардың құқықты тануы мен құқықтық
Осы заң прокуратураның құкық қорғау қызметін жақсартуда жағымды рөл
Келесі кезең, біздің заңымыздың өзгеруі барлық халықтық талдаумен, яғни
Ол Қазақстан Республикасын демократиялық, зайырлы, біртұтас мемлекет, оның ең
Үрдісті дамып келе жатқан мемлекеттік құрылыстың процестері, демократия мен
Жаңа ҚР Конституциясына және онымен белгіленген мемлекеттік кұрылымға сәйкес
Сондай-ақ, прокуратура сот тәрізді алдын-ала тергеу және анықтаудан бөлінді.
“Прокуратура туралы” ҚР заңында басымдылық бағыттары ретінде адам және
Прокуратураны жетілдірудің келесі кезеңі “Құқық қорғау жүйесін одан әрі
Қазақстан Республикасының 1998 жынғы 2 шілдедегі алдағы өткен заңымен
Қылмыстық іс-жүргізу заңына енгізілген өзгерістер мен толықтырулар, ерекше жағдайда
Бірақ, нарықтық экономика жолында елдің алға басуы, алдағы дамуы
Осы мақсаттарға жету, сондай-ақ “ҚР құқық қорғау қызметтерін жетілдіру
Заңның осы жобасы алдын-ала тергеуден, жан-жақты талдаудан өтті және
Қадағалау тәртібімен 3 айдан аспайтын мерзімде оған наразылық келтіруге
Қылмыстық іс жүргізу кодексінің 466-бабының, Азаматтық іс жүргізу кодексінің
Тоқтату укімді, шешімді орындалуына келтірмеу немесе істерді қадағалау сатысында
Прокурорлар прокурорлық қадағалауды іске асыру процесінде қатысушылары тиісті субъективтік
Заңда Бас прокурордың нормативтік құқықтық актілерінің міндеттілігі дұрыс көрсетілген.
Жедел іздестіру қызметі саласындағы заңдылықтарын жоғары қадағалау тиімділігін іске
Кәсіпкерлердің құқығын қорғау және заң бұзушылықтың кез келген фактілерін
Сондай-ақ, осы заңда прокурордың ерікті тәртібіндегі қаулылары мен ұсынымдарын
Өмір - бұл үнемі қозғалыс, егер белгілі бір кезеңдерде
1.3 Прокуратура органдарының жүйесі, құрылымы және оларды ұйымдастыру
Қадағалау функцияларын іске асыратын бөлімшелер мен лауазымды адамдар прокурорлық
Прокуратура органдарының жүйесі туралы мәселелерді қарастыра отырып, жүйе деп
Прокуратураның органдарының бірлестіктері мен бөлімшелерінде функцияларды, өкілеттіліктерді тікелей бөлу,
Байланыстарды прокуратураның ішкі жүйесінде, сондай-ақ басқа әлеуметтік жүйелерде қарау
Құрылым элементтерінің тік және көлденен байланыстарын қолдану субординация және
Бір бағыттағы құрылым жеткілікті тиімді, өйткені ол бағыныстылықтың анық
Прокуратура органдарының жүйесі мынадай аудандық, қалалық, облыстық және оларға
Прокуратура органдары қызметтері міндеттерінің күрделенуі, мамандандыруды дамыту ұйымдасқан құрылымның
Функциональдық құрылымын құрайтын элементтерден басқа аудан және қала прокурорларының
Функциональдық құрылымнан басқа еңбекті көлдененнен бөлу, қызметтің белгілі түрі
Бірбағытты басшыларға аудандардың, қалалардың прокурорлары, облыс прокурорлары, мамандандырылған прокуратуралардың
Прокуратура органдарының басқару құрылымына белгілі ерекшеліктерді басқарма (департамент) және
Екінші ұйымдастыру-басқару байланыстарына реординация (қайта тәртіпке келтіру) қағидаттары негізіндегі
Әсіресе мұндай ұйымдастыру қатынастар прокуратураға немесе бөлімшелерге бейресми басқару
Прокуратура басшыларының бейресми басқосшыларының, сондай-ақ прокуратура ұжымының пікірлерімен келісуге
Дегенменде, өзін-өзі реттеудің өте кең дамуы қатынастарды орталықтандыру және
Прокурорлық қадағалау органдары жүйесінің ұйымдастыру құрылымдарында қолданылатын байланыстардың үшінші
Байланыстың осы түрінде прокуратура органдарының бір-біріне бағынышты емес лауазымды
Осыған байланысты, ҚР прокуратура органдарының жүйесі кейбір ерекшеліктерге байланысты
Қазақстан Республикасы прокуратура органдарының біртұтас жүйесін Бас прокуратура, облыстардың
Қазақстан Республикасының прокуратурасы прокурорлық жүйенің жоғарғы бөлігі болып табылады
Депратаменттерде, басқармаларда және бөлімдерде аға прокурорлар және прокурорлардың лауазымдары
Әрбір бөлімшелерде прокурорлық қадағалау бағыттарының анықталған заңдары есебімен прокурорлық
Бас басқару құқығында ҚР Бас прокуратурасының құрылымына ҚР Бас
Республиканың Бас прокуроры департаменттер, басқармалар және бөлімдер бастықтарын және
“Прокуратура туралы” ҚР Заңының 12-бабының 5-тармағына сәйкес Бас прокуратура:
1) Республика прокуратура органдарының іс-қимылдарын олардың қызметінің негізгі бағыттары
2) Республикада Заңдардың орындалуын, заңдылықтың жай-күйін қадағалау практикасына талдау
3) прокурорлық қадағалауды жетілдіру жөнінде ұсыныстар әзірлейді;
4) Республика прокуратура органдарының заңдардың орындауын қадағалау жөніндегі жұмысын
5) заңдылық пен құқық тәртібін қамтамасыз етуде жедел-іздестіру қызметін,
6) кадрлардың біліктілігін арттыруды ұйымдастырады және жүргізеді;
7) норма шығарушылық қызметіне қатысады;
8) халықаралық ынтымақтастық саласында прокуратура органдарының атынан өкілдік етеді
Қазақстан Республикасының Бас прокуроры ҚР прокуратура органдарының барлық жүйесін
ҚР Бас прокуроры прокуратура органдарының қызметіне басшылық жасайды және
Прокуратура органдары мен мекемелерінің қызметкерлеріне міндетті түрде орындау үшін
ҚР Бас прокуроры департаменттер, басқармалар және бөлімдер бастықтарын және
ҚР прокуратурасы жүйесінің барлық буындарының прокурорларын да ҚР Бас
ҚР Бас прокуроры Прокуратура туралы Заңға сәйкес прокуратура органдарына
ҚР Бас прокуроры болмаған кезде немесе өз міндеттерін орындауға
ҚР Бас прокурорының орынбасарлары арасындағы міндеттерді ҚР Бас прокуроры
Ол, сондай-ақ кеңесші органы болып табылатын алқа жұмысына басшылық
Аумақтық прокуратуралар аумақтық құрылымдар мен аумақты бөлінулерге сәйкес құрылған.
Облыс прокуратурасы мен оған теңестірілген прокуратураларды ҚР Президентінің келісіммен
Облыс прокуратуралары мен оған теңестірілген прокуратуралардың өз құрылымдарында мекемелердің,
Облыс прокуратурасында прокурор басқаратын алқа болады. Алқа мүшелері болып
Облыс прокурорларын және оларға теңестірілген прокурорларды ҚР Бас прокуроры
Облыс прокурорлары және оларға теңестірілген прокурорлар ҚР Бас прокурорына
Облыстық прокуратуралар мен оларға теңестірілген прокуратуралардың алқалары өздерінің жиналыстарында
Аумақтық прокуратуралардың төменгі буындары қалалық және аудандық прокуратуралар болып
Барлық аумақтық прокурорларды облыс прокурорларының ұсынымдары бойынша 5 жыл
Аудандар мен қалалар прокуратураларындағы жұмыстары аса көп көлемді прокурорлардың
Аудандық және қалалық прокуратураларды, оларға теңестірілген әскери және өзге
Көз келген деңгейдегі прокурор өз өкілеттігі ішінде өз еркі
Мамандандырылған прокуратураларға әскери, көлік (темір жол, су, әуе көліктерінде),
Әскери, көлік және табиғатты қорғау прокуратуралары аудандық және облыстық
Әскери прокуратура құрамын Бас әскери прокуратура, әскери округтік прокуратуралары,
Әскери прокуратура органдарын ҚР Бас прокурорының орынбасары - Бас
Әскери прокуратура өз өкілеттіліктерін ҚР Қорғаныс министрліктерінің бөлімшелерінде ҚР
Көлік прокуратуралары теміржол басқармасының құрылымына және көліктер жүйесіне сәйкес,
Табиғатты қорғау прокуратуралары экологиялық заңдылықтардың орындалуын қадағалауды күшейту мақсатында
Аймақтардың қатарында тиісті облыс прокурорларына бағынышты ауданаралық құқықтардағы табиғатты
Әскери бөлімдер прокуратуралары жабық әкімшілік-аумақтық білім және аса режимді
Әскери бөлімдердің прокурорлары режимді объектілер мен аумақтарда өз функцияларын
Әскери бөлім прокуратуралары ҚР прокуратурасы жүйесінің төменгі буынына жатады,
Әскери бөлімнің прокурорлары тікелей ҚР Бас прокурорына бағынады. Оларды
Түзеу мекемелерінде заңдардың сақталуын қадағалау жөніндегі прокуратуралар қылмыстық-атқару жүйесінің
Түзеу мекемелерінің әкімшілігінде заңдардың орындалуын қадағалаудан басқа прокуратуралар жазасын
ҚР прокуратура органдары жүйесіне ғылыми мекемелер кіреді: С. Есқараев
Бас прокурор Институт директорын қызметке тағайындайды және қызметтен босатады.
1) қазіргі кезеңде кадрлардың кәсіби шеберлігін жетілдіру және біліктілігін
2) Прокуратура органдары басшылары бес жылда бір рет біліктілігін
2 ПРОКУРОРЛЫҚ ҚАДАҒАЛАУДЫҢ ТҮСІНІГІ ЖӘНЕ ОНЫҢ НЕГІЗГІ БАҒЫТТАРЫНЫҢ ТҮРЛЕРІ
2.1 Прокурорлық қадағалаудың түсінігі мен маңызы
ҚР Конституцияға 83-бабына сәйкес “Прокуратура мемлекет атынан Республика аумағында
Үлкен энциклопедиялық сөздікке сәйкес прокурор француз тіліндегі procteur деген,
ҚР Конституциясы және “Прокуратура туралы” ҚР Заңы прокуратураны мемлекеттік
ҚР Конституциясының 3-бабының 4-бөліміне сәйкес республикадағы мемлекеттік билік біртұтас.
Прокуратураға қатысты ережелер ҚР Конституциясының “Соттар және сот төрелігі”
Прокуратура органдары биліктің үш тармағының әрқайсысымен функциональды байланысты болса
Осы айтылғандардан көздеген мәселені зерттеп, игеруде маңызды бірнеше ережелер
Біріншіден, прокурорлық қадағалау - бұл прокуратурадан басқа мемлекеттік, қоғамдық,
Екіншіден, прокурорлық қадағалау Қазақстан Республикасының мемлекеті атынан жүзеге асырылады.
Үшіншіден, прокурорлық қадағалау - мемлекеттік қызметгің өзіндік түрі. Оның
Прокурорлық қадағалау мемлекеттік қызметтің басқа нысандарынан, ең алдымен мемлекеттік
Мемлекеттік басқарудың жеке органдары мен сот органдарына жүктелген кейбір
Осыған байланысты, прокурорлық қадағалауды заң бұзушылықтарды анықтау және жою
ҚР Конституциясының 2-бабындағы 83-бабына сәйкес республика прокуратурасы төменгі тұрған
“Қазақстан Республикасының Президенті туралы” Қазақстан Республикасының Конституциялық заңына сәйкес
Осы Конституциялық заңның 19-бабына сәйкес Президент прокуратура органдарының қызметкерлеріне
Прокурорлық қадағалаудың маңызы ол мемлекет атынан Президент бақылауында іске
Прокурорлық қадағалау республиканың барлық аумақтарында және үкіметке, барлық министрліктер
Заңдармен белгіленген тәртіп пен негізде енгізілген прокурорлық қадағалау актілері
Прокурорлық қадағалаудың маңызы, сондай-ақ біздің қоғамдағы құқық рөлімен анықталады.
Сонымен, прокурорлық қадағалаудың маңыздылығы ол мемлекет атынан Президент бақылауында
Прокурорлық қадағалау республиканың барлық аумақтарында және үкіметке, барлық министрліктер
Прокурорлар жоғары аталған субъектілердің заңдарды бірыңғай орындауын бақылауға және
Заңда белгіленген тәртіппен және негізде енгізілген прокурорлық қадағалау актілері
Прокурорлық қадағалаудың мәні, сондай-ақ біздің қоғамдағы құқықтың рөлімен анықталады.
Сонымен, прокурорлық қадағалау мемлекет атынан Қазақстан Республикасы Президентінің бақылауында
Осы әлеуметтік рөлді орындаудың құқығы көп жағдайда заңның дәл
Осыған сәйкес, прокурорлық қадағалау - бұл, тек кез келген
“Прокуратуратуралы” Қазақстан Республикасы Заңының 4-бабына сәйкес прокурорлық қызметтің мақсаты
Прокурорлық қадағалаудың мақсаттары мен міндеттері өзара тығыз байланысты. Прокурорлық
Прокурорлық қадағалаудың мақсаты прокуратураның мәртебесімен, мемлекеттегі оның алатын орны
Прокурорлық қадағалаудың міндеттері өте көп және бір-бірінен деңгейі, мазмұны,
Прокурорлық қадағалаудың міндеттер үш түрге бөлінуі мүмкін: жалпы, арнаулы
Аталған міндеттер бір-бірімен өзара байланысты және әр деңгейде. Жеке
Прокурорлық қадағалаудың жалпы міндеттері ҚР Конституциясымен, Прокуратура туралы ҚР
Прокурорлық қадағалаудың жалпы міндеттері жоғары қадағалауды іске асырудан тұрады,
- республика аумағында заңдардың, Қазақстан Республикасының Президенті Жарлықтарының және
- жедел-іздестіру қызметінің, анықтама мен тергеудің заңдылығын қадағалау, кез
- әкімшілік және атқарушылық істер жүргізудің заңдылығын қадағалау;
- республиканың Конституциясы мен заңдарына қайшы келетін заңдар өзге
- сотта мемлекеттің мүддесін білдіру және сот актілерінің заңдылығын
- заңда белгіленген жағдайда, тәртіпте және шекте қылмыстық қудалауды
- мемлекеттік-құқықтық статистика құру және құқықтық статистика саласында қадағалауды
Прокуратураның қадағалау функцияларын орындайтын әрбір прокурор жалпы міндеттерді шешеді.
Арнаулы міндеттер көбінесе Бас прокурордың шығарған бұйрықтарымен және өзге
Көбінесе, бұл міндеттер тергеу және анықтауды қадағалау саласында ҚР
Прокурорлық қадағалаудың жалпы және арнаулы міндеттерін шешу кезінде прокурор
Әдетте, жеке және нақты міндетгер Бас прокуратураның, облыстық және
Прокурорлардың өз міндеттерін орындау заңмен берілген құқықтарды іске асыру
2.2 Адам және азаматтың құқықтары мен бостандықтарын, заңды тұлғалар
Адам және азаматтың құқықтары мен бостандықтарын, заңды тұлғалар мен
Егер бұрын прокурорлық қадағалаудың басым бағыттары заңдардың үстемдігін камтамасыз
Осы сала дәстүрлі “жалпы қадағалау” деп аталатын, ол қарастырылып
Қарастырылып отырған салада барлық прокурорлар топтары жүзеге асыратын ҚР
Адам және азаматтың құқықтары мен бостандықтарын, заңды тұлғалар мен
Адам және азаматтың құқықтары мен бостандықтарын, заңды тұлғалар мен
1) “Қазақстан Республикасының аумағында заңдардың, Қазақстан Республикасының Президенті Жарлықтарының
2) жоғары аталып кеткен "органдармен шығаратын (қабылдайтын) құқықтық актілер
Осы бапты сипаттай отырып прокурорлық қадағалаудың осы бағытың ҚР-дағы
Аталып кеткен органдардың (ұйымдардың) міндеттемеріне ҚР аумағында қолданылып жүрген
Осы бапта қадағалау субъектілері ретінде азаматтар қарастырылмайды. Сол шақта
Заңдар орындалуын прокурорлық қадағалау саласына ҚР Жоғарғы Соттың Пленарлық
Адам және азаматтың құқықтары мен бостандықтарын, заңды тұлғалар мен
1) “Адам және азаматтың құқықтары мен бостандықтарын, заңды тұлғалар
2) көз келген заң бұзушылықты айқындау, осындай заң бұзушылыққа
Прокуратура басқа мемлекеттік органдардың орнын баспайды және ұйымдардың қызметі
Басқа мемлекеттік органдар жүзеге асыратын қадағалау мен бақылаудан осы
Басқа салалармен салыстырғанда адам және азаматтың құқықтары мен бостандықтарын,
Адам және азаматтың құқықтары мен бостандықтарын, заңды тұлғалар мен
Адам және азаматтың құқықтары мен бостандықтарын, заңды тұлғалар мен
Адам және азаматтың құқықтары мен бостандықтарын, заңды тұлғалар мен
Ақырғы уақыттарда, қылмыстық өсумен байланысты, қылмыстардың алдын алудың алғаш
- нормативті құқықтық актілер Конституцияға, ҚР Президентінің заңдары мен
- мемлекеттік органдардың адам және азаматтың конституциялық құқықтары мен
- қоғамдық және діни бірлестіктердің және де бұқаралық ақпарат
Заңдарды орындау бойынша прокурорлық қадағалауды жүзеге асырған кезде прокурорлардың
- заң бұзушылық туралы түскен мәліметке байланысты, прокурор заң
- құқық бұзушылықтың, бірінші кезекте - қылмыстардың алдын алу
- заңдарды және заңға сәйкес актілерді орындауын заңдылық пен
- лауазымына және мүліктік жағдайына қарамастан құқық бұзушылық жасаған,
- радио, теледидар, периодикалық басылым арқылы прокуратура органдарының қызметі
- қолданыстағы заңнаманың, қоғамдық қатынастардың нормативті реттеуіндегі тұтынымдарының және
- лауазымды тұлғалардың, әсіресе құқықтық актілер мен заңды маңызды
Адам және азаматтың құқықтары мен бостандықтарық заңды тұлғалар мен
Адам және азаматтың құқықтары мен бостандықтарын, заңды тұлғалар мен
Адам және азаматтың құқықтары мен бостандықтарын, заңды тұлғалар мен
Өкілеттікті жүзеге асырған көзде прокурор мыналарға құқылы:
- өткізіліп жатқан тексеріс мәселелері бойынша азаматтар мен лауазымды
- қызмет куәлігін көрсету бойынша бөгетсіз мемлекеттік органдардың аумақтары
- басшылар мен басқа лауазымды тұлғалардан заңдылық жағдайы және
- тексеріске қатысуға және қорытындысын шығаруға мамандарды тартуға;
- өз құзырет шегінде прокуратураға түскен материалдардың, жүгінулердің өндірісін
- басқа құқық қорғау органдарының қызметкерлерімен қарым-қатынас негізінде тексеріс
- заңнамада қарастырылған басқа да тексеру әрекеттерін орындау [10].
Тексеріс нәтижелері бойынша прокурор:
1) наразылық енгізеді;
2) заңдылық бұзушылықты жою жөнінде бұйрық береді;
3) қылмыстық іс қозғау, тәртіптік өндіріс немесе әкімшілік-құқық бұзушылық
4) адам және азаматтың, заңды тұлғалар мен мемлекеттің құқықтары
5) мемлекеттік органдарымен және олардың лауазымды тұлғаларымен салынған тыйым
6) адам және азаматтың, заңды тұлғалар мен мемлекеттің бұзылған
7) бұзылған заңдылықты жою жөнінде органға және лауазымды тұлғаға
Бірақ, мемлекет өзінің әр даму кезеңінде шешетін міндеттеріне байланысты,
Қазіргі кезеңде мемлекет алдында тұрған міндеттерді, калыптасқан заң құрылымы
- азаматтардың саяси құқықтары мен бостандықтары туралы, азаматтық туралы,
- зейнетақы, жеңілдіктер туралы, нашақорлықпен күрес туралы, кәмелекте толмағандар
- меншік туралы, кәсіпкерлік туралы, мемлекеттік кәсіпорындарды жекешелендіру туралы,
- аграрлық (жер), инвестициялық, жалдау, көлік-жол туралы (экономикалық сала)
- қорғаныс туралы, қарулар туралы, шекара туралы, төтенше жағдайлар
- сыртқы экономика қызметі туралы, кеден туралы (сыртқы экономика
- жеке және заңды тұлғаларды әкімшілік жауапкершілікке тарту, әкімшілік
Сонымен, адам мен азаматтың құқықтары мен бостандықтарының, заңды тұлғалар
Құқықтық актілер заңдылығын прокурорлық қадағалауға келетін болсақ, бұл жерде
Заңдарды қолдану бойынша прокурорлық қадағалау бағыттарын бөлу прокуратура жұмысын
Заңдардың орындалу қалпына қарай, көбіне аймақтарда қандай заңдарды бұзуға
Қазіргі уақытта мемлекеттік кәсіпорындарды жекешелендіру туралы, банктер және банктік
Өндірісте, әсіресе шағын кәсіпорындарда зақымданудың жиіліленуіне байланысты, барлық прокурорлар
Атыс қаруын, сондай-ак жауынгерлік кару, халық арасында қолданатын қаруларды
Облыстық өкілдік және атқарушы билік органдарында және оларға теңестірілген
Мысалы, жүргізілген тексеріс нәтижесінде Қашыр ауданы мен Павлодар облысының
Қадағалаудың басын бағыттарының бірі кәсіпкерлік қызметті мемлекеттік қорғау туралы
Мысалы, 2004 жылдың 6 мамыр айында Павлодар облысы, Заңғар
Екібастұз қаласындағы "Obchodni sladovny Prostejov a.s." чех фирмасы бас
Жеке меншік нысанындағы шаруашылық жүргізуші субъектілерін өткен тексерістерде заң
2.5 Прокуратураның сотта мемлекеттің мүддесін білдіруі
ҚР Конституциясы біздің елімізде сот төрелігін жүзеге асырудың негізгі
Сот төрелігін жүзеге асыру кезінде заңдардың дәл сақталуын маңызды
Сот төрелігіндегі прокурорлық қадағалаудың рөлі мен маңызы 1995 жылғы
Қылмыстық, азаматтық немесе өзге сот ісін жүргізу барысында сотта
Соттың (судьяның) іс бойынша шығарған шешімімен, үкімімен немесе өзге
В.И.Басковтың айтуы бойынша, прокурорлардың қадағалауы соттардың істерді жан-жақты, толық
Соттарда істер талқылауына қатысушы прокурорлардың алдында тек іс жүргізу
Прокурордың қылмыстық іс жүргізуді қадағалауы, жариялық және демократия қағидаттарын
Соттарда қылмыстық істерді қарау кезінде заңдылықтың орындалуын қадағалауды жүзеге
ҚР процессуалдық заңы, прокуратура туралы Заңы прокурорлардың сотта мемлекет
1) істі басты сот талқылауына дайындау кезінде судья шешімінің
2) мемлекеттік айыптаушы ретінде шығады;
3) басты сот талқылауы барысында туындаған мәселелер бойынша қорытындылар
4) мемлекеттік және қоғамдық мүдделерін, азаматтардың құқықтары мен заңды
5) соттың заңсыз және негізсіз үкімдеріне, ұйғарымдар мен қаулыларына
6) наразылықтар және шағымдар бойынша қаралатын қылмыстық істерге кассациялық
7) соттың үкімдерін, ұйғарымдары мен қаулыларының уақытылы орындалулары мен
8) соттың үкімдерін, ұйғарымдары мен қаулыларының уақытылы орындалуларын қадағалауды
9) соттың үкімдерін, ұйғарымдарын, қаулыларын қайта қарау немесе жаңадан
Соттардың барлық сатыларында нақты істерді қарау кезінде жіберілген заң
Қылмыстық, азаматтық, шаруашылық, әкімшілік істерді сот төрелігіне жіберу жөніндегі
Жеке тәжірибелер сотта прокурорлық қадағалау шектерін негізсіз азайта отырып,
Сотта прокурорлық қадағалаудың мәні тек сотпен шығарылған шешімдердің заңдылығы
Прокурор құқық қорғау міндетін жүзеге асыра отырып және біртұтас
Осы қадағалауды жүзеге асырушы органдардың алдында басқа да мынадай
Кез келген дәрежедегі прокурор мемлекеттік айыптаушы ретінде шыға отырып,
ҚР Бас прокуроры прокурордың сотта қолдайтын мемлекеттік айыпты қылмыстылықпен
Прокурор қадағалауды іс бойынша сот үкім, ұйғарым немесе қаулы
Қылмыстық іс жүргізу заңы прокурорларға сотқа басқа қатысушылардың алдында
Прокурорлар тек мемлекеттік айыптаушы ғана емес, сондай-ақ соттарда қылмыстық
Апелляциялық сатыда заңдылықты қадағалау органы өкілінің міндетін атқара отырып,
Прокурордың іс жүргізу жай-күйлерінің апелляциялық сатыдағы ерекшеліктері, ең алдымен
Прокуратура органдарының орталықтандыру қағидаттары, төмен тұрған прокурорлардың жоғары тұрған
Апелляциялық сатыда прокурордың іс жүргізу жай-күйі сотталушының, қорғаушының, жәбірленушінің,
Сот органдарының үкімдерін, ұйғарымдарын және қаулыларын қадағалау тәртібінде қайта
Сондықтан, соттардың қадағалау сатыларында қылмыстық істерді қарауға прокурордың қатысуы
ҚР қылмыстық іс жүргізу заңының ережелері едәуір бағдарламалы болып
ҚІЖК бойынша наразылық келтіру құқығы тек прокурорға тән және
Қадағалау сатысында прокурордың іс жүргізу жай-күйінің ерекшелігі, бұл сатыда
Прокурорлық қадағалаудың іс жүргізушілік маңызын бір сатыда басқа сатылардың
Сот процесін жариялық түрде өткізу, оған қатысушыларға терең әсер
Заң тергелген қылмыстық іс бойынша [7] басты сот талқылауын
Қылмыстық істі қарауға қандай да бір кедергілер жоқ деген
Сот тәжірибесін қорытындылау 2004 жылы республика бойынша қосымша тергеуге
Алдын ала тергеу кезеңінде қадағалауды жүзеге асыру, айыптау қорытындысын
Заңда анықталған апелляциялық тәртіпте қылмыстық істерді тексеру тәртібі соттардың
Сот трибунасы - бұл трибунаның ерекше түрі, оған прокурорлық
Қазіргі кезде прокурор жұмысының тәжірибесі, оның кәсіби дайындығы, қылмыстық
Олардың біліктіліктерін жоғарлату үшін кәсіби дағдыларға, қызметтік этикаға үйрету
Ертіс аудандық сотының 2005 жылдың 15 наурызындағы үкімі бойынша
Бұл үкімге сотталушының қорғаушысы үкімнің қатандығына кассациялық шағым берген.
Істі кассациялық сатыда қарау кезінде іске қатысушы прокурор оның
Павлодар облысының қылмыстық істер жөніндегі сот алқасының 2005 жылғы
Басқа мысал. Қашыр аудандық сотының 2000 жылдың 3 ақпанындағы
Қылмыстық істі қосымша тергеуге қайтара отырып, жәбірленушіге қатысты сот-дәрігерлік
Соттың бұл үкіміне аудан прокуроры аталған қаулының негізсіздігіне наразылық
2000 жылғы 26 наурызында Павлодар облысының қылмыстық істер жөніндегі
Павлодар облысы Ақсу қалалық сотының 2004 жылдың 7 сәуіріндегі
Анықтау органдарымен Р.С. Эминов 2004 жылдың 3 наурызында Ақсу
Сот талқылауы барысында ҚР ҚІЖК 317-бабы бойынша Р.С. Эминовтың
Дауларды шешу кезінде соттардың алдында тұрған міндеттердің ауырлығы азаматтық
Прокурорлық қадағалаудың міндеттері және азаматтық іс жүргізудегі прокурорлық қызметтің
Прокурор азаматтық іс жүргізудің барлық кезеңдерінде кез келген заң
- барлық сот сатыларында істерді жан-жақты, толық, объективті және
- әр іс бойынша заңды және негізді шешімдер, ұйғарымдар
- шешімдерді, ұйғарымдарды және қаулыларды заң талаптарына сәйкес уақытылы
Прокурорлар сот төрелігінің мақсаттарын және сот алдында тұрған міндеттерді
Азаматтық іс жүргізуде заңдардың орындалуын қадағалауды ҚР Бас Прокуроры,
Прокурорлардың алдында тұрған міндеттерді ойдағыдай орындау мақсатында прокурорға заң
Азаматтық істерді сотта қарау кезінде заңдардың орындалуын қадағалауды жүзеге
- кассациялық және қадағалау тәртібінде бірінші сатыдағы соттың істерді
- заңсыз және негізсіз шешімдерге, ұйғарымдарға және сот қаулыларына,
- шешімдерді, ұйғарымдарды және сот қаулыларын орындатудың заңдылығын тексереді,
- азаматтық істер бойынша қабылданған сот шешімдеріқ ұйғарымдарын және
Заңмен берілген өкілеттіктерді жүзеге асыра отырып, прокурор азаматтық іс
Қадағалаудың мәні тек соттың шешімдері, ұйғарымдары және қаулылары ғана
Бірінші сатылы сотта азаматтық істер бойынша прокурордың қадағалауы сотта
Көрсетілген нысандағы заңдардың орындалуын қадағалауды жүзеге асыру кезіндегі прокурор
Прокурордың талап қоюы. Прокурорда заңның бұзылғанына кінәлі адамдарға мәжбүрлеу
Істі қозғаған прокурордың іс жүргізу жай-күйі басқа талап берген
Прокурорлар талап қою бойынша өз өкілеттіктерін азаматтардың, ұйымдардың құқықтарын,
ҚР Бас прокуроры "Азаматтық және әкімшілік істер бойынша сот
Азаматтық іс жүргізуде заңдардың орындалуын прокурорлық қадағалау амалдарының бірі,
Прокурорлар қандай себептер бойынша талап қойса да, талап кою
Талап арыздың нысаны мен мазмұны ҚР АІЖК 150-бабында баяндалған
1) арыз берілетін соттың атауы;
2) талап қоюшының атауы, оның тұрған жері (мекен-жайы);
3) жауапкердің атауы, тұрғылықты жері, егер жауапкер заңды тұлға
4) талап қоюшының құқықтарын, бостандықтарын немесе заңды мүдделерін және
5) прокурор өзінің талаптарын негіздейтін мән-жайлар, және прокурормен баяндалған
6) егер талап қою бағалауға жатса, талап қоюдың бағасы;
7) бұл заңмен белгіленсе, немесе тараптардың шартында кезделсе, жауапкерге
8) арызға қоса тіркелетін құжаттардың тізбесі көрсетілуге тиіс [37].
Арызға прокурор қол қояды. Талап арыз сотқа жауапкерлердің саны
Прокурордың одан арғы жұмысы сотта істі қарауда қатысу және
Қойылған талапты сотта қарау кезінде прокурор тәуелсіз болады. Тәртіп
Азаматтық істерді соттарда қарау кезінде прокурордың қатысуы шындыққа негізделген
"Неке және отбасы туралы" ҚР Заңына сәйкес, прокурор ата-аналық
"Азаматтық және әкімшілік істер бойынша сот актілерінің заңдылығын прокурорлық
Басқа санаттағы істер бойынша прокурор істің маңыздылығына, ауырлығына, қоғамдық
Істің сотта қаралуына қатысуымен прокурор құқықтары мен заңды мүдделері
Сот мәжілісінде прокурор тараптардың теңдігі мен жарыссөз қағидаттарын сақтаута
Қорытынды
Жұмысты қорыта келгенде, прокурорлық қадағалау өзінің маңыздылығы бойынша прокурорлық
- орындауда қадағалау жүзеге асырылатын заңдылықтардың ерекшелігінен;
- осы заңдарды орындайтын объектілердің өзгешеліктерінен;
- прокурорлар өкілеттігінің ерекшеліктерінен туындайды.
Осыған сәйкес "Прокуратура туралы" ҚР Заңында біртұтас прокурорлық қадағалауды
- министрліктердің, ведомстволардың, өкілетті және атқарушы органдардың, жергілікті өзін-өзі
- Қазақстан Республикасының аумағында және одан тыс жерлерде адамның
- жедел-іздестіру қызметін жүзеге асыратын органдардың заңды қолданылуын қадағалау;
- анықтау және алдын ала тергеу органдарының заңды қолдануын
- әкімшілік құқық бұзушылық туралы заңнаманы қолдану кезінде қадағалау;
- атқарушылык іс жүргізудің заңдылығын, бас бостандығынан айыру орындарындағы
Прокурорлық қадағалаудың бағыттарын сипаттай отырып, қадағалау пәнінің ерекше жан-жақтылығын
Прокуратура туралы Заңда қадағалаудың осы бағытындағы объектілер нақты түрде
Осы объектілер құрамының үнемі ауысып отыруын олардың қызметтерінің әртүрлілігі
- әлеуметтік-экономикалық саладағы заңдардың қолданылуын қадағалау;
- қаржы-банк саласындағы заңдардың қолданылуын қадағалау;
- жасөспірімдер туралы заңдардың қолданылуын қадағалау;
- құқық қорғау заңдарының қолданылуын қадағалау;
- ішкі экономикалық қызмет заңдарының қолданылуын қадағалау.
Аталған прокурорлық қадағалау бағыттарының аса ерекшелігі ол екі нысанда
Прокурорлардың құқықтары мен міндеттерін белгілей отырып, құқықтық актілердің, заңдылығын
Адам және азаматтың құқықтары мен бостандықтарын қорғауды қадағалау бағытында
Прокурорлық қадағалаудың осы бағыты пәніне азаматтар мен адамдардың құқықтары
Прокурорлық қадағалаудың осы бағытын сипаттай отырып, ҚР-дағы азаматтар және
Қадағалау пәні жедел-іздестіру қызметін іске асыру барысында азаматтар мен
Тергеу және анықтау заңдылығын анықтау, Заңның 38-бабында белгіленген осы
Анықтау және алдын ала тергеу органдарында заңдармен қолданылуын қадағалау
Прокурорлық қадағалаудың осы бағыты азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын ғана
Қарастырылып отырған құқықтық қатынастың саласында прокурорлық қадағалауды іске асыру
Қылмыстық, азаматтық және өзге де сот өндірісінде заңдылықтың дәл
Қолданылған қайнар көздер тізімі
1 Қазақстан Республикасының Конституциясы 1995 жыл 30 тамыз, 1998
2 Назарбаев Н.А. Казахстан-2030. Процветание, безопасность и улучшение благосостояния
3 Нарикбаев М.С., Угебаев Г.К., Алиев М.М. Прокурорский надзор
4 1978 жылғы 25 сәуірдегі Қазақ ССР Конституциясы.
5 1993 жылғы 28 кантардағы Қазақ ССР Конституциясы.
6 “Құқық қорғау жүйесін одан әрі реформалау шаралары туралы”
7 Қазақстан Республикасының Қылмыстық-іс жүргізу кодексі. - Алматы: Юрист,
8 Гражданско-процессуальный кодекс РСФСР, утв. Законом РСФСР от 27.
9 Қазақстан Республикасының азаматтық-іс жүргізу кодексі. - Алматы: Юрист,
10 "Прокуратура туралы" Қазақстан Республикасының Заңы. - Алматы, 1999.
11 1998 жылғы 30 шілдедегі “Атқару өндірісі және сот
12 "Жедел-іздестіру қызметі туралы" Қазақстан Республикасының Заңы. Құқық қорғау
13 ҚР Бас прокурорының 2001 жылғы 12 маусымдағы №
14 “Қазақстан Республикасының Президенті туралы” Қазақстан Республикасының Конституциялық заңы.
15 Мырзадинов Е.С. Прокурорский надзор в Республике Казахстан за
16 Алиев М.М. Қазақстан Республикасының сот және құқық қорғау
17 Утибаев Г.К. Надзор за законностью рассмотрения уголовных дел
18 Ақпарова Р.Н. Қазақстан Республикасының прокуратура органдары. - Алматы:
19 Нәрікбаев М.С., Өтебаев Ғ.Қ. Алиев М.М. Қазақстан Республикасындағы
20 "Жедел-іздестіру қызметінің заңдылығына прокурорлық қадағалауды ұйымдастыру туралы" ҚР
21 Алиев М.М. Прокурорский надзор в РК. - Алматы:
22 Гинзбург А.Я. Основы оперативно-розыскной деятельности. – Алматы: Жеті
23 Винокуров Ю.Е. Прокурорский надзор. 3-і басылым. М., 2001,
24 ҚР Бас прокурорының 2001 жылғы 19 маусымдағы “Алдын-ала
25 Келдибаев М.Х., Огородников А.А. Прокурорский надзор. - Санкт-Петербург:
26 Төлеубекова Б.Қ. Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу құқығы.
27 Толеубекова Б.Х., Консолямов К.Ж., Шнарбаев Б.К.,Бекишев Д.К. Уголовно-процессуальное
28 "Тергеу және анықтау заңдылығына прокурорлың қадағалауды ұйымдастыру туралы"
29 Басков В.И. Курс прокурорского надзора. – Москва: Зерцало,
30 Өтебаев Ғ.Қ. Сотта мүдделерді білдіру. ҚР Әділет органдары,
31 ҚР Бас Прокурор "Қылмыстық істерді сотта қараудың заңдылығына
32 Өтебаев Ғ.Қ. Мемлекеттік айыптаушының соттағы сөзі. – Алматы:
33 ҚР Бас прокурор "Азаматтық істерді сотта қараудың заңдылығына
34 ҚР Бас прокурор "Атқарушы істерді сотта қараудың заңдылығына
35 ҚР Бас прокурор "Әкімшілік істерді сотта қараудың заңдылығына
36 Гражданский процесс РК: Учебник/Под ред. З.Х. Баймолдина. -
37 Баймолдина З.Х. Исковой порядок защиты прав в суде.
38 Баймолдина З.Х. Разбирательство гражданскийх дел в суде первой
39 "Неке және отбасы туралы" Қазақстан Республикасының Заңы (1998
40 Гражданский процесс Российской Федерации. Учебник / Под ред.
63