Мазмұны
Кіріспе 6
1 Ерлі-зайыптылар арасындағы қарым-қатынастың теориялық негіздері 10
1.1 Ерлі-зайыптылар арасындағы қарым-қатынастың зерттеу тарихынан 10
1.2 Отбасы психологиясының негізгі түсініктері мен даму кезеңдеріне 24
шолу 24
1.3. Отбасы қарым-қатынасындағы психологиялық ахуал және үйлесімділік 39
2 Ерлі-зайыптылар арасындағы қарым-қатынас процесіне жүргізілетін эксперименттік зерттеулер 52
2.1 Ерлі – зайыптыларды анкета арқылы бақылау 52
2.2 Ерлі-зайыптылар арасындағы қарым-қатынасты тест арқылы анықтау 53
2.3 Некедегі қанағаттану туралы тест-сауалнама 55
2.4 Тест: « Сіздердің некелеріңіз қандай?» 58
Қорытынды 63
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 67
Кіріспе
Мәселенің өзектілігі. Қазақстан Республикасының тұғырлы тәуелсіздік алуы әлемдік деңгейде
Қазақстан Республикасының Конституциялық Заңына сәйкес 27 бапта былай көрсетілген.
Қазақстан Республикасының “Неке және отбасы туралы” заңында неке отбасы
Отбасы туралы бұрын – соңды көптеген зерттеулер жүргізіліп, бірсыпыра
Отбасында адам өмірге келеді, тәй-тәйлап басады, бірінші қуанышы мен
Бүгінгі таңда демократиялық өркендеген отбасының жаңа сипат пен
Отбасы – адам баласы алғаш қатынасқа түсетін адамгершілік
Отбасы – кіші әлеуметтік топ, ал оның мүшелері некемен
Адамзаттың пайда болуын зерттеуге деген қызығушылық отбасы психологиясының
Отбасы - адамның барлық өмір ағымында бірге еріп жүретін
Людовиг ван Берталанфи өңдеген жалпы теориялар жүйесіндегі терминдерде «Отбасы-тек
Отбасы туралы басқа көзқарас А.И.Захаровтың пікірлерінде жазылған. «Әлеуметтік психологияда
Н.Я. Совольевтің анықтамасына сәйкес: «Отбасы - ерлі-зайыптылардың одағы мен
Отбасының «ядросы» ретінде дәстүрлі түрде ерлі-зайыптылар жұбын есептейді, оған
Отбасы қатынасының категорияларына құрылған отбасы анықтамаларының ішінде А.Г. Харчев
Қазіргі отбасы, оның ерекшеліктері еліміздің қазіргі
Некеге тұрған жастар үшін, отбасылық өмірдің кейбір дәріптеушілік тән.
Қалыпты сияқты тұрақсыз отбасыларында бейімделу кезеңінде отбасылық өмірдің жеке
Ерлі-зайыптылық өмірдің басында, ерлі-зайыптылардың біреуі шығып кеткен, отбасылық топтың
Зерттеу нысаны: ерлі – зайыптылар арасындағы қарым-қатынас процесі.
Зерттеу пәні: ерлі - зайыптылар арасындағы қарым – қатынас
Зерттеу мақсаты: ерлі – зайыптылар арасындағы қарым-қатынастың психологиялық
Зерттеу міндеттері:
Отбасы психологиясы мәселесіне теориялық талдау жасау;
ерлі-зайыптылар арасындағы қарым-қатынас ерекшеліктерін көрсету;
Отбасына және оның даму кезеңдеріне мазмұнды сипаттама беру;
Ерлі-зайыптылар арасындағы қарым-қатынастағы психологиялық ахуал мен үйлесімділік мүмкіндіктерін ашып
Ерлі-зайыптылар арасындағы қарым-қатынас ерекшеліктерін зерттеу барысын қорытындылап, ұсыныстар беру.
Жастарды некелік-жанұялық қатынасқа дайындау ерекшеліктерін көрсету;
Зерттеудің теориялық және әдіснамалық негіздері: психологтардың отбасы туралы ілімдері,
Зерттеу көздері: зерттеу проблемасы бойынша психологтардың еңбектері. Психологияның ғылыми
Зерттеу әдістері:
психологиялық, педагогикалық, философиялық, әдебиеттерді тақырып бойынша теориялық талдау;
ерлі-зайыптылардың қарым-қатынасына бақылау жүргізу;
психологиялық эксперимент.
Зерттеудің негізгі кезеңдері. Алғашқы кезеңде зерттеу мәселесі бойынша материалды
Дипломдық жұмыстың құрылымы:
Жұмыс кіріспеден екі тараудан, қорытынды, әдебиеттер тізімі мен қосымшалардан
Кіріспе бөлімінде зерттеудің өзектіктілігі, обьектісі, пәні, мақсаты, міндеттері зерттеудің
«Отбасы психологиясының ғылыми - теориялық негіздері» атты бірінші
«Ерлі-зайыптылар арасындағы қарым-қатынас процесіне жүргізілген эксперименттік-тәжірибелі зерттеулер» атты екінші
Қорытындыда жүргізілген жұмыстың теориялық және практикалық нәтижелеріне негізделген нақты
1 Ерлі-зайыптылар арасындағы қарым-қатынастың теориялық негіздері
1.1 Ерлі-зайыптылар арасындағы қарым-қатынастың зерттеу тарихынан
Адамзаттың пайда болу тегіне деген қызығушылық жанұя психологиясына тарихи
Отбасы – адамның барлық өмір ағымында бірге еріп жүретін
Людовиг ван Берталанфи өңдеген жалпы теориялар жүйесіндегі терминдерде “Отбасы
Отбасы туралы басқа көзқарас А.И.Захаровтың пікірлерінде жазылған. «Әлеуметтік психологияда
Ал, Н.Я.Совольевтің анықтамасы бойынша: «Отбасы – ерлі-зайыптылардың одағы мен
Отбасы қатынасының категорияларына құрылған отбасы анықтамаларының ішінде А.Г.Харчев берген
А.И.Антоновтың айтуынша, отбасын ата-ана-бала қатынасы құрайды. Ал неке ерлер
Отбасы қарым-қатынасын зерттеудің тарихи негізін қалаған швед тарихшысы И.Я.
ХІХ ғасырдың екінші жартысынан бастап отбасына деген тарихи көзқарастарды
Алғашқы қауымдық құрылыстағы ең көне отбасы түрі топты некеге
Отбасы тарихының мұнан кейінгі даму сатысы Ф. Энгельс айтқандай
Алғашқы қауымдық қоғамда өндіруші күштердің дамып, еңбек бөлінісінің шығуына
ХІХ ғасыр мен ХХ ғасыр басында қазақ арасында негізінен
Оңтүстік-славян задругасы осындай отбасылық қауымның әлі де бар ең
Үлкен патиархал отбасының Орта Азия және Қазақстан жерінде мекендейтін
Қоғамда болған әлеуметтік-экономикалық жіктелудің айқындалуына байланысты үлкен патиархалды отбасының
ХІХ ғасырдың соңы мен ХХғасырдың басында түрікмен халықтарында
Үлкен патриархал отбасының бұрынғы кезде қарақалпақтар мен алтайлықтар арасында
С.М. Абрамзон дәл осы қарақалпақ отбасындағы “көше” сияқты туыстық
С.М. Абрамзон бұл мәселе туралы өзіне дейін В. Батраков
Жанұя - қоғамның ең көне институттарының бірі. Психология туралы
Жанұя қоғамдық қарым – қатынасқа, оның барлық өмірінің үрдісіне
Соңғы онжылдықта бүкіл елде, жанұяға көмек көрсететін, институттар сеті
Отбасы күрделі ғылым ретінде түрлі психологияның тарауларының объектісі
Отбасылық қатынастардың арасында отбасылық өмір әрекетінің әртүрлі жақтарын бөліп
А.И. Антоновтың айтуынша, отбасын ата-ана-бала қатынасы құрайды, ал неке
А.И. Антонов отбасын «адамдардың біріккен жалпы отбасылық ортақ әрекетіне
«Отбасы» және «неке» түсініктерінің арасында тығыз байланыс бар. Ғалымдардың
Әр түрлі қоғамда некеге тұрудың түрлі жас кезеңдері қойылады,
А.Г. Харчевтің пікірінше, отбасы некеге қарағанда күрделі қатынас жүйесін
Адамзат тарихында жыныстар арасындағы қарым-қатынасты ұйымдастыру формалары көп өзгеріске
Қазіргі кезеңде отбасылық қарым-қатынас психологиясын зерттейтін мынандай бағыттарды бөліп
Эволюционды бағыт. Бұл бағыттың өкілдері И.Я. Баховин, Дж.Ф. Мак-Леннан,
Отбасы қарым-қатынасын зерттеудің тарихи негізін қалаған швед тарихшысы И.Я.
Антикалық кезеңнің өзінде отбасындағы «патриархальдық» туралы түсінік, сонымен қатар
«Патриархальды теорияның» атасы деп Платонды атайды. Оның патриархальдық туралы
Алғашқы қауымдық құрылыстағы ең көне отбасы түрі топты некеге
И.Я. Баховин гетеризм концепциясын жасады, ол аналық құқық пен
Зерттеушілердің ойынша, ең бірінші ру формасы - аналық ру
Отбасылық қатынастың өзгермелілігінің негізгі себептері аналық рудан аталық руға
Алғашқы қауымдық қоғамда өндіруі күштердің дамып, еңбек бөлінісінің шығуына
Бұл арада ескерте кететін жағдайдың бірі, жоғарыда келтірілген отбасы
Л.Г. Морган мен Ф. Энгельс кейінгі зерттеушілердің есептеуінше ұжымдық
Эволюционистік теория экзогамды аналық руды айырбастайтын бастапқы промискуитет теориясынан
Ру екі жартыдан құралады деп есептелді, оның әрқайсында ерлер
П.А. Сорокин эволюционды теорияның басты жағдайларын көрсетті:
барлық зерттелінген халықтарда анасы бойынша жақындық есебі, әкесі бойынша
жыныстық қатынастың алғашқы сатысында уақытша моногамды қатынаспен қатар еркін
неке эволюциясы осы ерікті жыныстық өмірді ақырын щектеуден тұрады;
неке эволюциясы топтық некеден дараға өту мен шектеледі.
Эволюционизмге сәйкес отбасылық қатынас прогрессивті бағытта дамиды: төменгі формадан
Эволюционды бағытта, сонымен бірге қоғамның және мәдениеттің «құлдырауы» арқылы
А.И. Антонов есептеуінше, «либеральды-прогрессивті» екі ғылыми парадигманың жүзеге асу
Функционалды бағыт. Бұл бағыттың өкілдері Э. Дюркгейм, Э. Вестермак,
Бұл бағытқа сәйкес отбасылық қатынас отбасының әлеуметтік-мәдени функцияларымен шарттасқан
Функционализм некелік қатынасты тек жүктілік жағдайда немесе бала туғанда
Функционалды бағытта отбасылық функцияның басқа әлеуметтік институтқа ауысуының тарихи
Функционалды бағытта эвалюционистікке қарағанда шешуші кезең болып жауапкершілік проблемесы
Этологиялық бағыт. Бұл бағыттың бастауын ең алғаш рет Ресейде
Бұл бағыттың өкілдері адам мінез-құлқының жасырын инстинктті негіздерін зерттеуде
Этологиялық көз-қарасқа сәйкес тарихи кезең адамзатты некелік қатынастың төрт
Этологиялық бағыт адамзаттың әоғы тегінің алғашқы моногамиялылығы туралы болжамдарымен
Этологиялық бағыт аясында қабылданған, моногамия табиғи сұрыпталу көз-қарасы бойынша
Биологиялық эволюцияның дер кезінде адам табиғи сұрыптау әрекетінен шығып
Эмперикалық бағыт. Эмперизмде отбасы өзінің пайда болу тарихы, функциясы
Ле Пле өндірістің дамуы мен және урбандалуға байланысты отбасы
Суентистік бағыт. Отбасылық қатынас жеке тұлға мен қоғамның өзара
Жеке тұлғанық қарым-қатынас «Мен» және «Басқа» жақын қарым-қатынастың мәнді
Аталған бағыттардан басқа отбасы қатынасының психологиясын зерттеу тарихында басқа
Отбасының теориялық кестесінің анализі мен концепцияларын зерттеуде көп үлес
Р. Хилдің айтуы бойынша отбасы зерттеудің алғашқы 5 бағыты
институциональды-тарихи бағыт (эволюционизм);
құрылымды-функционалды бағыт;
интеракционисті- рөлдік анализ, символдік интеракционизм;
ситуациялы-психологиялы бағыт;
дивелоплементалды бағыт (отбасының өмірлікциклінің дамуына негізделген).
Алғашқы екі бағыт отбасының қоғамдағы атқаратын рөлімен қызметін, сонымен
Отбасы және неке қоғам тарихында отбасылық қатынастың сандық және
Тек ХХ ғасырда ғана отбасылық қатынастарды және балаларды отбасында
Ертедегі неке. Қалалық өркениеттің пайда болуы, жазу мен оқу
Сонымен бірге , көне Египетте неке экономикалық немесе саяси
Моногамияның бірінші тарихи формасы - патриархалды отбасы - оны
Матриархат кезеңінде мұрагерлік әйелдердің басқаруымен жүрді, ол некенік келісімде
Мысалы, Клеопатра (б.з.д. 69-30 ж.ж) ең алдымен өзінің үлкен
Алғашқы Рим құқықтарының заңдарын Римнің негізін салушы, аты аңызға
Құлиеленушілік кезеңінде көне Грецияда әйелдердің төрт түрі белгілі болған:
Көне Спартада әдет-ғұрып келесі белгілер арқылы жүзеге асты. Спартандық
Ортағасырдағы европалық неке. ІV және V ғасыр аралығында Европа
Тайпадан халықтың қоғамға өтумен, сонымен бірге патшалық биліктің күшеюмен
Орта ғасыр рыцарлармен ерекшеленеді. Бірақ неке аймағында жағдай былайша
Қайта өрлеу мен реформалау дәуірінде ерікті одаққа негізделген некелер
Тарихи контексте некелі-отбасылық қатынасты ұйымдастыру формалары әртүрлі. Некеге тұру
Ең алғашқы адамзат қоғамында промискуитет болған деп есептеледі, яғни
Некелік-отбасылық қатынас эволюциясын түсіндіру үшін промискуитетке қарсы аргументтер беріледі.
Ертедегі адамзат қоғамының толық жойылу қаупінен, тұрақты жұптық байланыстар
Ру пайда болғандықтан жыныстық қатынастар реттеле бастады, бірақ мұны
Ең алғаш рет мұндай міндеттер топты некенің пайда болуымен
Бұрыннан анықтағандай көптеген халықтарда барлық отбасылық құқықтардың негізі әкенің
Әйелдер мен еркектер тобы біріккен шаруашылықты жүргізіп, қатар тұрған.
Алғашқы қауымдық кезеңдегі адамзатқа мынандай некелік отбасылық қатынастар тән
Полигамияның болуын екі себеппен байланыстырады:
оларда «ортақ құдай» жоқ, құдайлар пантеоны бар: жоғарғы және
2) аскезаның болмауымен.
Ислам діні билік ететін елдерде, қыз балалар
Полиандрия ең алдымен матриархаттың әсерімен пайда болды, яғни әйел
Некелік қатынастардың келесі даму кезеңі қазіргі кезеңдегі маногамды неке
Жаңа кезеңге дейінгі бірнеще мыңдаған жылдар бұрын Вавилон патшасы
Бірақ, еркек пен әйелдің жиі кездесулері таңдаулы сипатқа ие
Тұңғыш рет тарихта еркек пен әйелдің теңдігін 1973 жылы
Осылайша моногамдық отбасына жету жол ұзақ әрі күрделі болды.
Барлық елдерде урбандалу деңгейі отбасы құрылымына әсер етеді. Отбасында
Соңғы жылдардағы еуропалық өркениетпен шектелсек, онда отбасы туыстарының пайдасына
1.2 Отбасы психологиясының негізгі түсініктері мен даму кезеңдеріне
шолу
Отбасы – адам баласы алғаш қатынасқа түсетін адамгершілік
Отбасын әр алуан ғылыми пәндер зерттейді (социология, демография, этика
Отбасы функциясы. Жанұяны және ондағы болып жатқан процестерді сипатайтын
Жанұяның әлеуметтік институтын талдау барысында некелік байланыстардың, нормалардың және
Отбасын қанағаттандыратын қажеттіліктердің жеткіліксіз анық анықтамасы отбасы функциясының пайда
Сонымен қатар, отбасы функциясын жазған авторлардың барлығы отбасылық қатынастағы
Отбасылық құрылым. Отбасы қызметі қарым-қатынас процесінде және отбасы мүшелерінің
Жанұяға кеңес бере отырып, сондай-ақ жанұялық рөлдердің статуысын да
П.Баркер (1987ж) жазғандай, “патологияның отбасылық рөлдерді зерттеу – жеке
“Отбасы” ұғымының мазмұны. Ғылыми әдебиеттерді отбасының анықтамалары өте көп.
Отбасы функциясын және оның құрылымын қарастыру, отбасылық қатынастар бірден
Кезеңдерді бөлу отбасы дағдарысының статистикасымен байланысты болуы мүмкін. “Отбасы
Отбасының дамуы әлі аз зерттелген жеке бас өзгерістеріне негізделетінін
Келтірілген факторларға қарап, отбасының дамуының келесі кезеңдерін көрсетуге болады:
Некеге дейінгі қарым-қатынас. Бұл кезеңде басқа жыныспен қарым-қатынасу
Неке – ерлі-зайыптылық әлеуметтік рөлдерді қабылдау. Бұл кезең келесімен
“Бал айы” кезеңі. Бұл ай өте метафорлы болуы мүмкін,
Жас отбасы кезеңі. Бұл этаптың шектері: ұрпағын жалғастыруды шешу
Естияр отбасы, яғни барлық өз функцияларын атқаратын отбасы.
Кезең, балалар ата-аналар үйінен тәуелсіздікке жеткен уақытта анықталады.
Үлкен жастағы адамдардың отбасысы. Берілген кезеңдерде ерлі-зайыптылық қатынастар жақсарады,
Отбасы және оның мүшелерінің моральды – психологиялық, экономикалық, әлеуметтік
Жанұяның негізгі функциялары. Барлық қоғамда жанұя келесі функцияларды (экономикалық,
Экономикалық функция – негізгі функциялардың бірі болып саналады. Жанұяның
Репродуктивтік функция - бала санын көбейту арқылы халық санын
Тәрбиелік функция - баланың сәби шағынан кәмелет жасына толғанша
Рекреативті функция – жанұя мүшелерінің бір – біріне деген
Коммуникативті функция – дегеніміз жанұя мүшелерінің түсініктері, бір-бірімен арасасуға
Регулятивті функция – жанұя мүшелерінің арасындағы қарым-қатынасты жөнге салу
Фелецитологиялық функция – (итальян тілінен аударғанда “фелиците” - бақыт)
Жоғарыда айтылған функциялардың айтарлықтай табысты іске асырылуы жанұяның деңгейінің
Отбасы және оның тұрмыстық қызметтері. Отбасы әлеуметтік институт есебінде
Ер мен әйел – отбасының екі ірге тасы, бұл
Отбасы тарихи өзгеріп отыратын әлеуметтк құбылыс, себебі формасы өндірістік
Принципінде отбасы – тұрақты жүйе. Олардың тұрақтылығы мен беріктігі
Отбасының негізін қалайтын неке – ол ерікті де тең
Отбасының өмір сүріп, дамуының ерекше жағдайлары да бар. Олар:
Отбасының маңызы оның атқаратын қызметі арқылы анықталады. Екінші сөзбен
Сонымен қазіргі отбасының негізгі қызметтеріне тоқталатын болсақ, отбасының бірінші
Отбасының екінші маңызды қызметі – материалдық – экономикалық және
Отбасы мүшелерінің шаруашылық-тұрмыстық қызметін ерлі-зайыптылар бірігіп атқаруы қажет. Қазақта:
Отбасының ең маңызды қызметінің бірі – тәрбиелеушілік міндеті; оны
Отбасының тәрбиелеушілік міндетіне тікелей байланысты оның тағы бір қызметі
Отбасының бұл қызметі қазіргі уақытта аса маңызды мәселенің біріне
Отбасының жазылмай жүрген тағы бір қызметі бар. Олар: отбасының
Сонымен, отбасының негізгі қызмет – міндеттерін қысқаша қарастырдық.
Жоғарыда мазмұндалған ұғымдар отбасы түсінігін, мамандар тарапынан кәсіби психологиялық
Отбасы - өз мүшелерінің қажеттіліктерін қанағаттандырушы топ. Бұл
Отбасымен байланысты қажеттіліктерді қанағаттандыру үшін отбасы рөлдерінің құрылымы
Отбасы құрылымы, функциялары заңды түрде дамиды.
Отбасына психолгиялық кеңес беру отбасымен байланысты қажеттіліктерді қанағаттандыруға
Қазіргі заман отбасының түрлері, формалары мен категориялары жеткілікті түрде
Отбасы типологиясы әртүрлі көзқарастар бойынша зерттеледі.
Қазіргі заманда отбасы туралы дәстүрлі түсініктерге сәйкес келмейтін отбасылар
Бір ғана ересектен тұратын отбасы, бала өсіру үшін жағдайды
Әйелдер тәрбиелеп- өсірген балалар саны көбейуде. Мұндай жағдайда жаңа
1) Балалы әйел баласыз еркекке тұрмысқа шығады.
2) Балалы еркек баласыз әйелге үйленеді.
3) Әйел де, еркек те-екеуінің де бұрынғы жұбайларынан балалары
Бірінші жағдайда аралас отбасы әйелден, әйелінің балаларынан, күйеуінен және
Егер екі адам біреуінің немесе екеуінің де алғашқы жұбайлары
Баланы тәрбиелеуге алған отбасы- аралас отбасының басқа бір
Аралас және толық емес отбасылар өздерінше ерекше болса да,
Қазіргі өркениетті қоғамда адамдардың көпшілігі некеге тұрмауды дұрыс деп
Батыс зерттеушісі Р.Зидер бұл феноменді терең зерттеді.Жастықтың классикалық
Сонымен, қазіргі жас адамдар,экономикалық жағынан ата -аналарына толықтай немесе
Қазірі уақытта альтернативті неке дамуда. Р. Зигердің ойынша, олар
Үйленбеген жұптар - қазіргі өндірістік және урбандалғанәлемдегі кең тараған
Дания мен Швецияда 1970 жылдардың ортасында, шамамен 20-24 жас
Жиі кездесетін заңсыз бірге тұру некелік-отбасылық қатынасқа тарихи түрде
Заңды некенің нормативті әрекеті бірте-бірте қалыс қалуда. Швецияда некеге
Заңсыз бірге тұруды жақтаушылардың келтірген сипаттамаларын талдайық:
қатынастың мұндай формасы нақты типтің «тренингін» көрсетеді («сыналатын неке»);
заңсыз бірге тұру жағдайында күш пен бірігудің апробациясы жүреді
бірге тұрудың мындай варианттарында еркін қатынас орнайды, күштеу жойылады;
заңсыз бірге тұру қарым-қатынаста қанағаттанушылық пен руханилықты қамтамасыз етеді
Қазіргі заман ғылымында заңсыз бірге тұруға бейім адамдар ерекшелігі
Саналы түрде баласыз неке. (Арнайы түрде атап көрсетеміз, зерттеу
Аборт мәселесі барлық елдерде талқылануда және оның жауаптары әр
Италияда қоғамдық пікірді білдіретін сұрақтар жүргізілген, олардың қорытындылары
Түрлі шаралар қолданылды. Германия мамандары бала құлаған шахтаға параллель
Ақылға салып ойланса - қайғылы оқиға. Бірақ рухани жағынан
Саналы түрде баласыз неке мәселесін кең мағынасында бала тууды
Тууға отбасыішілік бақылау жасау әлеуметтік бейімделу процесін көрсетеді. Әлеуметтік
Тууды реттеудің алғашқы факторлары ретінде әлеуметтік және әлеуметтік- экономиклық
Бұл мәндегі балаға қажеттілік- жеке тұлғаның даму тарихына негізделген
Сонымен бірге бала туу - ата-аналардың ( ана мен
Отбасына бала пайда болғанда ата-аналары бірден оны ата-әжелеріне, одан
Сонымен қатар, кейбір ерлі-зайыптылар психологиялық жағынан баланы туу мен
Балалы болуды қаламайтын әйелдер ерекшеліктерін атап өтсек:
- некеге кеш тұру;
- мұндай әйелдер арасында ажырасқандардың проценті жоғары,
некеде сәтсіздікке жолыққандар;
- білімнің жоғары деңгейде болуы, яғни нақты
психологиялық қажеттіліктері тұрақты, интеллектуальдық немесе
шығармашылық еңбек сипаты жоғары әйелдер;
- көбінесе бұлар отбасындағы тұңғыш немесе
(«дүниеге келуі») олардың ата-аналарының некесіне кері әсерін тигізеді;
- көбінесе жақсы, жоғарғы жалақысы бар
әйелдер (олардың күйеулері де);
Баласыз отбасылар идеялогиясына мынадай аргуметтерге негізделеді:
балалар ерлі-зайыптылық қатынасқа кедергі келтіреді (эмпирикалық түрде дәлелдегендей, бұл
балалар әлеуметтік белсенділікке кедергі кетіреді (эмпирикалық түрде дәлелдегендей, баласы
Осылардың негізінде ата-аналары тірі жетім-балалар мәселесін көтерсек, бас тартушы
Қайтадан некелесу. Дәстүрлі некелік-отбасылық қатынастың кең тараған альтернативті түрі.
Отбасының екінші түрінде әке жалғыз ата-ана болып табылады. Егер
Отбасындағы өгей шеше мәселесіне арналған зерттеулер жоқ, бірақ бұл
Біздің ойымызша, талдау асыранды балалар мәселесіне жатады. Бұл мәселені
Жаңа некеге тұрған ажырасқан жұбай үшін, ажырасу уайым болып
Балалары бар әйел екінші рет тұрмысқа тұрғанда, олармен өзінің
Жаңа жұбай мынандай мәселемен кездесуі де мүмкін: әйелдің қажетсінуі
Аралас отбасындағы өмірге дайындалған адамдар, әрбір отбасы мүшесінің өткен
Жаңа жұбайлар бір-бірімен және балаларымен ашық болу керек. әрбірі
В. Сатирдің пікірінше адамдар әрқашанда адам болып қалады, бұл
1993 жылы Қазақстан Республикасының АХАЖ-ында тіркелгендердің 361 еркек және
Ашық неке. Қазіргі кезеңдегі некенің негізгі қақтығысы жақындықтың болмауынан
Ашық некенің принциптері:
шындықтағы армандардан кетіп, өмірді қазіргінің негізінде құру;
серігінің жеке өміріне құрметпен қарау;
қарым-қатынастағы ашықтық: сезімін еркін, ашық көрсету;
рөлдік қатынастағы ширақтық пен икемділік;
ашық серіктестік: өзінің достарына, қызығушылықтарына құқының болуы;
тең құқылық: жауапкершілікті бөлісудің әділдігі;
аутентичность: өзінің бағасын біліп және қадірінің төмендеуіне жол бермеу;
сенім: «статистикалық» сенімнің «динамикалық» сеніммен бірлесуі;
Бұл неке тарихи жаңа феномен болып табылады, яғни дәстүрлі
Некелік-отбасылық қатынаста ерлі-зайыптылардың бір-бірін алдауы жиі кездесуі.
Некедегі ашық қарым-қатынасқа өтуге қарама-қарсы қойылады:
карательный қарым-қатынасқа;
бағынышты қарым-қатынасқа;
«суық» қарым-қатынасқа;
амал-тәсілсіз қарым-қатынасқа;
Бірақ іс жүзінде бұл мәселені азайтады, бірақ шешімі болып
Себебі адамның полигамдығы (моногамдылығы) туралы дискуссияны, әсіресе ашық некеде
Некеден тыс жыныстық қатынас және интимдік достық.
Екі жағдайда да интимдік сипаттағы некеден тыс байланыс туралы
Интимдік достық алғашқы некенің тұрақтылығына жиі қауіп төндіреді, ұзаққа
Свингерлік. Свингерлік деп некелік серіктерді айырбастауды атайды. Мұндай жағдайда
Мұндай ерлі-зайыптылық жұптарды зерттегенде мұндай серіктер балалық шақта ата-аналарымен
Мұндай қатынастың бастаушысы әдетте еркектер болып табылады.
Гомосексуалды жұптар. Мұндай некелік-отбасылық қатынастың негізіне біржынысты махаббат жатады,
Гомосексуалды жұптарға гетеросексуалды жұптар сияқты проблемаларға кездеседі: опасыздық, қызғаныш,
Гомосексуалды жұптарға деген қатынас әр түрлі: өлім жазасына кесуді
Топты неке, бірлестік, ұжымдық отбасы. 70 жылдардың басында топты
Қатынас құрылымы бойынша: бірінші аз отбасылардан тұратын бірлестіктер, бірнеше
1.3. Отбасы қарым-қатынасындағы психологиялық ахуал және үйлесімділік
Психологиялық ахуал – бұл ерлі-зайыптылардың жағдай, көңіл-күй қатынастарының жиынтығы.
Жанұя жас ұрпақты тәрбиелеу мен адамдардың жеке басы бақытын
Отбасының психологиялық ахуалына жұбайлардың жалпы адамдарға және сонымен қоса,
Отбасының сәттілігі оның мүшелерінің бір-біріне деген ізгі тілектестігі, қиын
Сәтті отбасының психологиялық ахуалы жұбайлардың мүдде ортақтығымен сипатталады. Ері
Жанұядағы адамгершілікке негізделген қолайлы психологиялық жағдай жұбайлар мен отбасының
Психологиялық ахуал адамдардың үйлесімділігінен өте айқын байқалады. Қазір еңбек
Адамдардың бір-бірімен үйлесімділігі жөнінде сөз қозғағанда ең алдымен, құндылықтар,
Отбасындағы үйлесімділіктің көрсеткіші деп нендей жайды есептеуге болады? оның
Үйлесімділікке қарама-қарсы құбылыс адамдардың үйлеспеушілігі болып есептеледі. Бұл
Отбасы мүшелерінің бір-бірінен қашқақтауын басқа құбылыспен шатастырмау керек. Адамның
Отбасындағы өзара қарым-қатынастың әр қырын зерттеп жүрген ғалымдар осы
Сүйіспеншіліктің әлсіреуінен “сүйіспеншілік жойылды” деп қарамай, басқа адамдардың үақытша
Адамдардың үйлесімділігі - бірнеше, алуан түрлі сатысы бар
Адамдардың идеялық-адамгершіліктік ортақтығы. Көбінесе үйлесімділік тұтас отбасы үшін және
Әдетте, құндылықтарды бағалау сай келмеген жағдайда жұбайлар арасындағы немесе
Әлеуметтік-психологиялық үйлесімділік. Әлеуметтік-психологиялық үйлеспеушілік себептері болып көбінесе жұбайлардың білім,
Отбасының әлеуметтік-психологиялық үйлесімділігіне балалардың өмірге келуі мен тәрбиеленуі, тұрмысты
Психологиялық және психофизиологиялық үйлесімділік. Үйлесімділіктің басқа түрлері болып психологиялық
Үйлесімді серіктердің бір қасиеттері ұқсас болады, ал, негізінен, табиғи
Отбасы бақыты - тағдырдың сыйы, көзсіз жол болушылықтың
Ғасырлар бойы халқымыз өзінің әдет - ғұрпы мен салт
Жаңа заманға сай жақсы дәстүрлер қалыптасқан бүгінгі таңда
Дүние жүзінің алуан елімен мәдени-экономикалық байланыс барған сайын нығайып
Дені сау, әр түрлі ауру-сырқауға көнбісті бала көбінесе, жас
Жастарды отау құруға даярлайтын ата-ана, басқа да жанашыр жақындар,
Бүгін асық ойнап жүрген балалардың ертең күйеу атанып,
Адам жанұяшыл болып ең алдымен өз үйінде калыптасады. Некеге
Бұрыннан айтылып келе жатқандай, болашақ жар, өзінің екінші
Отбасылық өмірге психологиялық даярлықты өз отауыңды құрғаннан кейін кіріскен
Егер албырт сезімді жас адамдар бір-біріне сенбесе, бір сәттілік
Өзіңнің жақын адамыңның нені ұнатып, нені ұнатпайтынын, әсіресе, оны
Ерлі-зайыптылық басқа адамдарға деген тұрақты бағыттылықты, оны дәл өзіңдей
Мұндай білушіліктің тамыры ертерек, балалық шақтан басталып, аға мен
Некеге дайындықтың өз бақыттарын құруға тырысқан жастарға ғана емес,
Некеге даярлық деген не? Неке дегеніміз – махаббаттың іс
Некеге дейінгі қатынас жастардың бірін-бірі сүюіне, махаббатына байланысты. Сүю
Некеге тұруға ешкім ықтиярсыз көндірілмейді, бірақ некеге тұрған адам
Ата-аналардың өздерінің есейген балаларының болашақ некесіне деген дұрыс көзқарасы
Әрбір ана мен әке жастар арасындағы махаббатты сезімге әдептілікпен,
Ана мен әке жасөспірімдерге әр уақытта толық сенімділікпен қарап,
Айта кету керек, кез-келген адам дәрігер немесе инженер бола
Жастарды некелесуге дер кезінде дұрыс даярламау салдарынан болашақ отбасындағы
Жастарды отбасылық өмірге даярлау жалпы мемлекеттік маңызы бар әлеуметтік
Қорытып айтқанда, халқымыздың келешегі - жастарды жағымсыз, жаман
«Бейімділік» термині кең мағынада қоршаған жағдайларға қабілеттену ретінде түсіндіріледі.
Бейімделу процесінде екі биологиялық және психологиялық деңгейлерін бөліп көрсетеді.
Психологиялық бейімделу социумның құндылықтарын және нормаларды меңгеру жолымен іске
Отбасы бейімделуге жоғарыда айтылған компаненттер жатады және отбасы өмірімен
Т. Б. Карцева некені «Адам өміріндегі бұрылысты жағдайларының бірі
Некеге дейін жас адамда өзінің қалыптасқан «Мен бейнесі» бар.
«Бірақ басынан бастап «Менді жасау» бойынша жұмыс жүргізіледі, рефлективті
Е. С. Калмыкова, ерлі-зайыптылардың алғашқы жылдағы мәселесін айта келіп,
отбасы құрылымының қалыптасуы;
ерлі-зайыптылар арасындағы функцияларды (рөлдерді) тағайындау;
жалпы жанұялық құндылықтарды өңдеу.
А. Н. Волкова және Е. И. Тражезникова, жас жанұя
В. П. Левкович және О. Э. Зуськова, ерлі-зайыптылық конфликтілердің
Отандық авторлардың бір қатар зерттеулерінде (Т. А. Гурко, В.
Некеге тұрған жастар үшін, отбасылық өмірдің кейбір дәріптеушілік тән.
Қалыпты сияқты тұрақсыз отбасыларында бейімделу кезеңінде отбасылық өмірдің жеке
Ерлі-зайыптылық өмірдің басында, ерлі-зайыптылардың біреуі шығып кеткен, отбасылық топтың
Н. Н. Обозов өз монографиясында, жанұядағы өзара қатынастың гностикалық
Отандық психологияда әдебиетті талдау, арнасында мәселе өңделетін, негізгі бағыттарды
Бұл, жас отбасының мәселелеріне, жастардың некеге дарияланғана тікелей арналған
Бейімделу рөлдік күтулердің сәйкестену процесі ретінде қарастырылады, сондай-ақ тұлға
Некелік-жанұялық бейімделу процесін түсінуде әлеуметтік перцепция облысындағы зерттеулер маңызды.
Зерттеліп отырған мәселемен байланысты, отандық жұмыстардың жалпылануы мен жүйеленуі,
Адам бетсіздігіне көбіне оның қарсылық білдіруде ұстамсыздыққа құқығы әкеледі,
Олай болса, ұрыс пен конфликтінің пайда болуында тітіркену мен
Бұл көріністерді қадағалауда үйренген маңызды, оның сыртқа шығуына мүмкіндік
Ерлі-зайыптылық конфликтілердің спецификасы.
Отбасында құрылымның өзгеріске кедергі келтіретін біріктіру күші және өзгерістерге
Тұлғааралық конфликтілердің, әсіресе ерлі-зайыптылық конфликтілердің себебін талдауда кең тараған
Мұндай жолды көбіне отандық зерттеуші В. А. Сысенко
В. А. Сысенко қанағаттанбаған қажеттіліктердің шегіндегі конфликтінің келесі себебін
Өз “Менінің” құндылығы мен маңыздылығындағы қажеттіліктердің қанағаттанбау негізінде, екінші
Ерлі-зайыптылардың біреуінің немесе екеуінің қанағаттанбаған сексуалды қажеттіліктерінің базасындағы психикалық
Ерлі-зайыптылардың біреуінің немесе екеуінің жағымды эмоциялардағы қажеттілігінің қанағатсызданбауынан бастау
Екі жұптың біреуінің ішімдіктерге, азарттық ойындарға және басқа гипертрофиялық
Екі жұптың біреуінің асыра айтылған қажеттілігінің негізінде пайда болған
Отбасын қамтамасыз ету негізінде, екі жұптың тамақ, киім қажеттіліктерін
Өзара көмек, қолдау, бірлестік және ынтымақтастық, сондай-ақ жанұядағы еңбек
Демалыс және бос уақытын өткізудегі әр түрлі қажеттіліктер мен
Ерлі-зайыптылық конфликтілері теориясын жасауда, “қажеттілік” категориясын пайдалану, В. А.
Сонымен В. А. Сысенко неке тұрақтылығын немесе тұрақсыздығын ерлі-зайыптылардың
Некенің эмоционалды-психологиялық тұрақтылығы ерлі-зайыптылардың аймалауға, қамқорлыққа, біріне бірі көңіл
Конфликтінің үлкен тобы өзің “Меннің” жетістігінің, маңыздылығының, құндылығының сезімінің
Егер екі жұптың біреуі өзін жабырқаңқы сезінсе, екіншісіне қарсы
Сонымен, ерлі-зайыптылардың (немесе біреуінің) қажеттіліктерінің қанағаттанбауы конфликтінің себебі болып
Конфликтінің себебіне қанағаттанбаған қажеттілік ретінде қарау американдық психолог Ф.
Харли қанағаттану некенің тұрақтылығын қамтамасыз ететін, қанағаттанбау конфликтіге, тіпті
Еркектің некедегі бес негізгі қажеттілігі: 1) жыныстық қажеттілік; 2)
Әйелдің некедегі бес негізгі қажеттілігі: 1) нәзіктік; 2) сөйлесуге
Ер мен әйелдің ерлі-зайыптылық қажеттіліктерді қанағаттандырудағы сәтсіздіктер, Харлидің белгілеуінше,
2 Ерлі-зайыптылар арасындағы қарым-қатынас процесіне жүргізілетін эксперименттік зерттеулер
2.1 Ерлі – зайыптыларды анкета арқылы бақылау
Ерлі-зайыптылардың психологиялық ерекшеліктерін анықтау мақсатымен анкета, тест-сауалнама, тест әдістері
Болжамды тексеру мақсатында және қойылған міндеттерді шешу үшін тәжірибелі
Ең алдымен анкета әдісі қолданылды. Зерттеу мақсаты – ерлі-зайыптылармен
Аты – жөні?
Отбасын құрғандарыңызға қанша жыл болды?
Араларыңыздағы қарым – қатынастың үзілуі болды ма? (Ия, жоқ)
Болса себебі не?
Отбасындағы негізгі мәселелерді шешуші кім?
2.2 Ерлі-зайыптылар арасындағы қарым-қатынасты тест арқылы анықтау
Сізде маңызды қарым-қатынасты анықтауға қажетті сезім бар ма?
А) Иә - 1 ұпай
Б) Мұндай қажеттілік жоқ – 0 ұпай
В) Мұндай қарым-қатынасты анықтаудың қажеті жоқ –2 ұпай
Сіз қандай да бір шетін мәселені немесе сұрақты қойғыңыз
А) Иә -0 ұпай
Б) Иә, бірақ маған ол үшін қолайлы жағдай керек
В) Бұл жайлы сөз болмауы мүмкін –2 ұпай
Сіз, сіздің, серіктестігіңіздің мазасыздануының көптеген себептерін жасырады
А) Иә -1 ұпай
Б) Ешқандай ойым жоқ –2 ұпай
В) Мен оның проблемалары жайлы білмеймін –0 ұпай
Сіз өз серіктесіңізбен кез-келген уақытта маңызды мәселе туралы сөйлесе
А) Иә -1 ұпай
Б) Кейде, қолайлы сәтті күту керек –1 ұпай
В) Көпшілік жағдайда жоқ, себебі оның бос уақыты
Бір-біріңізбен сөйлескенде, сіздердің ой-тұжырымдарыңыздың нақтылы болуын қадағалайсыздар ма?
А) Иә, мен ойланып өз сөздерімді ақылға салып көремін
Б) Жоқ, біз нені ойлаймыз, соны тікелей айтамыз –2ұпай
В) Өз ойымды айтамын және басқалардың да пікірін тыңдаймын
Сіз серіктесіңізбен өзіңіздің мәселеңізбен бөліскенде, сізде оған салмақ салу
А) Иә, олай жиі болады –2ұпай
Б) Ол менің мәселемді жете түсінбейді –1ұпай
В) Ол әрқашан пікірін білдіреді –0ұпай
Сіздердің біреулеріңіз, өздеріңізге қатысты маңызды шешімді басқалармен ақылдаспай қабылдай
А) Олай да болады –2ұпай
Б) Біз оны бірге талқылаймыз, бірақ, соңғы сөзді әркім
В) Біз барлығын бірге талқылаймыз және шешеміз –0ұпай
Сіз өмірлік серігіңізге қарағанда, достарыңызбен жиі проблемаларды талқылайсыз ба?
А) Кейде бұл кездеседі –1ұпай
Б) Жоқ, мен мәселелерді өз жолдасыммен талқылаймын –0ұпай
В) Достарым мені жақсы түсінеді –2ұпай
Серіктесіңіз сізбен сөйлесіп тұрғанда, сіз басқа бір нәрсені ойлайтын
А) Олай да болады – 2ұпай
Б) Жоқ, мен мұқият тыңдаймын – 0ұпай
В) Егер алаңғасарлықты сезінсем, онда барлық назарымды шоғырландыруға тырысамын
Әңгіме барысында сіз бәрінен бұрын өзіңіз айтуға талпынасыз ба?
А) Міндетті түрде – 2ұпай
Б) Әдетте, серіктесіме өзін толғандыратын барлық жағдайларды айтуға мүмкіндік
В) Біз екеуіміз де өз проблемаларымызды бөлісуге міндеттіміз деп
Сонымен
0-ден - 10-ға дейінгі ұпай: Сіздердің отбасыларыңызда өз
11-ден – 29-ға дейінгі ұпай: Сіздің отбасыларыңызда бір-біріңізбен өз
Ерлі-зайыптылар арасындағы қарым-қатынасты анықтауға арналған тест арқылы төмендегідей нәтижелер
1 кезеңнің нәтижелер (отбасын құрғандарына 1-3 жыл болған
2 кезең (3-6 жыл аралығы) бойынша: “Сіздердің
3 кезең (6-9 жыл аралығы) бойынша: “Бір-біріңізбен
2.3 Некедегі қанағаттану туралы тест-сауалнама
В.В.Столин, Т.Л.Романова, Р.П.Бутенко өңдеген некеге қанағаттану туралы тест-сауалнама қандай
Сауалнама мәліметтері адамның педагогикалық мүмкіндіктерінің жанама қатынасын бағалауды және
Сауалнама түрлі сфераға қатысты 24 пікірден тұратын шкаланы
Сауалнама мәтіні
1. Отбасылық өмір сияқты адамдар бірлесіп өмір сүрсе, олар
а) дұрыс,
б) білмеймін,
в) дұрыс емес.
2. Сіздің жұбайыңызбен қарым-қатынасыңыз сізге әкеледі:
А) мазасыздық пен қайғы-қасірет ;
Б) жауап беруге қиналамын;
В) қуаныш пен қанағаттану
3. Туысқандарыңыз бен достарыңыз сіздердің некелеріңізді қалай бағалайды:
А) сәтті,
Б) орташа,
В) сәтсіз.
4.Егер сіздің қолыңыздан келсе жұбайыңыздың мінез-құлықын өзгертер едіңіз:
а) дұрыс,
б) білмеймін,
в) дұрыс емес.
5.Қазіргі некелеріңіздегі бір мәселенің уақыт өте тартымды болуы, сондай-ақ
а) келісемін,
б) айту қиын,
в) келіспеймін.
6.Сіз өзіңіздің отбасылық өміріңізді, достарыңыздың немес таныстарыңыздың отбасылық өмірімен
а) басқалардан бақыттысыз,
б) айту қиын,
в) басқалардан бақыттырақсыз.
7.Жанұясыз және жақын адамыңызсыз өмір – толық дербестік үшін
а) дұрыс,
б) айту қиын,
в) дұрыс емес.
8.Менің ойымша, жұбайыма менсіз өмір қызық болмас еді:
а) келісемін,
б) білмеймін,
в) келіспеймін.
9.Адамдардың көпшілігі өз некесінің тұрақты болуын күтуде алданады:
а) дұрыс,
б) айту қиын,
в) дұрыс емес.
10. Сіз бұрынан ажырасу туралы ойлайсыз және сізге шешім
а) дұрыс,
б) айту қиын,
в) дұрыс емес.
11. Егер сіз қайтадан некеге тұратын болсаңыз, онда сіздің
а) басқа адам,
б) білмеймін,
в) соның өзі.
12. Сіз жұбайыңыз сияқты адамның қасыңызда болғанын мақтан етесіз:
а) дұрыс,
б) айту қиын,
в) олай емес.
13. Менің жұбайымның кемшілігі, өкінішке орай оның жақсы жақтарын
а) дұрыс,
б) білмеймін,
в) дұрыс емес.
14. Біздің бақытты өміріміздегі негізгі кірбіңдер менің жұбайымның мінез-құлқынан
а) келісемін,
б) айту қиын,
в) келіспеймін.
15. Біз некелескендегі алғашқы сезім уақыт өте күшейеді:
а) келісемін,
б) білмеймін,
в) келіспеймін.
16. Неке адамның шығармашылық потенциалын және оның мүмкіндіктерін төмендетеді:
а) дұрыс,
б) білмеймін,
в) дұрыс емес.
17. Менің жұбайым жоғары жетістіктерге ие, тіпті оның кемшіліктері
а) келісемін,
б) айту қиын,
в) келіспеймін.
18. Менің некемдегі эмоцияналдық қолдау, өкінішке орай үнемі сәтті
а) дұрыс,
б) білмеймін,
в) дұрыс емес.
19. Меніңше менің жұбайым жиі ақымақтық жасайды: дұрыс сөйлемейді,
а) келісемін,
б) айту қиын,
в) келіспеймін.
20. Менің жанұялық өмірім, менің еркіме тәуелділігі аз:
а) дұрыс,
б) білмеймін,
в) дұрыс емес.
21. Менің жанұялық өмірім, мен күткендей болмады:
а) дұрыс,
б) білмеймін,
в) дұрыс емес.
22. Жанұядағы адамдардың өзіне деген сыйластықпен санаспайды деп ойлайтындардікі
а) келісемін,
б) айту қиын,
в) келіспеймін.
23. Менің жұбайымның ортасы мені қанағаттандырады:
а) келісемін,
б) білмеймін,
в) келіспеймін.
24. Менің жұбайлық өмірімде жақсы сәттер ешқашан болған емес:
а) дұрыс,
б) білмеймін,
в) дұрыс емес.
Кілт
1в, 2в, 3а, 4в, 5в, 6в, 7а, 8а, 9в,
Есептеу тәртібі: егер де зерттелуші таңдап алған нұсқасының жауабы
Жиналған ұпайларыңыздың қорытындысы арқылы некедегі қанағаттану келесі жеті категория
0 – 16 балл – өте сәтсіз;
17 – 22 балл – сәтсіз;
23 – 26 балл – дұрысы сәтсіз;
27 – 28 балл – өтпелі;
29 – 32 балл – дұрысы сәтті;
33 – 38 балл – сәтті;
39 – 48 балл – Өте сәтті.
Некеге қанағаттану туралы тест сауалнама қорытындысы бойынша төмендегідей нәтиже
Анықталған ұпай жеті категорияға бөлінеді:
0-16 ұпай - өте сәтсіз – 5 %
17-22 ұпай – сәтсіз – 7 %
23-26 ұпай – дұрысы сәтсіз – 8 %
27-28 ұпай - өтпелі – 10 %
29-32 ұпай – дұрысы сәтті – 20 %
33-38 ұпай – сәтті – 25 %
39-48 ұпай - өте сәтті – 20 %
2.4 Тест: « Сіздердің некелеріңіз қандай?»
Сәтті отбасы мүшелері үшін де, осы тест сұрақтарына жауап
Кесте 1
Ерлерге қойылатын сіздің некелеріңіз қандай сұрақтарына берілетін жауап кілттері
Ерлерге арналған сұрақтар Иә
1. Сізге, өз отбасылық өміріңізді өзгертіп, бәрін басынан бастауды
2. Сіз әйеліңіздің киім киісіне қарап, оның талғамы төмен
3. Сіздің нашар көңіл – күйіңіз отбасыңызға әсер ете
4. Кешкі мезгілді үйіңізде жиі өткізесіз бе? 2 5
5. Сіздің әйеліңіз қандай түсті ұнататынын білесіз бе? 4
6. Бойдақ өміріңізді (кезіңізді) жиі еске түсіресіз бе? 12
7. Ерлі-зайыптылардың демалысын жеке өткізу керек деп есептейсіз бе?
8. Сіз өз әйеліңізді, басқа әйелдермен салыстырасыз ба? 9
9. Достарыңызбен үйіңізден тыс жерде қарым-қатынас жасағанды ұнатасыз ба?
Кесте 2
Әйелдерге қойылатын сіздің некелеріңіз қандай сұрақтарына берілетін жауап кілттері
Әйелдерге арналған сұрақтар Иә Кейде Жоқ
1. Сіз күйеуіңізді сыпайы деп есептейсіз бе? 10 5
2. Күйеуіңізден өзінің қызметіндегі ісі туралы айтып беруін өтіндіңіз
3. Сіз өз балаларыңызды, күйеуіңізді жақсы көресіз бе? 8
4.Сіздің көңіл-күйіңізді, торт жақсартуы мүмкін бе? 10 3 4
5. Сіздің құрбыларыңыздың (жолдастары, сіздің жолдасыңызға (күйеуіңізге) қарағанда жақсырақ
6. Үйіңізде, пижамамен (үйде киетін жеңіл костюм) жиі жүресіз
7. Егер күйеуіңізде хобби болма, онда ол сізді тітеркендірмей
8. Күйеуіңіздің кәсіптік жетістіктеріне қуанасыз ба? 3 2 10
9. Сіздің жұмысыңыз, күйеуіңіздің жұмысына қарағанда маңыздырақ деп есептейсіз
Сурет - 1 Ерлі-зайыптылар арасындағы қарым-қатынастың көрсеткіші
Сурет- 2 Некеге қанағаттану тестісінің қорытындысы
Енді жинаған ұпайларыңызды есептеңіздер.
Еркектер үшін:
69–ұпай және одан да көп ұпай болса, сіз отбасылық
Әйелдер үшін:
69 ұпай одан да көп ұпай. Сіздердің некелеріңіз сәтсіз.
Ерлі-зайыптыларға жүргізілген “Сіздердің некелеріңіз қандай?” атты тест әдісінің қорытындысы:
Ер адамдар: “Сізге өз отбасылық өміріңізді өзгертіп, бәрін басынан
Ал әйел адамдар: «Сіз күйеуіңізді сыпайы деп есептейсіз бе?»
Қорытынды
Ерлі-зайыптылардың қарым-қатынасының психологиялық ерекшеліктері, неке, отбасы жағдайлары-бүгінгі таңда психология
Отбасы мен неке тағдыры қандай болмасын қоғамдық құрылыспен, ондағы
Қазақстан Республикасының Конституциялық Заңына сәйкес 27 бапта былай көрсетілген.
Сонымен бірге Қазақстан Республикасының «Неке және отбасы туралы» заңдары
Неке және отбасы туралы Қазақстан Республикасының заңы Қазақстан Республикасындағы
Қазақстан Республикасының неке немесе отбасы туралы заңының 1 тарауында
Отбасы туралы бұрын-соңды көптеген зерттеулер жүгізіліп, бірсыпыра кітаптар жазылды.
Біздің пікірімізше жанұялық ұрыстар, ерлі-зайыптылық конфликтілер көбінесе ерлі-зайыптылардың бірін-бірі
Отбасының қарым-қатынастық құлдырау формалары және концепциялары.
Отбасылық қатынас ертеде пайда болды және отбасына ана мен
Ажырау себептері бойынша әртүрлі психологиялық теориялар бар. Кейбір психологтар
Ажырасу - бұл процесс. Басқа бір концепция ажырасуды “кері
Отбасылық институт сияқты ажырасу да ертеден келе жатыр. Қоғам
Бүгінгі таңда демократиялық өркендеген отбасының жаңа сипат пен
Отбасы – адам баласы алғаш қатынасқа түсетін адамгершілік
Отбасы – кіші әлеуметтік топ, ал оның мүшелері некемен
Сондай-ақ негізгі институттарының бірі, адамның саяси әлеуметтенуінің алғашқы
Қазіргі отбасы, оның ерекшеліктері еліміздің қазіргі
Ажырасу мотиві көбінесе ерлі-зайыптылардың опасыздығы болып табылады.
Ажырасудың көбею себептерін талдасақ:
отбасы функциясының өзгеруі, оның ішінде шаруашылық (экологиялық) жағының. Әйел
жыныстардың тең құқықтары үшін күрестегі жетістіктер (феминизм);
ажырасқандардың негативті стереотиптерінің жоғалуы;
таптық, діни және ұлттық нанымдардан ада болу;
урбандалған қоғамда өмір стилі мен темпінің өзгеруі;
өмірлік циклдің дифференциалдану;
өмірдің ұзақтылығының өсуі;
миграционды процестердің нығаюы;
тағы бір себеп — ата-аналардың жұбайын таңдауға әсерінің төмендеуі.
Ажырасу себептері болып тек қана қарым-қатыеастың шиеленісуі мен белгілі
Ажырасу қаупін тудыратын топқа жататын, яғни некелік-отбасылық қатынасты ыдырату
жұбайлардың біреуінің ата-аналарының конфликтілік қатынастары (ажырасу);
олардың үйінде жұбайлардың біреуінің ата-аналарымен бірге тұру;
некеге ерте немесе кеш тұру жасы;
ерлі-зайыптылырдың әлеуметтік статусының және білімі деңгейінің тең болмауы;
әйелдердің кәсіби жұмысбастылығы, оның ішінде “бикарьерлі” отбасы;
ерлі-зайыптылырдың бөлек тұруға мәжбүр болулары (іссапарлар, разъездар, “дисттанты” отбасы);
опасыздық, некедегі жыныстық қанағаттанбаушылық;
ерлі-зайыптылырдың біреуінің белсіз болуы, балалы бола алмау;
некеге дейін жүкті болу (“стимулданған” неке);
некенің алғашқы 1-2 жылында баланың тууы;
алкоголь мен наша қолдану.
Қорыта айтқанда, проблеманы теориялық және эксперименттік тұрғыда зерттеу нәтижесінде
Проблема бойынша ғылыми – практикалық әдебиеттерге жасалынған талдау психология
Ерлі-зайыптылардың өзара қарым-қатынасының психологиялық ерекшеліктерін зерттеу еңбектері психология ғылымының
Ерлі-зайыптылардың өзара қарым-қатынасына жасаған мазмұндық сипаттама оның өзіне тән
Тәжірибелі – эксперимент жұмысының нәтижелері ерлі-зайыптылардың өзара қарым-қатынасының психологиялық
Зерттеу нәтижелерінен мынадай ұсыныстар туындайды:
Ерлі-зайыптылардың өзара қарым-қатынасының психологиялық ерекшеліктерін зерттеу материалдары арқылы отбасы
Қазіргі кезеңде ерлі-зайыптылардың өзара қарым-қатынасының түрлерін
Ерлі-зайыптылардың өзара қаорым-қатынасының психологиялық ерекшеліктерін есепке ала отырып, отбасы
Ерлі-зайыптыларға арналған психологиялық тренингтер мен тақырыптық семинарлар ұйымдастыру.
Зерттеу проблемасы күрделі болғандықтан, оның барлық салаларын қамтып шығу
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Қазақстан Республикасының “Отбасы және неке туралы” заңы. - Астана,
1998ж, 24 желтоқсан.
Харчев А.Г. Брак и семья в СССР. - М.,
Арғынбаев Х. Қазақ отбасы. - А., 2006.
Бейсенбиев К. Ақ босаға. - А., 2001.
Гребенников И.В. Основы семейной жизни. - М., 1999.
Жақыпов Қ. Баланы семьяда тәрбиелеу. - А., 1992.
Каптеров П.Ф. О семейном воспитаний. - М., 2000.
Жарықбаев Қ.Б., Қалиев С.Қ. Қазақ тәлім тәрбиесі. - А.,
Ковалев С.В. Подготовка старшекласников к семейной жизни. - М.,
11 Шнейдер Л.Б. Психология семейных отношений. - М., 2000.
12 Өмешұлы Ә. Мұны әрбір ата – ананың білгені
13 Ынтымақов С.А. Отбасы құқығы. – А., 2008.
14 Эйдемиллер Э.Г., Юстицки С.В. Психология и психотерапия семьи.
15 Гребенников И.В., Новинько Л.Н. Хрестоматия по этике и
16 Торохтий В.С. Психология взаимоотношений в семье военнослужащего. -
17 Титаренко В.Я. Семья и формирование личности. - М.,
18 Сухомлинский В.А. Ата – ана педагогикасы. - А.,
19 Семья в психологической консультаций / Под ред А.А.
20 Галиева Э. Ақ бесік - алтын босаға. -
21 Сатир В. Как строить себя и свою семью.
22 Навайтис Г. Семья в психологической консультации. - М.,
23 Мұқажанова А.Ж. Мемлекеттің көпұлтты құрамының отбасы саясатына ықпалы.
24 Навайтис Г. Муж, жена и психолог. М., 1995.
25 Корнеева Е.Н. Если в семье конфликт. М., 2001.
26 Ковалев С.В. Психология соврименной семьи. М., 1988.
27 Ковалев С.В. Психология семейных отношений. М., 1987.
28 Витек К. Проблемы супружеского благополучий / Под ред
29 Баймуханова М.Т. Социально – педагогическая работа с семьей.
30 Карлина С.Э. Проблемы семейного воспитаний. М., 1983.
31 Афанасьева Т.М., Дюкева О.А. От Ядо Мы: Азбука
32 Ковалев С.В. Психология семейных. М., 1986.
33 Панкова Л.М. У порога семейной жизни. М., 1991.
34 Гурев В.Н. Социальная работа школы с семьей. М.,
35 Григорьева Т.Г. Основы конструктивного общения. Новосибирск, 1999.
36 Минкина Н.А. Воспитание ответственностью. М., 1990.
37 Браун Дж. Теория и практика семейной психотерапии. Питер,
38 Клюева Н.В. Психолог и семья. М., 2001.
39 Немов Р.С. Психология, в 3 кн. Психодиагностика.
40 Москвина Л. Энциклопедия психологических тестов. Саратов, 1996.
41 Непомнящая Н.И. Психодиагностика личности. М., 2003.
42 Карелин А.А. Психологические тесты. М., 1997.
68