Құран тарихы
Уахи
Аллаһ тағала адамзаттың тура жолды тауып,
Адам баласы өзінің шектеулі ақылы арқылы
Уахидың тылсым-сыры
Уахи – Аллаһ тағаланың адамдарға жеткізетін
Дәл осылайша Аллаһ тағаладан келген илаһи
Уахи елшісі Жебрейіл
Хазіреті Мұхаммед пайғамбарға (с.а.с) келген періште
Пайғамбарларға уахи әкелген періштенің басқа бір
Хазіреті Жебірейіл періштенің Исламда Рухуллаһ, Хамидуллаһ,
Құранның басқа аятында болса, хазіреті Пайғамбарға
Қортындыласақ, уахиды хазіреті Пайғамбарға Аллаһ тағаладан
Уахидың сөздік мағынасы
Уахи сөзі – жасырын сөйлесу, іштей
1. Ишарат, белгі беру мағынасы: «Сонда
2. Аллаһ тағаланың періштелеріне әмір етуі
3. Адамдарға тән іштей құпия білдіру,
4.Жан-жануарларға білдіруі: «Раббың бал арасына:«Таулардан, ағаштардан
5. Шайтанның адам нәпсісін азғыруы: «Осылайша
«Уахи» сөзі Исламнан бұрын араб өлеңдерінде
Исламдағы терминдік мағынасы
Уахи – Аллаһ тағаланың адамдарға білдіретін
Хазіреті Мұхаммедке (с.а.с) тікелей айтылған уахи
Уахидың алынуы
Құран Кәрімде уахидың үш түрлі болатынынан
Осы аятқа байланысты уахиды үшке бөлуге
1. «Аллаһ бір адамға уахи жолымен»
2. «Перде артынан» пайғамбарына уахи етуі.
3. «Бір елші жіберіп өз рұқсатымен
Сонымен қатар хазіреті Мұхаммедке (с.а.с) «сүннет
Уахидың келу мәртебелері
Уахидың келуі хақында Құранда нақты мағлұмат
1. Уахидың алғашқы мәртебесі түсінде көрген
2. Жебірейілдің Аллаһ Елшісінің ояу кезінде
3. Жебірейіл періште жас жігіттің түрінде
4. Қоңырау үніне ұқсайтын түрде келген
5. Хазіреті Мұхаммедтің (с.а.с) Миғраж түнінде
6. Жебірейілдің нағыз өз түрімен көрініп,
Уахидың басталуы
Осы тақырыпты ең жақсы толыққанды жеткізген
Алғаш уахи келгенде хазіреті Мұхаммед (с.а.с)
Осы жерде қозғай кетер мынадай мәселе
1. Құран әуел баста тұтастай «Ләухы
2. Одан кейін рамазанның қадір түні
3. Жебірейіл арқылы тағы да сол
Негізінде, ескерте кетер тағы бір жайт
Құран сөзінің этимологиясы
Құран сөзінің түбірі мен мағынасы жайында
1. Әбул-Хасан әл-Әшғаридың (ө. 324\936) көзқарасына
2. Құран сөзі кейбір ғалымдардың көзқарасы
3. Құран сөзі хамзасыз сөз. Ол
Келесі топ Құранның «хамзалы» екенін жақтайды.
1. Құран сөзі «жинау» мағынасына келетін
2. Кейбір ғалымдардың көзқарасы бойынша, Құран
3. Құран сөзі تلا «тәлә» оқу
Құранның анықтамасы
Ислам ғалымдары Құранның кейбір ерекшеліктерін негіз
1. Хазіреті Мұхаммедке (с.а.с) уахи арқылы
2. Фатиха сүресінен Нас сүресінің ақырына
Құранның өзге де есімдері
Хазіреті Мұхаммедке (с.а.с) түскен ақырғы қасиетті
1. әл-Китаб. Бұл сөз Құранда екі
2. әл-Фурқан. Ақиқат пен жалғанды айырушы,
3. Нур, Мубин. «Расында сендерге Аллаһтан
Құранда бұдан басқа да есімдер бар:
Құранның хадис қудси мен хадис шәріптен
Құранның анықтамасын жоғарыда бердік. Бірақ Құранның
Хадис шәріп: Хазіреті Мұхаммедке (с.а.с) қатысты
Хадис қудси: Бұл хазіреті Мұхаммед (с.а.с)
Құран мен хадис құдсидың айырмашылығы
Құран мен хадис құдсидың арасында айырмашылық
1. Құран – бастан аяқ
2.Құран Кәрім бастан аяқ мүтәуәтүр яғни
3. Құранның мағынасы да сөзі де
4. Құран – оқылуы ғибадатқа жатады.
Хадис құдси мен хадис шәріптің айырмашылығы
Хадис шәріп екіге бөлінеді: «Тәуқифи бөлім»:
Сондықтан оның берген үкімі я расталып,
Хадис құдсиге келсек ол, мағынасы Аллаһтан
Аят
1. Сөздік мағынасы: Аят сөздікте ишарат,
а. Мұғжиза: «Исрайыл ұрпақтарынан сұра. Оларға
ә. Ишарат, белгі: «Оның сендерге басшы
б. Дәлел: «Көктер мен жердің жаратылуы
в. Ғажайып іс: «Мәриямның ұлын да
г. Ғибрат. «Әлбетте мұнда бір аят
2. Терминдік мағынасы: Сүрелердің ішінде басы
Аяттардың орналасу тәртібі
Құрандағы аяттардың орналасуы салыстырмалы түрде емес.
Ең ұзын аят Бақара сүресінің 282-ші
Құран аяттарының саны шамамен 6. 200
1. Сүрелердің басындағы «Бисмиллаһи Рахман Рахимды»
2. Кейбір ғалымдар бір аяттың аяқталған
3. Кейбір Құран сүрелерінің басында тұрған
Алғаш түскен аят Алақ сүресінің алғашқы
(Бақара, 278) «Ей, мұсылмандар! Аллаһ
(Бақара, 281) «Аллаһ тағалаға оралатын
(Ниса, 176) «Олар сенен
(Тәубе, 128-129) «Расында сендерге араларыңнан
(Насыр, 1-3) «Аллаһ тағаланың жәрдемі мен
(Маида, 3) «Бүгін кәпірлер діндеріңді
Сүре
Сүре сөздікте жоғары мәртебе, абырой, биік
Сүренің тәртібі
Сүрелердің қазіргі қолымызда бар Құрандағыдай орналасуында
1. Алғашқы көзқарас ол сүрелер тұтастай
Ғалым Субһи Салих де сүрелердің бүгінгі
2. Екінші көзқарас болса, сүрелердің бір
3. Ақырғы көзқарас болса, ол сүрелердің
Бұл жердегі басым көзқарас бірінші айтылған
Меккелік және Мәдиналық сүрелер
Құран оқыған адам меккелік аяттардан мәдиналық
Сәжде аятын қамтыған әрбір сүре меккелік.
«Кәллә» (Жоқ, ешқашан) сөзі болған барлық
Бақара сүресінен басқа хазіреті Адам және
يا ايها الناس «Ей, адамдар!» сөзі
«Мұқатта әріптер» мен басталған (Бақара мен
(Бақара сүресі бұдан тыс) пайғамбарлар мен
Мына төмендегі ерекшеліктерді қамтыған сүрелер мәдиналық
1. Қоғамға қатысты шариғат заңын қойған
2. Жиһатқа рұқсат пен жиһаттың заңдарын
3. Мұнафықтар жайлы айтылған әр бір
4. Әһли кітапқа насихат айтып, оларды
Құран Кәрімнің жазылуы мен жатталуы
Уахи хатшылары: Хазіреті Мұхаммед (с.а.с) пайғамбар
Құранның алғаш түскеннен бастап жазыла бастағаны
Хазіреті Пайғамбар уахи келіп тоқтаған замат
Уахи жазушыларының саны шамамен қырыққа жетеді.
Құран жазылған нәрселер
Хазіреті Мұхаммед (с.а.с) пайғамбарға уахи келгенде
1. Иленген тері.
2. Түйе мен қойдың жауырын сүйектері.
3. Ақ тастар. Бұған аяттарды оңай
4. Иленбеген тері.
5. Тақтайшалар.
6. Керамика тастарының жарқышақтары.
7. Мата. Ахмет ибн Ханбәл Зәйд
8. Құрма ағашының жапырақтары.
Мекке кезеңінде тері мен мата басқаларына
Құранның оқылуы мен жатталуы
Құранның бөлек-бөлек түсуінің бір хикметі де
«Арза» жолы
«Арза» деген терминде хазіреті Пайғамбардың әр
Хазіреті Мұхаммед (с.а.с) пайғамбар сол күнге
Ақырғы ең маңызды мәселе Құранда Аллаһ
Қазіргі кезде рамазан айында мешіттерде қарилардың
«Жеті қәріп» мәселесі
«Жеті қәріп» мәселесі Құран ілімінің маңызды
1. Бұл хадисті Ибн Аббас жетізеді:
2. Убәй ибн Каб жеткізеді: Жебірейіл
Ғалымдар осы «жеті қәріп» жайлы көптеген
Ендеше, «жеті қәріп» араб тілінің жеті
Құранды «жеті қәріп» яғни жеті диалектте
Қырағаттар
Қырағат «оқу» етістігінен шыққан. Терминдік мағынасы
Хазіреті Оспан «Мұсхафтарды» (Құран) жаздырып, осы
Сахабалар хазіреті Пайғамбардан (с.а.с) әр түрлі
Жеті қырағаттың дұрыстығын анықтайтын мынадай үш
Қырағат араб тілінің грамматикасына сәйкес келуі
Бұл қырағат өте бұлтартпас жол арқылы
Қырағат хазіреті Оспанның Мұсхафының жазуымен бірдей
Қырағат имамдары
1. Нафи: Әбу Абдиррахман Нафи ибн
2. Ибн Кәсир: Абдуллаһ ибн Кәсир
3. Әбу Амр: Әбу Амр ибн
4. Ибн Амр: Абдуллаһ ибн Амир
5. Асым: Әбу Бәкір Асым ибн
6. Хамза: Әбу Аммара Хамза ибн
7. әл-Кисай: Әбул Хасан Али ибн
Осы жеті қырағат қазіргі заманда Ислам
1. Асым қырағаты: Бұл қырағат мұсылмандардың
2. Нафи қырағаты: Бұл қазір Солтүстік
3. Әбу Амр қырағаты: Бұл қазір
Құранның бір «мұсхаф» (кітап) етілуі
Әбу Бәкір кезеңінде жиналуы: Хазіреті Мұхаммед
1. Хазіреті Пайғамбардың тірі күнінде Құран
2. Халифа Әбу Бәкір «мұсхафты» хазіреті
3. Басқа бір себеп болса, Ямәмә
Осы жерде Құранның жинау ісі неге
1. Зәйд ибн Сәбитті хазіреті Мұхаммед
2. Зәйд ибн Сәбит сахабалар арасында
3. Зәйд ибн Сәбиттің Аллаһ Елшісінің
4. «Ақырғы арзаға» қатысуы.
5. Жігіттік шағында болуы. Сондықтан да
6. Ел абыройына бөленіп, сенімділік танытқандығы.
Зейд ибн Сәбит Құранды жинауда түпнұсқалары
Қолында Құранның түпнұсқасы бар адам онымен
Жазылған түпнұсқалар хазіреті Пайғамбардың (с.а.с) нұсқауымен
Егер аяттардың оқылуы «мәнсух» (үкімі жойылған)
Суити «екі куәгерден» мақсат – әкелген
Осы мәселеде оған хазіреті Омар көмектескен.
Жоғарыда айтылғандай Құран жазылған әрі өзінің
Хазіреті Әбу Бәкір кезінде Құранның жиналуы
Оспан кезеңінде көбейтілуі
Халифа Оспан кезеңінде Ислам мемлекеті Арабстаннан
Демек, бұл жерде екі негізгі мәселе
1. Аллаһ Елшісі Құранды «жеті қаріп»
2. Кейбір сахабалардың жеке түпнұсқаларында тәпсір
Әбу Қилабә былай дейді: «Халифа Оспан
Өзіне келіп жеткен осындай әр түрлі
Кавказ аймағында Шам әскерлері мен Ирақтың
Сонда Халифа дереу іске көшіп, халық
«Имам Мұсхаф» хазіреті Мұхаммед (с.а.с) пайғамбардың
Халифа Оспанның «Имам Мұсхафтағы» принциптері былайша:
Әбу Бәкірдің заманында жазған мұсхаф кітапты
Ақырғы арзадағы оқылған «қаріп» бойынша жазылып,
Егер диалект айырмашылығы туа қалса, онда
Сүрелер қазір қолымыздағы жүйе бойынша жүйеленеді.
Осы түпнұсқалар жан-жаққа таратылып, осыған ұқсамаған
6. Тәфсир мен түсіндіру мақсатымен жазылған
Бұл іс хижраның жиырма бесінші жылы
Құранға қарекет пен ноқаттардың қойылуы
Ислам діні келген заманда арабтардың жазуы
Осы мәселені алғаш ойлаған Басраның әкімі
Келесі мәселе Құран әріптерінің бір-бірінен ажыратып
Бақара сүресі, 2\97.
Шұғара сүресі, 26\193.
әр-Рази, Мухаммед ибн Омар ибн Хусәйн
Нахыл сүресі, 16\102.
Явуз, Юсуф Шевки, «Жебрайл» ДИА, Ыстанбұл,
Текуир сүресі, 81\19-21.
Мәриям сүресі, 19\11.
Әнфал сүресі, 8\12.
Қасас сүресі, 28\7.
Маида сүресі, 5\111.
Нахыл сүресі, 16\68.
Әнғам сүресі, 6\112.
Ват, Монтгомери, Модерен Дүнияда Ислам Ваһиі,
әз-Зәркәни, Мухаммед Абдулазим, Мәнәһилул-Ирфан фп Улумил-Қуран,
Ниса сүресі, 4\163.
Юсып сүресі, 12\3.
Шура сүресі, 42\51.
Қараңыз; Саффат сүресі, 37\99-103.
Мәннәнул-Қаттан, Мәбәһис, 37 бет.
Суат Иылдырым, Кураны Керим ве Куран
Мәриям сүресі, 19\52.
Мәбәһис, 38 бет.
Бухари, Бәдул-уахи: 3; Муслим, Иман: 231;
Жәләуддин әс-Суити, әл-Итқан фи Улумил-Қуран, Бәйрут,
Нисаи, әл-Хафиз Әбу Абдиррахман ибн Шуайб,
Бухари, Бәдул-уахи: 2.
Мухаммәд Тахир ибн Абдилқадир әл-Курдил-Мәккил-Хаттат, Тарихул-Қуран
Бухари, Бәдул-халқ: 2-4, Бәдул-уахи: 3; Муслим,
Жерраһоғлу,
Бухари, Бәдул-уахи; 3.
әз-Зәркәши, Мухаммәд Бәдруддин, әл-Бурһан фи улмул-Қуран,
Бүруж сүресі, 21\22.
Зәркәши, Бурһан, 1 том, 277 бет.
Суити, Итқан, 1 том, 68 бет.
Зәркәши, Бурһан, сол беттерде.
Бұл да сонда.
Қиямет сүресі, 17-18.
Мәбәһис, 19 бет.
Жеррахоғлу, 34 бет.
Зәркәши, әл-Бурхан, 1. 273бет.
Бақара сүресі, 2\2.
Фурқан сүресі, 25\1.
Мәида сүресі, 5\15.
Муслим, Бирр, 55.
Мүззәмміл сүресі, 73\20.
Әнфал сүресі, 8:67–68.
Нәжім сүресі, 52\4.
Мәннән, Мәбәһис, 28 бет.
Ибн Манзур, Лисанул-араб, «аиа» бабы.
Бақара сүресі, 2\211.
Бақара сүресі, 2\248.
Мұминұн сүресі, 50.
Шұғара сүресі, 158.
Зәркәши, 1 том, 266 бет.
Зәркәни, Мәнәһил, 1 том, 239-240
Сонда.
Суат, Куран илимлеріне гириш, 41 бет.
Ибн Манзур, «сур» бабы.
Зәркәши, 1 том, 264 бет.
Рази, Мәфәтухул-ғайб, 15 том, 215 бет.
әс-Салих, Субхи, Мәбәһис фи улумул-Қуран, Бәйрут,
Зәркәши, 1 том, 257 бет.
Суат Иылдырым, Кураны Керим, 50-53 беттер.
Суат Иылдырым, Кураны Керим, 57 бет.
Фұрқан сүресі, 25\5.
Ахмәд, Муснәд, 1, 368.
Хәйсәми, Нуриддин Али ибнул Әби Бәкир,
Ибн Хажар әл-Әсқалани, Фәтхул-Бәри би Сахихил-Бухари,
Сонда,
Ахмәд, Муснәд, 5, 185.
Бухари, Фәдәилул-Қуран, 7.
Сонда,
Бухари, Фәдәилул-Қуран, 5.
Муслим, Салатул-Мусафирун, 274; Ахмәд, Муснәд, 7,
( Шаз қырағат: Бізге әлсіз хабарлар
Драз, Куранын анлашылмасына доғру, 29 бет.
Хамидуллаһ, Ислам Пейгамбери, (ауд: Салих Туғ)
Бухари, 6, 225.
Суити, Итқан, 58 бет.
Зәркәши, 1 том, 234 бет.
Ибн Әби Дауд, Әбу Бәкир Абдуллаһ,
Бухари, Фәдәилул-Қуран, 3.
Бухари, Фәдәилул-Қуран, 3.
Мухсин Демиржи, Куран тариһи, Ыстанбұл, 1997,
Зәркәши, 1 том, 240 бет.
Субхи әс-Салих, 92 бет.
Зәркәни, 408 бет.