Кіріспе 3
Кәсіпкерлік қызметінің мәні және негізгі ерекшеліктері 5
II. Қазақстан экономикасын қалыптастырудағы шағын кәсіпкерліктің рөлі 11
III. Қазіргі жағдайдағы шағын кәсіпкерліктің даму проблемалары 19
3.1. Шағын кәсіпкерлікті қолдау тәжірибесі және оның нарық
3.2. Шағын кәсіпкерліктің даму деңгейін
Қорытындылар мен ұсыныстар 35
Пайданылған әдебиеттер тізімі 36
Кіріспе
Менің курстық жұмысымның тақырыбы «Қазақстан республикасындағы шағын бизнес».
Бұл тақырыптың өзектілігі Мемлекеттің «Қазақстан – 2030» ұзақ
Бұл мақсатты іске асыру көбіне шағын кәсіпкерліктің даму
Қазіргі кезде шағын кәсіпкерлікпен қол жеткізілген нәтижелер бойынша
Жоғарыда айтылған шағын кәсіпкерліктің артықшылықтары және, ең бастысы,
Қазіргі кезде шағын кәсіпкерліктің мәнін түсінуге, кәсіпкерлік процесті
кәсіпкерліктің теориялық негіздерін анықтау;
шетелдегі шағын кәсіпкерлікті қолдау түрлері мен формаларын анықтау;
жалпы Республика бойынша шағын кәсіпкерліктің жағдайы тенденцияларын зерттеу;
шағын кәсіпкерліктің дамуына кедергі болатын проблемаларды анықтау;
ШКС-нің жіктемесін дайындау;
Аймақтарда кәсіпкерлік қызметті және ынтаны бағалаудың кешенді жүйесін
Кәсіпкерліктің ішкі және сыртқы ортасын дамытуға бюджеттік қаржыларды
Кіріспеде зерттеу тақырыбының өзектілігі және оның қарастырылу дәрежесі
Кәсіпкерлік қызметінің мәні және негізгі ерекшеліктері
Адамзат дамуынан қай кезеңдерінде де кәсіпкерлік экономика ғылымының
Жалпы, француз тілінен тараған « кәсіпкерлік » (enttrepreneur)
Кәсіпкерлік ұғымын зерттеуге алғашқы ден қойғандар « саяси
Саяси экономия өкілдерінің бірегейі, француз экономисі Ж. Б.
Кейінірек ағылшын оқымыстысы А. Маршалл « кәсіпкердің жаңашылдығын
Кәсіпкерлік теориясына аса м аңызды үлес қосушылардың бірі
XX – ғасырдың орта шеніне дейін жаңа жұмыс
Нарықтық қатынастар көптеген адамдардың «өз ісіне» деген табиғи
Кәсіпкерлік дегеніміз – адамдар мен олар құрған бірлсетіктердің
Кәсіпкер қабылданған заңға қайшы келмейтін қызметтің қагдай да
Қазақстан Республикасында кәсіпкерлік қызметтің субъектілер мыналар бола алады:
- Қазақстанның азаматтары;
- шетел мемлекетінің азаматтары;
- адамдардың бірігуі ( кәсіпкерлер ұжымы ).
Кәсіпкерліктің мәртебесі заңды және заңды тұлғалар мемлекеттік тіркеуден
Кәсіпкерліктің экономикалық формадағы қызметіне төтеп беру өзгешелігі, кәсіпкер
Кәсіпкер тауарлар өндіреді, содан соң оларды сатады. Осыған
Кәсіпкерліктің түрлері
Өндірістік
Коммерциялық
Қаржылық
Кеңес берушілік
Жаңартпа-шылық
Саудалық
Банкілік
Жалпы басқару
Ғылыми- техникалық
Сауда – көтерме сатып алу
Сақтанды-рулық
Әкімшілік жолмен басқару
Тауар өндіру
Сауда делдалдық
Аудиторлық
Қаржылық басқару
Қызмет көрсету
Тауар биржалары
Лизингілік
Кадрларды басқару
Өндірістік тауарды тұтыну
Биржа қорлары
Маркетинг
Өндірістік қызметті тұтыну
Өндіріс
Ақпараттық
Ақпараттық технология
Арнайы қызметтер
Өндірістік кәсіпкерлікке – тұтынушылардың кейіннен сатып алуына тиісті
Өндірістік кәсіпкерліктің мүддлілік өрісі едәуір түрліше және оны
Коммерциялық кәсіпкерлікке – қызмет түрін сипаттайтын, оның мазмұнының
Қаржылық кәсіпкерлік – коммерциялық кәсіпкерліктің бір түрі, солай
Шағын кәсіпорындарды жіктеудің қатып қалған қағидасы жоқ. Әдетте,
- ірі бизнес: жұмыскерлер саны 500-ден асады;
- орта бизнес: жұмыскерлер 100-ден 500-ге дейін;
- шағын бизнес: жұмыскерлер 100-ге дейін.
Шағын бизнес – мемлеект және басқа органдардың бекітуімен
Шағын кәсіпкерлікесептік, несиелік және кассалық операциялардың барлық түрлерін
Шағын кәсіпорындарды құрудағы мақсат, біріншіден рыноктағы тауарды көбейту,
Шағын кәсіпорынның да икемділігі кесірткеге ұқсас. Ол ғылыми
Нарықтық қатынастарға өту жағдайларында шағын, орта және ірі
Оларды тиімсіз өндірістен, масштабы кішкентай болуына байланысты босату
Орта бизнес кәсіпорындары да солардың дайын өнімдерін жинақтау
Осылайша, шағын, орта және ірі бизнестің жұмыс істеу
Мұндай ынтымақтастық жүйесі өндіріс саласында шағын және ірі
Шағын кәсіпкерлік мәселесінің кешенді шешімін табу үшін оның
II. Қазақстан экономикасын қалыптастырудағы шағын кәсіпкерліктің рөлі
Кәсіпкерліктегі бәсекенің қазіргі механизмінің негізгі артықшылығы – тиімділікке
Қазіргі корпорацияда бәсекелік мүмкіндікті зерттеу үшін корпоративті субъектілердің
Басқаша айтқанда, «ұсыныс жаңа ашулары» мен «сұраныс жаңа
Техникалық деңгейді жоғарылату (техникалық пайдалалық,
Динамикалық бәсекелестік жағдайында технологиялық
Бәсекенің сыртқы корпоративтік факторы – жаңа ашылуларға қабілеттілік,
Инновациялық мехонизм процесін өңдеу адамның творчестволық потенциялын енгізудің
Зерттеушілер мен өңдеуші новаторлардың нақты нәтиже шығаруы –
Кәсіпкерліктің тәуекелді формасы табысты өңдеу мен пайда алынған
Бәсекенің күшті рыноктық реттеуші механизмі ретінде пайда болуы
Шағын кәсіпкерліктің әлеуметтік міндетіне: халықты жұмыспен қамту, тұрмыс
Бұл деректер шағын кәсіпорындардың экономикадағы елеулі рөлі мен
Қазақсатн шағын кәсіпорындар жүйесін қалыптастыру әлі жүріп жатыр.
Бизнеске қатынасына қарай, «шағын» деген анықтама жұмысшылардың саны,
Кәсіпкерлердің көпшілігінің жоғары білімі бар және онысын жұмысында
Қазақстанда бүгінгі күні шағын және орта кәсіпкерлік бастан
Қазірдің өзінде кәсіпкерлік Қазақстанның бүгінгі экономикасында лайықты орын
Шағын кәсіпорындардың соңғы жылдары күрт ұлғаюы жаңа нарықтық
Заңды түрде тіркеліп, мерзімінде жұмыс істеген шағын кәсіпорындардың
1999 жылы 1 қаңтарға елімізде аталған қызмет түрімен
Тұрғындардың мемлекеттік бөлікте жұмыспен қамтылу
Шағын кәсіпкерлікті дамыту жөніндегі
Шағын және орта кәсіпкерлік,
Агроөнеркәсіптік кешен – экономиканың ірі
Шағын кәсіпкерлік тек
Республикада шағын бизнесті
Қазақстан Республикасындағы шағын кәсіпкерлікті
Бағдарламаны жүзеге асыру үшін
Кесте-1 (а)
Қазақстан Республикасы облыстарындағы шағын кәсіпкерлікпен айналысатын кәсіпорындардың 1997-2001
Кәсіпорындар саны, бірлік
1997ж. 1999ж. 2001ж. өсу қарқыны, %-бен
Қазақстан Республикасы 24848 29835 77398 259,4
1. Ақмола облысы 511 1024 2872 280,4
2. Ақтөбе облысы 744 432 2990 6,92
3. Алматы облысы 698 892 3853 4,3
4. Атырау облысы 798 764 1670 2,2
5. Шығыс Қазақстан облысы 2603 3714
5462
147,1
6. Жамбыл облысы
7. Батыс Қазақстан облысы 817 1138 1831 160,8
8. Қарағанды облысы 2895 2794 5797 207,4
9. Қызылорда облысы 306 373 3486 9,3
10. Қостанай облысы 1613 1761 1711 97,1
11. Маңғыстау облысы 773 723 2247 310,7
12. Павлодар облысы 1131 1786 4177 233,8
13. Солтүстік Қазақстан облысы
14. Оңтүстік Қазақстан облысы
15. Астана қаласы
16. Алматы қаласы
23082
284,1
Кесте – 1 (б)
Жұмыскерлердің орташа саны, мың адам
1997ж. 1999ж. 2001ж. өсу қарқыны, %-бен
Қазақстан Республикасы 186,7 201,7 128,8 212,6
1. Ақмола облысы 5,7 10,7 15,1 141,1
2. Ақтөбе облысы 5,7 5,0 24,9 498
3. Алматы облысы 8,2 9,0 22,2 246,7
4. Атырау облысы 6,1 5,7 11,2 196,5
5. Шығыс Қазақстан облысы 20,0 24,2
6. Жамбыл облысы 6,4
7. Батыс Қазақстан облысы 8,3 9,2 17,4 189,1
8. Қарағанды облысы 19,8 19,5 37,0 189,7
9. Қызылорда облысы 3,4 4,0 22,2 5,5
10. Қостанай облысы 13,5 14,8 7,3 49,3
11. Маңғыстау облысы 4,9 5,0 13,2 264
12. Павлодар облысы 7,1 9,6 19,5 203,1
13. Солтүстік Қазақстан облысы
14. Оңтүстік Қазақстан облысы
15. Астана қаласы 11,5
16. Алматы қаласы
Кесте – 1 (в)
Бір кәсіпорынға шаққандағы жұмыскерлер саны
1997ж. 1999ж. 2001ж. өсу қарқыны, %-бен
Қазақстан Республикасы 7,5 6,7 8,4 125,4
1. Ақмола облысы 11,5 10,4 11,2 107,6
2. Ақтөбе облысы 7,7 11,5 11,6 100,8
3. Алматы облысы 11,7 10,1 9,5 94,0
4. Атырау облысы 7,6 7,4 8,4 113,5
5. Шығыс Қазақстан облысы 7,7 6,5
6. Жамбыл облысы 7,3
7. Батыс Қазақстан облысы 10,15 8,1 8,0
8. Қарағанды облысы 6,8 6,9 6,1 88,4
9. Қызылорда облысы 10,1 10,7 11,0 102,8
10. Қостанай облысы 8,4 8,4 9,8 116,7
11. Маңғыстау облысы 6,3 6,9 6,0 86,9
12. Павлодар облысы 6,3 5,4 7,1 131,5
13. Солтүстік Қазақстан облысы
14. Оңтүстік Қазақстан облысы
15. Астана қаласы
16. Алматы қаласы
III. Қазіргі жағдайдағы шағын кәсіпкерліктің даму проблемалары
Елдегі шағын кәсіпкерліктің дамуын тежейтін, аталған проблемалардың арасындағы
Осыған сәйкес, экономикасының әдебиеттер мен диссертациялық жұмыстарда ШКС
Статистикалық ақпаратты талдау 1997-2001
Берілген Агенттіктің ақпараты Республикадағы
Екінші жағынан статистикалық ақпараттың
Ұсынылған жіктемеде, халықтық кәсіппен
Шағын кәсіпкерліктің келесі проблемасы
Шағын кәсіпкерліктің шаруашылық жүргізуші
Сурет 1 – Шағын кәсіпкерлік субъектілерінің
□х5 – несиені алудағы кедергілер - 270,0
□х1 – жалпы экономикалық жағдайдың тұрақсыздығы – 300,0
□х3 - өткізу проблемалары – 413,5
□х8 – ШКС жұмысын объективті бағалау – 426,0
■х6 – салық саясатының жетілдірілмегені – 497,0
□х4 – шикізат және материалдармен қамтамасыз етілуі –
□х2 – мемлекеттік органдардың бақылауы мен араласуы –
□х7 – шағын кәсіпкерліктің қажетті инфрақұрылымының болмауы –
шағын кәсіпкерліктің дамуына кедергі болатын проблемалар
Сурет 2 – Шағын кәсіпкерліктің дамуына
Мониторинг нәтижелерін талдаудан көріп
Екіншіден, бизнесмендер еліміздегі, оның
Кәсіпкерлер үшіншіге өнімді өткізу
Төртінші проблемаға ШКС жұмысына
Бесіншіге кәсіпкерлер салық саясатының
Алтыншы проблемаға мәнділік дәрежесі
Жетінші проблема, «ШКС-нің қызметіне органдардың
Облыс кәсіпкерлері мониторингінің нәтижелерін
Мониторингтен алынған нәтижелердің дұрыстығы
Қазіргі кезде ел Үкіметі
Сонымен қоса, Жамбыл облысы
3.1. Шағын кәсіпкерлікті қолдау тәжірибесі және оның нарық
Әлемдік экономикалық ойды ұғыну, зерттеу және жалпылау кәсіпкерліктің
Көріп отырғандай, кәсіпкерліктің тектілік түсінігінде өлшемдер және мөлшерлдік
Нарықтың әр түрлі сфераларын жеңіп алу және әлемдік
Берілген анықтама шағын кәсіпкерлік процесін толық көлемде сипаттайды,
Шағын кәсіпкерлік экономикасы дамыған елдерде экономиканың басымды салаларының
Курстық жұмыста отандық кәсіпкерлікті дамыту үшін жарамды, қолдаудың
Мемлекеттік қолдаудың негізгі формасы қаржылық қолдау болып табылады,
ШКС инновациялық қолдау жаңалықтарды дайындаумен ғана емес,
Шағын кәсіпкерлікті экономикалық қолдаудың бір формасы оны мемлекеттік
Соңғы он жылда көптеген мемлекеттер шағын кәсіпкерлікті орталықтандырылған
Шетелдерде орталықтандырылған мемлекеттік қолдаудың соңғы объектісі кәсіпорындарды тіркеуден,
Шетелдерде шағын кәсіпкерліктің шаруашылық жүргізуші субъектілеріне орталықтандырылған мемлекеттік
Орталықтандырылмаған қолдаудың арасында шетелде франчайзинг кең қолдауға ие
Орталықтандырылмаған қолдаудың екінші формасы, ірі компаниялар жағынан қаржыландыру
Ірі бизнес жағынан шағын кәсіпкерлікке көрсетілетін қолдаудың келесі
Шетелдік тәжірибені зерттеу, мемлекеттік қолдаумен салыстырғанда шағын кәсіпкерлікті
Шағын кәсіпкерлікті қолдаудың отандық тәжірибесі қабылданған нормативті –
Экономиканың осы секторының он үш жылдық даму кезеңі
Есепті шешу нәтижесінде келесі нәтижелер алынды:
ШКС өндірілген, өнім мен қызметтер көлемі және несиелер
у= 9910,5+6,0х-291,8х (1)
2. ШКС аударылған, бюджетке төленген төлемдер
у= 1457,0 + 0,3х - 34,8х (2)
3. Қызмет ететін ШКС жалпы сандағы үлес
у= 98,47 + 0,0053х – 1,206х (3)
Алынған тәуелділіктерден көріп отырғандай, салынған несиелер сомасының бір
Республикадағы шағын кәсіпкерліктің дамуындағы жағымсыз тенденцияларды көрсетпесек даму
1000 тұрғынға шаққандағы шағын және орташа кәсіпорындардың санының
Республика аймақтары бойынша ШКС ұтымсыз орналасуы. 2003 жылдың
Аймақтар бойынша шаруашылық жүргізуші субъектілердің ұтымсыз таралуына жұмыспен
Республика кәсіпкерлерінің біразына жеке кәсіпкерлік тартымды болып қалуда.
Шағын кәсіпкерліктегі жұмыс бастылық деңгейі жұмыссыздық проблемаларын шешуге
Шағын кәсіпкерлік жұмыскерлерінің жалақысының едәуір дефференциялануы байқалады;
Республиканың ЖІӨ ШКС өндірілген өнім мен қызметтердің көлемдері
Республиканың жалпы кірісіндегі ШКС қызметінен түскен төлемдердің үлесі
3.2. Шағын кәсіпкерліктің даму деңгейін
Мемлекеттік бағдарламалар ШКС мемлекеттік
Шағын кәсіпкерлікті қолдау мен
ЖАӨ жалпы көлеміндегі ШКС
Жұмыскерлердің жалпы санындағы шағын
ШКС бағдарламаны жүзеге асыру мерзімі
ШКС бағдарламаны жүзеге асыру
Бюджетке аударылған төлемдердің жалпы
Жүйеге жеке көрсеткіштерді енгізу кәсіпкерліктің осы формасымен
Көрсеткіштердің ұсынылған жүйесі әр
Кинтег =0,13К1* 0,18К2 * 0,32К3 * 0,14К4 *
Әдістеме жалпы Республика бойынша екінші,
Кесте 1 – Аймақтар бойынша алынған
Бағдарламалар
тиімділігін
бағалау Арақашықтар
шекарасы Бірліктер
саны Аймақтар Интегралды
көрсеткіштің
шамасы
жоғарғы 675-901,69 1 Алматы облысы 901,69
Орташа 450-675 - - -
Төмен 225-450 - - -
өте төмен
0-225 15 Қостанай
Оңтүстік Казақстан
Ақмола
Батыс Қазақстан
Қарағанды
Ақтөбе
Алматы қаласы
Солтүстік Қазақстан
Қызылорда
Шығыс Қазақстан
Маңғыстау
Жамбыл
Атырау
Астана қаласы
Павлодар 181,1
95,76
93,56
85,7
38,3
32,56
30,94
30,78
29,9
24,18
14,8
5,87
3,46
2,67
1,13
Е с к е р т у -
Мұндай бағалауды пайдалану мүмкіндігі
Қолдағы бар көрсеткіштер жүйесін зерттеп автор
1. Ел экономикакасына қосқан
- республиканың ЖАӨ ШКС өндірілген
- республика кірістерінің жалпы көлеміндегі
- Қазақстан экономикасында жұмыс
2. Аймақтағы кәсіпкерлердің ынтасының даму
- аймақтың 1000 тұрғынына келетін
- 1000 тұрғынға келетін
- аймақ экономикасында жұмыс
- облыстың аймақтық ішкі
- 1000 тұрғынға келетін
- 1000 тұрғынға келетін
- шағын кәсіпкерлікте жұмыс
- ШКС жұмыс істейтін
3. Шағын кәсіпкерліктің дамуына жергілікті
- республиканың ШКС жалпы көлеміндегі аймақтық ШКС
- респубдикадағы шағын кәсіпкерліктің барлық шаруашылық субъектілерімен аударылған
- республиканың шағын кәсіпкерлігінде жұмыс істейтін жұмыскерлердің жалпы
- шағын кәсіпкерлікті дамытуға жергілікті бюджеттен игерілген қаржының
- республиканың ШКС берілген несиелердің жалпы сомасындағы аймақ
- аймақтағы шағын кәсіпкерліктің дамуын бағалайтын, барлық көрсеткіштер
Көрсеткіштердің үшінші тобына шағын кәсіпкерліктің даму деңгейін рангтерге
Шағын кәсіпкерліктің даму деңгейін бағалау әдістемесі рейтингтік жүйеге
Шағын кәсіпкерліктің даму деңгейін бағалаудың ұсынылған әдістемесі он
Дамудың орташа днңгейі жеті облыста : Ақтөбе, Алматы,
Әрбір облыстың ШКС реттеу мен қолдаудың тиімділігі оның
Аймақта шағын кәсіпкерлікті қолдауды
Кесте 2 ШКС кешенді бағалау негізінде
Шағын кәсіпкер-
ліктің даму деңгейі Баллдар
сомасы Бірліктер саны Аймақтардың тізімі Баллдармен
жоғарғы 205-272 1 Алматы қ. 232
орташа
137-204 8 Қостанай
Шығыс Қазақстан
Астана қ.
Батыс Қазақстан
Ақтөбе
Қарағанды
Оңтүстік Қазақстан
Алматы 188
181
173
162
160
148
147
145
Төмен
69-136 6 Маңғыстау
Солтүстік Қазақстан
Ақмола
Атырау
Павлодар
Жамбыл 134
127
125
118
109
94
өте төмен 1-68 1 Қызылорда 64
Е с к е р т у –
Кесте 3 – Бағдарлама шараларын
Шағын кәсіпкерліктің даму деңгейі Бағдарлама шараларын
жоғарғы орташа төмен өте төмен
жоғарғы Ж және Ж О және Ж Т
орташа Ж және О О және О Т
Төмен Ж және Т О және Т Т
өте төмен Ж және Өт О және Өт
Е с к е р т у –
Кесте белгілері:
Ж – бағдарлама шараларын орындаудың жоғарғы дәрежесі және
О – бағдарлама шараларын орындаудың орташа дәрежесі және
Т – бағдарлама шараларын орындаудың төменгі дәрежесі және
Өт – бағдарлама шарадарын орындаудың өте төменгі дәрежесі
Матрицаның « Ж және Ж » алаңы бағдарламадағы
Шағын кәсіпкерлікті қаржыландыруға бағытталатын,
Кесте 4 – Бизнестің ішкі және
Шағын кәсіпкерліктің даму деңгейі Бағдарлама шараларын орындау
жоғарғы орташа төмен өте төмен
жоғарғы 3:1 2:2 1:3 0:4
орташа 4:0 3:1 2:2 1:3
төмен 4:0 4:0 3:1 2:2
өте төмен 4:0 4:0 4:0 3:1
Е с к е р т у –
Кесте белгілері:
3:1 – бірінші сан бюджет
Егер шағын кәсіпкерліктің деңгейі
Горизонталь бойынша шағын кәсіпкерліктің
Қорытындылар мен ұсыныстар
ҚР шағын кәсіпкерліктің дамуын
1. Кәсіпкерліктің теориялық негіздерін зерттеу
2. Шағын кәсіпкерлікті қолдаудың және
3. Елде шағын кәсіпкерліктің даму
4. Республикада ШКС жіктемесі толықтырылды,
5. 1997-2002 жылдарда Қазақстан Республикасындағы
6. Жамбыл облысы кәсіпкерлерін мониторингтік
7. Қабылданған бағдарламалардың орындалуын бағалау
8. Шағын кәсіпкерліктің даму деңгейін
9. Төрт кезеңнен тұратын, шағын
Пайданылған әдебиеттер тізімі
Алыпысов Б. « Шағын кәсіпорын » / «
Әубәкіров К. «Экономикалық теория негіздері»
Дабылбекова Ж.Х. « Кіші және орта бизнесті дамыту
Имандосов М.С. « Қазақстанда бәсекелік ортаны қалыптастырудағы кіші
Исабеков Б.Н. « Шағын, орта және ірі кәсіпкерліктердің
Қинашева Ж. « Қазақстан экономикасын қалыптастырудағы шағын кәсіпкерліктің
Казболинов Т. « Шағын кәсіпорындар неге «шағын» »
Мейірбеков А. Қ., Әлімбетов Қ.Ә. «Кәсіпорын экономикасы»
Мамыров Н.Қ. « Экономикалы дамыған елдердің шағын кәсіпкерлігі
« Малое предпринимательство при переходе к рыночной экономике
« Статус ежегодника » 2001
Таменова С.С. « Шағын кәсіпкерліктің даму деңгейін рейтингті
Шеденов Ө.Қ «Жалпы экономикалық теория»
Шайменов Б.Б. « Шағын кәсіпкерлікті мемлекеттің қолдауы» /
« Кәсіпкерлік заң» 2004 ж.
3
3