МАЗМҰНЫ
К I Р I С П Е 3
І тарау. Құқықтық сана ұғымы, түсiнiгi және
І.1. Құқықтық сана қоғамдық сананың элементi ретiнде. 5
І.2. Құқықтық сананың құқықтың әлеуметтiк функциясын жүзеге асырудағы
І.3. Құқықтық сананың түрлерi және ерекшелiктерi. 20
ІІ тарау.Құқықтық мәдениеттiң түсiнiгi және маңызы. 21
ІІ.1. Құқықтық мәдениет құқықтың сапалық деңгейiнiң көрсеткiшi ретiнде 21
ІІ .2. Құқықтық мәдениеттi қалыптастырудағы құқықтық 27
тәрбиенiң маңызы 27
Қ О Р Ы Т Ы Н Д Ы
СIЛТЕМЕЛЕР 31
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТIЗIМI 32
К I Р I С П Е
Жұмыстың тақырыбы “Құқықтық сана және құқықтық
Құқықтық сана – қоғамдық сананың бiр түрi. Саяси жане
Тақырыптың өзектiлiгi - отандық мемлекеттiлiктiң жаңа даму сатысы, меншiк
Қылмыстылықтың өршiп, азаматтардың әлеуметтiк қорғалуының деңгейi төмендеген кезде азаматтарға
Қазақстандық қоғамдағы құқықтық мәдениет деңгейiн қарастыра отырып, азаматтардың құқықтары
Мынаны атап өткен жөн: қазiргi қоғамның батыстық сипат алуы
Жұмыста Ғ.Сапарғалиев, А.Ибраева сияқты қазақстандық авторлардың, сонымен қатар, ресейлiк
І тарау. Құқықтық сана ұғымы, түсiнiгi және
І.1. Құқықтық сана қоғамдық сананың элементi ретiнде.
Сана – объективтi шындықты идеалды түрде бейнелеудiң адамға ғана
Адам тарихи қалыптасқан iс-әрекеттер, дағды мен тәсiлдердi игерiп, әсiресе
Қоғамдық сана-объективтi дүние мен қоғамдық болмыстың адам санасында бейнеленуi.
Қоғамдық сананың түрлерi қоғамның экономикалық базисi мен байланыс жасау
Құқықтық сана –қоғамдық сананың бiр түрi. Саяси жане моральдық
қоғам мүшелерiнiң құқықтары мен көзқарастары жатады. антогонистiк қоғамда таптардың
Құқықтық нормаларды жүзеге асыру - қоғамға пайдалы iс-әрекет құқық
құқықты белгiлеу;
құқықты түсiну;
құқықты құрметтеу;
құқықтың дұрыстығына жане әдiлдiгiне сену;
құқықты сақтауға дағдылану;
құқықтың талаптарын бұлжытпай орындау.
Құқықтық сана- Қазақстан Республикасы азаматтарының жүзеге асырылып жүрген заңдарға,
Құқықтық сана- қоғамның құқықтық өмiрiн жандандыру және дамытуға үлкен
Құқықтық сана – құқық номаларын қалыптастырудың қажеттi шарты. Олай
Құқықтық сана- құқық нормаларының нақты және толығымен iске асырылуының
Қоғамдық мәдениет саласында құқық мәдениетiнiң
жетiстiктерiн ғана басқарып, реттеп отырады. Мәдениет өзiнiң даму процесiнде
қоғамдағы құқықтық сананың жағдайы,құқықты түсiнудiң деңгейi,заңдылықтың талаптарын орындау
заңдылықты сақтау;
заң шығарудың ерекшелiгi,оның мазмұны мен нысанына көңiл бөлу;
сот, прокуратура және де басқа құқық қорғау органдарының жұмыс
Сонымен сана-объективтi шындықты идеалды түрде бейнелеудiң адамға тән ең
Сана адамдардың өзара iс-әрекеттерiнiң нәтижесiнде өмiрге келiп, дамып,
Мемлекет және құқық теориясы қоғамдағы сана-сезiмнiң объективтiк даму процесiне
Құқықтық сана-сезiмнiң негiзгi функциялары: бiрiншi –халықтың құқықтық бiлiмiн арттыру;
Құқықтық сана- сезiмнiң ерекшелiктерi:
құқықтық сана-сезiм қоғамдағы тек нормативтiк актiлер мен құбылыстарды, қатынастарды
қоғамның даму процесiн, құбылыстарын сана сезiм құқықтық тұрғыдан сезiнiп,сол
Қоғамдағы құқықты дамыту үшiн заңдылықты тәртiптi қатаң сақтау үшiн
Құқықтық сананың мазмұны әр таптың, қоғамның экономикалық,саяси, мәдени өмiрiнде
Қоғамдық сана сезiмнiң басқа нысандарына қарағанда құқықтық сана адамдардың
Құқықтық идеология дегенiмiз – қоғамдағы құбылыстарды, қатынастарды құқықтық
Құқықтық психология дегенiмiз – қоғамның құқықтық сезiмiн, ақыл-ойын, әдет-ғұрып,
Құқықтық сана сезiмнiң жүйелерi мен түрлерi:
Қатынастың субъектiлерiне қарай құқықтық сана үшке бөлiнедi:жекелiк, топтық жилищное
Мазмұнының тереңдiгiне қарай құқықтық сана тағы да үшке бөлiнедi:
Кәсiптiк құқықтық сана қоғамның әр саласында жұмыс атқаратын заңгерлер
Теориялық құқықтық сана қоғамдағы заң ғылымының жан жақты, жақсы
Құқықтық сана сезiмнiң бұл жүйелерi мен түрлерiнiң қоғамда атқаратын
Құқықтық сананың субъектiлерi әлеуметтiк тұрғыдан бiрнеше түрге бөлiнедi:
жеке адамның құқықтық санасы ол ес бiлгеннен қалыптаса бастайды;
ұжымдық құқықтық сана. Әр ұжымның қызметiнiң ерекшелiктерiне байланысты ұжымдық
қоғамдық құқықтық сана. Адамдар жасына, жынысына байланысты сан алуан
халықтық құқықтық сана. Қазақстан халқы мем лекеттiң
Көне дәуiрде ешқандай құқықтық сана деген жеке ұғым болған
Қоғамды, мемлекеттi дамытуда, оның құқықғын нығайтуда қуатты құралдың бiрi
Белсендi заңды мiнез құлық лауазымды тұлғлардың, азаматтардың өз бастамасы
Енжар заңды сана сезiмнiң көрiнiсi де сан валуан. Азамат
Қоғамның экономикалық, әлеуметтiк мәдениеттiк дамуы жақсы деңгейде болса адамдардың
Егер де қоғамның экономикалық әлеуметтiк дамуы дағдарысқа ұшыраса онда
Азаматтардың көпшiлiгiнде демократиялық мәдениеттiң жоқтығы;
Қоғамда әкiмшiлiк әмiршiлiк жүйенiң ұзақ уақыт өмiр сүруы;
Ескi мемлекеттiң ыдырауы, жаңа жүйенiң толық қалыптаса алмауы;
Қоғамның экономикалық әлеуметтiк деңгейiнiң нашарлауы.
Қазiргi өтпелi кезеңде Қазақстан Республикасынын алдында тұрған мүдде
Елiмiзде құқықтық тәрбие жұмысын жақсарту. Бұл iске қоғамның барлық
Тәрбие жұмысын барлық бағытта жандандыруға көңiл бөлу, инабаттылық, парасаттылық,
Халықтың рухани сана-сезiмiн бiлiмiн жақсарту;
Мемлекеттiң заң шығару, құқықтық нормаларды орындау жұмысын жақсарту;
Мемлекет аппараттарындағы қызметкерлердiң мамандық сапасын көтеру;
Заңдылыққа құқықтық тәртiпке қатаң бақылау жүргiзу.
Осы көрсетiлген бағыттар арқылы құқықтық тәрбиенi жақсарту тек аппараттың
Қорыта айтсақ құқықтық идеологияны жаңғырту, озық өркениет жетiстiгiн қабылдау,
Қазақстанда құқық жүйесiнiң болашақта даму бағыттары:
Құқықтық идеологияны қалыптастыруға қоғамдағы барлық саяси, әлеуметтiк күштердi бiрiктiру
Құқықтық идеологияның қалыптастыру жұмысы жариялы ашық демократиялы түрде жүргiзiлiп,
Құқықтық идеологияны қалыптастыру процесiнде халықтың көпшiлiгiнiң мүддесiне нұқсан келтiрiлмеуi
Құқықтық идеологияның алдындағы сан қырлы мүдде мақсаттың ең күрделiсi,
Құқықтық сана халықтың,адамдардың саяси және құқықтық жауапкершiлiгiн арттырады, өздерiнiң
І.2. Құқықтық сананың құқықтың әлеуметтiк функциясын жүзеге асырудағы
Рухани өмірдің құблысы ретінде құқық қоғамдық және индивидуалды сана
Құқытық сана – бұл адамдардың қарым-қатынасы, әлеуметтік қоғамдағы әрекеттенуші
Сондықтан құқықтық сана – құқықтың “ретті қойылған” сияқты да
Құқықтық сана мәдениеттің элементі толық және әр жақты идеалды,
Өркениеттің әртүрлі типтеріндегі, әртүрлі мәдени-тарихи бірлестіктерде әрекет ету нормалары
Құқықтық сана күрделі құрылымды морфологияға ие. Ғылымда құқықтық сана
Құқықтық психология – жеке жеке адамдардың күнделікті адам тәжірибесі
Жаңа немесе ескі заңдары алып тастау бойынша қуаныш пен
Құқықтық психология күнделікті өмір деңгейінің көрінісі ретінде құқықтық сана
Дәл психилогиялық реакциялар ортасында құқықтың өзінің әлеуметтік мәнін анықтаушы
Сонымен, құқықтық психология – құқықтық көрініс сферасының тікелей әсерімен
Тұрғын халықтың психологиядағы көрінісін, әлеуметтік ақталған рұқсат ереже бойынша
Мемлекетті құқықтық саясатында тұрғын халықтың құқықтық психологиясына мін тағу
Бұдан басқа, құқықтық психологияболашақ өзін-өзі қиын ұстауда, объективті бақылау
Осымен, құқықтық психология – қоғамдық сананың сферасын құқықты бақылау
Құқықтық сана құрамындағы құқықтық психологиядан басқа құқықтық идеология да
Құқықтық сана – бұл қоғамның, құқықтық қатынастардың қоғамдық өмірінің
Идеологиялық тұрғысында және идеология арқылы барлық әлеуметтік топтардың, класстардың,
Бірақ, құқықтық идеология айтарлықтай құқықтық психология, құқықтық сананың дәрежесі
Шын құқықты түсінудің тәсілдері ретінде құқықтық идеологияның үлгілері болып
Сол немесе басқа да қазіргі кездегі билік қатынастарда қатынасатын
Демократиялық және әлеуметтік, мәдени, тарихи сияқты мемлекеттік құқықтық идеологияның
Бірақ жазылмаған заң бар: сана, соның ішінде құқық бос
Бұндай құқықтық мемлекеттің және берік құқықтық тәртіп рухы негізінде
Саяси құқық идеологиясыз қазіргі кездегі өркениетті қоғамның болуы мүмкін
Құқықтық идеология құқықтық білімнің синтезі, толықтай құқықтық
мәдениет, концептуалдық түрде мамандарға ғана жеткілікті емес, сонымен
қатар халықтың көпшілігіне, нақтырақ айтсақ әр адамға, өмірдің мәнін
пропагандарлау, істер, оларды қйын және қарсылы әлемде бағыттай отырып.
Қорыта келгенде ұлттық құқықтық доктрина – қоғамның құқықтық санасының
Құқықтық сананың танып білу функциясы бұл құқықтық құбылыстарды айқындау
Құқықтық сананың бағалуа функциясы, құқық маңызы сияқты құқықтық сананың
Құқықтық бағалау – бұл азаматтар сияқты құқық субъектілерінің қызметі
Құқықтық нормалар туралы информация құқық субъектілерінде психологиялық реакциялардың комплексін
Құқықтық сананың функциясын жүзеге асырудағы бақылауда айрықша маңызды құқықтық
Құқықтық теорияда келесі құқықтық сананың түрлері кездеседі:
Біріккен құқықтық сана – адамдардың бұқаралық ойлауы, олардың эмоциялары,
Профессионалдлық құқықтық сана – заңгер мамандарының ортасында қалыптасқан түсініктер,
Ғылыми құқықтық сана – құқықты меңгерудің теориясын, жүйесін сипаттайтын
І.3. Құқықтық сананың түрлерi және ерекшелiктерi.
Құқықтық сана – құқықтық ажырамас бір бөлігі. Құқықтың бұл
Қоғамдық өмірдің талаптары мен нормалары құқықтық заң ретінде айқындалуы
Құқық пен құқықтық сананың байланысы өзара қызмет байланысында, яғни
Біріншіден, құқықтық сананың дамуы мен жағдайы көп жағдайда заңдылықпен
Құқық тудырушы қызметтегі құқықтық сананың рөлі бұл жерде ең
Осылайша, құқықтық сана құқықтық генезис үшін ойлау, сезім барлық
Мемлекет, құқықтық нормаларды қалыптастыруда, біріншіден халықтың құқықтық санасы мен
Құқықтық сана құқықты жүзеге асыру қызметінде функциялауда рөл ойнайды.
1. Құқықтық сана құқық нормалардың субъектілердің еркін бақылау үшін
2. Құқықтық сана міндетті тұлғаларға құқықтық нормалар процессінде маңызды
ІІ тарау.Құқықтық мәдениеттiң түсiнiгi және маңызы.
ІІ.1. Құқықтық мәдениет құқықтың сапалық деңгейiнiң көрсеткiшi ретiнде
Белгіленген проблеманың мәнін ашу үшін құқықтық мәдениет теориясын қалыптастырудың
Құқықтық мәдениеттің құбылыстары туралы білімнің проецсті мазмұнының қалыптасуы, құқықтық
Мәдениет туралы құнды көзқарастардың даму процесінде үлкен маңызды рөл
Мәдениеттану ғылыми – техникалық интелгенцияның, заңгер, тұрмыстық жұмысшылардың, парламент
Өз уақытында, біздің практика жие-жие әрбір экономикалық, құқықтық, техникалық
Мәдениетті қарастырудағы жее жоспар, біздің көзқарасымызға, құқықтық мәдениеттің негізгі
Мәдениеттің үшінші концепциясының жақтаушылары қоғамдық өмірдің универсалды қасиеттері ретінде
Бар шығындарға қарамастан берілген бағыттағы жақтаушылардың көзқарастарында, оларды адам
Бұл пизиция мәдениетті құндылықтар системасы және оларды реализациялау процесі
Ғылымдағы қарастырылған мәдениет концепцияларының тұрақты сақтаулары оны түсіну және
Құқықтық мәдениет қоғамның құқықтық санасының айнасы. Өйткені, бұл мәдениет
Құқықтық мәдениет жеке тұлғалардың білімінің деңгейіне қарай үшке бөлінеді:
Құқықтық мәдениеттің функциялары: танымдық, реттеушілік, прогностикалық, нормативтік. Танымдық құқықтық
Құқықтық мәдениеттің субъектісіне қарай үш жүйеге бөлінеді: қоғамдық, топтық
Қоғамдық жүйедегі нормативтік актілер барлық халықты қамтып, қоғамдық көлемде
Құқықтық мәдениеттің қызметі үш топқа бөлінеді: танымдылы, бағалаушылы, реттеушілік.
Мәдениет жүйесін құқықтық реттеудің, басқарудың негізгі бағыттары: қоғамның құқықтық
Осы көрсетілген төрт бағыттағы құқықтық жұмысты қоғамдық көлемде болсын,
Құқықтық мәдениеттің жақсы дамуының негізгі шарттары: халықтың рухани сана-сезімін
Бұл шарттарды орындау үшін біріншіден қоғамның саяси, экономикалық, әлеуметтік
Құқықтық мәдениеттің ең жоғарғы деңгейдегі түрі – профессионал заңгерлер.
Мемлекет және құқық теориясы бойынша оқу әдебиеттерінде құқықтық нигилизм
Құқықтық мәдениеттің антипады болып құқықтық нигилизм табылады, яғни заңға
Жоғарыда айтылып кеткен А.Н.Герценнің сөзі дәлел бола отырып, қазіргі
И.С.Тургенев – орыс жазушысы өзінің романдарында бунтар кейіпкерлердің қоршаған
ХХ ғасырда пайда болған әлеуметтік нигилизмнің кеңейген сипаты белгілі
кұндылықтарды, критерилерді, ешқандай өмірдегі бағдарды және т.б. шектеулерді білмейді.
Б.А.Кистяковский сынды құқықтың бағалаушысы және пропагандисі ретінде, өзінің белгілі
Нигилизм әлеуметтік құбылыс. Нигилизм жалпы (латын тілінен - “терістеу”)
Бұл - әлемдік түсіну және әлеуметтік тәртіптің бір формасы
Ол, леворатикалды бағыттың Якоби, Прудон, Ниция, Штирнер, Хайдеггер,Бакунин, Кропоткин
Нигилизм сан қырлы, өте қауіпті саяси ағым. Ол өзінің
1) Қоғамдағы құқықтық нормалардың талаптарын қасақана орындамау іс әрекеті
2) Адамдардың жаппай заңды нұсқауларды орындамай, өздерінің ойдан шығарған
3) Заңдардың арасындағы күрес – соғыс, нормативтік актілердің арасындаы
4) Заңдылықты субъективтік, прагматикалық саясатпен ауыстыруға талаптанған ағымдарда өмірде
5) Мемлекеттің билік және басқару органдарының арасындағы күрес қайшылықтар.
6) Қоғамда адамдардың бостандығы, құқықтары, теңдігі толық қамтамасыз етілмесе
7) Әр түрлі теориялардың арасындағы қайшылықтар күрестер.
ІІ .2. Құқықтық мәдениеттi қалыптастырудағы құқықтық
тәрбиенiң маңызы
Жалпы тәрбиенiң маңызы- тұлғаны жан- жақты және үйлесiмдi
Құқықтық тәрбие –жеке азаматтардың,қоғамдық бiрлестiктердiң, мемлекеттiң азамат бойында заңи
Құқықтық тәрбиелеуде ең басты назар мына үш элементке аударылады:
-заңдарды бiлу;
оларды сақтау және заң нормаларын орындау;
әлеуметтiк белсендi құқықтық тәртiп;Көптеген ғалымдар адам бойында құқықтық тәрбиелiлiктi
Қазақстандық қоғамдағы құқықтық мәдениет деңгейiн қарастыра отырып, азаматтардың құқықтары
Мынаны атап өткен жөн: қазiргi қоғамның батыстық сипат алуы
Қ О Р Ы Т Ы Н Д Ы
Тақырыпты қорытындылай келе мына жағдайларға ерекше тоқталғым келедi. Отандық
Қылмыстылықтың өршiп, азаматтардың әлеуметтiк қорғалуының деңгейi төмендеген кезде азаматтарға
Қазақстандық қоғамдағы құқықтық мәдениет деңгейiн қарастыра отырып, азаматтардың құқықтары
Мынаны атап өткен жөн: қазiргi қоғамның батыстық сипат алуы
СIЛТЕМЕЛЕР
Ғ.Сапарғалиев,А.Ибраева. Мемлекет және құқық теориясы. Алматы,1999. 236-бет
Хропанюк В.Н. Теория государства и права. М.,1995г. 122-бет
Марченко М.Н. Теория государства и права. М.:Зерцало. 1998,216 бет
М.Н. Марченко “Теория государства и права” Москва-1999 ж. 436
Сальников В.П. “Правовая культура: проблемы формирования гражданского общества и
В.К. Бабаева “Теория государства и права” Москва-2004 ж. 312
В.К. Бабаева “Теория государства и права” Москва-2004 ж. 314
А.В.Малько, Н.И.Матузов. “Теория государства и права” Москва-2003 ж. 684-
А.В.Малько, Н.И.Матузов. “Теория государства и права” Москва-2003 ж. 690
Энгельс Ф. Происхождение семьи, частной собственности и государства. М.,
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТIЗIМI
НОРМАТИВТIК-ҚҰҚЫҚТЫҚ АКТIЛЕР
Қазақстан Республикасы Конституциясы 30 тамыз 1995 жыл.
ӘДЕБИЕТТЕР
Абенов Е.М., Арынов Е.М., Тасмагмбетов М.М. Казахстан:эволюциягосударства и общества.
Азаров Ю.П. “Искусство воспитывать”/Книга для учителя/ Москва “Просвещение” 1985г.
Венгеров А.Б. Теория государства и права. Учебное пособие для
Жоламан Қ.Д.,Мухтарова А.К.,Тәуекелев А.Н. Мемлекет және құқық теориясы. Алматы,1996.
Люблинская А.А. “Учителю о психологии” /Учебное пособие/ Москва “Просвещение”
Марченко М.Н. Теория государства и права. М.:Зерцало. 1998.
Основы государства и права Республики Казахстан. Учебноеғ пособие. Под.ред.
“Правовая культура: проблемы теории и практики”. Под редакцией Ибраевой
“Общая Теория Государства и Права”.//Под редакцией
“Теория Государства и Права”. Курс лекций. //Под редакцией Н.И.
“Теория Государства и Права”. //Под редакцией Нерсесянц В.С. Издательская
Сальников В.П. “Правовая культура: проблемы формирования гражданского общества и
Спиридонов Л.И. Теория государства и права. Зерцало. М:.1996.
Теория государства и права:Ч 1. Под. ред. А.Б. Венгерова.
“Теория Государства и Права” под редакцией В.Н. Хропанюка.
Учебное пособие “Введение в гражданское образование”. //Алматы 2002г.
Хутыз М.Х.,Сергейко П.Н. Энциклопедия права.М. “Знание” 11995.
Энгельс Ф. Происхождение семьи, частной собственности и государства. М.,
7