Мазмұны
Кіріспе ---------------------------------------------------------------------------
І тарау. ТМҚ сипаттамасы -----------------------------------------------
1.1. ТМҚ, олардың түрлері, бағалануы ---------------------------
1.2. МҚ қозғалысының құжаттық рәсімделуі -------------------
1.3. МҚ қоймадағы есебі ---------------------------------------------
ІІ тарау. ТМҚ есебін ұйымдастыру ------------------------------------
2.1. ТМҚ бухгалтериядағы есебі -----------------------------------
2.2. Кейбір ТМҚ-ң есепке алу ерекшеліктері --------------------
2.3. ТМҚ-ң түгендеу және есеп беруде ашып көрсету
2.4. Аяқталмаған өндіріс есебі --------------------------------------
Қорытынды ---------------------------------------------------------------------
Әдебиеттер тізімі -------------------------------------------------------------
Қосымшалар -------------------------------------------------------------------
КІРІСПЕ
Кәсіпорындар мен ұйымдардың қызметі барысында өздерінің өндірген дайын
Олардың өндіріс құралдарынан өзгешелігі, өндіріс құралдары шаруашылық үдерісіне
Дайындалған, келіп түскен және өндіріске немесе сыртқа босатылған
Материалдардың қоймада және тасымалдау кезінде түгел сақталуын
Материалдық қорлар қалдығының белгіленген мөлшерден артып немесе төмендеп
Материалдарды өндірісте пайдаланған кезде олардың техникалық
Материалдардың өндірісте ұтымды пайдаланылуын бақылау.
Дайындалған материалдардың өзіндік құнын анықтап және олардың
Жақсы және дұрыс ұйымдастырылған есеп материалдардың түгел сақталуына,
тиісті түрде жабдықталған материалдық-қорларды сақтайтын қойма немесе бөлме
- материалдар қойманың әр бөлігінде өздерінің түрлері, сорттары,
Кәсіпорындар мен ұйымдардың әкімшілігі материалдарды сақтайтын жерді таразымен,
Материалдардың есебін дұрыс және ұтымды ұйымдастыру үшін мыналар
материалдардың бірыңғай номенклатурасы мен жоспарлы есеп айырысу бағасын
құжат айналымының дәл жүйесін белгілеу және материалдарды
бірыңғайланған алғашқы есеп құжаттары нысандарының түрлерін белгілеу және
Сонымен қатар материалдарды алдағы уақыттарда пайдалану үшін ондіріске
І тарау. Тауарлық-материалдық қорлар сипаттамасы.
1.1. Тауарлық-материалдық қорлардың олардың түрлері, бағалануы.
Еңбек заттары біртекті емес. Олардың бір-бірінен өндірісте атқаратын
шикізат;
негізгі материал;
көмекші материал;
жартылай фабрикат және тағы да басқалар болып
бөлінеді.
Негізгі материалдар мен шикізаттар өндірілетін өнімнің құрамына кіріп
Шикізаттар деп бұрын азды-көпті еңбек сіңірілген заттарды атайды.
Негізгі материалдардың қатарына өнімнің өзіндік құнын құрайтын өңдеуші
Өндірістік үдерістің бір сатысынан толық өтіп әрі қарай
"Шикізат және материалдар" шотында шығарылатын өнімнің негізін салатын
"Сатып алынған жартылай фабрикаттар және құрастырушы бұйымдар, конструкциялар
"Отын" мұнай өнімдері, қатты және басқа да отын
"Запас бөлшектер" жөндеуге және машинаның тозған бөлшектерін айырбастауға
"Басқа да материалдар" өндіріс қалдықтары, жөнделмейтін ақау бөлшектер,
"Өңдеуге берілген материалдар" шотында сыртқа өндеуге берілген материалдардың
"Құрылыс материалдары" құрылыс бөлшектерін, монтаждау жұмысын және құрылыс
Әрбір шаруашылық жүргізуші субъектілер қажеттігінше әрбір шоттар бойынша
Сонымен қоса, кәсіпорын өзіне жатпайтын материалдарды, баланстан тыс
Материалдардың есебін ұйымдастырудың басты алғы шарты: оларды дүрыс
Тауарлы-материалдық қорларды бағалау кезінде неғұрлым арзан өзіндік құнымен,
Шикізат, материалдар, сатып алынған жартылай шикізаттар, отын, қосалқы
Егер субъект материалдық кұндылықтарды келісімді бағасымен есепке алса,
Сауда шегерімдері, артық төлемдер және басқа да түзетулер
осы тауарлы-материалдық запастар біршама бүлінген;
олар тұтастай немесе ішінара ескірген;
олардың сату құны төмендеген.
Мысал. "Шығыс" ААҚ аяқ киімді өндіру үшін, сары
Біз бұл мысалда алынған терінің өзіндік құны 4
Алынған материалдар нақты өзіндік құны бойынша бухгалтерлік есепке
Енді біз осы операциялар бойынша жасалатын шотгар корреспонденциясын
Рет
№
Шаруашылық операцияларының мазмұны Сома
мың
теңге Шоттардың
корреспонденциясы
дебет кредит
1 2 3 4 5
1. ТМЗ жеткізіп беру үшін жабдықтаушыға
Аванс берілген 3 200 004 351 441
2. Жабдықтаушыдан сары тері алынды:
- материалдардың құнына
- ҚҚС-ның сомасына 2 758 624
441380 201
331 671
671
3. Тасымалдау шығыстары өтелді
Сақтау шығыстары төленді 800 000
630 000 687
687 441
441
4. Сары теріні алумен байланысты
шығыстары материалдық құнына қосылды:
- тасымалдау шыгысы
- артып-түсіруі бойынша кеткен
шығыстары
- сақгау шыгыстары 800 000
356 700
630 000 201
201
201 687
681, 634
"Әлеумет-
тік салық"
687
5. Жабдықгаушыныңқарызын өтеугс
бұрындары берілгсн авансы зачст жасалды 3 200 004
6. Таза сатылған құнына дейін
материалдардың құны есегтген шығарылды.
Өзіндік құны 4545324 тсңге болған.
Таза сатылған құны 2300447 (35555,6 х 64,7)
теңгс құраған (ҚҚС қоспағанда).
Материалдардың өзіндік құны оларды
алумсн байланысты шыгыстарын
қоспағанда 2758624 теңгс құраған.
Таза сатылған құны мен материалдардың
өзіндік құнының арасындағы айырмасы
458177 теңге құраған (2758624 - 2300447) 458177 845
Әдетте, өнеркәсіп өндірістерінде материалдың запастары озінің өзіндік құнынан
Егер де ондай мүмкіндігі болмаса материал қоры сатылатын
Сатылатын таза құнын да, өнімнің өзіндік құннан да
баптық әдісі — әрбір ТМҚ түрлерінің баланстық
иегізгі материалдар тобының әдісі — ТМҚ топтарының баланстық
жалпы запастар деңгейінің әдісі — барлық ТМҚ-дың
сатылатын таза құнының ең кіші мәні алынады.
Материалдардың бір ғана түрінің алу бағасы есептік кезең
Орташа өлшенген құндық әдісі. Бұл әдіс кезінде материалдық
Бұл әдісті есептеудің математикалық формуласы мынадай:
"ФИФО" әдісі — босалқыларды алғашқы сатып алу бағалары
Арнайы идентификациялау (бірыңғайлау) әдісі. Бұл әдіс запастардың партиялық
Жоғарыда келтірілген кестеден көріп отырғанымыздай, ТМЗ бағалаудың дұрыс
шаруашылық жүргізуші субъектінің есептік саясатына өзгерістерді енгізу;
бір әдістен екіншісіне көшуді, есепті жылдың басынан бастап
дер кезінде ТМЗ қалдықтарына да және өткен жылдардың
Өндіріс запастарының шығысы мен түсімі бойынша жасалатын алғашқы
Әрбір атаулары, сорттары бойынша шартты сандық белгілері —
1.2. Тауарлы-материалдық құжатпен рәсімдеу.
ТМҚ-ды кәсіпорын әртүрлі жағдайда алуы мүмкін: жабдықтаушының қоймасынан,
Жабдықтаушылардың (жіберушілердің) қоймаларынан ТМҚ-ды алған кезде алушы-кәсіпорын өздерінің
Материалдардың қозғалысын есепке алған кезде мынадай типтік құжаттар
Жабдықтаушылардың қоймасынан тауарларды алу үшін материалды жауапты түлғаға
Берілген сенімхатты есептеу Журналы, сенімхатты тіркеуге және беруге
Сенімхатты беру үшін лауазымды тұлғамен келісім шарт жасалады,
Егер де алынатын тауарлар саны жағынан көп болмаса
Бір қоймаға жататын ТМҚ алынған жағдайда оған бірнеше
Сенімхат, әрекет ететін мерзіміне қарамастан, тауарлы-материалдық құндылықтарды алған
Егер де ТМҚ-ды алу құқы жойылса, онда одан
Пайдаланбаған сенімхаттар мерзімі өткеннен кейін келесі күні сенім
Жабдықтаушылар (жіберушілер) ТМҚ босатқан кезде, әрбір жіберілген бөлігіне
сенімхаттың барлық реквизиттері толық толтырылмаса, жөнделген немесе өшірілген
көрсетілген сенімхатгағы құжаттары болмаса;
сенімхаттың мерзімі біткен болса;
субъектіден берілген сенімхаттың жойылғаны туралы хабар алса;
сенімхат берген субъекті өз қызметін тоқтатса (жойылса, қайта
Жабдықтаушылар сатып алушының қойлшсына автотранспортпен ТМҚ-ды жеткізіп берген
ТМҚ-ды кірістеуге мына құжаттар негіз болып саналады:
шот-фактура, онда: қатар нөмірі мен күні, атауы және
тауарлы-транспорттық накладной;
тауарды қабылдап алған материалды жауапты тұлғаның жазған накладнойы
Кіріс ордері. Жабдықтауышлардан немесе өндеуден түскен запастарды есепке
Материалдарды қабылдау туралы акті. Жабдықтаушылардың ілеспе құжаттарындағы мәліметтерді
Материалдык, құндылықтардың өндірісте дайындалған және сақталған кезіндегі жетіспеушілігі
Бұл құжат материалды қабылдау жөніндегі АКТ-ге тіркеледі. Екі
Табиғи шығын формаларына сәйкес материалдардың жоғалуы туралы актісі.
Материалдардың (тауарлардың) бөлінуі, сынуы, қирауы туралы актісі. Кәсіпорында
Тауарлы-материалдық қорды босатқанда рәсімделетін құжат Кәсіпорынның қоймасынан материалдар
ТМК, цехтан цехқа берілсе, онда оны өндірістің ішіндегі
Материалдардың шығысы мынадай құжаттар бойынша рәсімделеді:
лимиттік-жинақтама картасы; материалдарды айырбастауға (қосымша босатуға) арналған талап-актісі;
Лимиттік-жинақтама картасы - өнімді дайындауда үздіксіз пайдаланылатын құндылықтарды
Қоймашының лимиттік-жинақтама картасын цех (учаскі) өкілі, ал цехтың
Лимиттік-жинақтама (алынбалы) картасы бойынша өндірісте пайдаланбаған (қайтарылған) қорлардың
Өндіріске лимиттен артық жіберу және қорларды ауыстыру арнайы
Материалды айырбастауға (қосымша босатуга) арналған талап-актісі. Бұл құжат
Материалдарды босатуга (ішкі орын ауыстыруга) арналган талап накладнойы.
Кәсіпорынның аумағынан тыс жерде орналасқан өз шаруашылықтарына немесе
Үйлер мен гимараттарды өцдеу және бөлшектеу кезінде альшған
Құрамында тапсырыс беруші мен мердігер өкілдері бар комиссия
1.3. Материалдық қорлардың қоймадағы есебі
Қоймалардағы метариалдық босалқыларды есепке алуды материалдық жауапты адамдар
Алған карточкаларда қоймашы материалдардың сақталатын орнын (стеллаждар, ұялар)
Егер қоймадағы материалдық қорлардың қалдықтары қорлардың белгіленген нормасынан
Бухгалтерияға берер алдында жазбалардың дұрыстығы және карточкадағы қалдықтардың
негізінде қабылдайды Тізімпің реестрдің нысаны төменде көрсетілген.
Жетіспеушіліктер мен материалдық жағынан жауапты адамдардың қызметіндегі тәртіп
Айдың аяғында қоймаға бухгалтериядан материалдардың қалдықтарын есепке алатын
Сөйтіп, қойма меңгерушісі материалдарды есепке алуға, олардың карточкаларын
ІІ тарау. Тауарлық материалдық қорлардың есебін ұйымдастыру
2.1. Тауарлық материалдық қорлардың бухгалтериядағы есебі
Қоймалардан түскен құжаттар жік - жігімен жинақталып, жөнелту
Салыстырудан кейін құжаттардың еректері кәсіпорында белгіленген есеп топтары
Жинақтаушы ведомосы қойма мен бухгалтерлік есептерінің мәліметтерін салыстыру
"Цемент" ААҚ
косіпорын , ыекеме
2002 жыдцың қаңтарывдагы — материалдардың жинактама есебінің жинақтаушы
Тізімнің күні немесе нөмірі Материалдар тобының нөмірі Тізім
203/1 "Автомобиль бензині" 203/2 "Дизель отыны" 203/3 "Майлар"
01.01.
қалдығы 530000 138490 231110 899600
кірісі 0601 12.01 1801 24.01 3101 54120 38940
ЖИЫНТЫҒЫ:
шығысы 06.01 12.01 18.01 24.01 31.01 54200 53100
ЖИЫНТЫҒЫ:
01.02. қалдығы 48900 99164 179106 767270
Бухгалтер:
Материалдардың қалдықтарының кітабы бір ай бойы бухгалтерияда сақталады
Айдың аяғында материалдарды жинақтап есепке алудың жинақтаушы тізімдемесіндегі
2.2. Кейбір тауарлық-материалдық қорлардың есепке алу ерекшеліктері
Бухгалтерияда материалдың жинақтама есебінің жинаушы тізімдемесінің негізінде (сальдо
Тізімдеменің екінші бөлімі "Материалдардың синтетикалық есебінің жинақтаушы ведомосы"
Келіктік — дайындау шығыстары (КДШ) немесе жұмсалған материалдық
2002 жылдың қаңтарындагы материалдардың ақшалай сипатындағы қозғалысының тізімдемесі
Бір материалды екіншісімен ауыстырғанда нормадан ауытқуларын қүжатпен рәсімдейді,
Ашып-санаған материалдардың әрбір партиясы бойынша ауытқуларын анықтау үшін
Ашып-санап-өлшеп көрудің көмегімен нақты дайындалған материалдың санын нормативтік
Партиялар бойынша есептеуді қолдану мүмкін болмағанда немесе орынсыз
Кәсіпорын 20-шы "Материалдар" бөлімшесінің шоттарында есепке алған қорлардың
Мұнай өнімдерін есепке алу. Кәсіпорындар өз қоймаларына (мұнай
"Қоймалардағы мұнай өнімдері" деген аналитикалық шотта мұнайдың қоймаларында,
"Көлік құралдарының бактарындағы отын" деген аналитикалық (талдамалық) шотта
Бухгалтерлік есепте ЖЖМ-дың шығысының нормативтік деңгейін маршрут (жол)
базалық норма, 100 километр жүрген жолына есептелген нормасы;
транспорттық жүмысының 100 ткм есептелген нормасы;
жүкпен жүрген жолына есептелген нормасы.
Бірақбазалық нормаларына біршама түзетулер енгізілуі мүмкін, өйткені олар
автомобиль теңіз деңгейінен жоғары, яғни таулы жерлерде жұмыс
қалаларда жүмыс істесе, оның халқы миллионнан артық болса,
жүкті арту және түсірумен байланысты технологиялықтоқтаулар қажет ететін
жүкті арту және түсіруіне байланысты технологиялық тоқтаулар қажет
асып кететін болса, онда олардың нормасы 35% дейін
Норма азаюы мүмкін, егер де:
жүретін жолдың категориясы жоғары болса, онда 15% дейін;
автобустар пайдалану кезінде тапсырыс бойынша, яғни тұрақты маршрутта
Егер де осы аталғандардың басым бөлігі қабат келсе,
Есептен ЖЖМ-ды шығарған кезде белгіленген норма шегінде шығарылады.
Қалған барлық жағдайда ЖЖМ-дың артық жұмсалуына рұқсат етілмейді.
ЖЖМ артық жұмсалған бөлігін бухгалтерлік есепте келесі жазулармен
егер де артық жұмсау техникалық жағдаймен байланысты болса
егер де ЖЖМ-дың артық жұмсалуына жүргізуші кінәлі болса,
шотының дебетіндегі және 203 шотының кредитіндегі, сондай-ақ 333
"Қосалқы бөлшектерді" талдамалық шотга олардың келісілген бағасы бойынша
Жөндеудің агрегаттық әдісі кезінде қоймаларда айналым қорының әрбір
" Аккумуляторлар" деген талдамалық шотта аккумуляторлардың барлықтүрлері есепке
"Қалпына келтіруге жататын қосалқы бөлшектер мен шиналар" деген
"Қалдық ресурсы бар қосалқы бөл шектер мен детальдар"
Басқа да материалдарды есепке алуды ұйымдастыру. 206 "Басқа
Бүгінде өңдеу шығындарының жылдан жылға қарқындап есіп келе
2.3. Тауарлы-материалдық қорларды түгелдеу және есепкерлікте ашып
Тауарлы-материалдық қүндылықтарды түгелдеу — меншіктің сақталуын, қүндылыктардың сапалы
Егер кем шыққан материалдар түгелдеу барысындатабылса, онда оны
Белгіленген тәртіппен рәсімделгеннен кейін түгелдеу тізімін салыстыру тізімімен
Тауарлы-материалдық құндылықтарды түгелдеу, әдетте, белгілі бір қоймада, үй-жайында
Түгелдеу жұмыс комиссиясының төрағасы немесе оның тапсырмасы бойынша
Түгелдеу кезінде түскен тауарлы-материалдық құндылықтарды материалдық жауапты адамдар
Бұл материалдық құндылықтар "Түгелдеу кезінде келіп түскен тауарлы-материалдық
Түгелдеу ұзақ уақыт бойы жүргізілген кезде, ерекше жағдайларда
Басқа кәсіпорындарға тиесілі, бірақ жауапты сақталуда тұрған тауарлы-материалдық
Сатып алушылар мен тапсырыс берушілер үшін тиелген тауарлар,
Түгелдеу нәтижелерін бухгалтерияда мынадай тәртіппен реттейді:
артық қалдықтар мен жетіспеушіліктің өзара есебі (зачеты) "Материалдар"
артық болып шыққан құндылықтар кірістелуі тиіс және олардың
- табиғи кемуінің салдарынан нормалардың шегінде материалдық
құндылықтардың жетіспеушілігін өндіріс калдықтарына есептен шығарады: 334 "Басқа
- кему нормаларынан тыс жетіспеушілік құндылықтардың бүлінуінен болуы
Материалдық құндылықтарды ұрлау, олардың жетіспеушілігі, касақана жою немесе
Есеп беруде тауарлы-материалдық запастарды ашып көрсету. Шаруашылық жүргізуші
"ФИФО" әдісінің немесе орташа мен таза құнының нөтижесін,
2.4. Аяқталмаған ендірістің есебі
Бухгалтерлік есеп стандартты бухгалтерлік есепті қаржылық және басқару
Басқару бухгалтериясы 90-шы "Негізгі өндіріс", 91-ші "Меншікті өндірістің
Аяқталмаған өндірістің қалдықтарын басқару бухгалтериясынан қаржы бухгалтериясына
Келесі есепті жылдың басында аяқталмаған ендірістің 211, 212,
Осылайша 211, 212, 213 және 214-шоттардың дербес маңызы
211-214 шоттарда есепке алынған аяқталмаған өндірісті тадцамалық есепке
ҚОРЫТЫНДЫ
Негізгі материалдар мен шикізаттар өндірілетін өнім-нің қүрамына кіріп
Шикізаттар деп бүрын азды-көпті еңбек сіңірілген заттарды атайды.
Үйымның типтік бухгалтерлік есепшоттар кестесінің екінші бөлімінде "Материалдар"
шикізат пен материалдар;
сатылып алынған жартылай фабрикаттар;
отындар;
ыдыс және ыдыстық материалдар;
қосалқы бөлшектер;
басқадай материалдар ;
өндеуге берілген материалдар;
қүрылыс материалдары.
Материалдардың номенклатурасы деп өндірісте пайда-ланатын материалдардың белгілі бір
Кәсіпорындар мен үйымдарда материалдық-техника-лық жабдықтармен қамтамасыз ету жүмысымен
Материалдық қорлар бухгалтерлік есепте мына әдістер негізінде бағаланады:
1. Арнайы сәйкестірілген есептеу әдісі
Орташа өзіндік құнын есептеу әдісі
ФИФО әдісі
ЛИФОәдісі
Материалдар өздері сақталып түрған жері бойынша, яғни кәсіпорын
Материалдардың бухгалтериядағы аналитикалық (тал-дамалық) есебі сандық және ақшалай
Қазақстан Республикасында осы күнгі қолданылып жүрген ереже бойынша
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
1. "Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру
Қазақстан Республикасы Првзидентінің
касындагы аудиторлық қызмет туралы " 1998 жылгы 20
өзгертулер және толықтырулармен).
"Салық жоне бюджвткв төленетін басқа да міндетті тәлемдер
туралы " 2001 жылгы 12 маусымдагы №209-11 Қазақстан
Қазақстан Республикасы Президентінің
туралы " 1998 жылгы 10 шілдедвгі №2811 заң
Бухгалтерлік есеп стандарттары. Қазақстан
Ұлттық комиссиясы. — Алматы, 1996-2003 ж.
Халықаралық қаржылық есеп беру
Тарусина В.И.), - М., 1998.
Халықаралық бухгалтерлік есеп
(құрастырушы Рапопорт М.М.), — М., 1992.
Бухгалтерлік есвптің типтік
Республикасы қаржы министрлігінің 2002 жылгы 18 қыркуйектегі
№438 бұйрыгымен бекітілген.
Андреев В.Д. Практтеский аудит. — М.: Экономика, 1994.
Андросов А.М. Бухгалтерский учет. —
тика, 1996.
3