МАЗМҰНЫ
Кіріспе……………………………………………………………….….бет
I Инфляция: мәні, мазмұны, көріністері, түрлер
II Инфляцияның қалыптасуы және асқыну себептері.........................
III Инфляцияға қарсы шаралар............................................................... бет
IV ҚР-ның инфляцияға қарсы саясаты.................................................. бет
Қорытынды......................................................................................... бет
Инфляция сызбалары............................................................................. бет
Қолданылған әдебиеттер тізімі............................................................... бет
«Инфляция – қолтаңба көп ақшамен кедейлену»
К. Мигоут.
Кіріспе
Инфляция – айналыстағы қағаз ақшаның құнсыздануы, яғни барлық
Инфляция тауар бағаларының өсуінен көрінгенмен,ол тек ақшаға ғана
Жоғарыдағы айтылғандарды ескеріп, инфляция дейтін экономикалық құбылысты зерттеу
Менің осы тақырыпты таңдап алуымның басты себебі инфляция
Инфляция дегеніміз не? Ол қайдан пайда болды?
1.Инфляцияның мәнін ашу,оның түрлерін анықтау және пайда болу
2.Инфляцияның әлеуметтік-экономикалық зардаптары мен антиинфляциялық күрестін қазіргі кездегі
3.Қазақстандағы инфляциялық процестің дамуы мен оған қарсы мемлекеттің
І. Инфляция:мәні,мазмұны,көріністері,түрлері.
Эконномикалық құбылыс ретінде инфляция көптен бері өмір сүріп
“Инфляция” термині (латынның inflation сөзінен шыққан – кебіну,
Инфляцияның дәстүрлі ең жалпы анықтамасы – тауар айналымының
Инфляция – ақша жүйесінің дағдарысты жай-күйі.
Ұзақ уақыт бойы инфляцияны монетарлық құбылыс деп санай
M*V=P*Q,
Бұдан:
P=M*V/Q,
Мұндағы M –
V – ақша айналымының жылдамдылығы;
P – баға деңгейі;
Q – нақты тауар және қызмет саны.
Жоғарыдағы теңдіктен уақыттың қысқа интервалы үшін қарастырылып отырған
T р = T
Баға өсуінің қарқыны инфляция қарқынын бейнелейді. Айырбас тендігінен
Фишердің айырбас теңдігінің қысқа түрінде сандық ақша теориясы
Бірақ, экономикадағы шаруашылық қатынастардың күрделену күшінде өнімнің
Инфляция табиғаты көп қырлы және оны экономикада қарастырғанда
Сұраныс инфляциясы жиынтық сұранысы жоғарлап, өндіріс әр түрлі
Өндіріс шығындары инфляциясының пайда болуының бір себебі кез
Шындығында, бұл инфляция түрлерін бөлу қиын. Инфляциялық процестің
Қазіргі кезеңде Қазақстанға тән ішкі рыноктағы шектелген бәсеке
Көбінесе, инфляция деп баға деңгейінің көп уақыт бойы
Құрылымды инфляция макроэкономикалық салааралық балансыздықты сипаттайды. Бұл инфляцияның
Басылыңқы инфляция қолда бар ақшаның өсуімен сипатталады.
Инфляция қоғам өмірінің барлық жағынан теріс әсер етеді.
Рыноктық дүниежүзілік көзқарас эволюциясы инфляцияға қарсы саясаттың екі
Кейнсианстық;
Монетарлық..
Кейнсианстық инфляцияға қарсы саясат бюджеттік және несиелік жүйені
Монетарлық
массасының негізгі көлемі және
Алайда инфляцияның тауар бағасының өсуінде көргенімен оны тек
Инфляцияның көріну нысандары:
Тауарлар мен қызметтерге бағаның өсуі, оның үстіне бірқалыпты
Ұлттық ақша бірлігінің шетелдік ақша бірлігіне қатысты бағамының
Ұлттық ақша бірлігінде көрінетін алтынның бағасының көтерілуі.
Бүгіндегі инфляция бағаның өсуі нәтижесіндегі ақшаның сатып алу
Инфляцияның ішкі және сыртқы факторларын (себептерін) айыра білу
25000$ - 100%
1750$ -
бұл шамаларды қоссақ, яғни пәтердің 2001-2002жылдары болған құнға
26750$ -
1872,5$ -
тағы да есепке алсақ 2004 қол созамыз:
28622,5$ болады...
Дүниежүзілік құрылымдық дағдырыстар (шикізат, энергетика, валюта дағдырыстары), басқа
Сөйтіп, көп факторлы процесс ретінде инфляция – бұл
Инфляцияның іс-әрекетін қаржы проблемаларымен байланыстырып отыру қажет, өйткені
Белгілі бір салық нысандары мен әдістерін қолдану;
Инфляциялық сипаттағы шараларды мемлекеттік бюджет арқылы қаржыландырудың ауқымы;
Мемлекет бюджетінің тапшылығын жабудың әдістері;
Мемлкеттік берешектің көлемі.
Нарықтық экономика кезінде қаржы инфляциялық процеске бірқатар факторлар
Бірінші фактор – мемлекет шығыстарының өсуі, бұл ерекше
Екінші фактор – табысқа (пайдаға) салынатын салықтын көбеюі.
Үшінші фактор – бюджеттердің ұзақ бойы тапшылықтары (өндірістік
Инфляция қаржы қатынастарын да өзгеріске ұшыратады.
Біріншіден, инфляция тауарлар мен қызметтерге бағаның өсуі салдарынан
Екіншіден, инфляция қаржы ресурстарын құнсыздандырады және салық түсімдерін
Үшіншіден, инфляциялық процесс мемлекеттің берешегі проблемаларын шиеленістіреді.
Сөйтіп, қаржы мен инфляция өзара тәуелді болып келді
Инфляцияны бағалау және өлшеу үшін бағалар индексінің көрсеткіші
Инфляция қарқыны =
Қазақстанда тұтыну тауарларының бағасы мен қызметтер көрсетудің тарифтері
1990 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998
1 2,5 30,6 22,7 1,6 1,39 1,17 1,07
2001 2002 2003 2004
1.7 1.4 1.5 1.2
Дүниежүзілік практикада егер инфляцияның қарқыны жарты жыл ішінде
Инфляциялық процестің қуаттылығын бағалауды және инфляцияның түрлерін мынандай
Бағалар өсуінің қарқыны бойынша:
Баяу – баға жылына 10% өскенде; бұл кезде
өршімелі – баға 100% шегінде өскенде; ақшаның затталынуы
әсіре – баға жүздеген пайызға өскенде; баға мен
бағалар өсуінің теңгерімділік дәрежесі бойынша:
- теңдестірілген және теңдестірілмеген инфляция;
теңдестірілген инфляция кезінде әртүрлі тауарлардың бағасы бір-біріне қатысты
болжаулық (болжап айтушылық) дәрежесіне қарай:
күтілген, болжамды және күтілмеген;
шығу немесе пайда болу орнына қарай:
импортталынған және экспортталынған;
сондай-ақ дамудың әркелкілігімен сипатталатын сатылы, баға шамалы өскен
Практикада инфляцияның екі типін бөледі: сұраным инфляциясы (тұтынушылар
Бірінші жағдайда ол заңды және жеке тұлғалардың ақша
Екінші жағдайда кәсіпорындардың еңбекке ақы төлеуге, кредиттер бойынша
Астаналық нан комбинаты және Республика бойынша нанның жалпы
2000жылы – 22теңге 68тиын,
2001жылы – 17теңге 92тиын,
2002жылы – 21теңге 16тиын көлемін құрады. Ал, 2003жылдың
Астана ордамыздағы жалғыз нан комбинаты өзінің бонкроттық жағдайда
Нақты экономикалық өмірде инфляцияның бұл түрлері және оларға
Нарықтық экономиканың механизмі – бәсеке мен тиімсіз кәсіпорындардың
Монополияландырылған экономикада бұл механизм әрекет етпейді, өйткені өндіруші-кәсіпорынның
Инфляция сыртқы экономикалық қызмет тарапынан арандатылуы мүмкін, бұл
Экспортталатын инфляция тауарлар мен қызметтер көрсетуге экспорттық бағаның
Жалпы инфляцияның себептері базистік қатынастардың қарама-қайшылықтарынан, экономикадағы үйлесімсіздіктер
Инфляцияның көріну нысаны – ақшаның құнсыздануы мен өнімге,
Инфляцияның табиғаты ақшаның онымен салыстырмалы тұлғаланатын тауар ауқымынан
Инфляцияға өндірістік сфераға, халықтың көптеген жігінің материалдық жағдайына,
Инфляцияның классикалық көзі – мемлекеттік бюджет тапшылығы Қазақстан
1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998
20,4% 8,6% 11,9% 10,2% 17,4% 15,4% 17,7% 18%
2002 2003 2004
6.6% 6.8% 6.9%
құрады. 2002 жылы республикалық бюджеттің тапшылығы 1,453 миллиард
Банки Казахстана 2005 №1
Инфляцияның дамуына инфляциялық нәтижені тудырған жаңа салықтарды –
Инфляцияның дамуының қосымша факторы пайдаланылатын кредиттер бойынша пайыздарды
Айтылған факторлар өндіріс шығындарын - өндірушілер инефляциясын арандатушы
ІІІ.Инфляцияға қарсы шаралары
Инфляцияның өрістеп, күшеюі экономикалық және әлеуметік қарама-қайшылықтарды асқындырып
Инфляция кезінде мемлекет іс-қимылының екі нұсқасы болады:
бейімделу саясатын жүргізу немесе инфляцияға бейімделу; бұл кезде
инфляцияны төмендету немесе басу жөнінде инфляцияға қарсы шаралардың
Инфляцияны жою жөніндегі шаралардың кешені қоғамның іс-әрекет етуінің
Сұраным инфляциясын жоюға ақша және фискалдық саясатты пайдаланудың
Инфляцияға қарсы саясат – инфляциямен күреске бағытталған экономиканы
Дефляциялық саясат – мемлекеттің шығындарын азайту, кредит үшін
Кірістер саясаты – бағаға және жалақыға оларды толықтай
Инфляцияға қарсы саясат ақшалай ұсынымды шектеудің әр түрлі
орталық банктің нақты ақша эмиссиясын қысқарту арқылы айналыстағы
барлық кредит ресурстарын қымбаттау және оларға қол жететіндігін
кредит мультипликаторын қысу және коммерциялық банктердің кредит экспансиясын
сондай сақсаттарға Орталық банктің кредиттерін тікелей қысқарту.
Инфляцияға қарсы фискальдық саясат салықтарды көбейту, мемлекеттің шығыстарын
Салық саясаты инфляция жағдайында екі өзара байланысты, бірақ
біріншіден, мемлекеттік бюджеттің теңдестігіне жету және тапшылығын жою
екіншіден, экономиканың бастапқы буындарында - өндіріс пен айырбас
Инфляцияға қарсы салық саясаты жанама салық салуды қысқартуда
Сондықтан инфляция кезінде тұтынуға салық салуға акцентпен жеңілдіктеудің
Мемлекеттің шығыстарын қысқарту бұл процесті бюджет сферасына да,
Жалпымемлекеттік және жергілікті деңгейлердің бюджетшығыстары жайында басты бағыт
Бюджет шығыстарын шектеуге мыналар арқылы жетуге болады:
тура әдістермен – шектеумен (рестрикциялармен), яғни заңнамалық актілер
секвестрлеу әдісімен – барлық шығыстарды әр түрлі фаторлармен
қолда бар кірістердің деңгейін бақылауымен;
мемлекеттік бюджет тапшылығының деңгейін шектеумен.
Кез келген жағдайда шығыстарды қысқарту дамудың көптеген ұлттық
Мыналардың нәтижесінде инфляцияның екінші типін – шығындардың (өндірушілер
жалақыны көбейту;
ұйымдық сипаттығы себептер бойынша шаруашылық механизмінің бұзылуына байланысты
шикізат және энергетикалық ресурстар иелерінің инфляциялық тосулары, осыған
Өндіріс шығындарымен байланысты болатын инфляцияны жою өзара байланысты
Инфляцияны төмендету проблемаларының бірінші блогі экономикалық тұрақтандырудың бүкіл
Біріншіден, еңбек өнімділігінің уәждемелік ынталандырмаларын, оның тиімді нәтижелеріне
Сауда-делдалдық сфераға қарағанда өндірістік сфераның басымдығын қамтамасыз ету
Инфляцияны жеңіп шығу жөніндегі шаралар жүйесіндегі қажетті элемент
Бәсеке механизмін жасау монополияға қарсы шараларды жүргізумен, меншіктің
Инфляцияға ықпал етудің ең түбегейлі құралы экономиканы мемлекеттік
Жалқы реттеу бастапқы (қол жеткен) деңгейден еңбек өнімділігінің
Сыртқы экономикалық қызметті қамтып көрсететін төлем балансы тарапынан
Төлем балансының ағымдағы тапшылығын қысқартуға жалпы импортталатын тауарлар
Сөйтіп инфляциямен күрестің негізгі нысандары ақша реформалары және
Ақша реформасы – ақша айналысын ретке келтіру және
Өршімелі инфляция кезінде бірқатар елдер пайдаланған инфляциямен күрестің
ІV.Қазақстан Республикасының инфляцияға қарсы саясаты.
Қазақстанда жоспарлы экономикадан нарықтық қатынастарға көшу терең экономикалық
Қазақстандағы әлеуметтік маңызы бар тауарларға байланысты жылда болатын
Шыны керек, жалақы мен зейнетақы көтерілсе-ақ, күнделікті тұтынатын
Облыс әкімдерінің таратқан мәліметтері бойынша қарастырғанда, өткен
Қазақстанның Батыс аймағы мұнай мен газдың арқасында жақсы
Азық-түлік, комуналдық қызмет бағасының шеттен тыс өсіп кетпеуін
Инфляцияға қарсы шаралар болғанымен 2004жыл бойына облыстық жерлерде
Инфляция зейнеткерлердің де қалтасын тесуде. Мәселен, ҚҰБ
2003жылы зейнетақы қорларының (осы жылы қауіп түсті) активтері
1994-2004 ж.ж. аралығындағы инфляция динамикасы /Тұтыну Бағаларының Индексі/
Тәуелсіз Қазақстан тәжиірлі инфляцияға қарсы күресте энергорисурстар мен
Мінеки,біздің Республикада инфляцияның қарқыны мен оның пайда болуы,
Қорытынды
Қазіргі кезде қоғамның,ақпарат құралдарының,барлық адамдардың көңілін аударып,алаңдататын мемлекеттік
Инфляция бірте-бірте тереңдеуіне байланысты экономиканы уақытша жандандыратын
Инфляция кезінде өндіріс қарқыны төмендейді, экономикалық өсудің пропорциясы
Шығыс Еуропа мен ТМД елдеріндегі инфляцияның өсуінің басты
Ортақ экономикалық және рубльдік зонаның үзілуі;
Төлем дағдырысы;
Мемлекет жағынан экономиканы басқарудың төмендеуі;
Жоғары бағадан өнімге сұранымның азаюы;
Өндірістің технологиялық жағынан артта қалу.
Инфляция-бұл өмір сүрудің қымбаттуын емес,инфляцияның мәні ақшаның сатып
Осындай көптеген қиыншылыққа ұрынбай дағдарыстан шығуға көптеген көзқарастар
7 миллиондай еңбекке жарамды адам күші бар.
Инфляцияның деңгейі мен екпіні арқылы мемлекеттік-экономикалық жағдайы,мемлекеттік қызмет
1-сызба
4 сызба
3-сызба
2 сызба
Қолданған әдебиеттер:
Қазақстан Республикасының Конституциясы. – Алматы: 2003.-96бет
ҚР Президентінің және ҚР Үкіметінің актілер жинағы.
“Экономикалық тоерия” В. Крымова; 12-тақырып: “Ақша және инфляция”
www.gazeta.kz 18наурыз 2004 (Рейтер), REUTERS (ВВП)
Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер
Берлин С. И. Теория финансов. Чуебное пособие. –
Дробозина Л. А. Финансы. Учебник для ВУЗов.-М.: ЮНИТИ,
дюсембаев К. Ш. Анализ финансового положения предприятия. Учебное
Заяц Н.Е., Фисенко М.К., Бондарь Т.Е. и др.
Құлпыбаев С., Баязитова Ш., Баязитова А. Қаржы теориясы.
Мельников В. Д. Финансы –Алматы: 2001-512бет
Радостовец В.К., Радостовец В.В., Шмидт О. И. Бухалтерский
Финансы. Под ред. М. В. Романовского.-М.: Перспектива/ЮРАЙТ, 2001-520бет.
Финансы, деньги, кредит. Учебник. Под ред. О. В.
Жас Алаш, қантар2003 және ақпан 2004, «Зейнетақы қорларының
1
Мемлекеттік борыштың
өсуі
ҚАРЖЫ
Мемлекет кірістерінің
көбеюі
Мемлекеттік бюджет тапшы- лығын
Мемлекеттік бюджет
тапшылығы
Жанама салықтардың басым
болуы
Өндірістік емес қажеттіліктерді шамадан тыс қаржыландыру
Бағалардың төмендеуі
ЖҰӨ-ні тұрлаулау
ҰВ-ның бағамын көтеру
Мемлекеттік бюджеттің шығыстары мен
Кредиттерді тікелей реттеу
Орталық банктің мөлшер – лемелері мен резервтік
Бағалар мен жалақыны
бақылау
Бәсекені дамыту
Монополияға қарсы
заңнама
Еңбек өнімділігін
арттыру
Өндіріс шығындарын
қысқарту
Салықты
реттеу
Ақша массасының көлемін азайту
Сұраным
инфляциясы
Ұсыным
инфляциясы
Өндірістің құрылымын жетілдіру
Инфляцияға қарсы саясат
Бағалардың өсуі
ЖІӨ - нің қисынды өсуі
Бейімделу саясаты
индекстеу
Жалақыны
Пайыз мөлшерлемесін
Инвестицияларды
Салықтарды, алымдар ввввввваавввааааааалалымдарды
Жеке тұлғалардың қосымша кіріс көздерін іздестіру
Қысқа мерзімді пайыздарды өткізу
Қарыз қаражаттарының көбеюі
Ұлттық валютаның құнсыздануы
және т.т.
Өнімнің, қызметтер көрсетудің бағасы
Өндіріс
факторларының
бастапқы жай-күйі
Өндірістік құрал-жабдықтардың
құны
Өнімнің, қызметтер көрсетудің
бағасы
Жалақы
Жалақы
Жалақы
Баға
Өндірістік құрал-жабдықтардың құны
Сұраным
(тұтынушылар)
инфляциясы
Шығындар
(өндірушілер)
инфляциясы
Қоғамдық өндірістің үйлесімсіздігі
Айналысқа ақшаның артық шығаруы
Мемлекеттік бюджеттің тапшылығы
Үкіметке сенімсіздік
Экономиканы монополиялау
Төленбеген
Төлем дағдырысы
Ақшаның құнсыздануы
Алтынның нарықтық бағасы
артуы
Ұлттық валюта бағамының
төмендеуі
Баяу
Өшірмелі
Әсіре
Баланстандырылған
Болжалды
Болжанбаған
Импортталынған
Экспортталынған
Сатылы
Бүкемелі
Тұқыртылған
И
Көріну нысандары
Түрлері
Себептері
Типтері
Салдарлары
Салдарлары
Салдарлары
Бағалардың өсуі
Қаржы ресурстарының
құнсыздануы
Өндіріс шығындарының
өсуі
Кредит үшін пайыздық
мөлшерлемелердің көбеюі
Салықтық түсімдердің
жетімсіздігі
ИНФЛЯЦИЯ