Кіріспе .............................3
І тарау Африкаға жалпы сипаттама..................4
1.1 Тектоникалық құрылысы және рельеф типтері.................6
1.2 Климаты, ішкі сулары......................8
1.3 Топырағы............................. 17
ІІ тарау Жануарлары мен өсімдік жамылғысы...........18
Өсімдік жамылғысы.....................
Жануарлар дүниесі.......................
Пайдаланған әдебиеттер....................... 31
Кіріспе
Африка- Жердің, Евразиядан кейінгі көлемі жағынан екінші үлкен материгі.
Африканы экватор сызығы ортасынан кесіп өтеді. Құрлықты солтүстігінде
« Африка » деген сөз- латынның « африа »
Африка мен Евразия шығыс жарты шардың біртұтас құрлық массивін
Материктің шеткі нүктелері солтүстікте - Эль-Абьяд мүйісі (37˚20' с.е.),
Африка жағалауында аралдар онша көп емес. Олардың ішіндегі ең
Африканың экватордан екі қапталындағы негізінен- тропиктік экваторлық кеңістік
І тарау. Африкаға жалпы сипаттама
Біздің эрамыздан көптеген ғасырлар бұрын материктің жағалауы мен ішкі
XV ғасырда португалдықтар Индияға апаратын жол іздеу барысында Африканың
ХІХ ғасырдың екінші жартысында Ніл мен Конго суайрығы облысын
ХІХ ғасырдың бірінші жартысында түгел континенттің тұтастай және оның
Африканы зерттеудегі ірі бетбұрыс 1960 жылы басталды, өйткені ол
Біздің елімізде Африка жөнінде ғылыми және ғылыми-көпшілік әдебиеттер мен
Орографиясы жағынан әр түрлі және тым бөлшектенген Евразияға қарағанда
Африканың экватордың екі қапталындағы нсгізінен тропиктік-экваторлық кеңістік алабындағы орны
Материктің конфигурация ерекшелігі- оның Солтүстік бөлігінде кеңейтілген (Батыстан
Африкаға жақын Магаскар аралы және көптеген топаралдар яғни, Канар,
Ғалымдардың жорамалдары бойынша «Африка» сөзі материктің солтүстігін мекендеген африги
ХVІІ ғ аяғында және ХІХғ басында Еуропалық елдердің Африканы
Материктің жер бетінің құрылысы біркеллкі. Биіктігі 200-1000м-ге дейінгі жазықтар
1.1 Тектоникалық құрылысы және рельеф типтері
Африканың даму ерекшеліктері оның жер беті құрылысының сипатты
Платформаның қазіргі негізгі құрылымдық элементтері палеозойдың басынан қалған. Солтүстік,
Платформаның Камерун-Қызыл теңіздің солтүстік шеті сызығынан оңтүстік- шығысқа қарай
Платформа солтүстігі мен оңтүстігінде қатпарлық аймақтармен белдеуленген. Оңтүстікте
Африка шегіндегі негізгі жазықтық- платформалық морфоқұрылымдардың типтері мыналар:Археозой протерозой
Горизонталь немесе еңкіш және сатылы қабатты жазықтар
Беті неогеннің және антропогеннің теңіздік немесе континенттік шөгінділерінен тұратын
Таулы рельеф Африка платформасының жанданған учаскелеріне де, материктің солтүстік
Платформа шегінде жарылулар мен вулканизммен қоса қабат жүрген мезокайнозойлық
Фундамент шығып жатқан облыстарда пайда болған тұғырлық жақпарлы үйінді
Шөгінді жыныстар мен вулкандық жамылғылар тараған облыстарда пайда
Жарық жүйелеріне шоғырланған вулкандық таулар мен вулкандық үстірттер:
Жас иіндер мен рифтік зоналардың түптеріндегі аккумуляциялық жазықтар.
Қап таулары қазіргі рельефте айқын көрінетін қатпарлы құрылымы бұрыннан
Атластық облыс құрамына герцин құрылымдары кіреді. Бұл құрылымдарды мезо-кайнозой
1.2 Климаты, ішкі сулары
Африка - жер шарының солтүстік және оңтүстік жарты шарларына
Дегенмен Африканың солтүстік бөлігінің оңтүстік бөлігінен (экватордан оңтүстікке қарай
Материктің негізгі бөлігі тропиктер арасында жатыр және бүкіл жыл
Матернктің горизонталды бөлшектерінің шамалы болуы және шеткі аймақтарының ішкі
Материктің экватор бойы бөлігінде ауа массасының бip жарты шардан
Бұл кезде оңтүстік жарты шарда ауқымды тоқырау орын тебеді
Солтүстік пассат 25˚ солтүстік ендіктен экваторға қарай қызған ауаның
Оңтүстік-Үнді максимумы январьда онтүстікке қарай көп ығыстырылады. Ол Африканың
Африканың батыс жағалауы Оңтүстік-Атлант антициклонының шығыс шеткері жағының ықпалында
Июльде солтүстік жарты шар қатты кызады. Сондықтан бүкіл баралық
Эфиопия, Сомали және Африканың бүкіл шығысы экватордан солтүстікке қарай
Африканың жоғары қысым белдеуімен және әлсіреген пассат әрекеті қамтылған
Бүкіл Африкаға сондай-ақ континенттік климаттың көрініс беруі, температураның тәуліктік
Осы көрсетілген заңдылықтардың арқасында Африка өзінің климатының алуан түрлілігімен
Ылғалды кезеңнін ұзақтығы, жауын-шашынның жылдық жиынтығы және белдеу шегіндегі
Барынша жаңа классификацияларда субэкваторлық климаттық белдеулер ажыратылмайды, ал субэкваторлық
Оңтүстік жарты шардағы қуаң тропиктік климат Калахари қазан шұңқырына
Құрлық ішкі суларының жылдық ағынының мөлшері (5400 км3) бойынша
Жылдық ағынның жалпы жөнінен 5400 км
Материк терреториясында жер беті сулары өте ала-құла таралған, сонымен
Су шығынының жаздық және қыстыө максимум облыстарының арасында жалпы
Африканың қазіргі қуаңшылық облыстарына құрғақ арналардың қалыптасқан жүйелерінің
Ніл- Солтүстік Африканың өз суын Жерорта теңізіне дейін жеткізетін
Конго ағыныныңа уқымдылығы бассейннің экватор маңайына орналасуымен және өзеннің
Өзен режимінің ерекшеліктері оның жоғарғы және төменгі ағыстары жауын-
Замбези- Оңтүстік Африканың ең ірі өзені және материктің
Африка ішкі сулары ( 3 сурет )
1.3 Топырағы
Экватордан солтүстікке және оңтүстікке қарай ылғалды тропиктік ормандар саваннамен
Алғашқы жаңбыр ормандары Конго қазан шұңқырының тек орталық бөлігінде
Жаңбырлы кезең 8 – 9 айға созылатын астық тұқымдас
Жылдық жауын шашын жиынтығы 1500-2000 мм экваториалды климат белдеуінде
Африканың тропиктік ылғалды ормандары өзінің түр құрамының байлығы мен
ІІ тарау Өсімдік жамылғысы мен жануарлар дүниесі
Африкада гүлді өсімдіктердің 40000-нан астам түрі бар, оның 9000-ға
Астық тұқымдас саванналар мен селдір ормандардың астында топырақтардың ерекше
Ылғалды маусым кезеңінің 5 – 6 айға дейін қысқаруына
Ылғалдылық кезеңінің ұзақтығы 3-5 айға созылатын аудандарда нағыз саванналар
Maтepиктің шығысында шөлге айналған саванналар Сомали түбегін түгелдей алып,
Саваннаның және тропиктік селдір ормандардың барлық типтері мaтepиктің бетінің
Климат және топырақ жағдайлары жөнінен саванналар тропиктік егіншілікке қолайлы.
Саванналар шөлейттерге өтеді, олар солтүстік жарты шарда айқын көрінетін,
Шөлейттердің өсімдігі түр құрамы жөнінен солтүстік және оңтүстік жарты
Оңтүстік Африканың шөлейттеріне суккулентті өсімдіктер тән. Олар: алоэ туысының
Шөлейттер шөлдерге ауысады, олар әсіресс мaтepиктің солтүстігінде үлкен алқаптарды
Африканың оңтүстік – батыстағы шөлдеріне көптеген эндемика өсімдіктері тән,
Материктің, солтүстік – батыс және оңтүстік – батысындағы жағалауларда
Африканың солтүстік – батыс шет аймағының флорасының құрамында Оңтүстік
маквиске жақын бұта қaулары семьялық тұрғысынан протейн, вepeск т.
Кап флорасы дүние жүзіне әдемі гүлдейтін көптеген әр түрлі
Мадагаскар аралы флорасы жөнінен Африкаға қарағанда біршама ерекшеленеді, өйткені
Жылдық жауын – шашын жиынтығы 1500-2000 мм экваториалды климaт
Африка көгалды алқаптары халықтарының басты тіршілік көзі- құрма пальмасы.
Құрма пальмасы кәдімгі ағаштарша, бұтақта өскен жас шыбықтарды отырғызу
Пальма жапырағынан созылмалы, серпінді себет пен төсеніш тоқиды, ал
Кептірілген құрмалар бірнеше жыл бойы сақталады. Олар африкалықтардың тамағының
Нан ағашының жемісі крахмалға бай, оны пісірген немесе қуырған
Жаңбырлы кезең 8 – 9 айға созылатын астық тұқымдас
Финик пальмасы ( 1сурет)
Африкада жануарлар өте көп және алуан түрлі. Құрлық сүтқоректі
Материктің солтүстік бөлігі Сахарамен бірге Голарктика зоогеографиялық облысының Жерорта
Өзен жағасындағы қаулар мен өзендерде крокодил, тасбақа, улы
Жepгiліктi халыққа көкқасқa шегіртке көп зиян келтіреді, олардың жиі-жиі
Эфиоп облысының фаунасы материк алабында барынша біркелкілігімен ерекшеленеді, тек
Африка саванналары мен шөлейттерінің көркі және құрып бітуге aйнaлғaн
Африканың әр түрлі бөліктеріндегі өзендep мен көлдердің жағаларын мекендейтін
Шөп қоректі жануарлар көптеген жыртқыштарға жем болып табылады. Африканың
Tаулы және жазық өңірлерде павиан тобына жататын маймылдар көп.
Кемірушілердің, тышқандар мен тиындардың бірнеше түрін атауға болады.
Cаванналарда құстар көп: Африка түйеқұсы, цесарка, турач, мaрaбy,
Мұнда бауырымен жорғалаушылар солтүстік шөлдеріндегіден аз емес; олаp көбінесе
Насекомдардың фаунасы бай және сан алуан. Олардың ішінде әсіресе
Ылғалды тропиктік ормандардың Африканың ашық кеңістіктеріндегідей бай болмағанымен өзінше
Оңтүстік Африканың шөл және шөлейт кеңістіктері оның ішінде Солтүстік
Мадагаскар фаунасында эндемик формалары көп, Африкада жыландар сияқты жануарлар
Осы замандағы құстардын, ең ірісі африка түйеқұсы (Strutһіо сатеlиs)
Бұлар әдетте моногамдар. Еркек особьтары шағылысу кезінде, өзінше әрленеді.
Буйвол- африкан жануарларының ішіндегі анағұрлым қауіптілерінің бірі. Олар Орталық
Окаптар- Конго өзенінің маңайындағы Африканың тропикалық
Орталық Африкада аса зор адам бойындай бойы бар құсты
Түйенің фантастикалық шыдамдылығы туралы аңыздар шындыққа үйлеспейді.
Семіз түйенің қоп-қоңыр өркеші жиналған майдан тіп-тік болып
Африканың хайуанаттар дүниесімен Мадагаскардың ұқсастығы аз. Африка- пілдер,
Арыстан — мысық тұқымдасына жататын ең ірі жартқыш
Қарапайым арыстан ( 2сурет)
Африка жануарлар
Пайдаланған әдебиеттер
Қ Ахметов, Т. Увалиев, Г. Түсіпбекова « Қазіргі дүние
Дүйсенбаев С.М Қожабекова З, ЭтильбаеваХ «Материктер мен мұхиттардың физикалық
Бейсенбаева А.С Корпеков Х.Д «Қазақстанның физикалық географиясы»- 2004ж
Б Агубаева, Г.Сүлейменова « Қазақстанның физ географиясы» - 2004ж
Гембель А.В «Общая география Мирового океана.» М.Высшая школа –
Богданов Ю.А «Происхождение и развитие океана М.Межна» – 1978г
Леонтьев Н.А «Физическая география Мирового окенана М.МГУ» 1982г
Гвоздецкий Н.А Михайлов Н.И «Физическая география СССР Азиатская часть
Мильков Ф.Н Гвоздецкий Н.А «Физическая география СССР Общий обзор.Европейская
Альтаев А.М «Физическая география СССР М Высшая школа»- 1973г.
Гришанков Г.Е «Введение в физическую географию. Предмет и метод
Давыдов М.Н «Физическая география СССР в 2 томах
Вышемирский В.С «Ограничение вешества в Мировом океане Новосибирск
Грумм Гржимайло Г.Е «Описание путешествие в Западный Китай М.
Рыбчиков А.М «Физическая география материков и океанов М.Высшая школа»
Лымарев В.И «Основные проблемы физической географии океана М.Минск» 1978г
Замурович Д. «Казахстан фотоальбом Бюро « Ел
Романова В.П «Природные ресурсы мира М.МГТУ» -1999г
Хмель Н.Д «Теоретические основы профессинальной подготовки учителей» -1998г
Джаналиева Г.М «Методическая разработка к курсу « Физической географии
Городецкий О.А «Метеорология Методы и технические средства наблюдений »-
Власова Т.В «Физическая география частей света. М.Просвещение »- 1986г
Галай Й,П «Физическая география материков и океанов Минск
2