Жоспар
Кіріспе ..................................................................................................................................5
I Тарау. Жабдықтаушылармен және мердігерлермен
айырысудың экономикалық мәні және қазіргі
оларды есепке алуды жетілдіру мәселелері...................................8
1.1. Жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп айырысудың мәні
1.2. Ғалымдар мен практиктердің еңбектеріндегі жабдықтаушылармен және мердігерлермен
ІІ тарау. «Оралоблгаз» АҚ-да есеп-қаржы
2.1. Кәсіпорынның ұйымдастырушылық-экономикалық сипаттамасы..........18
2.2. Кәсіпорындағы бухгалтерлік, салық есептерінің және ішкі бақылаудың
ІІІ тарау. «Оралоблгаз» АҚ жабдықтаушылармен және
есеп айырысудың есебі.....................................................................29
3.1. Жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп айырысуды есепке алу..........................................................................................................................29
3.2. Жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп айырысуды құжаттық ресімдеудің
3.3. Жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп айырысуды
автоматтандыру және жетілдіру........................................................................ 38
Қорытынды және ұсыныстар..............................................................................54
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі.......................................................................56
КІРІСПЕ
Қазақстандық бухгалтерлік есептің ХҚЕС көшуіне байланысты қазіргі шаруашылық
Жоғарыда айтылғандардың барлығы «Оралоблгаз» АҚ -да мысал негізінде
Курстық жұмыстың мақсаты – жабдықтаушылармен және мердігерлермен
Бұл жұмыста көзделген келесі мақсаттарды шешу қажет:
- жабдықтаушылар мен мердігерлермен есеп
мәнін ашу;
- есептесу құжаттардың
- жабдықтаушылар мен мердігерлермен есеп айырысудың
синтетикалық есептің ерекшеліктерін көрсету;
- жабдықтаушылар мен мердігерлермен автоматтандырылған
айырысудың ерекшелігін көрсету;
- дебиторлық және кредиторлық берешек
экономикалық талдаудың мағынасы мен мақсатын шешу;
- дебиторлық және кредиторлық берешектің құрылымы мен
құрамын талдау;
- дебиторлық және кредиторлық берешектің айналымдылығын
талдау жасау, сонымен қатар уақыт айналымының факторлық
талдауын өткізу;
- дебиторлық және кредиторлық берешектің есеп айырысуна
жасап салыстыру.
«Оралоблгаз» АҚ -да қызметі бақылау және салыстыру тәсілдері
абсолюттік, салыстырмалы, орташа әдісі
ауыстырмалы әдіс
баланстық әдіс т.б.
Кәсіпорынның есебін зерттеуде осы «Оралоблгаз» АҚ -да
I Тарау. Жабдықтаушылармен және мердігерлермен
айырысудың экономикалық мәні және қазіргі
оларды есепке алуды жетілдіру мәселелері.
1.1. Жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп айырысудың мәні
Кәсіпорындар және жеке тұлғалар есеп айырысуды қолма-қол және
1) төлем тапсырмаларымен есеп айырысу;
2) аккредиттік есеп айырысу түрі;
3) төлем талап тапсырмалары арқылы есеп айырысу;
4) чектермен есеп айырысу;
5) вексельарқылы есеп айырысу;
Ақшасыз есеп айырысу түрін тандар кезінде кәсіпорын, жабдықтаушылармен
Ақшасыз есептесудің көп таралған түрі-төлем тапсырмасы. Төлем
Төлем тапсырмасымен тауарлы және тауарсыз операциялар арқылы
Аккредитивтік түрі екі жағдайда қолданылады: келісім-шартпен анықталған жағдайда;
Есептесудің аккредиттік түрінің ерекшелігі төлем құжаттарынын ақы төлеуі
Аккредитив-бұл сатып алушы банктің бөлімшесінің, жабдықтаушы банк бөлімшесіне
Төлем талап - тапсырмалармен есеп айырысу. Есепетесудің
Чектермен есеп айырысу. Шот иесіні қызмет көрсететін банкте
Мердігерлермен және тапсырыс берушілер арасында тұрақты, шаруашылық қарым-қатынас
Бұл түрдің маңызы, тапсырыс беруші болашақ құрылыс өнімін
Вексель – біржақты сөзсіз орындалатын ақша міндеттемесін қамтитын
Аударма және жай вексель болады.
Жай вексель (соло-вексель)- талап етуі бойынша немесе белгіленген
Аударма вексель (тратта)- вексель берушінің (трассанттың)
Ақшасыз есептесудің қолдануы қолма-қол ақшаның қажеттілігін қысқартады, ақша
1.2. Ғалымдардың еңбегіндегі жабдықтаушылармен және
«Қазақстан аудит орталығы» тәуелсіз аудиторлық компаниясының директоры В.В.Радостовецтың
Цессия келісім-шартына отырғанда заң шығарумен анықталған шек қоюларды
Тәуелсіз аудитор З.П.Дружининнің ойы бойынша, жабдықтаушылармен есептесуде өте
Жеке заңгерлік агенттігінің директоры Р.А.Маметовтың ойынша, тәжірибеде таластардың
Мысалға, шот – фактура дайындап ҚҚС төлеу
ҚҚС есептеу кезінде жабдықтаушының мөрі көрсетілуі қажет (ҚР
Сонымен, ҚР «Салық және басқа да бюджетке төленетін
1) Егер, Заң шот – фактураны мөрмен
2) Шот-фактура берілгенде жабдықтаушының бастығының қолы қажет, деген
Біз білгенімізше, жабдықтаушылармен және мердігерлер, сатып алушылар мен
Сондықтан, есеп айырысу операцияларын есептеуінің үлкен маңызы
Тенге курсының азат жүзу бағытына ауысқанда, біздің республикамыздағы
«Хегай и К» ЖШС директоры И.М.Хегай өз мақаласында
Жоғарыда айтылғандарға қортынды шығарғанда, И.М. Хегай кәсіпорындарға бухгалтерлік
Экономика ғылымдарының кандидаты Ф.С.Сейдахметова өзінің «Жабдықтаушылармен және
Қаржы академиясының доценті Е.Л.Шуремовөзінің «Қорларды бағалау тәсілдері» атты
Ал, профессор Кеулимжанов өзінің «ҚР – дағы бухгалтерлік
Егер сатып алу құны нақты материалдық өзіндік құнына
«Диасс Аудит» ЖШС-нің бас маманы Одинцов А.М.
II Тарау. «Оралоблгаз» акционерлік қоғамының ұйымдық – экономикалық
2. 1 Кәсіпорының ұйымдық – экономикалық сипаттамасы.
Қазақ Совет ССР – нің 26.05.1960 жылы №942
16 қаңтарда 1999 жылы «Оралоблгаз» АҚ
Жұмыс істеуінің құралы ретінде мыналар табылады:
Қауіпсіздікті қамтамасыз ету және газ өндіру, газды тасымалдау,
Кәсіпорын заңды тұлға болып саналады және өзінің қызметін
«Оралоблгаз» акционерлік қоғамының қызметтінің негізгі мақсаты Қазақстан Республикасы
Негізгі қызмет түрлері болып:
- Ауыл тұрғындарына, мекемелерге, табиғи газ өткізу үшін
- Газбен камтамасыз ету мақсатында құбырларды, жылу беретін
- Қазақстан Республикасының заңдарына қатысуы келмейтін басқа да
Кәсіпорынның негізгі іс-әрекет көрсеткіштерін төмендегі бірінші кестеден көруге
Кесте 1
«Оралоблгаз» акционерлік қоғамының көлемі (мың теңге)
№
Көрсеткіштер
2004 2005 2006
1 Жарғылық қор 6 480 6 480 97
2 Негізгі қорлар құны 392380 529046 570750 145,5
3 Жұмысшылар саны 363 510 627 122,9
4 Таза табыс -1565 97051 1122271 7174
Жоғарыда келтірілген кестеден қорытында шығаратын болсақ, онда мынадай
Жұмысшылар саны жыл сайын өсіп отыр. Оның себебі
«Оралоблгаз» акционерлік қоғамы 2004-2006 жылдары өзінің шаруашылық қызметін
Ендігі жерде тұрған мәселе, ол кәсіпорының қызмет көлемін
«Оралоблгаз» акционерлік қоғамының негізгі қызметі газ құбырларын өткізу,
Кесте 2
Кәсіпорынның негізгі құралдар көлемі мен құрылымы (мың теңге)
Негізгі құралдардың түрлері
2004 2005 2006 Өсу қарқыны
Мың тг. Құрылымы
(%) Мың тг. Құрылымы
(%) Мың тг. Құрылымы
(%)
Ғимарат-тар мен құрылыс 213281 54,4 287481 54,3 296150
Машина-лар мен құрылымдар 152939 39 213800 40,4 243702
Басқалай негізгі құралдар 26160 6,6 27765 5,2 30898
Барлығы 392380 100 529046 100 570750 100 145,5
Бұл кестеден көріп отырғанымыздай, «Оралоблгаз» АҚ –ның негізгі
Мысалы ғимараттар мен құрылыс жайлар 2006 жылы 2004
«Оралоблгаз» акционерлік қоғамының мамандану деңгейін білу үшін, оның
Төмендегі 3 кестеден қорытынды шығарсақ, онда мынадай тұжырымға
Кесте 3
«Оралоблгаз» АҚ-ның тауарлы өнім көлемі мен құрылымы (мың
Негізгі құралдардың түрлері
2004 2005 2006 Өсу қарқыны
(%)
Мың тг. Құрылымы
(%) Мың тг. Құрылы-мы
(%) Мың тг. Құрылы-мы
(%)
Тауарлы өнім соның ішінде
1070574
100
2122582
100
1172645
100
109,5
Ағымдағы жөндеу жұмыстары
266734
24,9
510646
24,1
291172,25
24,8
109,2
Газбен қамтамасыз ету
713716
66,7
1061291
50
586322,5
50
82,2
Күрделі жөндеу жұмыстары
90124
28,4
550645
25,9
295150,25
25,2
327,5
Тауарлы өнім құрамы мен құрылымын зерттей отырып, кәсіпорынның
Енді кәсіпорынның шаруашылық іс - әрекетіне, оның қаржылық
Кесте 4
«Оралоблгаз» АҚ- ның қаржылық іс- әрекет нәтижесі (мың
№
Көрсеткіштер
(%)
2004
2005
2006
1 Көрсетілген қызмет, өнім өндіруден кіріс, мың тг.
1070574
2122582
1172645
109,5
2 Сатылған өнімнің өзіндік құны, мың тг
1031459
2064546
1016035
98,5
3 Жалпы табыс (зиян)
39115
58036
156610
400,4
4 Кезең шығындары, барлығы, мың тг
42668
6313
44489
104,3
Соның ішінде
- жалпы және әкімшілк шығындар
39017
48958
42908
110
- сату шығындары 1300 12355 1581 121,6
- проценттер бойынша шығындар
3641
-
-
-
5 Негізгі қызметтен кіріс немесе зиян
-3553
-3277
112121
3155,7
6 Негізгі емес қызметтен кіріс немесе зиян
7632
107721
6150
80,6
7 Салық салуға дейінгі негізгі қызметтен табыс
4079
104444
118271
2899,5
8 Корпоративтік табыс салығы
5644
7393
6000
106,3
9 Таза табыс (шығын)
-1565
97051
112271
7174
Кәсіпорынның қаржылық іс-әрекет нәтижесін кестеден көріп отырғанымыздай, соңғы
Ендігі жерде тұрған мәселе шығындардың деңгейін неғұлым төменгі
2. 2 «Оралоблгаз» АҚ – ның есеп- қаржы
«Оралоблгаз» АҚ - ның өзінің есеп жұмысын Қазақстан
Кәсіпорынның бухгалтерлік есебінің негізгі міндеттері болып;
Субъектіні, тағы да басқа қызығушы тұлғаларды кәсіпорынның шаруашылық
Субъектілердің шаруашылық қызметтерін Қазақстан Республикасының заңдылықтарына сай жүргізілуін
Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп есептеу, үздіксіздік, түсініктілік, қажеттілік, маңыздылық,
Бухгалтелік қызметті ұйымдастыру өткізілетін шаруашылық операцияларға ішкі және
Бұл үшін бухгалтерлік есепті ұйымдастыру және жүргізу мақсатында
Бас бухгалтер орынбасарының міндеттеріне: бухгалтерлік операцияларды нормативтік құжаттар
Материалдық стол бухгалтері келесідей қызметтерді атқарады: орталық қойма
Есеп айырысу столының бухгалтері – қоймашының дайын өнім
Кассир кассаға нақты ақшаны қабылдау, беру, есеп айырысу
Кәсіпорынның қаржы жұмысынның негізгі бөлімдері мыналар:
1.Қаржылық жоспарлау. Бұл жерде қаржылық жоспардың баланстық жоспары,
2.Жабдықтаушылармен есеп айырысу. Бүл жерде жабдықтаушылармен келісім шарт
3. Қаржы органдармен есептесу. Бұл жерде бюджетпен есеп
4.Айналым қаражаттары. Бұл жерде айналым қаражатын пайдалану тиімділігі
5.Несиелендіру. Мұнда несиені алу және қайтаруға байланысты есептеулер
6.Кассалық операциялар. Кәсіпорындағы қаржы жұмысының дұрыс ұйымдастырылуына оның
Кәсіпорынның таңдаған бухгалтерлік есептегі шаруашылық іс- әрекеттінің ағымдағы
Есеп саясатын қалыптастыру – бухгалтерлік есепті жүргізудің белгілі
Бухгалтерлік есеп жүйесінің жалпы ұстамдарын кәсіпорынның есеп саясатында
Кәсіпорынның мүліктік жағдайы;
Кәсіпорын қызметінің үздіксіздігі;
Есеп саясатын жүргізген кезде шараушылық операциясын көрсетудің қабылданған
Есеп саясатының басты тапсырмасы – шаруашылық қызметті жоғары
«Оралоблгаз» АҚ-ның қаржылық қызметінің алдыңда тұрған басты тапсырмалары
Кірісті өсіру мен рентабельділікті көтерудің жолдарын іздестіру;
Кәсіпорын қызметін қажетті қаржы ресурстары мен қамтамасыз ету;
Қаржы органдары мен кредиторлардың алдындағы міндеттемелерді толық және
Қаржылындару, несиелендіру мақсатында алынған қаражаттарды мақсатты пайдалану;
Айналым қаражатын тиімді пайдалануды қамтамасыз ету;
Қаржылық және кассалық операцияларды құжаттандырудың белгіленген тәртібін
ІІІ тарау. «Оралюблгаз» АҚ-да жабдықтаушылармен және мердігерлермен
3.1. Жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп айырысуы.
Жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп айырысу үшін 671 «Жабдықтаушылармен
671 «Жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп айырысу» шотында мыналар
- сатып алынған тауар-материалдық қорлардың, айналымнан тыс активтердің
- қабылданған жұмыстардың және тұтынылған қызметтердің құны –
- сатып алынған тауарлар (жұмыстар, қызметтер) бойынша қосымша
- қоймаға қабылдау кезінде түскен акцепттелген (төленген) тауар-материалдық
671 «Жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп айырысу» шотының дебетінде
Жабдықтаушылармен есеп айырысуды есепке алу арнайы нысандағы журналда
Түсетін жүктерді есепке алу журналында тіркелген нөмірлерін көрсете
отырып, акцепттелген шоттарды бухгалтерияға тапсырады. Мұнда жеткізушілермен және
Бірінші сатыда журналға жазбалар акцепттелген шот-фактуралардың және басқа
Екінші сатыда журналға жазба бухгалтерияға қоймадан түскен кіріс
Кіріс құжаттары мұқият тексерілуі және төлем-тапсырмасындағы (шот-фактурадағы) материалдық
Үшінші сатыда журналда шот-фактура төлемдері көрінеді. Төлем туралы
Айдың аяғында журналда қорытынды есептеледі және төленбеген шоттар
Енді жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп айырысуды есепке алу
Жабдықтаушылардан алынған тауар-материалдық құндылықтар үшін шот-фактуралары акцепттелді: 20
Солар бойынша құндылықтар қоймаға алынған және кіріске енгізілген
Жабдықтаушылардың атқарылған жұмыстар және көрсетілген қызметтер үшін шот-фактуралары
Жабдықтаушылардың және мердігерлердің сатып алушы акцепттеген шот-фактураларының өзара
Жабдықтаушылармен есеп айырысуы журналында 671 шот бойынша айдың
Талдау деректерінде вексельдер бойынша берешек көрсетіледі: төлем мерзімі
3.2. Жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп айырысуды
Жабдықтаушылардан материалдық құндылықтарлың түсуі, мердігерлердің жұмыстар мен қызметтерді
Қазақстан аумағындағы ішкі қазақстандық жабдықтаушылар бойынша сатып алушылар
Қазақстандық жабдықтаушылардың ел ішіндегі келісім шарттары елімізде қабылданған
Экспорттық-импорттық жеткізу шартары Халықаралық сауда палатасы белгілеген «Иннотермо»
Екінші жолы бойынша (жеткізушінің сатып алушыдан қашықтығы және/немесе
Кәсіпорынға шикізаттың, материалдардың, құрал-жабдықтардың екінші нұсқа бойынша түсуін
Жүкті жіберушіден түскен сенімхат және түбіртектің ұсынылуы бойынша
Экспедитор жүкті қабылдаған уақытта ыдыста немесе қорапта сыну,
Шикізат пен материалдардың жетіспеуі, сыну, ыдыстың бүлінуі анықталған
Келісім бойынша (төлем әдісін келіскеннен кейін) экспедитор жүкті
Автокөлікпен жеткізген жағдайда автошаруашылық жүргізушісі жеткізушінің өкілі болып
Жабдықтаушылар мен сатып алушылар шарт талаптарын орындамағаны немесе
Төлемге және жеткізуге тәуелсіз түрде материалдық құндылықтарды кіріске
Экспедитор қоймаға жеткізілген материалдық құндылықтар бойынша қоймашының оларды
3.3. Жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп айырысуды автоматтандыру және
Шаруашылық қызмет процесінде ұйымдар мен кәсіпорындар жабдықтаушылармен және
Жабдықтаушылармен және тапсырыс берушілермен есеп айырысу міндеттерінің кешені
Жабдықтаушылармен есеп айырысуды автоматтандыру талдаушылық, дәлдік деңгейлерінің көтерілуіне,
Ақшалай қаражатты төлеу немесе алу төлем (банк) құжаттарымен
Ақпаратты ЭЕМ енгізу жабдықтаушылармен есеп айырысу кешенінің кассалық
Материалдық құндылықтарды, тауарларды алу немесе тиеу тауарға ілеспе
Банктің кассалық және тауарлық есептерінің көшірмелерінің деректерін енгізуден
Бухгалтерлік анықтамалар ақпараты ЭЕМ енгізілгенде бұрынғы деректермен тең
Есепке алудың желілік-позициялық тәсілінде есеп айырысудың толықтығы мен
Тауарлық есептерді немесе басқа да құжаттарды өңдеу кезінде
Талдау есептерінің тізілімін алмастыратын негізгі машинограммалар жабдықтаушылармен және
Машинограмманың әрбір жолы өңдеуге енгізілген тауарлық есептердің, банк
Сипатталған түрдегі машинограмма «Жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп айырысу»
Талдау есебі машинограммаларының екінші тобы «Жоспарлы төлемдер бойынша
Бұл машинограммаларда деректемелер болмайды. Ведомостағы жолдар әрбір жасалған
Қорытынды және ұсыныстар
Кредиторлық берешек дегеніміз – осы ұйымның кредиторлар деп
Жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп айырысу үшін 671 «Жабдықтаушылармен
«Жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп айырысуы мен аудит және
«Оралоблгаз» акционерлік қоғамының жарғылық қоры құрылған кезден бастап
Жұмысшылар саны жыл сайын өсіп отыр. Оның себебі
«Оралоблгаз» акционерлік қоғамы 2004-2006 жылдары өзінің шаруашылық қызметін
Ендігі жерде тұрған мәселе, ол кәсіпорының қызмет көлемін
Ғалымдар мен практиктердің және тәуелсіз аудиторлардың жабдықтаушылармен және
Кәсіпорынның қаржылық жағдайына кредиторлық берешектің болуы емес, оның
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Қазақстан Республикасының «Бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік туралы»
Бухгалтерлік есеп стандарттары. – А.: Юрист; 2003ж.;
Аудит бойынша қазақстандық стандарттар: ҚР аудиторлары палатасы. –
ҚР бухгалтерлік есеп және аудитті дамыту мен жетілдірудің
«БҚАП» ЖШС жарғысы;
Абленов Д.О. «Основы аудита». Учебное пособие. А., 2003ж.;
Дружинина З.Л. – Разбор ситуаций/Бюллетень бухгалтера. №10, 2000ж.;
Джумагазина А.К. – Принципы организации внутреннего аудита/Бухгалтерский учет
Дюсембаев К.Ш. – Аудит и анализ финансовой отчетности.
Жиленкова Л.А. – Факторинг – финансирование под уступку
Кеулимжанов Б.К. – «Некоторые вопросы дальнейшего совершенствования бухгалтерского
Кондраков Н.П. – Бухгалтерский учет: пособие для ВУЗов:
Козлова Е.П., Бабченко Т.Н. – Бухгалтерский учет на
Крупченко Е.А. – Аудит: учебное пособие для учащихся
Макальская М.А., Пирожкова Н.А. – Основы аудита: Изд.
Маметова Р.А. – Соотношение Закона РК и Правил,
Радостовец В.В. – Договор уступки требования: правовая основа/
Радостовец В.К., Радостовец В.В., Шмидт О.Н. – Бухгалтерский
Радостовец В.В., Шмидт О.Н. – Теория и отраслевые
Одинцов А.М. – «Аудит расчетных операций»/ Бюллетень бухгалтера.
Сейдахметова Ф.С. – Оценка и учет товарных потерь/
Сейдахметова Ф.С. – Основные правила организации бухгалтерского учета.
Сарсенов А.С. «Особенности учета с поставщиками и подрядчиками»/
Сейдахметова Ф.С. «Современный бухгалтерский учет». А., 2000ж.;
Сейдахметова Ф.С. – «Ошибки при операциях с расчетами
Торайгыров Б.С. «Аккредитивная форма расчетов как основная форма
Токтамысов Ш.С. «Особенности расчетов с покупателями и заказчиками».
Хегай И.М. – «Учет расчетов с поставщиками и
Шуремов Е.Л. – «Методы оценок запасов»/ Бюллетень бухгалтера.
7