Азаптаудың объективтік белгілерінің қылмыстық құқықтық сипаттамасы

МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ.......................4
1 АДАМНЫҢ ЖЕКЕ БАСЫНА ҚАРСЫ ҚЫЛМЫСТЫҢ (АЗАПТАУДЫҢ) ЖАЛПЫ СИПАТТАМАСЫ
Адамның жеке басына қарсы қылмыстар (азаптау) туралы заңдардың даму.......................7
1.2 Адамға қарсы зорлықты қылмыс ретінде азаптау ұғымына
оның белгілеріне қазіргі көзқарас................12
2 АЗАПТАУДЫҢ ҚЫЛМЫСТЫҚ-ҚҰҚЫҚТЫҚ СИПАТТАМАСЫ
2.1 Азаптаудың объективтік белгілерінің қылмыстық құқықтық сипаттамасы...........................22
2.2 Азаптаудың субъективтік белгілерінің қылмыстық-құқықтық сипаттамасы ..........................29
2.3 Азаптаудың сараланған түрлеріне сипаттама..............44
3 АЗАПТАУДЫҢ АЛДЫН АЛУ ЖӘНЕ ОДАН САҚТАНДЫРУ
3.1 Азаптауға ұшырататын жағдайлар мен мән-жайлар...............56
3.2 Азаптаудың алдын алу...............71
ҚОРЫТЫНДЫ......................86
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ....................89
КІРІСПЕ
Зорлық көрсету қылмыстарын, атап айтканда, азаптауды зерттеуге және оның
Қылмыстық Кодекстің 1-тарауында (Жеке адамдарға қарсы қылмыстар) көзделген қылмыстар
Денсаулық - адамның басты байлығы, бірақ қазіргі кезде зорлықты
ҚК-нің 107-бабында көзделген қылмыстар күннен күнге көбеюде, олар барған
Мысалы, 107-бапта көзделген қылмыстың Қазақстан Республикасында:
2004 жылы - 37 фактісі; 2005 жылы - 42
ҚР Конституциясының 22-бабында адамның өз бостандығына, денсаулығын қорғауына құқығы
Қазақстан Республикасы Президентінің Жолдауын орындаудың атқарар орны үлкен. Себебі
Тақырыптың зерттелу деңгейі. Қазіргі қылмыстық құқықта азаптау үшін қылмыстық
Сонымен катар, Г.А. Аванесов, С.Н. Авелыдев, Ю.М. Антонян, С.Д.
Жұмысты жазу барысында С В. Бородин, Л.Д. Гаухман, А.З.
Отандық ғалымдардың арасынан Н.М. Абдиров, А.Н. Ағыбаев, Е.О. Алауханов,
Зерттеудің мақсаты мен міндеті. Зерттеудің мақсаты зорлықшыл қылмыстарды криминологиялық
- азаптағандық үшін жауапкершілік туындауының тарихи аспектісін зерделеу;
-бұл қылмыстық құрамның денсаулыққа қарсы қылмыстар жүйесіндегі орны мен
-сондай-ақ бұл нормалар мен оларды қолдану мәселелеріне
-заңдарды жетілдіру және оны практикада қолдану жөнінде
Осы қойылған мақсатқа
-қылмыстың дербес құрамы деп танылып азаптау үшін жауапкершіліктің революцияға
-ұғымдарды анықтау үшін азаптауға тән міндетті белгілер шеңберін анықтау;
-бұл қылмыс құрамының объективтік және субъективтік белгілеріне талдау жасау;
-азаптау қолданылатын қоғамдық қатынастардың шеңберін анықтау
- азаптаудың әрбір саралаушы белгілерінің орны мен рөлін анықтау.
Зерттеудің пәні. Зорлықшыл және оның Алматы қаласы мен Ақтөбе
Зерттеудің жаңалығы. Қылмыстық заңдарды жетілдіру жөнінде, сондай-ақ бұл қылмыстарды
Жұмыстың ғылыми жаңалығы, сонымен қатар, қорғауға ұсынылған тұжырымдарда көрсетілген.
Дипломдық жұмысымың әдістемелік негізі. Зерттеу ғылыми танымдық теория мен
- тарихи-құқықтық-зорлықшыл қылмыстарды зерделеудің және оның алдын алудың тарихи
- салыстырмалы құқықтану, оған зорлықшыл қылмыстардың қылмыстық-құқықтық тәсілдер арқылы
- статистикалық зорлықшыл қылмыстар туралы статистикалық мәліметтерді жинақтауды және
Зерттеудің нормативтік базасын отандық қылмыстық, қылмыстық-іс жүргізу, әкімшілік және
Зерттеу нәтижесінде алынған тұжырымдардың шындығы таңдап алынған әдістемелік, методологиялық
Дипломдық жұмыстың құрылымы. Зерттеу жұмысы алдына қойылған мақсаттар
1 АДАМНЫҢ ЖЕКЕ БАСЫНА ҚАРСЫ ҚЫЛМЫСТЫҢ (АЗАПТАУДЫҢ) ЖАЛПЫ СИПАТТАМАСЫ
АДАМНЫҢ ЖЕКЕ БАСЫНА ҚАРСЫ ҚЫЛМЫСТАР (АЗАПТАУ) ТУРАЛЫ ЗАҢДАРДЫҢ ДАМУЫ
Адамның денсаулығына зақым келтіретін қылмыстар адамзат тарихы мен бірге
Қазақстан Республикасының қылмыстық заңнамасы Ресей мемлекетінің даму тарихымен етене
«Азаптау» ұғымы пайда болғанға дейін адамға күш көрсеткені және
Қылмыстың бұл түрі ежелгі замандағы патшалар кезінен бастау алады,
Денсаулыққа зақым келтіретін қылмыс жайында Русьте ұлы князьдар Олег
Тарихшылар «Орыс заңы» деп атаған Олег шартында (911ж) негізінен
Ежелгі Русьтің қылмыстық құқық нормалары бар және бізге дейін
Денсаулықты қорғау Русьте жеке мүддеден біртіндеп мемлекеттің қылмыстық-құқықтық кұралдармен
Ал бұл «Русская Правдада» «азаптау» термині кездеспейді. Соған қарап
Новгород және Псков губернияларында сот грамоталары деп аталатын екі
XV ғасырда Русьте орталықтандырылған мемлекет құрыла бастағанда заңнаманың жаңа
Алексей Михайлович патшаның 1649 жылғы «Соборное Уложение» жинағы елеулі
«Уложениеде» қамшы, таяқ және басқа жанға бататын құралдар қолданғандық
Бұл заңға қайшы әрекеттерде, өздерінің жасалу тәсілдері мен сипаты
Патшалық Ресейдің экономикалық дамуы батыс елдеріне еліктеу, халық санының
Мысалы: Петр І-дің кезінде қылмыстық-құқықтық сипаттағы 392 жарлық шықты.
Екатерина ІІ-нің «Наказы» да ХVІII ғасырдағы қылмыстық құқықтың маңызды
XVIII ғасырдағы абсолюттік монархия кезінде қылмыстық-құқықтық ұғымдар, нормалар мен
1830 жылы Николай І-дің кезінде М.М.Сперанскийдің басшылығымен «Ресей империясы
1845 жылы 2224 баптан тұратын «Қылмыстық және атқарушылық жазалар
Мысалы, «Жеке адамның өміріне, денсаулығына, бостандығына және ар-ожданына қарсы
«Уложениеде» азаптау ұғымы қолданылды, оны қинау және қатыгездік арқылы
Зерттеуші бұл «Уложение» бойынша адам денсаулығы бұрынғы қылмыстық заңдарға
1903 жылғы «Уложениеде» адамның жеке басына қарсы қылмыстар екі
1919 жылғы 12 желтоқсанда Ресейдің Қылмыстық істер бойынша басшылыққа
Қылмыстық заңнаманың дамуындағы келесі белес - РКФСР қылмыстық Кодексінің
- ауыр;
- орташа ауыр;
- жеңіл.
Бұл ретте Кодекс жеңіл дене жарақатына қандай да бір
Бірақ, ауыр және орташа ауыр дене жарақаты
Біздің зерттеу үшін керектісі - «қасақана ұрып-соғу немесе жанға
1922 жылы «Жарақаттың ауырлығы туралы қорытынды жасау Ережесі» қабылданғаннан
Отандық зерттеушілердің пікірінше, денсаулыққа қарсы қылмыстарды 1922 жылғы Қылмыстық
1927 жылдан бастап Ресейде жаңа Кодекс (1926 жылғы) күшіне
Бұл Кодекс дене жарақаттарын ауыр (142-6) және жеңіл (143-6.)
Баптың диспозициясынан көріп отырғанымыздай, бұл жерде «ұру» және «соғу»
Адамға қарсы қылмыстарды
Адам денсаулығына қарсы қылмыстар үшін жауапкершілік көзделген заңнаманың дамуындағы
Бұл Кодекс бойынша дене жарақаты қайтадан үш сатыға бөлінді.
Ресей Қылмыстық Кодексінің 112-бабына қарағанда (онда мұндай нормалар жоқ)
«Адамға зорлық көрсету» ұғымы 1959 жылғы азаптаумен байланыстырылды.
Қазақ КСР Қылмыстық Кодексіне берілген түсініктемеде азаптау денеге жеңіл
Адам денсаулығына
Қазақстан Республикасы Конституциясына сәйкес бұл қылмыстар тобының орналасу реті
Ұрып-соғу және азаптау сияқты қылмыстар құрамы өзгертілді, олардың біріншісі
Азаптағандық үшін жауапкершілік көзделген қылмыстық заңнаманың даму тарихын талдай
Қазақстан Республикасының
Бұл саладағы зерттеу осы тақырып бойынша нақты ұсыныстар мен
1.2 АДАМҒА ҚАРСЫ ЗОРЛЫҚТЫ ҚЫЛМЫС РЕТІНДЕ АЗАПТАУ
ҰҒЫМЫНА ЖӘНЕ ОНЫҢ БЕЛГІЛЕРІНЕ ҚАЗІРГІ КӨЗҚАРАС
Адамның өмірін, денсаулығын, денесіне қол жұмсалмауын және бостандығын қамтамасыз
Қылмыстылық- адамның мінез құлқы нысандарының бірі, ал қылмыс- адамның
Криминология ғылымы адам қылмыскер болып тумайды, қылмыстылық тұлғаның қалыптасу
Қылмыскер тұлғасы- қылмыстылыққа итермелеуші әлеуметтік өмір жағдайы мен осы
Криминология ғылымы қылмыскер тұлғасы деп- қылмыстық заңды басқа жағдайлармен
Қылмыскердің тұлғасы өзінің бағыттылығы арқылы көзқарас пен бағдар мазмұнымен,
Қылмыскердің тұлғасы- криминология нәрсесі ретінде, мұндай тұлға әлеуметтік мәні
Қылмыс жасаушы адамдар әртүрлі белгілер бойынша бір-бірінен ерекшеленеді, олардың
Типология – қылмыскерлердің неғұрлым тереңірек сипаттамасы болып табылады. Ол
Қылмыскер тұлғасы кез келген адам тұлғасы сияқты белгілі бір
Қылмыскер тұлғасының құрылымын анықтау барысында оны басқа адамдармен араласу
Қылмыскер тұлғасын танып-білу тұлғаның құрылымы мен оның жүзеге асыратын
Қылмыскер тұлғасы құрылымының өзі бірқатар құрылымдық бөліктерге бөлінеді, яғни
1) қылмыскер тұлғасының демографиялық блогы;
2) қылмыскер тұлғасының әлеуметтік-мәдени блогы;
3) қылмыскер тұлғасының экономикалық блогы (қоғамдық өндіріс жүйесіндегі жағдайы
4) тұлғаның әлеуметтік институттарға қатысы блогы (серіктестік қатысы, әлеуметтік
5) тұлғаның әлеуметтік қауымдастықтарға қатысы блогы (жағымды әлеуметтік міндеттер
6) тұлғаның әлеуметтік нормаларға қатысы блогы. Адамның мінез-құлықтары белгілі
Құрылымдық бөліктерден бір нәрсені алып тастау, бөліктер өздігінен өзі
Қылмыскер тұлғасы құрылымының басқа да амалдары анықталуы мүмкін. Әсіресе,
әлеуметтік-демографиялық және қылмыстық-құқықтық белгілері;
қоғамдық өмірдің әр саласындағы әлеуметтік көрінісі;
адамгершілік қасиеттері;
психологиялық ерекшеліктері.
Қылмыскерлерді түрлерге топтастыру маңызды аналитикалық және профилактикалық мәнге ие.
Профессор А. Б. Сахаров бастапқыда категориялардың мынадай белгілерін ұсынды:
Қылмыскердің тұлғасы жалпы тұлғадан өзінің құрылымында белгілі-бір компоненттердің бар-жоғымен
Осы көрсетілген барлық сипаттамалар бойынша криминологиялық ғылымда соңғы жылдары
Кейбір зерттеушілер мысалы, құқық бұзушылардың жасы мен олар жасаған
Олар құқық бұзушылардың қылмыстылығында жынысқа байланысты елеулі айырмашылығы бар
Соңғы жылдары қылмыскердің жеке басының көптеген проблемалары Ю.М. Антонянның,
Адамның жеке басын көптеген қоғамдық ғылымдар зерттеуде. Жеке бастың
Типология қылмыстық іс-әрекетті болжауға мүмкіндік береді. Көрініс тапқан мұқтаждық,
Осы зерттеулерінде Г.М. Миньковский әлеуметтік, әлеуметтік-психологиялық және психологиялық белгілерді
Криминалдық сылтаунама критерий бойынша құқық бұзушы қылмыскерлер мынадай типтерге
Криминологтар зорлықшыл қылмыскерлердің тағы да мынадай типтерін бөліп алады:
Отбасындағы зорлықшыл қылмыстылықты зерттеуші А.Н. Ильяншенко «жағдайға қарай» қылмыскерлердің
Біз жүргізген зерттеу құқық бұзушы қылмыскердің мынадай типтерін бөліп
Жағдайға байланысты тип- қылмысты қалыптасқан нашар жағдайдың ықпал етуі
«Жағдайға байланысты» қылмыскердің жеке басындағы теріс ерекшеліктерді толықтай жоққа
Тиянақсыз тип- бұл типке біз мына себептермен алғаш рет
Бұл адамдардың сипаттамасы қым-қиғаш: олардың бойында жарым-жартылай криминогендік бұзылғандық
Тиянақты тип. Бұл топқа кек алу, өштесу, ақша табу
Бұл типтің өкілдеріне агрессивтік-зорлықшыл бағыттылық, дөрекі күш қолдану стеоротипінің
Олардың қылмыстық қылықтарының себебі ашушаңдық, өшпенділік, кектесу, көре алмаушылық
Олар, негізінен, өз мүддесін көздейтіндер, төңірегіндегілерге агрессивтігі, қастандығы күшті,
Кісі өлтіргені және денеге қасақана ауыр жарақат салғаны үшін
Қандай салада болса да адамдардың соңғы жылдары кісі өлтіруінің
Бұл ретте пайдакүнемдік сылтауда екіжақты сипат бар: ол, құқық
Сонымен бұл қаралып отырған жағдайдағы пайдакүнемдік сылтау – материалдық
Агессивті-сексуалдық тип-бұл типке әйел зорлағаны және сексуалдық сипаттағы зорлықшыл
Тұрмыс деңгейіндегі айырмашылық жеткіншектерді тәрбиелеуде қиындық тудырып отыр, ондай
Кәнігі тип- оған зорлықшыл қылмыс жасаған кезде өздерінде атылатын
«Зорлықты қылмыстар» термині қылмыстық құқықта да, криминология мен қылмыстық-атқарушылық
Күшіндегі қылмыстық заңнама «зорлық» ұғымын ашпайды, тек оны факт
«Зорлық» ұғымы Л.Д.Гаухман[26.12б.],П.В.Симонов[27.52б.], Э.Ф.Побегайло[28.65б.], Л.В.Сердюк [29.125б.], Р.Д. Шарапов [30.32б.]
Соңғы кездері денсаулыққа қарсы қылмыс деп танылатын азаптау үшін
Бұл қылмыс адамға қарсы жасалатын басқа зорлықты қылмыстармен тығыз
ҚР Жоғарғы сотының 11.05.2007 жылғы «Адамның өмірі мен денсаулығына
Бұл қылмыстық-құқықтық нормалардың мазмұны мен құрылымына тән заңдылықтарды, бұл
Айыптының нақты жағдайындағы пиғылына қарай ұрып-соғуды азаптаудан ажыратқан дұрыс.
Қазақстан Республикасының қылмыстық заңнамасында, егер ұдайы ұрып-соғу немесе өзге
С.И.Ожеговтың «азаптау» сөзіне адамды «өте қатыгездікпен қинау» деп түсініктеме
«Аса қатыгездік, келемеждеу, қорлау, қинау ұғымдары арқылы әрекет бағаланады,
Аса қатыгездікке айыптының жәбірленушіге қатысты қинаудың ерекше тәсілін қолданғандығы
Күшіндегі қылмыстық заңнамада ұрып-соғу ұғымын беретін зорлықты әрекеттің ұдайы
Ресейдің 1960 жылғы Кодексіне берілген түсініктемеде азаптау- ұдайы, яғни
А.Д.Тартаковскийдің пікірінше, «тек ұдайы жасалған зорлықты әрекет ғана тән
П. Константиновтың пікірінше, ұрып-соғудың ұдайы болуы үшін үш және
И.П.Портновтың ойынша, азаптау деп санау үшін ұрып-соғу эпизодтардың арасында,
Ал, Р.А.Базаровтың «жәбірленушіні ұрып-соғу фактілерінің арасында ұзақ уақыт өткенмен,
Т. Картаевтың пікірінше, «ұдайы болу үшін бір пиғылмен жасалған
Біздің қарастырып отырған қылмыста ұрып-соғудың үш құрамы болуға тиіс.
Қылмыстық-құқықтық әдебиетте өзге де зорлықты әрекеттерге адам жанын ауыртатын
Зерттеушілердің пікірінше, азаптау ұғымынан ұрып-соғудың ұдайы болуы белгісін ғана
Орыс тілінің Түсініктеме сөздігінде жан, тән ауырған сәттерге күйзеліс
Ал, Л.В.Сердюк, керісінше-«естен тандыратын заттар адамға әрқалай әсер етеді,
Физикалық және психикалық күйзелістер ұрып-соғу нәтижесінде де болуы мүмкін,
Сондықтан да іс-әрекетті ҚК-нің 107-бабы бойынша саралау үшін физикалық
ҚК-нің 107-бабында дисопзициясына күш көрсету арқылы тән және психикалық
Сонымен, «азаптауға» жаңа ұғым беріп, 107-баптың 1-бөлігінің диспозициясын өзгертуді
1.Азаптау, яғни жәбірленушіге күш көрсету арқылы тәнге және психикаға
Зерттеушінің азаптау ұғымы «келемеждеу» және «қинау» ұғымдарын қамтиды деген
Сол әрекет:
«- жәбірленушіге қатысты аса қатыгездікпен, азаптау жолымен жасалса, сондай-ақ
Әңгіме зорлықты қылмыс жасаудың бір тәсілі болып табылатын азаптау
2 АЗАПТАУДЫҢ ҚЫЛМЫСТЫҚ-ҚҰҚЫҚТЫҚ СИПАТТАМАСЫ
2.1 АЗАПТАУДЫҢ ОБЪЕКТИВТІК БЕЛГІЛЕРІНІҢ ҚЫЛМЫСТЫҚ-
ҚҰҚЫҚТЫҚ СИПАТТАМАСЫ
Қазақстан және Ресейлік қылмыстық-құқық ғылымы қылмыс құрамы ұғымына-қоғамға қауіпті
Бұл проблеманы зерттеу нысан құрылымына талдау жасауды керек етеді.
Зерттеуші ұзақ уақыт қолданып келе жатқан қылмыс нысандары теориясынан
Қылмыс құрамының жалпы ұғымында сондай-ақ денсаулыққа қарсы қылмыстар да
а) қылмыс нәрсесі;
б) қылмыстан жәбірленуші [46.45б.]
Отандық қылмыстық құқық теориясында қылмыс нысаны үш түрге бөлінеді,
-жалпы;
-тектік(топтық, арайы);
-тікелей(түрлік).
Бір текті қоғамдық қатынастар тектік объекті ұғымымен қамтылады, олар
1959 жылғымен салыстырғанда 1997 жылғы кодексте нормалар құрылымы кеңейтілген,
Л.Д.Гаухман қылмыс нысандарын былайша бөледі:
1)жалпы
2)типтік (жалпы мен тектік аралығы)
3)тектік (арнайы топтық)
4)тікелей(түрлік)[47.301б.]
Қылмыстық заңмен қорғалатын қоғамдық қатынастар ғана жалпы нысанның мазмұнын
Сол тараудағы баптарда көзделген қылмыстардың барлығы бағытталған бір типті
Ерекше бөлімнің осы тарауына кірген баптарда көзделген қылмыстар бағытталған
Денсаулыққа қатысты қылмыстардың кейбір түрлерінің тікелей нысандары жалпы тектік
Қылмыстың тікелей нысаны қылмыстың нақты құрамын түсінуде, бұзылған қоғамдық
Әрине, егер денсаулыққа жеңіл зақым келсе, онда денсаулық нысанға
107-бапта көзделген қылмыстардың тікелей нысандары:
1)біріншіден, қылмыстық заңмен қорғалатын, қылмыс нысанының барлық белгілерін жинақтайтын
2)екіншіден, адам мен азаматтың денсаулығын, оның денеге қол жұмсамауға
Адамға қол жұмсамау конституциялық принцип ретінде ҚІЖК-нің 14-бабында қайталанады.[48.8б.]
Ұлпалар мен органдардың анотомиялық бүтіндігін бұзу дене жарақаттау белгілерінің
Сонымен, органдар мен ұлпалардың анотомиялық бүтіндігінің бұзылуы немесе олардың
Дегенмен, заңда және медицинада денсаулыққа әртүрлі анықтама берілген.
Медицина тұрғысынан алсақ, Қазақстан мүше болып табылатын Дүниежүзілік денсаулық
Адам денсаулығы «оның барлық органдары мен ағзаның сыртқы отрамен
Осы айтылғандарға сүйенетін болсақ-денесінің қандай да бір ауырғандығын сезінетін
Адам ағзасының кез келген ұлпасы белгілі бір функция атқарады,
Ұрып-сабағанда адам ағзасының жалпы қалыпты күйі сақталуы мүмкін, ол
Мысалы, шапалақпен тартып жібергенде, дененің қызарған жері тез басылып
Ұрып-сабаған кезде қылмыс нысаны адамның денсаулығы деп алынады, ал
Р.Д. Шарапов денсаулыққа зиянды екі түрге бөледі:
1) денсаулыққа, заң тұрғысынан алғанда, жалпы еңбекке қабілетті едәуір
2) денсаулыққа елеусіз зиян келтіру, яғни жалпы еңбекке қабілетті
Азаптау нәтижесінде адам нендей игілігінен айрылады деп заңгерлер қанша
«Дене жарақаты» терминін «денсаулыққа зиян» терминімен алмастырғанға қарағанда, онша
Салдары алты күннен ұзаққа созылмайтын жарақат ұрып-сабағандыққа жатқызылады. Өз
Қылмыс нәрсесі- «материалдық субстрат, материалдық дүниенің тірі немесе өлі
Азаптауда адамға қастандық жасалады, оның ағзасына ғана емес, әлеуметтік
Биологиялық жағының маңыздылығын аса көтеріп жіберу нәтижесінде кейбір авторлар
Адам денсаулығына қарсы қылмыстың нысанын сипаттайтын үшінші міндетті белгі
«Жәбірленуші» термині Қылмыстық және Қылмыстық іс жүргізу кодекстерінде
ҚІЖК-нің 75-бабының 1-тармағына сәйкес, өзіне қатысты жасалған әрекеттің нәтижесінде
Заңды тұлға қылмыс субъектісі бола алмайды. ҚК-де қылмыстық әрекет
Бұл құрам бойынша, адам яғни денсаулық иесі деп танылатын
Мұндай әрекет қылмыс болып саналмайды, себебі бұл жерде құқығы
Сонымен, іште жатқан балаға қарсы жасалған әрекет 107-баптың 1-бөлімі
1)қызметін жүзеге асырушы немесе қоғамдық борышын атқарушы адам;
2)дәрменсіздігін айыптауға бұрыннан белгілі адам;
3)жүкті екендігі айыптыға алдын ала белгілі әйел;
4)құқық бұзушы немесе сәби екендігі көрініп тұрған;
5)кінәліге материалдық немесе өзгедей тәуелді адам;
6)ұрланған немесе аманатқа алынған адам;
7)ауру адам;
8)бұрын заңсыз әрекет жасаған немесе теріс сипатталатын адам;
9)қоғамға қауіпті іс-әрекет жасаған адам;
10) қылмыс жасаған адам;
11) өкімет өкілі;
12) ұлттық белгілер және т.б.
Жәбіррленушінің қандай да бір құқықтық мәртебесі, сондай –ақ қылмыстың
107-бапта көзделген қылмыстың азаптаудың объективтік белгілерінің қатарына оның объективтік
Қылмыс құрамының бұл элементінің белгілерін қарастырғанда объективтік жақтың ғылым
Пікірім бойынша, азаптау әрекетсіздік жолымен де жасалуы мүмкін екен,
Қазіргі кезде қылмыскерлер психиатрия және психотерапия әдістерін қолданып, жәбірленушінің
Ресей сот практикасы адамға психологиялық құралдармен әсер етуге болатындығын
Бірақ мұндай жағдайда қылмыстық құрам болып болмайды, себебі, 107-баптың
Күш көрсету арқылы тәнге жасалатын зорлықтың бірінші түрінде адам
Күш қолдану арқылы тәнге жасалатын зорлықтың екінші түрінде биологиялық
Зорлық көрсетудегі мақсат- белсенді күш қолдану арқылы жәбірленушіге зиян
Жәбірленушіге күш көрсету ашық қолданылады, одан ол өзіне қарсы
Азаптаудың объективтік жағын, әдетте, қылмыстық әрекеттер ғана құрайды, дегенмен
Қылмыстық салдарларды болдырмауға бағышталған белсенді әрекеттер жасау міндетті заңнан
Қылмыстық заң мұндай ата-аналарға жауапкершіліктен құтылып кетуге мүмкінік береді
Нәтижесінде, 107-баптың 2-бөлігі бойынша 3 жылдан 7жылға дейінгі мерзімге
Құқық бұзушылардың тәрбиелеу жөніндегі міндетін орындамағандықтың немесе дұрыс орындамағандықтың
Азаптаудың объективтік жағының белгілерін анықтағанда бұл қылмыстың әрекетсіздік арқылы
Денсаулыққа қарсы қылмыстардың екінші міндетті белгісі, ол-қылмыстың салдары, оған
Егер ұдайы ұрып-соғудың нәтижесінде жәбірленушінің денсаулығы алты күннен 3
Бірақ, ұқсас бірдей әрекет үшін бірде денсаулыққа зиян келген,
Зорлықты әрекеттің қоғамға қауіпті салдары сонда, ол жәбірленушінің өзін
Салдар өзінің мазмұны жағынан әртүрлі болады, егер адам ағзасының
Азаптпаудың қоғамға қауіпті салдарларын қорыта келгенде, одан адам ағзасына,
Қоғамға қауіпті салдарлар айыпты мен жәбірленушінің зорлықты әрекет кезіндегі
Себептік байланыс сол салдарлардың нақты зорлықты әректтен болғандығын білдіреді.
ҚК-нің 107-бабында көзделген қылмыстың құрамы, егер 105-бапта көзделген салдарға
Қылмыс құрамдарының констукциясы сот-медициналық емес, қылмыстық-құқықтық санат болып табылады,
Ұдайы ұрып-соғу арқылы күш көрсету немесе психикалық күйзеліс тудыру
Азаптаудың басталу және аяқталу сәттерінің маңыздылығы бар. Азаптаудың басталу
2.2 АЗАПТАУДЫҢ СУБЪЕКТИВТІК БЕЛГІЛЕРІНІҢ ҚЫЛМЫСТЫҚ-
ҚҰҚЫҚТЫҚ СИПАТТАМАСЫ
Қылмыстың кез келген құрамының субъектвтік белгілерінің қатарына субъект және
Қылмыс субъектісі- адам денсаулығына қарсы қылмыстар құрамының ажырамас элементі,
Қылмыс субъектісі қылмыстық заңмен анықталады, ол - есі
Қылмыс субъектісі ұғымы үш міндетті белгілермен байланысты:
1)жеке тұлға;
2)есі дұрыс адам;
3)қылмыстық жауапкершілік жасына жеткен адам, ол өз әрекетіне дұрыс
«Жеке тұлға» белгісі ҚК-нің 6-8-баптарыында 14-бапта анықталған, олардың қатарына
Қазақстан Республикасының аумағында қылмыс жасаған шет мемлекет өкілдерінің, жеке
ҚК-нің 15-бабына сәйкес ұрып-сабағандық және азаптағандық үшін жауапкершілік жалпы
Мысалы, И.А. Кудрявцев адам 12мен 14 жас аралығында қылмыстық
Бұл зерделеніп отырған қылмыстың қауіптілігін дұрыс ұғыну үшін ҚК-нің
Мысалы, денсаулыққа орташа ауырлықтағы зиянды қасақана келтіргендік үшін (104-бапта)
Профессор Е.О. Алаухановтың зерттеулеріне қарағанда азаматтардың өмірі мен денсаулығына
Оның басты себебі- осы жастағы адамдардың өмірінде дағдарысты жағдайлар
Экономикасы дамыған аймақтарда қылмыскерлік те етек алады. Қаладағы қылмыскерлік
Қаладағы жастар арасындағы қылмыстың кең етек алуының басты себебі-
Құқық бұзушылардың ерекшелігі сонда, ол өскен сайын оның ағзасы
ҚР Жоғарғы сотының 11.04.2002 жылғы «Адамдардың қылмыстары туралы істер
Құқық бұзушылар өзінің жасаған әрекетінің қоғамға қаншалықты қауіпті екендігін
Қоғамға қауіпті әрекет жасаған 14-16 жастар жеткіншек жаза ретінде
Жасының қаншада екендігін растайтын құжаттар болса, оны анықтаудың қиындығы
Егер бұл мәселені анықтауға көп уақыт керек болса, онда
Құқық бұзушылардың ақыл-ой кемістігін растайтын мәліметтер болған жағдайда кешенді
Қылмыскердің жеке басы мен проблемасы қылмыстың бастау көзін зерделеуші
Сонымен қатар қылмыстық қылықты адамның объективтік формаларымен ғана түсіндіруге
Ерте заманнан бері Қазақстанда, кейінгі кеңестік кезеңде де қоғам
Ұлдар мен қыздардың қылмыстық әрекеттерінің әртүрлі сипат алатындығы олардың
Қыздар қылмысында қатыгездік, дөрекілік, арсыздық басым болады екен. Қазақстан
«14-17 жастағылар тобында «криминалдық белсенділік» көрсеткіші жас ұлғайған сайын
Зерттеу нәтижесінде біз басқадай тұжырымға келдік. Мысалы, зорлықшыл қылмыстарды
Еркек зорлау және бұзақылық жағынан да 15 жастағылардың өзіндік
Осы айтылғандарды қорыта келе, біз жасөспірімдердің ең криминогендік тобы
Бірқатар криминологиялық және педагогикалық зерттеулер көрсеткендей, кәмелетке толмай қылмыс
Алматы облысы мен Краснодар өлкесі ІІББ-ның статистикалық мәліметтерін талдап
Бұл адамдардың бір ерекшелігі-оқуға ынтаның жоқтығы. Зорлықшыл қылмыс жасаған
Еңбеке қабілетті жас еңбекпен айналыспаса, ал оқу жасындағы бала
Алматы облысы соттарының 2000-2003 жылдардағы құқық қолдану практикасына жасалған
Адамдардың жеке басы ұдайы даму кезеңінде болатындықтан, бұл кездегі
Зерттеу барысында біз адамдарды айналысатын істеріне қарай үш топқа
Ал тәрбие колонияларында жазасын өтеп жатқан жасөспірімдердің 26%-ы- оқушылар,
Адамдардың спортпен айналысуында да өзінше ерекшелік бар. Құқық бұзбайтын
Құқық бұзушы қылмыскерлердің қызығушылығының дамуы кері бағытта жүреді: бос
«Кейін қылмысқа барған жасөспірімдер кезінде қоғамға жат қылықты адамдармен
А.И.Долгованың пікірінше, «құрбылары «шеттеткен» жасөспірім ол жағдайынан арылу және
Біздің зерттеулеріміздің деректеріне сүйенсек, қоғамда қабылданған құндылықтар мен біз
А.Н. Ильяншенконың пікірінше, «кәмелетке толмай зорлықшыл қылмыс жасағандардың бойындағы
Біздің зерттеулер көрсетіп отырғандай, құқық бұзушылар, негізінен өздерінің ата-аналары
Сұралған 150 жасөспірімнің басым көпшілігі қара күш жұмысын қалаған:
Мұндай кәмелетке жетпегендердің құқықтық санасының деңгейін олар жасаған әрекеттің
Құқық бұзушы қылмыскердің құқықтық санасы қоғамға қауіптілікті ұғыну сияқты
Қоғамға жат қылықтардың қыздар бойында да сіңіп қалғандығын
Біз зерттегендердің 71%-ы өз кемшіліктерін мән бермейді. Ал кісі
Ғалымдар белгілердің екі тобын- объективтік және субъектікті топтарды бөліп
Кәмелетке толмай зорлықшыл қылмыс жасаушының бойында ұятсыздық, қатыгездік, агресивтік
Жалпы құқық бұзушылардың қылмыстылығының, оның ішінде адамдардың зорлықшыл қылмыстылығының,
Қоршаған ортадағы әлеуметтік белсенділік, келеңсіз факторларға қарсы тұру қабілеті
Өшігу, дау-дамайға әуестік, агрессивтік сияқты қасиеттер жастардың бәрінде бірдей
Күнделікті өмірде «агриссия» біреуге қорлық көрсету немесе зиян келтіру
«Агрессия» ұғымы іс-әрекеттің форма мен нәтижелері жағынан әртүрлі актілерін
Қазіргі кезде әртүрлі авторлар «агрессия» ұғымына әрқалай түсініктеме беруде,
Зорлық агрессиясының синонимі емес, дегенмен олар бір мағынадағы ұғымдар.
А.А.Реанның пікірінше: «Агрессия дегеніміз- басқа объектіге зиян келтіретін белгілі
Кейбір зерттеушілер адамның зорлықшыл қылмыс жасаудағы негізгі мұқтаждығы ортаның
Агрессияның қазіргі концепцияларының бірі- әлеуметтік үйрену теориясы. Күнделікті агрессивтік
Агрессия-адам бойындағы айуандық қасиет, ол оның жеке басындағы мәдениеттілік,
Агесивтікті патологиялық және патологиялық емес деп бөлудің де практикалық
Ата-ананың балаға мейірімі түспесе, оны қамқорлықтан, еркелетуден айырса,
«Бірақ кейбіреулерді бойына мұндай қасиет туа бітуі де мүмкін,
Сауалнама таратылған адамдардың жауаптарын қарағанда, бірқатар отбасыларында психикалық және
Агрессивті патологиялық мінез-құлықты
Сонымен қатар оның күш арқылы өзін көрсету ұмтылысы, тәуекел
Балалар мен жеткіншектер агрессиялары әртүрлі, - дейді зерттеушілер. Жеткіншек
Агрессивті қылмыстардың қалыптасу мәселесін адамның жеке басының даму процесімен
Бала сыртқы әлеуметтік түрткіге дұрыс жауап қайтара алмайды. Онтогенетикалық
Кәмелетке толмай қылмыс жасағандарды
Мас адамда ұстамдылық қасиет азаяды. Ол қылмыс жасауға бейім
Ұдайы ішетін маскүнемдер отбасы мүшелерінің, туыс-таныстарының жүйкесін тоздырады, қақтығысты
Азаптау субъектісінің бойындағы қажетті заңдық белгі - оның ақыл-есінің
Адам өз әрекетінің (әрекетсіздігінің) сипаты мен қоғамға қаншалықты қауіпті
Қылмыс жасаған сәтте ҚК-нің 107-бабы бойынша «есуас» деп танылу
Заңдықтың өзінде екі критерий бар:
а)адамның өз әрекетінің (физикалық және психикалық зорлық әрекетінің) сипаты
б)адамда өз әрекетін басқару мүмкіндігінің болмауы.Бұлардың біріншісі - адамның
Медициналық критерийлерге мыналар жатады:
• психиканың салдарлы бұзылуы (есалаң, қояншық);
•психиканың уақытша бұзылуы (патологиялық мастық);
•ақыл-ойының кемістігі: олигофрения, имбецилдік;
•психиканың басқадай да сырқаттық
Медициналық критерийлер болмаса да, заңдық критерийлердің болуы - есі
Жарым-жартылай есі дұрыс адам есуас деп танылмайды, ол
Қылмыстың арнайы субъектісінің
•адамның кәсіптік мәртебесі, онда кәсіптік міндеттердің болуы;
•адамның қызметтік мәртебесі, онда заң немесе арнайы
ереже жүктеген қызметтік міндеттің болуы;
•жоғары медициналық білім болмағандықтан адамдардағы теріс білім мәртебесі;
•бірнеше қылмыс жасап, бірақ олардың ешқайсысы үшін де сотты
•бұрын жасаған қылмысы үшін сотты болған адамның криминалдық мәртебесі
Бірақ бұл белгілер қылмыстың қарастырылып отырған құрамына тән емес.
«Сол әрекетті:
•жас сәбиге қатысты, сондай-ақ оның көзінше жасаған ата-ана, қамқоршы;
•айыптыны тәрбиелеумен айналысқан
Мұндай толықтыру енгізу туралы ұсынысты респонденттердің 48%-ы қолдады
Сонымен, азаптау субъектісін зерттеу жалпы субъектіден айрықша (туыстық) белгілері
Қылмыстың субъективтік жағы дегеніміз - адамның өзі жасаған әрекетіне
Субъектінің - қылмыс жасаған адамның санасында ететін психологиялық процестерді
ҚК-нің 9-бабына сәйкес, қоғамға қауіпті әрекет жасағаны (әрекетсіздігі) және
Қылмыстық құқықтың жалпы теориясында
формада берілген:
• қасақана;
• абайсызда.
Бірінші формада басымдылық бар. Ол заң мәтінінде де, нақты
Сондықтан да қасақана жасалатын қылмыстық әрекет абайсызда жасалатынға қарағанда
Қасақана қылмыстардың кейбір кұрамдарын қарастырғанда заң шығарушы олардың анықтамасын
Профессор П.И.Ветровтың пікірінше, мұндай жағдайларда, кінәнің формасын анықтау үшін
Сонымен, зорлықты қылмыстардың құрамы тек қасақаналықпен сипатталады деген ғалымдар
Зорлықты әрекеттің абайсызда жасалуы мүмкін емес, ал қылмыстық салақтықтан
Қылмыстық құрам әртүрлі болғанмен жәбірленушіге ықпал етудің бірдей тәсілі
Қылмыстық құқықтық әдебиетте кінә адамның өзі жасаған қылмысы мен
Сондықтан да кінәнің формасы сол белгіге интеллектуалдық және еріктік
Ұғыну - шындықтың көрініс табу процесі, ал күні бұрын
Оның біріншісі - шындықтың көрінісі, қоғамға қауіпті іс-әрекетті құрайтын
Сонымен қатар айыпты өзін қоршаған жағдайды да ұғынады, өз
Екінші компонент - болатынды күні бұрын білу (озықты көрініс),
Тікелей ниеттің интеллектуальдық элементі үшін күні бұрын білудің екі
Азаптаудың еріктік сәтін сипаттай келе мынаны айтуға болады -
Қоғамға қауіпті салдардың болғанын қалау - қандай да
Кінәлі жәбірленушің ұрып-сабағанда белгілі бір нәтижеге қол жеткізуді мақсат
Ниеттің заң бойынша анықтамасы материалдық құрамы бар қылмыстарға қатысты
Қылмыстық кұқық теориясында кінәнің қосарланған (аралас, күрделі) формасы жайында
Оның үстіне 107-бапта көзделген қылмыс құрамында кінәнің мұндай формасы
Іс-әрекеттердің 70%-ға жуығында нақтыланбаған, анықталмаған, табанасты туындаған пиғыл бар.
Мынадай мысалды қарастырайық -азаптап қинаған кезде
Жәбірленушіге алдын ала қасақана ауыр жарақат түсіргендігі анықталмаса
Және де, 107-баптың 2-бөлігі бойынша ең қатал жаза -
ҚК-нің 58-бабының 3-бөлігіне сәйкес жаза тағайындалған жағдайда, жазаларды түгел
Мұндай теория пен практика әділеттік принципін едәуір бұзады, себебі
Азаптауды дұрыс саралау үшін субъективтік жақтың сылтау, мақсат, эмоция
Қылмыс жасауға сылтау адамның белсенділігіне, ынтасына тікелей байланысты. Ол
Азаптау кезінде, қылмыскер өз мүддесінің заңға қайшы екендігін үғынады,
Мұндай жағдайларда оның саралауға ықпалы
Егер бұл белгі баптың тиісті бөлігінің диспозициясыида саралаушы белгі
Азаптау жасағандағы басты сылтау - адамның өз позициясын қорғап
Отбасындағы құқықтық қатынастарда біреудің қамқорлығынан құтылу сияқты сылтау бар.
Бір адамның табысына, атағына, байлығына қызғаныш, іштарлық білдіру де
Сылтаулар әртүрлі болады:
•адамның қызметтік міндетін жүзеге асыруына немесе қоғамдық борышын орындауына
•адамның қызметтік міндетін жүзеге асырғаны немесе қоғамдық борышын орындағаны
•пайдакүнемдік;
•бұзақылық пиғыл;
•ұлттық, нәсілдік, діни араздық және т.б.
Субъективтік жақтың екінші факультативтік белгісі қылмыс жасаудағы мақсат.
Қылмыс жасаудағы мақсат дегеніміз - адамнын өз қызметінің нәтижесіне
Қылмыс жасаудағы мақсат - қалаған нәтижеге психологиялық ой жүгірту,
Мақсаттар да әртүрлі болады:
•адамның мүддесін және өз құқығыңды немесе басқа адамдардың
•артықшылық белгілері бар, қылмыс жасаған адамды ұстау мақсаты.
1)адамға дене жарақатын салу;
2)ұлттық немесе діни араздық тудыру;
3)жағдайды тұрақсыздандыру сияқты
Мақсатты салдармен шатастырмау керек. Мақсат -қылмыстық әрекеттің алдында болатын
Салдар - объективтік шындық фактісі болып табылады (объективтік жақтың
Азаптаудың субъективтік жағының бағалаушы белгісі ретінде қатыгездікті, аямаушылықты, жаны
Қылмыс құрамының жалпы ұғымында мақсат субъективтік жақтың факультативтік белгісі
ҚК-нің 107-бабында көзделген қылмыс құрамына қатысты әртүрлі пікірлер бар.
Бұл мәселе бойынша зандық шешімнің жоқтығы қылмысты әрекетті саралауда
Денсаулыққа қарсы қылмыстардың субъективтік жағының үшінші факультативтік белгісі-эмоциялар. Қандай
Мысалы, отбасындағы қатынастарда жек көрушілік сияқты эмоция жиі кездеседі.
Жан күйзелісі жағдайында денсаулыққа ауыр жарақат салғандық үшін жауапкершілік
Сонымен, азаптаудың субъективтік жағының талдауын қорытындылай келіп бұл іс-әрекет
2.3 АЗАПТАУДЫҢ САРАЛАУШЫ БЕЛГІЛЕРІНІҢ СИПАТТАМАСЫ
Қылмыстың бұл қарастырылып отырған құрамының сараланған түрлері ҚК-нің Ерекше
Мұндай белгілердің бірі - екі және одан көп адамдарға
Оны былай саралау дұрыс деп санаймыз: егер екі немесе
Егер іс-әрекет бір пиғылмен қамтылса, онда 107-баптың 2-бөлігінің «б»
«Егер қызметкердің денсаулығына зияндық оның жұмысына байланысты жасалса, бірақ
Қазіргі кезде жұмыс берушілердің салық төлемін азайту мақсатында өз
Ірі сомаға жасалған (мысалы, өз үлесін қосып құрылыс салу)
жатқан қылмыс жайында хабарлау және т.б.
ҚК-нің 103, 104
Азаптаудың басқа бір саралаушы белгісі - жүкті екендігін біле
Бұл қылмыстың қауіптілігі екі есе артады, себебі, жасалған әрекеттің
Адамның біле тұра жасауы әдейілікке жатады. Күмәнсіздік дегеніміз -
Бұл белгінің болуы, егер кінәлі азаптауға дейін де, азаптау
Растылық, медициналық куәлендіру нәтижесінде алынған деректен, не әйелдің дене
Егер жәбірленушінің жүкті екендігін кінәліге оның өзі немесе басқалар
Жаза әр қылмыс үшін бөлек тағайындалады. Егер азаптаудан бала
Егер кінәлі жүкті әйелдің босанар уақытының жақын екендігін көре
Келесі саралаушы белгі - азаптауды әдейі құқық бұзушылардың немесе
Өзіне қатысты қылмыс жасалған кезде 14-ке толған, бірақ 18
БҰҰның «Бала құқықтары туралы» Конвенциясы (1989 ж.), Азаматтық және
Құқық бұзушыға қатысты жасаған азаптау, егер кінәлі жәбірленушінің құқық
Ғылыми әдебиет пен оқу құралдарында «уақытша есінен танып қалған
Біздіңше дәрменсіздік жағдай мәселесі жалпы ұғымға жатады, ал құқық
Жәбірленушіні ондай халге жеткізу үшін ағзаға әртүрлі есірткі заттарды,
Жәбірленушіні дәрменсіз жағдайда болған деп санау үшін ондай жағдайға
ҚР Жоғарғы соты А.А. Акиновтың ісі бойынша үкімнен қылмысқа
Бұлай сараланған жағдайда да сот ҚК-нің 54-бабыні 1-тармағындағы ауырлататын
ҚК-нің 117-бабын жаңа саралаушы белгілермен толықтыру туралы ұсынысқа байланысты
Азаптауды жас сәбидің көзінше жасау бұл әрекеттерді аса қатыгездікпен
Сол себепті ҚК-нің 54-бабы 1-бөлігінің «и» тармағын «жәбірленуші деген
Жәбірленушінің айыптыға материалдық тәуелділігі - оның толықтай немесе жарым-жартылай
Басқадай тәуелділікке, мысалы, неке қатынастары, жұмыс беруші мен жұмыскер
Ұрланған не аманатқа алынған адамдарды азаптау, ондай қастандық пиғыл
Бұл қылмыстарды жиынтық бойынша саралау керектігін В.Г. Вениаминов, С.В.
Бірақ мұндай бостандықтан заңсыз айыруды зорлық көрсетіп бостандықты шектеуден
ҚК-нің 107-бабы 2-бөлігінің «г» тармағы - қинау қолданылып жасалған
Қинау алғаш «1497 жылғы Судебникте» келтірілген ұрып жала жапқан
«1550 жылғы Судебниктің» 52-бабы ұрлық жасағанына күдіктенгенде қинауды қарастырды,
«1649 жылғы Собор
Қылмыстық құқықта Екатерина II Беккариге еліктеп оның
1801 жылы Александр I «Қинауды жою туралы» Жарлық берді,
Қинауды қолдағандық үшін жауапкерлік 1845 және 1885 жылдардағы Уложениелерде
белгіленді.
Қинағандық үшін жауапкершілік «1903 жылғы Қылмыстық Уложениеде» де
Таңданатын бір жай - қинауды қолдануда жарты ғасыр өткеннен
Қинағандық үшін қылмыстық жауапкершілік алғаш рет XX ғасырдың аяғында
Қинауға, зорлыққа, адамның ар-намысына тиетін әрекеттерге тыйым салу жалпы
•1948 жылғы Адам құқығының жалпыға
• 1950 жылғы Адамның құқығын және негізгі бостандығын қорғау
•1960 жылғы Азаматтық және саяси құқықтар туралы халықаралық пактіде
09.12.1975 жылы БҰҰ Бас Ассамблеясы «Барлық
10.12.1984 жылы БҰҰ Бас Ассамблеясы «Қинауға және ар-намысты таптайтын
26.11.1987 жылы Еуропа Кеңесі «Қинаудың және адамның ар-намысын қорлайтын
Қазақ КСР-ның 1978 жылы қабылданған Конституциясында ешкімнің ешкімді қинауға,
Бұл Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің 25.10.1990 жылғы «Қазақ
1995 жылғы Конституция қинауды, басқа да адамның ар-намысын қорлайтын
Мысалы, БҰҰ-ның 1948 жылғы Декларациясы қабылданғаннан кейін біздің мемлекетте
Қазіргі кезде Қазақстан заңнамасында «қинау» термині тікелей пайдаланылатын нормалар
Алғаш Қазақстанда «қинау» термині 1997 жылғы Қылмыстық кодексте пайдаланылды.
Заң лауазымды адамның айғақ болуға мәжбүрлеу үшін қинауды қолдану
Сонымен қылмыстық заң, бір жағынан, «қинау» терминінің конвенциялық анықтамасынан
Мысалы, ҚК-нің 38-бабы қылмыстық Заңның гуманистік принципін айғақтайды, онда
1997 жылы Республиканың Қылмыстық-атқарушылық кодексі күшіне енді, бұл кодекске
ҚР Жоғарғы сотының 11.05.2007 жылғы «Адамның өмірі мен денсаулығына
Қинаудың қоғамға қауіптілігі сонда, оны қолданғанда адамның ұзақ уақыт
Біздің отандық заңнама адам құқығын сақтауға қатысты халықаралық-құқықтық нормаларды
БҰҰ Бас Ассамблеясы қабылдаған, 09.09.1975 жылғы 3452 Резолюциясының 1-бабында
Қинау ұғымын белгілегенде Конвенциядағы анықтамаға сүйену керек, - дейді
Орыс тілінің сөздігі қинауды жауап алу кезіндегі азаптау, жан
Г.Г.Криволапов қинауды адамға ұзақ уақыт және ұдайы жанға бататындай
А.Р. Бунева қинауды адамның жанына қатты бататын қатыгездік әрекеттің
Н.В. Борисенкова қинауды: «Лауазымды адамның басқа бір адамды өз
«Қинау» ұғымы «азаптау», «аса қатыгездік» үұғымдарымен ұштасып жатыр, олардың
Саралаушы белгі ретінде қинау қылмыстардың тек екі құрамында ғана
Әрқилылық әртүрлі құралдар мен аспаптарды пайдалана отырып жәбірленушіге аса
Заң әдебиетінде әрқилылық
Қинауға дейін қалайда зорлықты әрекет болады, мысалы кінәлі жәбірленушіні
«Қинау» ұғымын қамтитын
Жәбірленушіге қатты қиындық келтіріп, оны күйзелткенде айыптының құрал ретінде
Жасалған талдаудан қинаудың жаңа анықтамасы туындайды: ол - қару
Адамның ар-намысын таптайтын әрекетке үрей туғызып дәрменсіздікті сезіндіру, хайуандық
Қаруды немесе қару ретінде пайдаланылатын затты, қолданудың шындық екендігін
«Қару» ұғымын анықтағанда 30.12.1998 жылғы «Қарудың
«Қару ретінде пайдаланылатын заттар ұғымына құқық қолдану қызметінде біртекті
Қинау өзінше дербес қылмыс па әлде олардың сараланған түрі
1) қинауда, кез келген зорлықты қылмыстың саралаушы белгісі сияқты,
2) қылмыстық заңда өлтірген кездегі аса қатыгездік немесе өлтірер
3) қинауды қолдануды адамға қарсы басқа қылмыстардан бөліп алуға
4) қинау қылмыстың өзінше дербес құрамы емес, белгілі бір
Адамға қарсы кез келген қылмыс күш қолданылып жасалады, сондықтан
ҚК-нің107-бабының қазіргі редакциясына қосуға жататын кезекті саралаушы белгі (Ресейге
Азаптауды 117-баптың 2-бөлігінің «д» тармағы бойынша сараптағанда (біздің редакцияда)
ҚР Жоғарғы сотының аталған қаулысы мен 31-баптың мазмұнын талдай
Егер ұрып-соғуды алғашында бір адам бастап оған сол пиғылмен
Алдын ала сөз байласқан азаптауда ондай белгісі бар әрекетті
Қылмыстық құқық теориясы қылмысты «алдын ала сөз байласқан адамдар
Сонымен, бірлесіп жасағанда топтың басқа мүшелері оны ұйымдастырушы, арандатушы
Бірге орындаушылар ретінде құқық бұзушылар немесе психикасында ахау бар
Ұйымдасқан топ дегеніміз - екі немесе одан көп
Сондықтан да, азаптауды ұйымдасқан топ жасады деп тану үшін,
Жалданып азаптау ғылымда қызығушылық тудырып отыр (ҚК-нің 107-бабы 2-бөлігінің
Мысалы, 1995-2002 жылдары жалданбалы 84 адам өлтіру болған, бірақ
Жалданғанда қылмысты орындаушы өзінің кәсіби қызмет үшін материалдық немесе
Бұдан біз қылмыс жасаудың шарты тек ақша ғана емес,
Жалдануды тек пайдақорлық пиғыл деп айтуға болмайды.Жалданушы - өз
ҚР Жоғарғы сотының «Адамның өмірі мен денсаулығына қарсы кейбір
«Жалданып қылмыс жасаудың бір шарты - тапсырыс беруші мен
Сыйақы үшін адам азаптауды ұйымдастырған, оны жасауға арандатқан немесе
Жалданған орындаушы ҚК-нің 28-бабына сілтеме жасалмай 107-оаптың 2-бөлігінің «д»
Заң шығарушы бопсалаушылықпен ұштасқан азаптау үшін жауапкерлік қарастырған жоқ,
Азаптаудың ұлттық, нәсілдік, діни араздастық бойынша жасалатын соңғы саралаушы
Ланкестік әрекеттер, аманат басып алу, жергілікті қақтығыстар және басқалар
Ел өміріндегі мұндай келеңсіз жайларға қарамастан, Қазақстан Республикасының Конституциясы
Ұлттық, нәсілдік және діни араздастық сылтаумен қылмыс жасалғанда айыпты
Ұлты, діні басқа болғандықтан адамды жәбірлеу тек сол адамның
Сылтау қастандық мақсатын анықтайды(тудырады), сондықтан ол тікелей пиғылмен жасалады.
Мысалы, егер дәрігер басқа ұлттың өкіліне дәрігерлік көмек көрсетпей,
96-баптың 2-бөлігінің «л»
Егер адамды қанға қан деп өлтірсе, онда айыптының ондай
Дұшпандық көзқарас нақты адамға қатысты ма, әлде ол өкілі
Е.Н.Тихоновтың ойынша, қылмыстың көрсетілген құрамында бұл белгі артық, ол
ҚР ҚК-нің субъективтік жағының факультативтік белгісі болып табылатын 164-бабы
Бұл бапта «интуитивтік ғаламдық төңкеріс» үшін жауапкершілік көзделген, оған
Сондықтан да «164-бап пен 107-баптың 2-бөлігінің «е» тармағының
Қорыта келе айтарымыз, 107-баптың 2-бөлігіне ұсынылып отырған саралаушы белгілер
Заңнамадағы саралаушы белгілерді алып тастау, өзгерту және толықтыру жөніндегі
3 АЗАПТАУДЫҢ АЛДЫН АЛУ ЖӘНЕ ОДАН САҚТАНДЫРУ
3.1 АЗАПТАУҒА ҰШЫРАТАТЫН ЖАҒДАЙЛАР МЕН МӘН-ЖАЙЛАР
Қылмыскерліктің себептері проблемасына криминологиялық әдебиетте көптеген еңбектер арналған. Көптеген
Криминологтар басты назарын адам санасына ескі көзқарастың, ұғымдардың, салт-дәстүрлердің
Был жұмыста біз қылмыскерліктің жалпы себептерін зерттеуді мақсат тұтқан
Әрине, әртүрлі мемлекеттерде, бір елдің әртүрлі аймақтарында әлеуметтік-тұрмыстық ерекшеліктер
Әрине, бұл аймақтық айырмашылықтар мұқият зерделенуге тиіс. Онсыз тиімді
Қылмыстардың әр түрлі санаттарында адам түрліше жағынан көрінеді. Бір
Сол себепті қылмыстардың жекелеген түрлері мен санаттарын жасауға себепші
Біз адамға зорлықты қастандық жасауға септігін тигізетін мән-жайларды және
Мінез-құлықтың нормадан ауытқытатын тетігі дегеніміз мақсаттардың, сылтаулардың туындауына себеп
Тұрмыстық қатынастар саласында адамға зорлықты қастандық жасауға итермелейтін құбылыстар
Мұндай қастандықтар отбасындағы дау-дамайдан туады, оған айыпты мен жәбірленуші,
Тұрмыстағы қақтығыстар отбасындағы, адам мен кішігірім әлеуметтік топтар, сондай-ақ
Әдебиетте тұрмыстық қылмыстар, оның бір түрі ретінде отбасындағы қылмыстар
Сонымен, қылмыс жасаудың ең бірінші себебі- криминогендік жағдай. Мұндай
Өмірдегі нақты жағдай сылтауға қарағанда кең ұғым. Зорлықты қылмыста
Адамның денсаулығына зорлықты қастандық жасалатын нақты жағдайлардың кең таралғаны
Қылмыстық істерді ішінара зерделегенде мұндай қылмыстардың 68,7 %-ын отбасында,
Сотталғандарға қойылған сұрақтардан да осы шамалас жауаптар алынды- отбасында
Кейде қылмыскер жағдайды дұрыс бағалап тиісінше әрекет етеді, ал
Қарастырылған жағдайларда қылмыстардың көпшілігі отбасы мүшелеріне, туыстарға, көршілерге, достарға
Сонымен, адамдар арасында дау-дамайдың болуы криминогендік жағдай тудырады, көбіне
Бұл жағдай кейде субъектінің қылмыс жасауға ынта тудыратын мас
Мас күйінде қылмыс жасап сотталғандардың көпшілігі егер мас болмағанда
Аталып өткендей, мұндай қылмыстардың жасалуы, әдетте, объективтік жағдай мен
Бәрінен бұрын, сөз болып отырған бұл адамдар арасында мұқтаждығы
Ауыр зорлықты қылмыс жасағандар мынаған ұмтылған:
-басқаға зорлық көрсетуге-42%;
- өзін көрсетуге -25%;
- төңірегіндегілерден басым түсуге -10%;
- билікке -7%;
- дарашылдыққа -6%.
Эмоционалдық-психологиялық тұрғыдан алғанда ауыр зорлықты қылмыстар, әдетте, жағдайға қарай
Дегенмен, зорлықты қылмыс жасап сотталғандарды және олардың қылмыстық істерін
Адам бойындағы агрессивтік қасиет кейде қылмыстық жағдай тудырады.
Бұл проблеманы зерттеген көптеген авторлар агрессивтік әрекетке бейімділік генетикамен
Біздің ойымызша, қылмыскерлердің дәйекті –криминогендік және ситуациялық-криминогендік типтері үшін
Бірақ, белгілі бір жағдайларда ол қасиеттің бой көтеруі мүмкін,
Адамның қылмыс жасауға баруына оны қоршаған әлеуметтік топтағы дәстүрлер
Зорлықты қылмысты неге жасадың? деген сұраққа сотталғандар мынадай жауаптар
Әлеуметтік-психологиялық оқу құрылымындағы еліктеу орны, еліктеу ережесі, еліктеу тетігі
Денсаулыққа қарсы жағдайлық қылмыстарды әйелдер де жасайды.
Қызғанышқа, не күйеуінің заңсыз қылығына байланысты туындаған отбасындағы дау-дамайда
Әйелдердің едәуір бөлігі отбаснда, тұрмыста дау-жанжал болмай тұрмайды дейді,
Адамға зорлықты қастандық жасағандық туралы қылмыстық істерді зерделеу, сотталғандармен
Бұл ерекшеліктер жағдайды бағалап, нысананы таңдағанда да, іс-әректіне сылтау
Біз ішінара зерделеген қылмыстық істерге сүйенсек, сотталғандардың 30%-ында ескермеске
Және де кейбір авторлар мұндай факторға мән берудің керегі
Біз зерделеген істер бойынша алсақ, сот-психиатриялық сараптама 23,4% жайғдайда
Әрине, есалаңдықты қылмыстың өзінше дербес себебі деп қарауға болмайды,
Шетелдік авторлардың көпшілігі бұл пікірді қолдайды.
Мысалы, Кан Уэданың мәліметтеріне қарағанда Жапонияда дене жарақатын салғаны
Бұл айтылғандардан мынадай тұжырым жасауға болады: адамдық есалаңдық ерекшелігі
Мұндай жағдайлардың ішінде адамның виктимдік қылығының да атқаратын рөлі
Біздің криминологиялық әдебиет соңғы жылдары виктимология проблемаларын көтеруде. Қылықтың
Әдебиетте виктимдікке кең түсініктеме берілген. Заңды әректтер виктимдік болып
Құқыққа қарсы қылық болмаса да, ерлі-зайыптылардың «көзге шөп салуы»,
Адамға, денсаулыққа жағдайлық сипаттағы қастандықтың жасалуы жәбірленушінің виктимдік қылығынан
Біздің зерттеулеріміздің мәліметтері зерделенген қылмыстардың 68,7%-ы жәбірленушінің қылығынан екендігін,
Әрине, бұл жағдайдың барлығында бірдей жәбірленуші қылығы виктимдік болған
Отбасындағы қатынаста өзінше ерекшелік бар. Отбасы мүшелерінің жалпы ортақ
Жәбірленушінің бұл қарастырылып отырған қылмыстардағы мінез-құлқында арандатушылық сипат болады.
Бұлардың арасында ер адамдар басым, олар-64%-ды, ал әйелдер -36%-ды
Жәбір шеккен әйелдердің көпшілігі – еркектердің өз зайыптары (39,2%)
Қылмыскердің зорлықты әрекетінен жәбір көргендердің құрамы мынадай:
-айыптының отбасы мүшелері-10%;
-басқа туыстары-2%;
-жақын достары -15%;
-таныстары -35%;
-көршілері -10%;
-бөгде адамдар-28%.
Жәбірленушінің жасы бойынша алсақ:
-14 жасқа дейінгілер-2,3%;
-18-25 жас аралығындағылар-17,4%;
-25-35 жас аралығындағылар -46,5%;
-35-50 жас аралығындағылар -10.4% ;
-60 жастан жоғарылар-3%.
Сонымен, жәбірленушілердің басым көпшілігі -25-35 және (45) 18-25 (21,9%)
Айыптылар мен жәбірленушілердің білім деңгейін сипаттайтын мәліметтер де бір-біріне
Жәбірленушілердің ішінде:
-сауатсыз, шала сауатты,4 сыныптық білім барлар-1,1%
-4-7 сыныптық білімі барлар- 9,3%;
- толық немесе орта білімі барлар- 15,1%;
-орта және арнайы білімі барлар- 72%;
-жоғары білімділер -4 %;
Көріп отырғанымыздай, бұлардың арасында орта білімділер басым.
Олар айналыматын жұмысы жағынан бұлайша бөлінеді:
- жұмысшылар-63,9%;
- қызметкерлер-3,5%;
- зейнеткерлер-6,9%;
- үй шаруасындағы әйелдер-9,3 %;
- мектеп, лицей, колледж, ЖОО оқушылары-4,3 %;
- белгілі бір айналысатын жұмысы жоқтар-3,7%;
- түзету мекемелерінде жаза өтеп жатқандар-2,5%.
Мұндай қылмыстар үшін сотталғандар арасындағы сияқты жәбірленгендер арасында да
Қылмыстық істердің материалдарына қарағанда жәбірленушілердің 31,4%-ы қылмыс жасаған кезде
Сұрақ-жауап жүргізу барысында жәбірленушілердің 18,6%-ы өздерінің бұрын да зорлықты
Келтірілген мәліметтер, зорлықты қылмыстарда жиі жәбір көретін адамдардың жалпы
Жәбірленушілер арасында орта және арнайы орта білім барлар басым
Айта кету керек, жәбірленушілердің 31,4%-ы қылмыс жасалған кезде мас
Азаматтардың атылатын қаруды заңсыз сақтауы да қылмыстың жасалуына әсерін
Атылатын қарудан дене жарақатын алғандар саны көп емес (9,9%),
Сондықтан, атылатын және суық қаруды заңсыз иеленудің криминогендік фактор
Қарастырылып отырған қылмыстардың жасалуына ықпалын тигізетін жағдайлардың қатарына төңірегіндегілердің
Адамдардың қылмыс жасалған кездегі енжарлығы, әрине, өздігінен қылмысқа итермелемейді.
Мұндай мән-жайларға құқық қорғау қызметіндегі кемшіліктерді де жатқызуға болады.
Бұл қылмыстарға қатысты алатын болсақ, ол бәрінен бұрын, Ішкі
Отбасындағы жанжалға қатысты болсақ- отбасының берекесі қашып, ерлі-зайыптылар бір-біріне
Міне, біздің ойымызша, дене жарақатын салумен байланысты, ситуациялық сипаттағы
Баяндалғандар негізінде мынадай тұжырымдар жасауға болады:
1.Денсаулыққа қастандық жасауға себепші болатын негізгі жағдайларға айыпты мен
2.Жанжалды ситуацияның туындауына айыптының, кейбір кездері жәбірленушінің мас күйде
3.Криминогендік ситуацияның туындауына және қылмыс жасауға бел байлауға адамның
4.Сол әлеуметтік ортада қалыптасқан дәстүр мен іс-әрекет нормалары да
5.Қылмыс жасауға бел байлау адамның есалаңдық кейпіне де байланысты,
6.Қылмыстың жасалуына себепші болатын мән-жайлардың қатарына жәбірленушілердің виктимдік қасиетін
Денсаулыққа зиян келтірумен байланысты ситуациялық қылмыстардың жасалуына себепші болатын
Ішкі істер органдарының тұрмыстағы қылмыстармен байланысты материалдарының талдамасы бұл
Кейбір отбасыларында ата-аналар арасында да, балалар арасында да жөнсіз
Психикасы бұзылған, ауруы тез қозып кететін адамдар қоғамға аса
Адамдардың тұрмысы мен демалысы дұрыс ұйымдастырылмаса, олардың қолы бос
Есірткі заттарға бой алдыру да тұрмыстағы қылмыстарға алып келеді.
Есірткі затқа құмарлық адамды азғындатады. Нашақорлық біртіндеп өздерінің еңбекке
Барлық тіркелген қылмыстардың бестен бір бөлігін қоғамдық пайдалы еңбектен
Тұрмыстағы көптеген қылмыстар отбасы мүшелері, көршілер, туыстар, таныстар арасындағы
Тұрмыстағы көптеген қылмыстар отбас мүшелері, көршілер, туыстар, таныстар арасындағы
Қоғамдық қатынастардың сипаты адамдар іс-әректінің бағыттылығын анықтайды, ол жеке
Нәтижесінде тек қоғамдық қана емес, жеке адамдар арасындағы қатынастар
Біз адамдардың зорлықшыл қылмыстылығын зерделеу және оның алдын алуды
Кейбір авторлар бұл құбылыстын «ортақ көздерін» атайды, кейбіреулер әлеуметтік
Сондықтан да, егер біз құқық бұзушылардың қылмыстылығын зерделейтін болсақ,
Детерминация- «детерминант», «детерминдеу» сөздерінің туынды ұғымы. Латынның «determinare» сөзі,
Қылмыстылықтың детерминация процесі байланыстардың әртүрлі формаларында күрделі өзара әрекеттесуі
Біз себептілікті әмбебап өзара әрекеттестік формаларының бірі, зорлықшыл қылмыс
Себептілікті бұлай түсіндіргенде біз құқық бұзушылардың зорлығы және зорлықшыл
Себептілік- бұл себеп пен салдар сияқты екі құбылыстың арасындағы
«Себеп-салдар» әрекеттестігі жағдайға, яғни оның «ортасын» құрайтын, оларға қосылып
Әлеуметтік құбылыстардың себептілігі түсініктемесі себептіліктің негізгі әдістемелік ұғымынан туындап,
а)себеп-салдарлық заңдылықтардың екі типін: динамикалық және статистикалық;
б)әлеуметтік детерминацияны зерттеу зерттеу кезінде жүйелі әдіс міндетті;
в)әлеуметтік детерминанттардың мазмұны әсіресе қоғамдағы қарама-қайшылықтармен және оны тиімді
г)әлеуметтік құбылыстар қоғамдастық, қауымдастық және тұлғалар деңгейіндегі әртүрлі қызмет
д) әлеуметтік детерминацияны талдау тарихи әдістерді қолдануды қажет етеді,
Детерминация процесін детерминанттардың өздері- қылмыстылықтың себептерімен, жағдайларымен, коррелянттарымен шатастырып,
Қылмыстылықтың себептері мен шарттары- қоғамдық экономикалық қауымдастыққа және сол
Қылмыстылықтың себептері мен шарттары өзінің пайда болу тегі мен
Криминогенді детерминанттар біршама тұтастай жалпыны (жүйені) құрайды. Бұған қылмыс
Әрекет ету механизімі бойынша детерминанттар – қылмыстылықты тудырушы (себепкер)
Факторлар теориясы әлеуметтену мен криминологияда криминогенді детерминантты теңестіріп талдағыны
Қылмыстылықтың детерминант жүйесінде негіздеудің ғылыми ғана емес, тәжірибелік маңызы
Криминогенді детерминанттар жиынтығын жүйе ретінде қарастыру қылмыстылыққа әсер етудің
Себептер- қылмыстылық пен қылмысты тікелей туғызатын, жаңадан өндіретін заңды
Шарт-бұл өзі қылмыстылық пен қылмыс тудырмайтын, бірақ себептің әрекетіне
Себептер мен шарттардың арасында «криминогенді детерминанттар» талданған ұғымын пайдалануға
Содан барып адамдардың әртүрлі зорлықшыл қылмыстарының әртүрлі сипаты жайында
А.И.Долгова ұсынған «теориялық сызбаға» сүйеніп, біз адамдардың зорлықшыл қылмыстарына
Егер зорлықшыл қылмыстылықты іштен тұрақтандыратын факторлар болмаса, қалайда күйреу
Кез келген әлеуметтік құбылыс сияқты зорлықшылықтың да даму тетігі
Қоғамның зорлықшыл детерминациялаудың жалпы тетігін, оның өзіндік детерминациясын және
- қайшылықты, әлеуметтік қақтығыс, проблемалар орын алған қоғамда қылмыстық
- әлеуметтік жағдай дұрыс болмаса, бұл ауытқулар басқа факторлармен
- бұл ретте қылмыстылық ұйымдасқандық және кәсіби сипат алады,
- қоғамдағы әлеуметтік теріс ауытқулар тереңдей береді;
- халықтың арасында есірткі-ішімдікке әуестер, жезөкшелікке салынғандар көбейе бастайды.
Бұл жағдайдың барлығына да криминалдық зорлықшылықтың ерекшелігін, ал ол
Адамдардың әртүрлі сипаттамалары арасындағы өзара әрекеттестікті де ескеруі керек
Біздін ойымызша, әлеуметтік детерминация өзінің жетекшінің рөлін атқарады.
Құқық бұзушылардың әлеуметтік ортамен сөз еткенде, проблема қалайда қылмыстың
С.С. Остроумовтың пікірінше, «құқық бұзушылар адамның жеке басы құрылымының
Бұл, әрине, қылмыстылықтың кез келеген түріне әсерін тигізеді. Криминалдық
Бідің ойымызша, құқық бұзушылардың зорлықшыл қылмыстырының факторлар жүйесі, бұл-құқық
Бұл көрсетілген «Қылмыстық мұра» кітабында «зорлықшыл бағдар әттүрлі мәдениеттерге
Қазақстан халқының саны ресми деректер бойынша 2006 жылдың 1
90-шы жылдары Қазақстанда 450 мың бала кем туды. Осы
Қазақстанда жыл сайын темекіден 750 адам өледі. Қоғам үшін
Біздің зерттеуіміздің деректеріне сүйенсек, ата-ана тарапынан зорлық көріп үйінен
Көптеген жас адамдардың мансабы «іскерлік»те, паракриминалдық яғни, таза криминалдық
1990-1995 жылдары Қазақстанда 100-мың адамға шаққанда 35 өзін
Кейбір белгілері жағынан өзін-өзі өлтіру кісі өлтіруге ұқсас. Өзіне-өзі
3.2 АЗАПТАУДЫҢ АЛДЫН АЛУ
Адам денсаулығына зорлықты қастандық жасауға себепші болатын мән-жайлардың зерттеуі
Әрине, жалпы қылмыскерлікпен күреске, әлеуметтік-келеңсіз факторлар мен мән-жайларды жоюға,
Аталып өткендей, адам денсаулығына зорлықты қастандықтың көпшілігі адамдар арасындағы
Ал, жанжалды ситуацияны дамытпау үшін соған себепші болған мән-жайды
Бұл қылмыстар кейде айыптының мән-жайды дұрыс түсіне алмағандығының нәтижесі
Өмірде жиі кездесетін ситуацияларды олардың мәні мен мәнісін баспасөзде
Дау-дамайды ситуацияның бәрі бірдей табанасты туындамайды. Көп жағдайда ол
Адам өлтіріп, ауыр дене жарақатын салып сотталған әйелдерден алынған
Бұл айтылғандарды толықтай еркектер жасаған қылмыстарға да жатқызуға болатындығын
Туыстар мен жақындар ондай дау-дамайдың бар екенін немесе туындауы
Полиция қызметкерлері, бәрінен бұрын учаскелік инспектор жанжал жайында қылмыс
Тіптен қылмыс жасауға бейімділігі бар адамды Ішкі істер органдарына
Және де, егер адам қылмыстық әрекетке барды деген күдік
Кейде адамның құқығы қылмыстық-құқықтық шара қолдануға да негіз береді.
Мұны қосарланған превенция нормалары деп атайды. Онда қоғамға қауіп
Әрине, қорқытудың бәрі бірдей қылмыстық іс қозғауға алып келмейді.
Жеке айыптау ісін, атап айтқанда, азаптауды (107-бап) уақытылы қозғап
Соттарда, азаматтық істерді қарағанда жанжалды басуға, оны ушықтырмауға шара
Кейбір жағдайларда соттың мұндай мәселелерді тез және әділ шешуі
Отбасындағы келеңсіз жағдай және оның мүшелерінің қоғамға жат қылықтары
Бұл жерде Қазақстан үшін айрықша институт болып табылатын ақсақалдар
Бұл қарастырылып отырған мәселені шешуге жеткілікті жерлерде ұйымдастырылатын жолдастық
Азаматтарға тіл тигізетін, қырам-жоям деп қорқытатын, қоғамдық тәртіп бұзатын
Атап өткендей, бұл қарастырылып отырған қылмыстарды көбінесе мас адамдар
Маскүнемдікпен күресетін өзі тұрмыстағы зорлықты қылмыстардың алдын алумен ұштасып
Ал енді ішімдіксіз жүре алмайтын, жанжал тілеп тұратын, зорлықты
Мас күйдегі адамның қылмыс жасауына немесе сондай күйдегі адамға
Қылмыстың жеке-даралап алдын алғанда адамның жеке-дара ерекшелігі, атап айтқанда,
Мінез-құлқында ауытқу бар адамдар жасайтын қылмыстардың алдын алу шараларын
Бұл жерде психикасында қатты ауытқу бар екендігі күдік тудырмайтындарды
Мұндай консультациялар ондай адамдардың отбасы мүшелеріне, туыстарына қандай жағдайда
Азаматтардың кейде қылмыстың жасалуына себеп болатын виктимдік жүріс-тұрысының алдын
Полицияның учаскелік инспекторлары, ақсақалдар алқасы мүмкіндігінше виктимдік әрекетке бейім
Бұқаралық ақпарат құралдарының да бұл жерде атқаратын рөлі зор.
Жарияланымдарда, радио, теле хабарларда азаматтардың виктимдік қылықтарының алдын
Тұрмыс, демалыс, еңбек, оларды жүзеге асыру барысында туындайтын қайшылықтар
Жергілікті жерлерде бұл мәселенің тиімді шешілуі әкіматтардың қызметіне, олардың
Көптеген тұрмыстық қылмыстарды, ол жасалған кезде оны жұмыс орнында
Қылмыстың алдын алу шараларының тиімділігіне азаматтардың тұрған жеріндегі тәрбие
Отбасын нығайтудың біздің елде белгіленген жалпы әлеуметтік бағдарламасын жүзеге
ҚР Президенті Н.Ә.Назарбаев ұсынған әлеуметтік саясат-отбасындағы бірліктің нығаюының және
Азаматтардың білім деңгейі мен сана-сезімін көтерудің және олардың бос
Жеке-дара сақтандыру шараларын жүзеге асыру жөніндегі айрықша жауапты міндет
Оқу және еңбек ұжымдарының осы саладағы жұмысын бақылағанда әкімдерде
Жатақханалардағы тәртіптің де маңыздылығы зор.Кейбір жатақханаларда тәрбие, мәдени-көпшілік және
Жастарды тәрбиелейтін адамдармен де тәрбиелік-құқық жұмысын жетілдіру керек, олар
Тұрмыстағы қылмыстың алдын алуға тұрғын үй мәселесін шешудің зор
Бұлар криминогендік сақтандырудың кешенді және аймақтық жоспарларында көрініс табады,
Тұрмыстағы қылмыстардың алдын алуда виктимологиялық сақтандыру жұмысының да маңызы
Тұрмыстағы қылмыстан жәбірленушілердің өнегелік-психологиялық қасиеттері әртүрлі.
Дегенмен оларды негізгі екі топқа бөлуге болады:
1) жанжал кезде виктимдік іс-әрекетті басым, өнегелік-психологиялық теріс сипаттағы
2)оң сипатталатын, өзінің абайламайтындығынан, қамсыздығынан жәбірленген адамдар.
Бірінші топтың жәбірленушілері өздерінің негізгі қасиеттері жағынан тұрмыстық қылмыс
Жәбірленушілердің екінші тобы қылмыстың жасалуына қолайлы жағдай тудыратын адамдар
Әйелдер виктимдігін бейтараптандыру және жою мақсатында жүргізілетін әлеуметтік-экономикалық іс-шаралар,
Адамдардың өмірде, отбасында өзара түсініскен тату-тәтті ұжым құра білудің
Соңғы кездері көршілер, басқа да тұрмыстық шағын топтар тарапынан
Кейбір қалалар мен ауылдарда үйлер мен көшелердің мейрамдарын бірге
Соңғы кездері пайда болған тұрғын үй мәдени кешені адамдарды
Қалай десек те, қылмыскерліктен виктимологиялық сақтандыруда инспекторлар ең басты
Инспектор тұрмыстағы қылмысқа бейім адамдарды анықтап олармен тәрбие жұмыстарын
Құқықтық тәртіптің кең тармақ алған пункттері отбасында, тұрмыста орын
Оларды сақтандыру жұмысы басқа да жалпы әлеуметтік сақтандыру жұмыстарымен
Қылмыстық-құқықтық ықпал ету шараларына криминологиялық көзқараста адамдардың себептік кешеніне
Қылмыстың алдын алу-адамның жеке басының сипаттамасымен анықтау және оны,
Адамдардың зорлықшыл қылмыстылығының алдын алуға келетін болсақ, әңгіме бұл
Қылмыстардың алдын алудың қылмыстық-құқықтық тәсілдерінің тобын құқық бұзуы әбден
құқықтық насихат;
2) қылмыстың кейбір санаттары бойынша құқық бұзатындарды алдын ала
3)құқық бұзушылар құқық бұзушыны қылымыс жасаудан өз еркінен тыс
4) құқық бұзушылар құқық бұзушыны қылымсқа қатысқаны немесе
5) оның жүріс-тұрысының бақылау, қайталап жасауға жібермеу.
Бұл шаралар ересектерге қолданылатын шараларға ұқсас.Дегенмен құқық бұзушылардың құқық
Құқықтық насихаттау дегеніміз-идеологиялық қызметтің белгілі бір түрі, негізгі үш
Қылмыстың алдын алуға байланысты құқықтық насихаттың мақсатын әртүрлі негіздер
- уақыт масштабы бойынша –стратегиялық (жақын арадағы, ұзақ
- жоспарланған нәтижелердің көлемі бойынша- жалпы және жеке мақсаттар
- пайдаланатын тәсілдер және бұл
Біздің ойымызша, насихатты жыныстық белгі бойынша да нақтылау керек,
Құқықтық насихаттың стратегиялық мақсаты- басқа адамға, заңға, құқықтық тәртіпке
Құқықтық насихаттың жалпы мақсаты- құқық бұзушылардың заңды іс-әрекетінен айқын
Құқықтық насихаттың жалпы мақсаты негізінде оның жекелеген бағыттары, ұйымдық
Қылмыстық заңдарды насихаттау екі формада: жалпы сақтандыру және жеке
Қоғам мүшелерінің кейбір бөлігі заң талаптарын саналы, еркімен, мәжбүрлеусіз
Құқықтық кодекс талаптары жайындағы ақпараттарды бұқаралақ ақпарат құралдары да
Мектептерде өтілетін «Құқықтық негіздер» сабағы құқықтық білімнің қажетті көлемін
Заңды насихаттаудың мақсаттық бағытын ықпал етуге жататын объектілердің түрлері
- ата-аналарға немесе адамдарды тәрбиелеу міндеті жүктелген өзге адамдарға
- тікелей адамдардың өздеріне ықпал ету;
- қылмыс жасауға қабілеті бар адамдардың тәрбиесін бұзатын кәмелетке
Құқықты, моральды, өнегелікті және қоғамдық тәртіпті құрметттеуге әрбір кісі
Жасалған қылығының қоғамға қаншалықты қауіпті екендігінен толықтай ұғынбай және
Қалыптасқан жағдайдағы қиындықтың бірі- Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінде қарастырылған
Ал екінші қайтара шартты түрде сотталған жасөспірімде жазасыз қалауға
Мұндай проблеманы шешу үшін қылмыс жасаған адамдарға алты айдан
Қылмыстық заңнаманы насихаттағанда құқық бұзушы қыздар мен ұлдар психолгиясында
Адамдарды құқықтық тәрбиелеуге қалыптасып келе жатқан адамның ерекшеліктеріне, жеке
а) қоғамдық өзара қатынастар саласы шектеулі, өмір тәжірибесі аз
б) көзқарастары, білім үстіртін, жан-жақты, терең ойластырылмаған;
в) өмір шындығына, оның әртүрлі қырларына терең үңілмейді;
г) көзқарастың, білімдердің, олардың жүйелерінің тиянақты жиынтығы жоқ, олар
д) өз құқықтарын жүзеге асырудың және міндеттерін орындаудың берік
е) өз қылығы үшін қоғам алдындағы жеке жауаптылықты ұғынбайды.
Қылмыстың болатын, болмайтындығы отбасына, оның санаға құйған тәрбиесіне байланысты.
Адамдарды құқықтық тәрбиелеу процесіне жалпы тәрбиелеу процесін сипаттайтын құрылымдық
Бұл насихат прцесінің мақсаты адамдардың заң бұзбауы көзделген талаптарды
Ең басты мәселе- осыған қалай қол жеткізуге болады. Бұл
Егер қалыптасқан, ересек адамды басқарудағы мақсат- әртүрлі сылтауларды пайдалана
Құқықтық тәрбие қарастырғанда санаға объективтік процестер ықпалын, қоғамдық практика
Қылмыстық заңдарды басп шығару және оларды бұқаралық ақпарат құралдары,
Сұрақ қойылған 150 құқық бұзушылардың:
1)67%-ы қылмыстық-құқықтық нормалардың бар екенің білген;
2) 24%-ы ондайлардың бар екендігін естіген;
3)9%-ы білмеген.
Қылмыстық-құқықтық нормалардың бар екендігін олар қалай білген?
1)15%-ы мектепте оқып жүргенде;
2)37%-ы бұқаралық ақпарат құралдарынан;
3)34%-ы басқа оқу орнында оқып жүргенде;
4)10%-ы заңгермен кездескенде;
5)8%-ы ақпарат алудың басқа нысанында.
Бұл мәліметтерді былайша толықтыруға болады:
а) жалпы білім беретің орта мектептерде 9 сынып оқушыларының
б) кәсіби-техниалық білім беру мекемелерінде сол тақырыпты оқып үйренуге
в) техникум колледждерде сол тақырыпты оқып үйренуге 20 сағаттық
г) жоғарғы оқу орындарының бұл тақырыпқа бөлгендері: техникалық оқу
Мемлекеттік білім беру деңгейінде мемлекеттік кәсіби және кәсіби емес
Құқықтық насихаттың мазмұны оның ықпалы кімге бағытталғандығына қарай ерекшеленеді:
1) қалай да зорлықшыл қылмысқа баратын адамдар үшін насихаттың
2) құқықтық тәрбие жемісті болу үшін маман адамдардың психологиялық
Адамдардың өздеріне арналған құқықтық насихат ересектерге арналған құқықтық насихатпен
Ересек адамдар топтарына қарай заң насихатын мынадай мазмұндар бойынша
а) адамдарды қорғау және өнегелік тәрбиелеу туралы барлық ересек
б) ата-анаға немесе бала тәрбиесі жүктелген өзге адамдарға арналған
в) педагогтардың немесе білім беру, тәрбиелеу, емдеу не өзге
Бұл бағыттардың әрқайсысы жан-жақты ойластыруды қажет етеді және оларды
Ата-анаға насихаттық ықпал етудегі мақсат-олардың бала тәрбиесіне назар аудару.
ҚОРЫТЫНДЫ
1995 жылы қабылданған Қазақстан Конституциясы негізгі құндылықтары адам, оның
Тәуелсіздік алғаннан бері республикамызда адам құқықтарын қорғау жүйесін халықаралық
Жүргізген зерттеулердің нәтижелері заң шығару органдарының перспективасына және құқық
1. Азаптау адам денсаулығына қарсы қылмыстар жүйесінде эволюциялық
Бірақ, қылмыстың мұндай құрамының ұғымы болмаған, дегенмен, бірқатар баптардың
2. Азаптау әлеуметтік тұрғыдан біртекті емес.Оның жасырындылық деңгейі
3. Азаптаудың қоғамға қауіптілігі тек оның көп таралғандығында емес,
4. Отандық заңдарға іліккелі бері «азаптау» дефинициясында жинау
«Азаптау» ұғымына берген мазмұннан жәбірленушіге бір рет зорлық көрсеткеннің
5. Жұмыста азаптау туралы құрамдағы ұдайы ұрып-соғу белгісіне сыни
6. Бұл зерттеліп отырған қылмыстың тікелей объектісі жайында
объектісі деген дәстүрлі теорияны құптайды, оны бұл
Осыған байланысты азаптаудың тікелей объектісі өзінің салдары бойынша жалпы
7. ҚК-нің 117-бабының диспозициясы құқық қолданушының дене
8. Аталған құрамның объективтік жағын жан-жақты зерттеді,оны,
Сонымен қатар, азаптаудың тікелей объектісі денсаулық екенін ескерсек оның
9. Қинап азаптаудың мазмұны айыптының жәбірленушіге тікелей қара күш
Психологиялық қысым жасағанда жәбірленушінің ар-намысы тапталады, мүлкінді бүлдіремін, жақыныңа
10.«Қинау» ұғымы бірқатар
1) белсенді қарсылық көрсете алмайтын адамның ар-намысын таптайтын зорлықты
2) айыптыда зорлықты әрекет
3) жанға бататын ауыртпашылықты тек қару ретінде пайдаланылатын
әртүрлі болуы мүмкін
11. Азаптау субъектісіне қатысты алатын болсақ, арнайы
13.Азаптаудың құрамы үшін ұсынған кінәнің қосарланған формасы назар аударарлық.
14. Субъективтік жақтың 117-баптың диспозициясында болуға тиіс міндетті белгісі
15. 112-баптың 2-бөлігі мен 117-баптың 2-бөлігіндегі
16. Азаптауды саралаумен байланысты бірқатар күрделі мәселелер көрініс тапқан,
17. 117-баптың 2-бөлігінің саралаушы
18. Азаптау үшін жауапкершілік көзделген қылмыстық заңдарға елеулі өзгертулер
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ:
Сборник статистических данных о преступности, результатах деятельности правоохранительных органов
Абельцев С.Н. және басқалар. Побои истязания: проблемы криминологии
Жижиленко А.А. Преступления против личности. - М., 1927.
Алихаджиева И.С. және басқалар. Уголовное право: история и современность.
Полное собр. Законов Росс. империи. — Спб., 1830. Т.26
Таганцев Н.С. Русское уголовное право.- М., 1994. Т.1. 27
Таганцев Н.С. Уложение о наказаниях угол. и исп. 1885г.-
Дерябин С.Д. Криминологический анализ: Автореферат. - М.,
Вениаминов В.Г. Уголовная
ҚР Қылмыстық кодексі 1997ж.(27.01.10 енгізілген толықтырулар мен өзгертулер)
Борисов В.И., Куц В.И. Преступление против жизни и здоровья...
Симонов В.И. К вопросу о понятии физического насилия
13.Савельева О.Ю. Ответственность за умышленное причинение тяжкого
14.Алауханов Е.О. Криминология. Учебник. — Алматы: Казыгурт, 2006. 224
15.Даурова Т.Г. Уг. ответ-сть за легкое тел. повреждения. -
16.Таганцев Н.С. Уложение о наказаниях уголовных и исправительных 1885
17.Қазак КСР-ының Қылмыстық кодексі. - Алматы, 1983. 137 6.
18.Комментарий к Уголовному кодексу
19.Бельский П.П. Исследование эмоцональной сферы несовершенолетних, откланяющихся от нормы
20. Бекешина И.Э. Структура личности АН УССР Институт философии.-
21.Сахаров А.Б. Учение о личности преступника // Советское государство
22.Ковалев А.Г. Психология личности. – М.: Просвещение, 1965.-С.41.
Куринов Б.А. Научные основы квалиф.преступлений._М., 1984.108 б.
23. Игошев К.Е. Психология преступных проявлений среди молодежи. –
24. Ильященко А.Н. Преступность несовершеннолетних женского пола.- Ворнеж, 2000.-С.15.
25. Фамин А.П. Насилие в семье и его кримин.последствия.
26. Гаухман Л.Д. Объект преступления. Лекция. - М.,
27. Симонов П.В. Теория отражения и психофизиология эмоций. -
28. Побегайло Э.Ф. Проблемы уг. политики в сфере ...
29. Сердюк Л.В. Насилие: в семье и его криминологическое
30. Шарапов Р.Д. Квалификация прест-ия, совершенных… - Тюмень,2001. 32
31. Загородников Н.И. Преступление против
32. Ожегов С.И., Шведова Н.Ю. Толковый словарь русского языка.
33. Растопоров С.В. Уголовно-прововая охрана здоровья человека от преступных
34. Комментарий к УК РСФСР.-М., 1989. 56б.
35. Тартаковский А.Д. Некотрые вопросы…// Теория и практика борьбы
36. Константинов П. Уг. Ответственность за истязание // Законность.2000.№
37. Портнов И.П. Истязание // Наасильств.пр-ия: природа... Сб. Науч.тр.-М.,
38. Базаров Р.А. Соц.-крим.и угол.-прав.характеристика общественно опасных насильственных деяний.-Челябинск,
39. Картаев Т. Повторность, неоднократность…// Сов.юстиция. 1980. № 13.-
40. Даурова Т.Г. Уг.ответ-сть за легкое тел.повреждения. –Саратов, 1980.
41. Комментарий к УК РК. – Алматы : Баспа,
42. Толковый словарь русского языка // Под ред. С.И.
43. Сердюк Л.В. Насилие: криминалическое и уголовное- правовое исследование.-М.,
44.Кудрявцев В.Н. Общая теория квалиф.преступлений.- М., 2004. 2изд.- 204б.
45.Ляпунов Ю.П. Общ. опасность деяния ... - М., 1989.-56
Наумов А.В. Уголовное право. - М.. - 1996. –
Уголовное право. // Под ред. Л.Д.Гаухман - М., -
ҚР ҚІЖК. - Алматы, 2008. 8 б.
Дубовец П.А. Ответ-сть за телесные повреждения ...М..-1964. 54 б.
Сборник международных-правовых актов
Дурманов Н.Д. Понятие телесных повреждении //Сов. гос-во и право.
Шарапов Р.Д. Физич. насилие в уг. праве. - СПб.,2001.
Федоров М.И. Некоторые вопросы теории уголовного права // Ученые
Дворянсков И.В. Уголовная ответственносгь За пытку ...
ҚР ҚІЖК. Алматы, 2008. 35 б.
Векленко С.И. Интеллект. содержание умышл. формы вины // Уголовное
Кудинов Б.А. Учение о преступлений. Монография. М., 1992. 56
Кудрявцев В.И. Генезис преступления. - М., - 1998. 110
Алауханов Е.О. Криминология. Оқулық. - Алматы: Қазығұрт, 2006. 232
Ескендиров А.А. Проблемы исполнения уг.наказания: Автореферат. Алматы, 2005. 6
Постановление № 6 Верховного Суда РК ... // Каз.правда.
Долгова А.И. Криминология: М. 181 б.
63. Ильященко А.Н. Преступность несовершеннолетних женского пола.- Ворнеж, 2000.-82б.
64. Алауханов Е.О. Предупреждения преступности несовершеннолетних // Предупреждения преступности.
Астемиров З.А. Трудовая колония для несов-них.-М., 1969. 15 б.
Статистические данные о преступности несовершеннолетних
65. Состояние преступности за 1997-2005 гг. в Сибирском федеральном
66. Результаты анкетирования воспитанников исправительного учереждения ЛА -155/6 УКУИС
67. Карпец И.И. Преступность: иллюзии и реальность. –М., 1992.-25б.
68. Зайчарник Б.В. Патопсихология.- М., 1976.-159б.
69. Долгова А.И. Социолого-психологические аспекты преступности несовершеннолетних.- М., 1981.-67б.
70. Долгова А.И. Проблемы профилактики криминологических групп несовершеннолетних //
71. . Ильященко А.Н. Преступность несовершеннолетних женского пола.- Ворнеж,
72. Кон И.С. Социология личности.- М., 1967.-87б.
73. Алемаскин М.А. Психологическая характеристика личности несовершеннолетних правонарушителей. Дисс…
74. Психология человеческой агрессивности: Хрестоматия. Минск, 1999.-3б.
75. Можгинский Ю.Б. Агрессия подростков: эмоциональный и кризисный механизм.
76. Реан А.А. Особенности подростковой агрессии несовершеннолетних // Материалы
77. Афанасьев В.Г. Научные основы управления обществом.- М., Наука,
78. Бандура А., Уолтес Р.Подростковая агрессия.- М., 1999-52б.
79. Антонян Ю.М. и др. Психология преступника и расследования
80. Личность преступника. –М.: Юридическая литература.1975.-62б.
81. Поршнев Б.Ф. Социологическая психология и история.- М., 1966.-
82. Лунц Д.Р. Проблема вменяем. В теории и практике
83. Алматы қаласы, Алматы, Ақтөбе облыстары ІІД- нің қызметкерлерін
84. Рарог А.И. Субъект. Сторона и квалификация преси-ий. -2001.-56б.
85. Рарог А.И. Вина в советском уголовном праве.- Саратов.,
86. Растопоров С.В. Преступления против здоровья по УК РФ.-
87. Савельева О. Ю. Ответственность за умышленное приченение… Автореферат.-
88. Ожегов С.И., Шведова Н.Ю. Толковый словарь русского языка.-
89. Обзорная справка о кол-ве убиств… (1995-2002гг.). КПД IIМ
90. Федоров А.Г. Заказные преступления. // Правопорядок. Личность. Общество:
91. Долгова А.И. Криминология: М. 1999.-65-101 б.
92. Кузнецова Н.Ф. Проблемы криминологической детерминации.- М., 1984.- 33б.
93. Герцензон А.А. Социология уголовного права.- М., 1970.-46б.
94. Остроумов С.С. Статистика преступности и проблемы демографии //
95. Каиржанов Е.И. О природе и классификации пичин престуности
96. Косенко В.Г. и др. Суицид- поведение у детей
92