МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
3
1 БАНКТІК ҚЫЗМЕТТІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
6
1.1 Банк жүйесінің мәні және оның атқаратын қызметтері
6
1.2 Банк қызметін ұйымдастырудың ерекшеліктері
15
2 ҚАЗАҚСТАНДА БАНК ЖҮЙЕСІНІҢ ҚАЛЫПТАСУЫ МЕН ДАМУЫ
24
2.1 Қазақстан банк жүйесінің даму деңгейі және оның
24
2.2 ҚР Ұлттық банкінің екінші деңгейлі банктер өтімділігі
35
2.3 ҚР банктік қызметті мемлекеттік- құқықтық реттеуін талдау
47
ҚОРЫТЫНДЫ
57
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
60
ҚОСЫМША
КІРІСПЕ
Соңғы онжылдық біздің еліміз үшін «өзгерістер дәуірі» болды.
Еліміз өз егемендігін алғаннан бері нарықтық қатынастар күннен-күнге
Экономиканы ақшалай-несиелік реттеуді қаржы саласының басты секторы банк
Қазақстан Ұлттық банкі мемлекеттің ақша-несие саясатын анықтайтын және
Қазіргі таңда нарықтық экономикада банктік жүйенің ролі ерекше.
Осылайша банктік жүйе елімізде қалыптасып, экономиканың тиімді қызмет
Қазір елімізде банк жүйесі егемендік алғаннан бері жүргізіліп
Тақырыптың өзектілігі-әлемдік және отандық экономиканың тәжірибесі көрсетіп отырғандай,
Зерттеу пәні-Қазақстан республикасы Ұлттық банкінің екінші деңгейлі банктерге
Зерттеу объектісі-Қазақстан Республикасының банктері, соның ішінде Ұлттық банк.
Негізгі мақсаты-банк ұғымының мәнін және қалыптасу негіздерін мазмұндап,
Мақсатқа сәйкес бітіру жұмысының міндеттері:
Банк жүйесінің қалыптасу және даму мәселелерін ғылыми- теориялық
Банк түрлері және олардың қызмет ету ерекшеліктерін қарастыру;
Ұлттық банктің екінші деңгейдегі банктер өтімділігін реттеудегі рөлін
Елімізде банктік қызметті мемлекет қаншалықты деңгейде реттейтінін анықтау;
Қазақстанда банк жүйесін жетілдірудің маңыздылығын айқындау.
Диплом жұмысының құрылымы: кіріспеден, екі бөлімнен, қорытынды және
Бірінші бөлімде, банктің қаржы кәсіпорны ретіндегі мәні және
Дипломдық жұмыста осы салаға қатысты отандық және шетелдік
1 БАНКТІК ҚЫЗМЕТТІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
1.1 Банк жүйесінің мәні және оның атқаратын қызметтері
Бірқатар ғалымдардың пікіріне қарағанда алғашқы банктер капитализм дамуының
«Банк» сөзі «banko»-деген ағылшын тілінен аударғанда «айырбас столы»
«ҚР-дағы банктер және банктік қызмет туралы» заңның 1-
Банктік қызмет- бұл банктік операцияларды жүзеге асырумен байланысты
- заңды тұлғалардың депозиттерін қабылдау, банктік шоттарын ашу
- жеке тұлғалардың депозиттерін қабылдау, банктік шоттарын ашу
- банктердің және банктік операциялардың жекелеген түрлерін жүзеге
- заңды және жеке тұлғалардың металдық шоттарын ашу
- кассалық операциялар: банкнота мен монетаны қабылдау, беру,
- аударым операциялары: заңды және жеке тұлғалардың ақшаны
- есепке алу операциялары: заңды және жеке тұлғалардың
-заемдық операциялар: ақы төлеу, мерзімін белгілеу және қайтару
- заңды және жеке тұлғалардың, оның ішінде корреспонденттік-
Банк жүйесі несие жүйесінің негізгі буыны, нарықтық
Банк жүйесінің элементтері алғы шебін Орталық банк құрайтын
Банк жүйесі өзінің құрамдық элементтерімен, олардың өзара әрекетімен
Банк жүйесі элементтерді өзара алмастыруға қабілетті. Оны біртұтас
Банк жүйесі динамикалық жүйе болып табылады. Ол ұдайы
Банк жүйесі «жабық» тұрпаттағы жүйе ретінде де алға
Банк жүйесі өзін-өзі реттейтін, «өзін-өзі ұйымдастыратын» жүйенің сипатын
Банк жүйесі-басқарылатын жүйе. Ол арнайы банк заңдарымен әрекет
Банк жүйесіне, сонымен бірге, банк операцияларының жекелеген түрлерін
Банктік жүйе-нарықтық экономиканың ең маңызды және біртұтас құрылымдарының
Банктердің және тауарлы-ақшалай қарым-қатынастардың дамуы тарихи тұрғыдан қатарлас
Депозиттер түрінде және
Тікелей инвестицияны, Нарықта акцияларды және
акцияларды, облигацияларды,
өзге қаржы құралдарын сатып
алу арқылы берілетін ақша
қаражаты
Сурет 1. Банктердің қаржы делдалдары ретіндегі ролі
1-суретте көрсетілгендей, қаржылық делдалдар осылай қоғамға ақша капиталын
Банктер нарықтық экономикада басты қаржылық делдалдар болып табылады.
Әлемдік тәжірибе көрсеткендей, мемлекеттің Орталық банкке кең өкілеттік
Нарықтық экономикада банктер монополистерге айналды және барлық қаржылық
Банктік жүйенің мақсаты мен міндеттері негізінен экономиканы жалпы
Банктер басқарудың экономикалық әдістері мәселен, несиелеу арқылы, экономикалық
Банктер есеп айырысу операцияларын жүргізудің тәртібін бұзғаны үшін
Банктер өз қызметтерін орындау кезінде функционалдық; (экономикалық) салалық
Банктерде басқарудың басқа органында жоқ ағымдағы ақпараттар болады.
Банктік жүйеде қоғамның барлық ақшалай қорлары шоғырландырылған: мемлекеттік
Бұл жағдайда экономикада инфляцияның төмендеуінде және олардың нарықтық
Мемлекеттік меншікке кәсіпорындарды жекешелендіруді қайта құруға банктік жүйенің
Банктік жүйенің реформасы инвестициялық қорлардың ролін жоғарылату және
Банктік жүйенің реформасы жеке кәсіпорындардың банктен несие алуын
Банк ісі- қарыз капиталын жинақтаумен және оны бөлумен
Қандай жүйе болмасын оның өзінің формалары мен қызметтері
Уақытша бос ақша қаражатын тарту, жинақтау және оны
Кәсіпорындарға, мемлекетке, жеке адамдарға несие беру, бағалы қағаздармен
Ақша айналымын реттеу. Банк - әр түрлі шаруашылық
Айналымға несие құралдарын шығару. Банк клиентіне тек жинаған
Экономикалық және қаржылық ақпарат беріп отыру;
Орындайтын айрықша қызметтеріне байланысты банктер: эмиссиялық және эмиссиялық
Эмиссиялық банк-ол айналысқа ақша белгілейтін эмиссиялауға (шығаруға) құқы
Мемлекеттің басқа банктерінің барлығының да ақша белгілерін шығаруға
Инвестициялық және инновациялық банктердің екі түрі де ұзақ
Ипотекалық банктер- жерді және жылжымайтын мүліктерді кепілдікке алып,
Бағанадан бергі банктік жүйеде басты банк деп айтып
Банкноталарды монополиялы түрде эмиссиялау;
Ақша-несиелік қатынастарды реттеу;
Сыртқы экономикалық қатынастарды жүргізу;
Банктердің банкісі болу және үкімет банкісі қызметі;
Орталық банктің ең алғашқы қызметі-ежелден қалыптасқан мемлекеттің өкілі
Орталық банктің эмиссиялық монополиясы оны банк жүйесінің эмиссиялы-кассалық
Орталық банктің ақша-несиелік реттеу қызметі. Экономиканы ақша және
Орталық банктің сыртқы экономикалық қызметі–ол орталық банктің мемлекеттік
Орталық банктің банктердің банкісі қызметі–ол орталық банктің кәсіпорындарға
Коммерциялық банктердің кассалық резервтерін сақтауға қабылдаумен қатар орталық
Орталық банк банктердің банкісі ретінде елдің төлем жүйесінің
Орталық банктер қадағалау мен бақылауды негізінен мынадай бағытта
Банктік қызмет түрлеріне лицензия беру;
Кейбір операция түрлерін жүргізуге;
Банктер берген қаржылық есепті тексеру және талдау;
Клиенттерді ревизиялау (тексеру);
Міндетті резервтердің нормативті және экономикалық нормативтердің жүйесін белгілеу,
Орталық банктің үкімет банкісі қызметі. Үкіметтің банкирі ретінде
Мемлекеттің несие жүйесінде коммерциялық банктердің алатын орны өте
Коммерциялық банктер-нарықтық экономикада несие жүйесінің негізгі буыны. Олардың
Ақша қаражатын шоғырландыру және тарту қызметі–банктердің ежелден атқаратын
Коммерциялық банктердің атқаратын келесі қызметі–несие беруде делдал болу.
Ұйымдасқан және жұмысы қалыптасқан есеп айырысу жүйесінсіз тұрақты
Коммерциялық банктердің ерекше қызметі-құралдарын шығару арқылы айналымдағы ақшаны
Коммерциялық банктер акция мен облигация түріндегі бағалы қағаздарды
Банктер сенімхат бойынша клиенттердің мүлкін басқару қызметін де
Экономикалық мағлұматтарды өзіне жинақтауы банктердің клиенттеріне кеңес беру
Соңғы кездері коммерциялық банктермен басқа несие мекемелерінің арасындағы
1.2 Банк қызметін ұйымдастырудың ерекшеліктері
Банк қызметі дегеніміз-банк операцияларын жүзеге асыру болып табылады.
ҚР «Банктер және банк қызметі туралы» Заңының 30-бабы
депозиттердi қабылдау, заңды тұлғалардың банктiк шоттарын ашу және
депозиттердi қабылдау, жеке тұлғалардың банктiк шоттарын ашу және
банктер мен банк операцияларының жекелеген түрлерiн жүзеге асыратын
банктердiң жеке және заңды тұлғалардың металл шоттарын ашуы
кассалық операциялар: банктердiң және Ұлттық почта операторының қолма-қол
аударым операциялары: жеке және заңды тұлғалардың ақша төлемi
есепке алу операциялары: жеке және заңды тұлғалардың вексельдерi
банктiк заем операциялары: банкке, ипотекалық ұйымға, номиналды ұстаушы
шетел валютасымен айырбас операцияларын ұйымдастыру;
банкноттарды, монеталар мен құндылықтарды инкассациялау;
төлем құжаттарын (вексельдердi қоспағанда) инкассоға қабылдау;
аккредитив ашу (ұсыну) мен оны растау және ол
банктердiң ақшалай нысанда орындау көзделетiн банк кепiлдiктерiн беруi;
банктердiң үшiншi тұлғалар үшiн ақшалай нысанда орындау көзделетiн
Тiзiп көрсетiлген банк операциялары Ұлттық Банк белгiлеген тәртiпте
Банктердің осы операцияларын топтастыра келіп, оларды келесідей негізгі
депозиттік операциялар;
экономиканы және халықты несиелендіру /активті операциялар/;
қолма- қолсыз есеп айырысуды ұйымдастыру мен жүргізу;
инвестициялық әрекеттер;
өзге де клиенттерге қаржылық қызметтер.
Банк өз қызметін банк операцияларын жүргізудің жалпы жағдайларын
Ережелерде мына төмендегі деректер мен процедуралар болуға тиіс:
қабылданатын депозиттер мен берiлетiн несиелердiң шектi сомасы мен
депозиттер мен несиелер бойынша сыйақы ставкасының шектiк мөлшерi;
депозиттер мен несиелер бойынша сыйақы төлеудiң шарттары;
банк қабылдайтын қамтамасыз етуге қойылатын талаптар;
банк операцияларын жүргiзу ставкалары мен тарифтерi;
банк пен оның клиентiнiң құқықтары мен мiндеттерi, олардың
ислам банкiнiң және оның клиентiнiң құқықтары мен мiндеттерi,
банк директорларының кеңесi банк операцияларын жүргiзудiң жалпы шарттарына
Банкiнiң iшкi ережелерi:
банк бөлiмшелерiнiң құрылымын, мiндеттерiн, қызметi мен өкiлеттiгiн;
iшкi аудит қызметiнiң, несие комитетi мен басқа да
органдар қызметiнiң құрылымын, мiндеттерiн, қызметi мен өкiлеттiгiн;
құрылымдық бөлiмшелер басшыларының құқықтары мен мiндеттерiн;
банкiнiң атынан және оның есебiнен мәмiле жасаған кездегi
адамдар мен банк қызметкерлерiнiң өкiлеттiгiн белгiлеуге тиiс.
ҚР «Банктер және банк қызметі туралы» заңына сәйкес
Банк ашуға рұқсат алу;
Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркеуден өту;
Банк операцияларын жүргізуге лицензия алу.
Заңға сәйкес, банкті заңды және жеке тұлға ашуға
Бірінші кезеңде, банк ашушы банк ашуға рұқсат алу
рұқсат алу үшін беретін өтініші;
құрылтайшылық шарт (түп нұсқа);
банктің жарғысы (түп нұсқа);
банк жарғысын қабылдау және банк органын сайлау туралы
құрылтайшылар туралы мәліметтер;
құрылтайшылардың соңғы екі есептілік жылдағы бухгалтерлік балансы (заңды
құрылтайшылардың қаржылық жағдайлары туралы аудиторлық қорытынды;
егер бір немесе одан да көп құрылтайшылары ҚР-
егер банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйым
банктің жетекшілік қызметіне тағайындалатын тұлғалар туралы мәліметтер;
жаңадан құрылатын банктің толық ұйымдастырылу құрылымы (банктің өкілетті
жаңадан құрылатын банктің ішкі аудит қызметі туралы ережесі(
жаңадан құрылатын банктің несиелік комитеті туралы ережесі (банктің
жаңадан құрылатын банктің бизнес- жоспары, оның ішінде болу
тапсырылған бизнес- жоспарына сәйкес дайындық шаралары туралы құрылтайшылардың
нотариалды түрде куәландырылған, құрылтайшылардың атынан өтініш беруге құзіретінің
басқа банктің жарғылық капиталына қатысуы туралы мәліметтер.
Банк қызмет ұйымдастыру үшін рұқсат алуға берілген өтініш
Екінші кезеңде, жаңадан құрылатын банк Қаржылық қадағалау агенттігі
Үшінші кезеңде, банктік операцияларын жүзеге асыру үшін Қаржылық
Лицензия берiлгенi үшiн алым алынады, оның мөлшерi мен
өтiнiштi;
барлық ұйымдастырушылық-техникалық iс-шараларды орындағаны туралы, оның iшiнде уәкiлеттi
жарғының нотариат куәландырған көшiрмесiн және өтiнiш берушiнiң заңды
салық төлеушi куәлiгiнiң және статистикалық карточканың көшiрмесiн;
жекелеген қызмет түрлерiмен айналысу құқығына лицензиялық алымның бюджетке
банктiң директорлар кеңесi бекiткен iшкi аудит қызметi туралы
банктiң директорлар кеңесi бекiткен кредит комитетi туралы ереженi;
штат кестесiн (қызметкерлердiң тегiн, атын және бар болса
банктiң бағдарламалық техникалық құралдарының уәкiлеттi органның және Қазақстан
ең төмен мөлшерi уәкiлеттi органның немесе Ұлттық Банктiң
Жұмыс iстеп тұрған банк қосымша банк қызметтерін жүргiзуге
Банк операцияларын жүргiзуге лицензия беру жөнiндегi өтiнiштi уәкiлеттi
Ұлттық және (немесе) шетелдiк валютамен банк операцияларын жүргiзуге
Уәкiлеттi органның немесе Ұлттық Банктiң нормативтiк құқықтық актiлерiнде
Банктер банк операцияларымен қатар, уәкiлеттi органның лицензиясы болған
1) тазартылған қымбат бағалы металдарды (алтын, күмiс, платина,
2) құрамында бағалы металдар мен асыл тастар бар
3) вексельдермен жасалатын операциялар: вексельдердi инкассоға қабылдау, төлемшiлердiң
4) лизинг қызметiн жүзеге асыру;
5) өзiнiң бағалы қағаздарын (акцияларды қоспағанда) шығару;
6) факторингтiк операциялар: тауарларды (жұмыстарды, қызметтердi) сатып алушыдан
7) форфейтингтiк операциялар (форфетингтеу): тауарларды (жұмыстарды, қызметтердi) сатып
8) сенiмгерлiк операциялар: сенiмгердiң мүддесiне және тапсырмасы бойынша
9) сейфтiк операциялар: сейфтiк жәшiктердi, шкафтарды және бөлмелердi
Банкiлер жүргiзетiн қызметке қойылатын жалпы талаптар:
1. Банкiлер банк қызметiн операцияларды жүргiзудiң жалпы шарттарын
2. Банк операцияларын жүргiзудiң жалпы шарттары туралы ережелерiн
Банк операцияларын жүргiзудiң жалпы шарттары ашық ақпарат болып
Сонымен қатар, ҚР- ғы екінші деңгейдегі банктер өз
Банктің филиалы- филиал туралы ережеде немесе лицензияда көрсетілетін
Заңға сәйкес, банктер өздерінің филиалын ашу үшін Қаржылық
филиал ашуға рұқсат алу өтініші;
банк операцияларының тізімі көрсетілген банк филиалы туралы ереже;
бірінші жетекші және бас бухгалтер қызметіне кандидаттар туралы
Банктің өкілдігі-банктік операцияларды жүзеге асырмайтын, яғни банктің тапсырмасымен
Еншілес банк-жарғылық капиталдың елу пайыздан астамы бас банкке
Есеп айырысу-кассалық бөлімі (жинақ кассасы)- ҚР аумағында банктік
Банктік қызметтің келесідей ерекшеліктерін атап өтсек болады:
банк өзінің ғана емес, сырттан тартылған қаражаттарды да
банктік операцияларды іске асыру мемлекеттік ақша- несие саясатын
банктік қызмет құқықтық реттеудің ерекше режиміне ие болады.
Банктер бағалы қағаздар нарығында басқа да кәсіби қызмет
боркерлік-мемлекеттің бағалы қағаздарымен, Қазақстан Республикасының және рейтингтiк агенттiктердiң
дилерлік-мемлекеттің және өзге де бағалы қағаздармен, Қазақстан Республикасының
кастодиандық;
клирингтік.
Кастодиандық қызмет. Республикада зейнетақы реформасының нәтижесінде жинақтаушы зейнетақы
Банк кастодиандық қызметті өзге де қаржылық институттармен жүргізе
ҚР банк қызметі дамуының маңызды перспективті бағыты- банк
Инкассация. Банктердің өз клиенттеріне көрсететін қызметтерінің бірі- инкассация.
Жоғарыда аталған банктердің қызметі барлық банктерге ортақ болғанымен
Исламдық қаржыландыру принциптерi жөнiндегi кеңес ислам банкiнiң қызметiне
Ислам банкiнiң операцияларын жүргiзудiң жалпы талаптары туралы ереженi,
1) жеке және заңды тұлғалардан талап етуге дейiнгi
2) жеке және заңды тұлғалардың инвестициялық депозиттерiн қабылдау;
3) банктiк заем операциялары: ислам банкiнiң мерзiмдiлiк, қайтарымдылық
4) кәсiпкерлiк қызметтi мынадай түрде қаржыландыру: коммерциялық
5) лизинг (жалдау) талаптары бойынша инвестициялық қызмет;
6) ислам банкiнiң банк операцияларын жүргiзу кезiндегi агенттiк
Ислам банкi, егер жарғыда осындай көзделсе, мына операцияларды:
1) факторингтiк операцияларды: төлем жасамау тәуекелiн қабылдай отырып,
2) форфейтингтiк операцияларды (форфейтингтеудi): тауарларды (жұмыстарды, қызмет көрсетулердi)
Жаңа бағдарлама енгізе отырып, банк өз клиенттеріне банктік
2 ҚАЗАҚСТАНДА БАНК ЖҮЙЕСІНІҢ ҚАЛЫПТАСУЫ МЕН ДАМУЫ
2.1 Қазақстан банк жүйесінің даму деңгейі және оның
Мемлекет басшысының қазақстандықтарға арнаған биылғы “Жаңа онжылдық- жаңа
Банк жүйесі кез келген қоғамның өмір сүруіне зор
Қазақстан Республикасы өз тәуелсіздігін алғалы бері банк жүйесін
Қазақстан Республикасындағы банктік жүйенің қалыптасуы мен дамуы төмендегідей
1987-1988 жж. банктік реформалар;
1995 ж. банктік реформа;
1996-1998 жж. банктік реформалар;
1999 жылдан қазіргі уақытқа дейінгі реформалар.
1987-1988 жж. банктік реформалар. Қазақстандағы несие жүйеснің қайта
1990 жылғы «Банктер және банк қызметі туралы» Заңға
1990 жыл желтоқсан айында қабылданған «КазКСРО-ғы банктер және
1989 жылдан бастап алғашқы коммерциялық, аралас, кооперативтік, жекеменшік
1992 жылдан 1993 жылдың соңына дейінгі кезең ақша
Өзіндік Ұлттық валютаны енгізу банктердің пайда болуына қуатты
1994 жылғы қыркүйекте банктердің меншікті капиталының өтімділігін арттыру
1995 жылғы банктік реформа. Бұл банктік реформа Ұлттық
1995 жылы Қазақстандағы банк заңнамасының негізі болған екі
Екінші заңда да банк мәртебесі, банк жүйесі, банк
Осы заңдар қабылданғаннан кейін республиканың банк жүйесінің сенімділігін
Ұлттық банк төмендегі классикалық ақша-кредит құралдарын пайдаланды:
қайта қаржыландыру кредиттерінің көлемін реттеу;
қайта қаржыландыру мөлшерлемесінің деңгейін реттеу;
міндетті резервтер тетігін пайдалану;
мемлекеттік бағалы қағаздармен операциялар жүргізу;
Ұлттық банктің валюта нарығындағы интервенциялары.
1993- 1995 жылдардағы кезең ішінде банк мекемелері желісінің
1995 жылдың соңында 62 банк тарату процесін бастан
Мемлекеттік реттеу органы ретінде Ұлттық банк банк секторында
1995 жылдан бастап Ұлттық банк екінші деңгейдегі банктердің
Банк нарығындағы ахуалды өзгертудің келесі бір әдісі шетел
Банк жүйесінің тұрақтылығын қамтамасыз ету үшін депозиттерді ұжымдық
Қадағалау жөніндегі Базель комитетінің талаптарына сәйкес банктердің бухгалтерлік
Банк реформасы ауқымында банктердің бухгалтерлік есептің халықаралық стандарттарына
Бағдарлама жұмыс істеген мерзім ішінде Ұлттық банктің және
Мұнымен қатар халықаралық стандарттар бойынша жүргізілетін бухгалтерлік есептің
1998 жылы ҚР Ұлттық банкі «Екінші деңгейдегі банктердің
Банк реформасын жүргізу бағдарламасының басты мақсаты - ҚР
Көздеген мақсатқа жетуде Ұлттық банк мынадай міндеттерді шешуге
ақша- несиелік реттеу әдістері мен құралдарын жетілдіру;
елдің қаржы нарығына Ұлттық банктің араласуы арқылы қолма-
валюталық реттеуді дамыту және алтын валюта резервін басқару;
банктік қадағалау жүйесін және банк қызметін реттеу принциптерін
бухгалтерлік есепті және банк жүйесін реформалауды аяқтау;
Ұлттық банктің басқа елдердің орталық банктерімен және басқа
Ұлттық банктің құрылымын жетілдіріп, кадр және техникалық әлеуетін
екінші деңгейдегі банк жүйесін сауықтыру;
төлем жүйесін дамыту;
елдің банк жүйесінің қызмет етуінің және реформалануының құқықтық
1999-жылдан қазіргі кезге дейінгі реформалар. Қазіргі кезде Қазақстан
а) Қазақстан Республикасының резиденттері еместердің;
ә) орналастырылған акцияларының немесе жарғылық капиталдарға қатысу үлестерінің
б) Қазақстан Республикасының резиденттері еместердің не мемлекетаралық банк
Мемлекетаралық банк- халықаралық шарт (келісім) негізінде құрылып, жұмыс
Несиелік жүйенің төменгі буыны халық шаруашылығының тікелей қызмет
Бүгінгі нарықтық қатынастарға негізделген экономикалық жүйедегі Қазақстан Республикасының
Сонымен бірге олар ақша қаражаттарын, оның ішінде салық
2010 жылғы 1 наурыздағы жағдай бойынша банк секторы
2010 жылғы ақпан айында ЕДБ активтері 76,6 млрд.
Кесте 1
Банк секторының құрылымы*
2009 2010
Екінші деңгейлі банктер саны, оның ішінде:
38 38
- жарғылық капиталда мемлекеттің 100% қатысуы бар банктер
Екінші деңгейдегі банктердің филиалдарының саны 374 354
Екінші деңгейдегі банктердің қосымша үй-жайларының саны 1 925
Екінші деңгейдегі банктердің шетелдердегі өкілдіктерінің саны 17 18
Қазақстан Республикасындағы резидент емес банктер өкілдіктерінің саны 32
Жеке тұлғалардың салымдарына (депозиттеріне) міндетті ұжымдық кепілдік беру
Кастодиан қызметін жүзеге асыруға лицензиясы бар банктердің саны
*Дерек көзі: Банковский сектор РК. // Банки Казахстана.
Банк жүйесінің дамуының соңғы жылдардағы қорытындысына назар салсақ,
Бәсекеге қабілетті елу елдің қатарына кіру туралы елбасының
Бүгінгі таңда еліміздің банк саласына қаржы дағдарысының әсері
Қазіргі жағдайда банк жүйесіндегі туындаған мәселелерге келер болсақ,
Біріншіден, банктеріміз Америкадағы «ипотекалық дағдарыс» әсерін болжамдай
Осыған орай, Ұлттық банк жүйесі алдында аса маңызды
экономикада қаржылық делдалдықтын тиімділігін арттыру, Қазақстанның барлық территориясында
ұлттық тауар өндірушілерге, сонымен қатар экономикалық субъектілерге қаржылай
экономиканы құрылымдық жағынан қайта құруға ықпал жасау, негізгі
ауылда ипотекалық несие көлемін кеңейту;
мемлекет инфляцияға қарсы саясатты қамтамасыз етуге ықпал жасау;
банктерді қайта қаржыландыру және олардың өтімділігін басқару механизмдерін
банктердің өз жұмысын жүргізу кезінде болатын тәуекелдерді басқарудың
аймақтардағы орташа және шағын банктердің қызметін дамытуға ықпал
Дегенмен, Банк жүйесі дамуының соңғы жылдардағы қорытындысына қарап
Кесте 2
Банктердің экономика саласына берген кредиттері, млн.тенге. 01.04.2010ж*
Салалар Барлығы оның ішінде:
Банкке жатпайтын заңды тұлғаларға Жеке тұлғаларға
Республика бойынша барлығы 7 600 585 5 452
оның ішінде:
өнеркәсіп 730 447 720 017 10
ауыл шаруашылығы 284 091 269 657
құрылыс 1 484 487 1 473 256
көлік 227 477 221 417 6 060
байланыс 50 642 50 606 35
сауда 1 772 041 1 610 033
өзге салалар 3 051 400 1 107 821
*Дерек көзі: Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің статистикалық бюллетені-
Жетістіктерді тілге тиек ете отырып, Ұлттық және коммерциялық
Банк секторын дамытудың негiзгi бағыттарының бiрi банктерден, банк
Бiрiншi деңгей- банк секторын одан әрi дамыту, бұл
Қаржылық жағынан тұрақты шетелдiк банктер үшiн банк секторының
Бұған қоса қызметi банк қызметтерiнiң белгiлi тiзбесiн жүргiзудi
Екiншi деңгей- қаржы институттарының кредиттiк серiктестiктер сияқты түрлерi
Үшiншi деңгей- микрокредит берумен ғана айналысатын ұйымдардың қызметiмен
Қазақстан Республикасының 2020 жылға дейінгі Стратегиялық даму жоспарында
2.2 ҚР Ұлттық банкінің екінші деңгейлі банктер өтімділігі
Қазақстан Ұлттық банкі (ҚҰБ) еліміздің эмиссиялық және резервтік
Қазақстан Республикасы Ұлттық банкінің ақша-кредит саясатының негізгі
Ұлттық ақша-кредит саясаты банктің орташа жылдық инфляцияның төменгі
Ұлттық банк теңгенің еркін айырбас бағамы режимін ұстанады.
2008 жылдың аяғында–2009 жылдың басында ішкі валюта нарығында
Алайда, 2009 жылдың басында әлемдік экономикада қалыптасқан ахуал,
Ақша-кредит саясатын жүргізу кезіндегі тәсілдердің міндетті түрде өзгеруі
Осы шаралардың, сондай-ақ қазақстандық экспорттың негізгі позияцияларының әлемдік
Сонымен қатар, Қазақстан Республикасы Үкіметінің, Қазақстан Республикасы Ұлттық
Бағамды қалыптастыру икемділігін арттыру үшін жағдайлар жасау
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің пайыздық саясаты нарық ставкаларын
Артық өтімділікті алып тастау мақсатында Қазақстан Республикасының Ұлттық
Фундаментальді факторлар тарапынан күтілетін шамалы инфляциялық қысым
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі қорландыру базасын қалыптастыру
Сондай-ақ банктердің ресурстық базасын тұрақтандыру үшін Қазақстан Республикасының
2007 жылғы 12 шілдеден бастап Ұлттық банктің екінші
Ұлттық банк Қазақстан Республикасы Үкіметінің бағдарламалық құжаттарын іске
2009 жылғы 2-тоқсанда банктердің тарапынан
Диаграмма 1
Қысқа мерзімді ноталарды орналастыру көлемі және олар бойынша
2009 жылғы маусымның аяғында
Диаграмма 2
Айналыстағы қысқа мерзімді ноталар*
2009 жылғы 2-тоқсанда еңбек нарығындағы жағдай
Кесте 3
Инфляция және қаржы көрсеткіштері*
2008
2009
2010
Инфляция, %
- жыл соңында, % 9,5 6,2 6,0-8,0
Ресми қайта қаржыландыру ставкасы, % 10,5 7,0 8,0
Ақша базасы, млрд. теңге 1525 2451 2728
өзгеруі % 4,2 60,7 11,3
Ақша массасы, млрд. теңге 6267 7386 8524
өзгеруі % 35,4 17,9 15,4
Резиденттердің банк жүйесіндегі депозиттері, млрд. теңге 5409 6473
өзгеруі % 39,0 19,7 15,2
Банктердің экономикаға кредиттері, млрд. теңге 7460 7644 8296
өзгеруі % 2,8 2,5 8,4
Экономиканы монеталандыру деңгейі, % 39,0 46,2 46,5
*Дерек көзі: Предварительные данные 2010 года и о
Елдің макроэкономикалық тұрақтылығы, қаржы секторының жедел әрі сапалы
Ақша- несие саясаты саласында Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі 2010 жылғы сәуірде жүргізген
Зерттеу жүргізіліп отырған кезеңде қаржылық емес ұйымдар тарапынан
Диаграмма 3
*Дерек көзі: Қазақстан Республикасы Ұлттық банкінің статистикалық бюллетеньі,
Кредиттеу ниетінің өсуін белгілеген банктердің санының ұлғаюының тұрақты
2010 жылғы 2-тоқсанда банктер кредиттік ресурстарға сұраныстың шамалы
*Дерек көзі: Қазақстан Республикасы Ұлттық банкінің статистикалық бюллетеньі,
Банктер кредиттік саясаттың негізінен болып отырған үрдістер сақтайтынын
Кредиттеудің бөлшек нарығы сондай-ақ кредиттік ресурстарға сұраныстың шамалы
Ипотекалық кредиттеу сегментінде шектеулі сұранысқа жылжымайтын мүлік нарығын
Диаграмма 5
Кредиттік ресурстарға сұраныстың өзгеруі (ипотека)*
*Дерек көзі: Қазақстан Республикасы Ұлттық банкінің статистикалық бюллетеньі,
*Дерек көзі: Қазақстан Республикасы Ұлттық банкінің статистикалық бюллетеньі,
Тұтынушылық кредиттеу нарығындағы негізгі белсенділікті кейбір шағын және
2010 жылғы 1-тоқсанда кредиттік саясат бойынша респонденттердің 10%
Диаграмма 7
*Дерек көзі: Қазақстан Республикасы Ұлттық банкінің статистикалық бюллетеньі,
Диаграмма 8
*Дерек көзі: Қазақстан Республикасы Ұлттық банкінің статистикалық бюллетеньі,
Кредиттеу талаптары келесі тоқсанда өзгеріссіз қалады – орташа
Заемшылардың қаржылық жағдайының нашарлауына байланысты тәуекелдер біртіндеп төмендеуде
Диаграмма 9
*Дерек көзі: Қазақстан Республикасы Ұлттық банкінің статистикалық бюллетеньі,2010ж.
Банктердің 40%) жуығы жылжымайтын мүлік бағалары тұрақтанды деп
қалыпты өсуін күтеді (9-диаграмма). Банктердің пікірі бойынша тұрғын
Қазақстан Республикасының экономикасындағы жоғары тәуекелдердің сақталуы және нақты
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі қазақстан экономикасының ішкі және
2.3 ҚР банктік қызметті мемлекеттік-құқықтық реттеуін талдау
Еліміздің банк жүйелеріндегі қызметтер 1995 жылдың 30 наурызында
Банкілік қадағалаудың ұйымдастырылуы мемлекеттік заңнамасына және халықаралық банкілік
банк капиталдарына минималды талаптар;
қадағалау процесі;
нарықтық тәртіп.
Қазіргі таңда CAMEL жүйесі енгізілді. Ол банк қадағалаудың
С - capital adeguacy– капиталдың жеткіліктігі. Мұнда банктің
A - asset guality– активтердің сапасы, мұнда «активтердің
M - management– басқарудың сапасы. Банк қызметінің тиімділігіне
E - earnings– табыстылығы немесе пайдалылығы, банкілік қызметтерді
L - liguiditi– өтімділік. Банктің ағымдағы және болашақтағы
Банктік қызметті мемлекеттік реттеу мемлекеттік билік органдарының тарапынан
Банктік қызметті мемлекеттік реттеудің құқықтық механизмін реттеудің негізгі
Нормативтік реттеу банктік қызмет мәселелері бойынша құқықтық құралдарды
Осылайша, банктік қызметті мемлекеттік реттеудің құқықтық механизмінде нормативтік
заңда банктік операциялар мен мәмілелерді, оларды орындау ережелерін,
реттеу органдарының құрамы мен өкілеттігі белгіленеді;
реттеу субьектілерінің және обьектілерінің негізгі принциптері, презумпциялары, құқықтары
банктік қызметтің режимдік талаптарын, кепілдіктерін, оны іске асырудың
банктік қызметтің жекелеген субьектілерінің мәртебесі бекітіледі;
банктік қызметті мемлекеттік реттеуді іске асыру тәртібі бекітіледі.
Банктік құқықтық қатынастардың күрделі әрі өзекті болуына байланысты
Банктік қызметті басқару органдарының мәртебесін және өкілеттігін анықтау
Банктік құқық саласына басқару органдарының ерекше ұйымдастырушылық- құқықтық
Қазақстан Республикасы Ұлттық банкінің құқықтық жағдайы және құқықтық
Қазақстан Республикасының «Ұлттық банк туралы» заңының ережелеріне сәйкес
Ұлттық банк заңмен анықталған шектерде міндетті нормативтерді есептеудің
Қазақстан Республикасы Ұлттық банкі тарапынан қолданылатын, ықпал ету
Қазақстан Республикасының банк заңнамасында банктердің қаржылық тұрақтылығын қамтамасыз
ҚР Ұлттық банкі мен ҚНА банк қызметін реттеуді
пруденциалдық нормативтерді және банктер сақтауға міндетті өзге де
банктер орындауға міндетті нормативтік- құқықтық құжаттарды шығару;
банк қызметін инспекциялау (тексеру);
банктің қаржы жағдайын сауықтыру жөнінде ұсыныстар беру;
банктерге шектелген ықпал ету шараларын қолдану;
банктерге немесе лауазымды тұлғаларға санкциялар салу [15, 16б].
Банктердің қызметін мемлекеттік- құқықтық реттеу жекелеген банк тұрғысынан
Ресурстық базаны тұрақтандыру мақсатында ұлттық компаниялардың, акционерлік қоғамдардың,
Төртіншіден, қаржы секторында мемлекеттік реттеу жетілдірілетін болады.
Қаржылық қадағалау агенттігі пруденциалдық реттеу шеңберінде банктердің сыртқы
Отандық банк жүйесін қолдау қажеттілігі оның елдің экономикалық
Қаржы секторын тұрақтандыру үшін мынадай шаралар қабылданатын болады:
Біріншіден, ол қарапайым және ерекше артықшылығы бар акцияларды
1 млрд. АҚШ доллары (125 млрд. теңге) төрт
3 млрд. АҚШ доллары (355 млрд. теңге) реттелген
Екіншіден, Стресті активтер қоры құрылды. Стресті активтер қорының
Үшіншіден, банктердің міндеттемелеріне уақтылы қызмет көрсетуді қамтамасыз ету
Кесте 4
Банктердің ҚРҰБ алдындағы міндеттемелері және өтімділік беру операцияларының
Биржалық және биржадан тыс операцияларды қоса алғанда, ҚРҰБ
Банктер алдындағы міндеттемелер, барлығы Резервтік депозиттер
Теңгедегі
корреспондент-тік шоттар
Шетел валютасындағы корреспонденттік шоттар Теңгедегі мерзімді депозиттер
қаң.2009 542,9 636,0 608,6 396,1 212,5 27,4
ақп.2009 533,9 745,9 721,5 226,7 494,7 24,4
мар.09 613,8 766,5 592,4 247,8 344,6 174,1
сәу.2009 447,2 736,6 561,1 179,8 381,3 175,5
мам.2009 489,8 809,9 550,4 162,7 387,6 259,6
мау.2009 406,3 829,2 395,3 182,6 212,7 433,8
шіл.2009 794,3 1024,7 469,6 142,5 327,0 555,1
там.2009 625,3 1089,6 604,5 150,7 453,8 485,1
қыр.2009 622,0 1241,3 695,3 170,6 524,8 546,0
*Дерек көзі: Қазақстан Республикасы Ұлттық банкінің статистикалық бюллетеньі,
2007 жылдың екінші жартысында басталған әлемдік қаржы нарықтарындағы
Қаржылық тұрақтылықты арттыру, мемлекеттік органдардың өзара іс-қимылының тиімді
Меморандум қаржылық тұрақтылықты қамтамасыз етудің нeгізгі қағидаттарын, әр
• мемлекеттік қолдау көрсетудің қағидаттары және қаржылық тұрақтылықты
• және Ұлттық Банктің соңғы сатыдағы кредитор ретінде
• тиісті жағдайлар және осы тетікті пайдалану қажеттілігі
Банк жүйесінің жай-күйі Қазақстанның экономикалық тұрақтылығы үшін аса
Биылғы жылы Ұлттық Банктің алдында eкі нeгізгі міндет
Атап айтқанда, 2007 жылы және 2008 жылдың басында
Ұлттық Банк Үкіметпен бірлесіп, елде баға тұрақтылығын қамтамасыз
Әлемдік капитал рыноктарында сақталып отырған құбылмалылық Қазақстанның банк
Елбасымыз Н.Ә Назарбаев қазақстандықтарға арнаған биылғы “Жаңа онжылдық
ҚОРЫТЫНДЫ
Жалпы еліміздің банк жүйесі нарықтық экономика жүйелері ішіндегі
Банк жүйесі кез келген қоғамның өмір сүруіне зор
Сонымен қатар, еліміздің банктік жүйесінің болашағы оң көрсеткіштерге
Қазақстанның экономикалық дамуында жағымды тенденцияның сақталуы еліміздің Ұлттық
Елдің макроэкономикалық тұрақтылығы, қаржы секторының жедел әрі сапалы
Бүгінгі нарықтық қатынастарға негізделген экономикалық жүйедегі Қазақстан Республикасының
Банк жүйесінің дамуының соңғы жылдардағы қорытындысына назар салсақ,
Банк секторын дамытудың негiзгi бағыттарының бiрi банктерден, банк
Бiрiншi деңгей-банк секторын одан әрi дамыту, бұл орайда
Қаржылық жағынан тұрақты шетелдiк банктер үшiн банк секторының
Бұған қоса қызметi банк қызметтерiнiң белгiлi тiзбесiн жүргiзудi
Екiншi деңгей- қаржы институттарының кредиттiк серiктестiктер сияқты түрлерi
Үшiншi деңгей- микрокредит берумен ғана айналысатын ұйымдардың қызметiмен
Қазақстан Республикасының 2020 жылға дейінгі стратегиялық даму жоспарында
қандай да болмасын қарыз алу коммерциялық, қаржылық және
халықаралық капитал нарықтарына қолжетімділік банк секторының және мемлекеттің
ел ішіндегі жинақтар деңгейінің өсуі орнықты, ашық және
Экономиканы қалпына келтіру кезеңінде қаржы жүйесін мемлекеттік қолдау
Қорыта айтқанда, біріншіден, біздің банктеріміз жергілікті рыноктағы, сондай-ақ
Екіншіден, Қазақстанның банк жүйесі тарапынан экономиканың келешегі зор
Үшіншіден, екінші деңгейдегі қуатты банктердің капиталын ұлттық ауқымдағы,
Төртіншіден, капиталдың қозғалысы саласындағы негізсіз шектеулерді алып тастау
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
2010 жылдың 2 ақпанындағы Қазақстан Республикасының Президенті
Қазақстан Республикасы Президентінің 2010 жылғы 1 ақпандағы №922
Дағдарыстан кейінгі Қазақстан: Болашаққа интеллектуалды секіріс. Н. Назарбаев
Сейітқасымов Ғ. Қазақстанның банк жүйесі. – Алматы: «Экономика»,
Лаврушин О.И. Банковское дело. – Москва: «Финансы и
Мақыш С.Б. Банк ісі. - Алматы: «Издат-Маркет», 2007ж
Хамитов Н.Н. Банк ісі. – Алматы: «Экономика», 2006ж
Коробова Г.Г. Банковское дело. – Москва «Юристь» 2002г
Сейітқасымов Ғ.С., Омарбекова А.Ғ, Сейітқасымова А.Ғ. Ақша, Кредит,
Мухитдинова Н.Б., Найманбаева С.М. Қаржылар саласындағы мемлекеттік басқарудың
Тагирбекова К.Р., Основы банковской деятельности. Москва: «Инфра» 2003г
Сейітқасымов Ғ.С., Мәжітов Д.М., Мақыш С.Б., Мусин Ә.Ә.
Пещанская И.В. Организация деятельности коммерческого банка. Москва: «ИНФРА-М»
«Қазақстан Республикасындағы банктер және банктік қызмет туралы» ҚР-ы
«Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкi туралы» Қазақстан Республикасының 1995
«Қаржы нарығын және қаржылық ұйымдарды мемлекеттік реттеу және
Қазақстан Республикасы Үкіметінің, Ұлттық Банкінің және Қаржы нарығы
Ахметжанова Ж.К. ҚР банк жүйесі. //Молодежь и глобальные
Оспанова А.О. ҚР банк жүйесінің қазіргі кезеңдегі дамуы.
Сапаров Б.Ж. Банктік қызметті мемлекеттік реттеудің құқықтық механизміндегі
Жумаханова Д.Р. Банктік қадағалаудың теориялық мәселелері.// Қазақстанның ғылымы
Ғадылбек Б. Қазақстан Республикасындағы банк қызметі нарығының даму
Ерғалиева Р.Б. Қазақстан Республикасының банк жүйесі және оны
Таджияков Б.Ш. Қаржылық жүйенің тұрақтылығын қамтамасыз етудегі ҚР
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің статистикалық бюллетені. 2010ж №
Жамаубаев Е. Банк жүйесі- экономиканың күре тамыры. //
Банковский сектор РК. // Банки Казахстана. 2010г №1
Мақыш С.Б. Банк капиталын арттырудың өтімділік дағдарысынан шығуға
Тәжіяқов Б.Ш. Ұлттық банк: Қаржы секторы тұрақтылығы мен
Кенжетаева А.С. Влияние кризиса на банковскую систему Республики
Садвакасова К.Ж. Банковское регулирование в РК. // Аль-Пари
Қаржы нарығы мен қаржы ұйымдарын реттеу және қадағалау
43
Жылжымайтын мүліктің орташа бағасын күту
Кредит саясатының өзгеруі (тұтынушылық кредиттеу)
Кредит саясатының өзгеруі (ипотека)*
Диаграмма 6
Кредиттік сұраныстың өзгеруі (тұтынушылық
кредиттеу)*
Диаграмма4
Кредит саясатының өзгеруі*
Кредиттік ресурстарға сұраныстың өзгеруі*
Қысқа мерзімді капиталдар нарығы ( ақша нарығы )
Ақша қаражатын берушілер ( фирмалар, компаниялар, Үкімет,жеке тұлғалар)
Ақша қаражатын берушілер (фирмалар, компаниялар, Үкімет, жеке тұлғалар)
Банктер және басқалар