Жоспар
Кіріспе . . . . . . .
1Бюджет жүйесінің экономикалық мәні
1.1Бюджет жүйесінің қалыптасуы . . . . .
1.2Бюджеттік механизм және оның элементтері . . .
ÌÌ Бюджет жүйесі буындар арасында кірістер мен шығыстарда
2.1Бюджет кірістерінің қалыптасу көздері мен бөлінуі. .
2.2Бюджет шығыстарының бөлінуі мен түрлері. . . .
III Бюджет тапшылығы мен қарыздары . . .
IV Қаэақстан Республикасының бюджет жүйесінің орындалуына бақылау жасау
Қорытынды . . . . . . .
Пайдаланған әдебикттер тізімі . . . . .
Кіріспе
Бюджет жүйесі-бұл барлық бюджет түрлерінің экономикалық қатынастары иен
Қазіргі кезде бюджет жұйесі елдің экономикалық жағдайын көрсетеді.
Осы қалыптасқан жағдайға байланысты Қазақстан Республикасының Қаржы Министрлігі
-тұрақты экономикалық өсімге жету және оcыған тиісті макроэкономикалық
- халықтың нақты табысы мен тұтынуын өсіру;
Қазақстан Республикасының Үкіметі бюджет жүйесін реформалауды одан әрі
Мемлекеттік қызметтің қайта орталықтандыру саясаты жалғасуда және жауапкершілік
республикалық және жергілікті бюджет бағдарламаларын қаржыландыруды бөлу процесінің
Осы айтылған шаралардың барлығы осы курстық жұмыста қарастырылады.
1.1 Бюджет жүйесінің қалыптасуы.
Бюджет қызметі мемлекттік орталықтандырылған қордың ақша қаражаттарын қолдану
Негізгі қаржылық жоспар мемлекет іс-әрекет өнім болып табылады,онда
Қазіргі кезде республикалық бюджеттің негізінде республика эканомикасының қаржылық
Бюждеттің механизм және оның элементтері
Бюджеттің иеханизмнің негізгі элементтеріне мыналар жатады:
·бюджеттік жоспарлау және болжау;
· бюджеттік ресурстармен жедел басқару;
· мемлекет шығындарын уақытылы қаржылыандыру;
· бюджеттің орындалуы туралы есепті құру;
· бюджетті басқарудың сәйкесінше деңгейіне қарай қастыру және
· нормативті құқықтық және информациялық бағаны бюджет жүйесінің
Ескеру кететіні, тәжірибе жүзінде бюджет жүйесі бюджеттің жиынтғы
· Қазақстан Республикасындағы және оның бөлек аймақтарының макроэкономикалық
· бюджетті қалыптастыруда салық жүйесінің рөлі;
· бюджеттер арасында салықтар мен басқа да табыстар
· республикалық бюджеттен бюджеттік дотациялар мен субсидияларды бөлу
· бюджеттен тыс қорлар және олардың қаржы ресурстарын
· бюджет арасында инвестициялық шығыстарды орналстыру;
· бюджеттің капитал салымдарының әсерлігін көтеру әдістері;
· инвестицияларды ұйымдастырушылық формалары;
· инвестициялық қорлардың рөлі;
· бюджеттік инвестициялар мен инвестицициялық несиелердің қалыптасу әдістері;
· конверсиондық программлар;
· бюджет арасында әлеуметтік шығыстарды орналастыру;
· білім мен ғылымды қаржыландыру әдістері;
· зейнетақы қоры және зейнетақы жүйесі;
· бюджет тапшылығы анықтау критерийлер;
· Қаржы нарығыдағы бағалы қағаздар;
· ҚР ҰБ-мен қарым-қатынас;
· бюджет проектін құру әдістері;
· бюджеттің орындалуы туралы есеп және есептеу;
· Бюджеттің шығыстары мен кірістерінің орындалу анализінің әдістері;
· бюджеттің шығыстары мен кірістерінің болжау әдістері.
2.1 Бюджет кірістерінің қалыптасу көздері мен бөлінуі
Бюджеттің кірістері мемлекеттің кәсіпорындармен, ұйымдармен, азаматтардың елдегі бюджеттік
Бюджеттік кірістердің құрамы, ол бюджетке ақша қаражаттарын мобилизациялау
Шаруашылықтың нарықтық жағдайға көшуіне байланысты қоғамдық өндірісті басқарудың
Өспелі бюджет тапшылығы, инфляция және капиталдың құнсыздануы, шығындылық,
Мемлекет пен кәсіпорындар арасындағы жаңа нарықтық типтегі қаржы
Қаржылық сферада кәсіпорындар мен мемлекет арасында төлем қабілетсіздігінің
·кәсіпорындардың бюджеттік төлемдері мен бюджеттпен тыс қорлары бойынша
· нақты бюджет потенциалының төмендеуі және шығыстарын үздіксіз
· мемлекеттің қаржының инвестициялық функциясының 2-ші дәрежелі роліне
· салық жинаудың төмендеуі мен салық салудан массалық
Бюджет (кризисінің) тапшылығының басты себебі-кірістердің жетіспеуі, яғни салық
Салық әкімшілігінің қатаңдату әрине, керек бірақ оған көп
Келесі бағыт-ол салық құрылымын өзгерту болып табылады. Ол
Бюджет шығастырының бөлінуі мен түрлері
Бюджет шығыстары-бұл қайтарылмайтын негізінде бөлінетін бюджет қаражаттары. Мемлекет
лекеттің білім мен ғылымға жұмсалатын шығындары да
Мемлекеттік қажеттіліктерге әр жеке және заңды тұлға өз
Мемлекеттік шығыстар:
1-ден, мемлекеттің бар болу фактісімен баиланысты, яғни императивтік
Екіншіден, нақты уақытта, нақты мемлекеттегі қалыптасқан экономикалық және
Үшіншіден, өзінің экономикалық табиғатына байланысты мемлекеттік шығыстардың негізгі
Төртіншіден, негізгі массаның жалпы мемлекеттік шығыстар өнімді емес,
Бюджет шығыстары мынандаи түрлерге бөлінеді:
Мемлекеттік мекемелердің қызметі қамтамасыз етуін болдыртын шығындар:
тұрақты сипаты жоқ іс-шараларды ұйымдастыру мен өткізуге байланысты
мемлекеттік тапсырысқа арнлған шығндар –мемлекеттік саясатты іске асыру
жеке тұлғаларға ақшалай төлемдер-қызметкерлерге еңбегі үшін ақшалай төлемдерден
заңды тұлғаларға субсидиялар-мемлекеттік мекемелер және қоғамдық бірлестіктер болып
ресми трансферттер-бюджеттің бір деңгейінен екіншісіне, сонда-ақ Ұллтық қорға
Мемлекеттік шығыстар төрт негізгі топқа бөлінеді:
әлеуметтік-мәдени қажеттіліктерге жұмсалатын шығындарды;
экономиканы қолдауға жұмсалатын шығындар;
әскери шығындар;
басқаруға кететін шығындар
Шығыстардың құрылымы сыртқы және ішкі факторлардың әсер өтуімен
Өз кезегінде мемлекеттік шығыстар мемлекеттің қызметтеріне байланысты ақшалай
Қазақстан Республикасындағы бюджетаралық қатынас-тарда субвенция мен бюджеттік алымдар
III Бюджет тапшылығы мен қарыздары
Біріншіден бюджеттік баланыстың мәнін түсініп алайық. Біздің міндетіміз-ол
Шығыстардың екі негізгі баптары бар.
-бюджет қаражаттарының көп бөлігі әртүрлі үкіметтік программаларға жұмсалады:
Екіншісі – қарыздардың проценттерін төлеу.Төлеу көлеміне байланыссыз.
Үкіметтік программаларға кететін шығындар суммсын-(Р) символымен, мемлекеттік қарыздарды-(Д),
Енді мемлекеттік бюджет тапшылығының мәнән анықтап көрейік. Мысалы,
Арақатынасы келесі тарде болады:
ΔМ+ΔД=(Р+П+Д)-Н.
Бұл теңдеу бюджет тапшылығын екі амалдың біреуімен жабылу
Ақаш массасының өсуі инфляцияға әкеледі. Ал қарызға келетін
Келешекте осы жағдаймен өскен процент бойынша төлемдер инфляцияның
Қазіргі кезде ақша массасын көбейтуге, салықты көбету немесе
Үкімет тағы қарыз алу амалын жасау мүмкін, бірақ
Ендеше,(ΔД)-деген не? және Үкіметтің несие берушілер кімдер? Үкімет
Мемлекеттік экономикасында үкімет шығындардың 5 негізгі баптары бар:
Біріншіден, мемлекеттік қызметкерлердің жалақысын төлеу;
Екішіден, әртүрлі тауарлар мен қызметтерге төлем;
Үшіншіден, әртүрлі тұрмыс халыққа ақшалай пособиялар мен дотоциялар
Төртіншіден, мемлекеттік қарыздардың проценттерін жабу;
Бесіншіден, мемлекеттік жобаларға (программаларға) инвестициялық шығындар.
Соңғы кездері қоғам көп қажеттілктерді көрсете бастады, соның
Енді бюджет тапшылығының соңғы көрсеткішін таблица түрінде көрсетейік.
Қазақстан Республикасындағы бюджет тапшылығының динамикасы.
2000
2001
2002
2003
1.Кірістер, млрд тг
2.Кірістер, ЖІӨ,%-пен
3.Шығыстар,млрд. тг
4.Шығыстар, ЖІӨ,%-пен
5.Тапшылық, млрд.тг
6.Тапшылық, ЖІӨ,%-пен 598,8
23,0
23,0
23,1
-3,3
-0,1 746,6
23,0
759,6
23,4
-12,9
-0,4 821,2
21,7
834,2
22,2
-13,0
-0,3 1022,3
22,2
106,2
23,2
-40,4
-1,0
Осы таблица бойынша бюджет тапшылығы көрсеткіштері нақты түрде
1-сурет Қазақстан Республикасының Үкіметінң жалпы және ішкі мемлекеттік
(1998-2003жыл)
IV Қазақстан Республикасының бюджет жүйесінің орындалуына бақылау
Қазіргі кезде республикалық бюджеттің орындалуын бақылау мен аудит-есеп
Есеп беру комитетінің негізгі міндеттері мен қызметтері мыналар:
1.Қазақстан Республикасының заңын орындалуын және басқа да республикалық
2. Мемлекет басқармасының тапсырысымен републикалық бюджеттің орындалуымен
3. Республикалық бюджеттке түсім қаражаттарының толықтығын және олардың
4. Мемлекеттік бағдарламалардың орындалуына, үкіметтің бағдарламасына және мемлекеттік
5. Қазақстан Республикасының Парламентіне республикалық бюджеттің орындалуы туралы
Бұл мемлекеттің орган-мемлекеттік қызметкерлердің бір бөлігінің коррупцияға және
Мемлекеттік орган бюджеттің орындалуын бақылау қыз-метінің басқа да
Бұл жағдай БАҚ(СМИ)-ның өкілдерін шақырып,есеп комитетінің өткізілген бақылауы
Қазақстан Республикасының Парламенті, Мәжілісі,Сенат комитетінің республикалық бюджеттің орындалуы
Қазақстан Республикасыда құрылған мемлекеттік қаражаттар мен активтерді пайдалану
Сонымен қатар айта кететіні, Қазақстан Республикасының “Бюджет жүйесі
Қазіргі кезде ұлттық карпорациялармен басқа шаруашылық субъектілердің мемлекеттік
Шетелдік және отандық тәжірибе көрсеткендей , бюджеттің орындалуын
1) парламенттік бақылау шетелдерде парламенттік комитеттер құралдары арқылы
Парламенттік бақылау осы айтылған дакументтер және бюджеттің орындалуы
Қазақстан Республикасының Конституциясына сай бюджеттің орындалуы туралы Үкімет
2) Әкімшілік бақылау есептеу жүйесінің иерархиялық құрылымы бойынша
3) Шетел тәжірибелерінде мемлекеттің жоғары аудиторлық және бақылау
Есеп комитеті Қазақстан Републикасынң Конституциясы-ның заңнамасына сәйкес, жүргізілетін
Жүргізілген тексеріс пен талдау нәтижелері бойынша, орындалуға және
Бюджеттің орындалуының бағалау белгісі, 1-ден, бюджетке кірістерді толық
Республикалық бюджеттің орындалуы бойынша бақылау жүргізетін есеп комитетінің
Тұжырымдама 1-ші кезекте келесі негізгі мәселелерді іске асыру
1) Республикалық бюджеттің орындалуы бойынша бақылау және аудит
2) Аудит және бақылау жүйесінің республикалық бюджет қаржысын
3) Республикалық бюджеттің орындалуы бойынша барлық мемлекеттік органдар
Аудит және бақылау жүйесін ресурстармен қамсыздандыру сандық және
Көрсетілген заңды жобаның қабылдауы және берілген тұжырымдарының іске
Бақылау мен аудиттің құқықтық-нормативтік базасын жетілдіруін және халықаралық
Бақылау мен аудиттің жариялығын сапалы жақсарту үшін белгілі
Жергілікті үкімет органдарына аудит пен бақылау өткізуде әдістемелік
Есеп комитетінің жиналған жұмыс тәжірибелері мен мүмкіндіктері, Парламенттің
Алдағы уақытта қолданыстағы нормативті актілерде сәйкес лауазымды тұлғалардың
Қорытынды.
Бюджет жүйесінің ұйым мүшелеріне анық болуы үшін оның
Соған байланысты бюджет жүйесін құру үш негізгі қағидатқа
· щығыс бойынша жауапкершіліктің нақты бекітілуі.
· «Бір салық – бір бюджет» қағидаты бойынша
· Бюджет аралық трансферттердің нәтижелі жүйе.
Шығыстар бойынша жауапкершілікті бекіту заңды түрде және де
Салықтың тиімді бөлінуі тимді бюджеттің өздігінен болуына және
Қазақстан жағдайында орталық бағаның 1-ші кезеңде, райондық және
Реттеуші салықтарға әрбір ауданға республика деңгейінде және аудан
Ендігі қорыта айтатын мәселе ол әр елдің бюджет
Бюджет жүйесінің икемділігін қамтамасыз ету үшін жергілікті салықтардың
Менің ойымша, күрделі қаржы шығындары жергілікті бюджеттердің кіріс
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
Ілиясов Қ.Қ., Құлпыбаев.С., “Қаржы”, Алматы 2003ж.
Родионова.В.М., М; Финансы и статистика.
Логвина А, “От формальной и реальной финансовой стабилизаций”
Қаржы , қаражат,№2,№6,2004ж
КорцевЮ.И., “Налоги” , м: Финансы и статистика .
Финансы / Под ред В.М. Родиновой. М:
Доклад Председателя Счетного комитета по контролю за исполнением
“Деловая неделя” №8,9,12,15 2001г.
“ҚР президенті туралы” Конституциялық заң
“Қазақстан Республикасының Конституциясы.
“Налоговый кодекс” 2003г.