Мазмұны
Кіріспе ..............................................................................................................3
1. «Коммерциялық банктің айырбастау пунктерінің валюта бағамын қадағалаудың»
1.1. Мәселенің экономикалық мәні..................................................................5
1.2. Ақпарат жүйесін құрудің мақсаты мен міндеті .....................................62
1.3. Ақпарат жүйесіне қойылатын талаптар .............................................. ...62
1.3.1. Ақпарат жүйесінің құрылымына қойылатын талаптар .......................62
1.3.2. Ақпарат жүйесінің ресурстарына қойылатын талаптар ......................63
1.3.2.1. Техникалық қамтамасыздандыруға қойылатын талаптар ...............64
1.3.2.2. Бағдарламалық қамтамасыздандыруға қойылатын талаптар ..........66
1.3.3. «Айырбастау пункті» ақпарат жүйесінің концептуалды схемасы ....70
2. «Коммерциялық банктің айырбастау пунктерінің валюта бағамын қадағалаудың»
2.1. «Айырбастау пункті» есебінің қойылымы ..............................................72
2.1.1. «Айырбастау пункті» есебінің сипаттамасы .........................................72
2.2. Кірістік ақпарат ...........................................................................................72
2.2.1. Шығыстық ақпарат ................................................................................ .73
2.3. Ақпараттық база ..................... ...................................................................73
2.3.1. Машина ішіндегі ақпараттық база ..........................................................76
2.4. Бағдарламалық қамтамасыздандыру..........................................................78
3. ақпараттық жүйесінің деңгейін бағалау және оны қолданудың мүмкін
3.1. АЖ-сін құруға кететін шығындарды бағалау, шығындарды есептеудің әдістемесі
3.2. Ақпараттың өнімді коммерциялық жүзеге асыру бойынша нәтижелер мен
Қорытынды....................................................................................................90
Қолданылған әдебиеттер.....................................................................91
КІРІСПЕ
Қазақстан экономикасының нарықтық қатынастарға енуi объективтi түрде ақпараттық нарықтың
Қазақстан Республикасы экономикасының ақпараттық аспектiсiнiң қызмет етуi мен дамуы
Көптеген кәсiпорындар нарықтық жағдайда ақпаратты кез келген мүлiк секiлдi
Бухгалтерлiк есептегi ақпараттық жүйе – бұл экономикалық объекттi басқаруға
Бухгалтерлiк есептегi ақпараттық жүйесiнiң қазiргi нарығы өте үлкен қарқынмен
Бiрiншiсi Қазақстан Республикасының экономикалық басқару құрылымдарын қайта құрумен және
Екiншiсi барлық есеп саясатының, есеп әдiстемелерi мен әдiстерiнiң өзгеруiне
Үшiншiсi – бұл қарқынды түрде дербес компъютерлер мен программалық
Төртiншiсi – бұл телекоммуникация құралдарын пайдалану арқылы техникалық және
Бұл дипломдық жұмыс iс-сапарлар шығыстары есебiнiң ақпараттық жүйесiне негiзделген.
Дипломдық жұмыстың мақсаты – кез келген уақытта пайдаланушының сұранысына
Дипломдық жұмыс кiрiспеден, экономикадағы ақпараттық жүйе және “Іссапарлар
ҚР Коммерциялық банкi мен оның басқару жүйесiне сипаттама, ҚР
Экономикадағы ақпараттық жүйе бөлiмiнде ақпараттық жүйенi құрудың маңызы мен
“Iссапарлар шығыстарының есебi” бөлiмiнде “Iссапарлар шығыстарының есебi” есептер кешенiнiң
1. «Коммерциялық банктің айырбастау пунктерінің валюта бағамын қадағалаудың»
1.1. Мәселенің экономикалық мәні
Елімізде қабылдамған банктік заңдылықтарға сәйкес Қазақстан Республикасындағы банк жүйесі
Қазақстан Республикасының Коммерциялық банкі — мемлекеттік орталық банк ретінде
Өзге банктердің барлығы (Мемлекеттік даму банкісінен басқасы) - екінші
Бүгінгі таңдағы Қазақстанда қызмет ететін банктік жүйенің не бары
Қазақстан Республикасындағы соңғы жылдардағы
І-кесте
Қазақстан Республикасындағы несие жүйесі туралы мәліметтер кезеңнін соңына
Несие жүйесінің элементтері 12.2004 12.2005 12.2006 06.2007
Екінші деңгейдегі банктердің барлығы: 48
11 44 38 35
оның ішінде:
мемлекеттік 1 2 2 2
мемлекет аралық 1 1 - -
Шетел капиталының
қатысуымен. 16 16 17 16
оның Ішінде:
- 100%/50%-дан аса, 9/7 9/6
оның ішінде 12 11 11 10
еншілес банктер
* Сандық мәліметтер ҚҰБ-нің статистикалық бюллетенінен алынған N6 2003
"ҚР-ғы банктер және банктік қызмет туралы" ҚР заңы. 31.08.1995
1-кестеден көріп отырғанымыздай, банктеріміздің саны жылдан жылға азаюда. 90-шы
Іс жүзінде Коммерциялық банкте барлык, кассалық резевтердің шоғырлануы және
Әлемдік тәжірибеде орталық банктің қызметін ұйымдастырудың әр түрлі келесідей
- мемлекеттің 100% қатысуымен
- акцияның бір
- орталық банктің функцияларын
АҚШ-та орталық банктердің мүлкіне мемлекет қатынаспайды, олардың капиталы Федеральды
Коммерциялық банк өзінің атқаратын мәні жағынан біртұтас ұйым болып
2004 жылдан бастап, " Коммерциялық банкі туралы" ҚР заңына
Сол сияқты, Коммерциялық банкке мынадай қосымша міндеттер жүктеледі;
- мемлекеттің ақша-несие саясатын жасау;
- төлем жүйесінің қызмет етуін қамтамасыз ету;
- қаржы жүйесінін тұрақтылығын қамтамысыз ету;
- банктік қызметті
Коммерциялық банктің несиелік ресурсы төмендегідей көздерден құралады:
- меншікті қаражат есебінен;
- басқа банктерден
- ҚР төңірегінде тартылған қаражаттардан;
- арнайы мемлекеттік қорлар мен бюджеттің уақытша бос
Коммерциялық, банктің басқару құрылымы.
Қазақстанның Коммерциялық банкі
Басқарма және Басқарма болып негізгі
Коммерциялық банктің
2004 жылдан бастап, Үкіметтің қаулысымен Коммерциялық банктің құрылымынан қаржы
Оның қүрамына: банктің қадағалау, бағалы қағаздар нарығын реттеу және
Осындай өзгерістерге сәйкес Коммерциялық банктің атқаратын қызметтері де қысқарып,
Коммерциялық банк мынадай классикалық қызметерді атқарады:
- ақшаны эмиссялау;
- ақша-несие саясатын жүргізу;
- төлем жүйесін үйымдастыру;
- төлем балансын құру;
- валюталық реттеу және валюталық бақылау. Коммерциялық банк мынадай
- бірінші кластық эмитенттермен шығарылатын алты айлық қайтару
- мемлекеттік бағалы қағаздарды сатып алады және сатады;
- депозиттік ссртификаттармен қайтару мерзімі бір жылға жататын
- депозиттік жөне есеп айырысу операцияларын жүргізе отырып,
- қаржы қүралдарымен операцияларды жүзеге асырады;
- қажет кезінде банктерде
- чектерді жазып вексельдерді береді;
- жарғыға қайшы келмейтін
Ақша-несие саясаты
Қазақстан Коммерциялық банкі мемлекеттік ақша-несие саясатын анықтайтын және жүзеге
ҚКБ ақша-несие саясатының басты мақсаты - Коммерциялық валютаның тұрақтылығын,
басқа шетел валюталарына қатысты тұрақтылығын қамтама-сыз етуді көздейді.
Ақша-несие саясаты — бул айналыстагы ақша массасын, несие көлемін,
Ақша-несие саясатының макроэкономикалық деңгейдегі субъектісі - Коммерциялық банк болып
Шаруашылық конъюктурасының жағдайына байланысты ақша-несие саясатының екі типі болады:
2. Экспанцондық ақша-несие саясаты.
Рестрикциялык ақша-несие саясаты - екінші деңгейлі банктердің нвсиелік операциялар
Экспанциондық ақша-несие саясаты - несие беру көлемін кецейтумен, айналыстағы
Соңғы жылдардағы ақша-несие саясатының басты көздеген бағыты: инфляцияны төмендету
• Сыйақы мөлшерлемелерін белгілеу;
• Ең төменгі міндетті резевтер нормасын белгілеу;
• мемлекеттің бағалы қағаздарын сатып алу және сатуы
• банктерге және үкіметке несиелер беру;
• валюталык, нарықта интервенциялау;
• кейбір жағдайларда, несиелік операциялардың жекелеген
Қазіргі уақытта жоғарыда аталған қүралдардың ішінде іс-жүзінде қодданылып отырғандары:
Коммерциялық банк өзінің жүргізетін операциялары бойынша мынадай ресми сыйақы
- ресми қайта қаржыландыру мөлшерлемесі;
- ресми есептік (дисконттык) мөлшерлемесі;
- РЕПО және кері РЕПО операциялары бойынша сыйақы
- "овернайт " займдары бойынша сыйақы мөлшерлемесі;
- күндізгі займдар бойынша сыйақы мөлшерлемесі.
Ресми қайта қаржыландыру мөлшерлемесі - ақша нарығының жалпы жағдайына,
Ресми есептік (дисконттык} мөлшерлемесі - ақша нарығының жалпы жағдайына,
РЕПО және кері РЕПО операциялары бойынша сыйақы мөлшерлемелері —
"Овернайт" заемдары бойынша сыйақы
Күндізгі заемдар бойынша
Ең төменгі резервтік талаптар. Ақшалай нарықтағы тепе-тендікті қамтамасыз етуде,
Резервтік талаптар ашық нарықтагы операциялар және пайыз саясатымен қатар
Ақша-несие саясатының бұл құралы 1993 жылы 1 қаңтарда енгізілген
Ашық нарықтағы операциялар
Ашық нарықтағы операциялар — бұл Коммерциялық банктің айналыстағы ақша
Бұл біршама ақша массасын, коммерциялық банктердің етімділігі және несиелік
Коммерциялық банк нарықта бағалы кағаздарды сату арқылы оны сатып
Несиелік операциялар Несиелеу және қаржыландыру операцияларына соңғы жылдары Коммерциялық
Валюталык, интервенция
Коммерциялық банктің валюталық интервенциясы — деп Коммерциялық валюталық бағамына
Коммерциялық банктің валюталық нарықтағы интервенция дербес түрде кез келген
Коммерциялық банк ақша-несие саясатының бағыттарын бір жылға анықтап келсе,
Осындай ақша-несие саясаты қана Коммерциялық банктің инфляцияны төмендету мақсатындагы
Ақша-несие саясаты қаржы нарығының түрақтылығын сақтауға, сақтандыру нарығының, бағалы
2004-2006 жылға арналған ақша-несие саясатыньщ негізгі корсеткіштерінің болжамы 2-кестеде
2-кесте
2004-2006 жылдарға арналған ақша-несие саясатының негізгі көрсеткіштерінің болжамы
Көрсеткіштер 2003 (бағалау) 2004 2005 2006
Базалық инфляция
жылына орташа, %
4-6 3-5 3-5
Инфляция (ТБИ)
жылына орташа, % 6,5 5-7 4-6 4-6 Қайта
жылдың соңына, % 7,0 6-6,5 6,0 5,5
ХБ жалпы
млн. АҚШ доллары 4852 5156 5679 6438
өзгерістер, % 54,5 6,3 10,1 13,4
Ақша базасы
млрд. тенге 312 411 495 574
өзгерістер, % 50,0 31,6 20,3 16,1
Ақша массасы
млрд. тенге 1026 1325 1607 1898
өзгерістер, % 34,2 29,1 21,7 18,1
Банк жүйесіндегі резиденттердің депозитгері
млрд. тенге 780 972 1183 1407
өзгерістер, % 29,4 24,6 21,7 18,1
Экономикаға беретін банктің несиелері
млрд. тенге 940 1225 1520 1844
өзгерістер, % 39,8 30,3 24,1 21,3
Жеке түлғалардың теңгедегі мерзімді
Занды тұлғаларға
2-кестеден көріп отырғанымыздай, 2004-2006 жылға арналған ақша-несие саясатының басты
Инфляциялық таргеттеу тұсындағы ақша-несие саясатының негізгі құралдарының біріне "ашық
2003 жылы Қазақстан Республикасында валюталық режимді либерализациялау, бірінші кезекте
Жалпы 2006 жылы ақша-несие саясатын жүргізу қаржы нарығындағы тұрақтылықты
2006 жылы орташа жылдық инфляция 6,4% болды. Жыл бойы
2006 жылы Коммерциялық банктің таза халықаралық резервтері 58%-ға 4958,9
Коммерциялық банктің таза халықаралық резервтерінің өсуі ақша агрегаттарының кеңеюіне
2006 жылы қаржы секторының негізгі сегменті — банк секторында
2006 жылы екінші деңгейдегі банктердің жиынтық активтері 46,5%-ға 1,7
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ БАНК ІСІН ҰЙЫМДАСТЫРУ ЖӘНЕ РЕТТЕУ
Банктерді ашу және олардың қызметін ұйымдастыру
ҚР-ғы коммерциялық банктер өз қызметінде 1995 жылы 30 наурызда
Коммерциялық банктер - банктік жүйенің екінші деңгейін білдіреді. Олар
Қазіргі коммерциялық банктер жүйесі 1990 жылдың аяғынан бастап қалыптасты,
3 кесте
Қазақстан Республикасындағы коммерциялық банктердің сандық құрамы * кезеңнің басына
Банктер түрлері 01. 1992 01. 1999 01. 2000
Екінші деңгейдегі банкпгердің барлығы: 130 101 82 71
соның ішінде:
Мемлекеттік 4 4 6 1 1 1 2
Мемлекет арал ық 1 1 1 1 1
Шетел капиталыныц қатысуымен 8 9 22 23 22
Еншілес банктер 5 5 7 11 12 12
Сандық мәліметтер ҚР Ұлтгық банктің N 1. 2003-2006жж. статистикалық
90-шы жылдың басында банктердің саны 200-ден асты, әрине бұл,
Лицензияның өзіндік стандартты формасы бар және онда коммерциялық банктердің
ҚР-ғы банк қызметінде мемлекеттік органдар банктердің мамандануын белгілемейді, мысалға,
Банктік операцияларды жүзеге асыруға алатын лицен-зиядан басқа ҚР Коммерциялық
Сонымен қатар, Қазақстандық коммерциялық банктерге бағалы металдармен операцияларды жүзеге
Лицензия алуға өтінішпен бірге жоғарыда аталған талаптарды орындағандығын растайтын
Аталған заңның 30-бабына сәйкес банктік операцияларға мыналар жатады:
- занды тұлғалардың депозиттерін
- жеке тұлғалардың депозиттерін
- банктердің және банктік операциялардың жекелеген түрлерін жүзеге асыратын
- заңды және жеке тұлғалардың
кассалық операциялар: банкнота мен монетаны қа-былдау, беру, қайта санау,
- аударым операциялары: занды және жеке тұлғалардың ақшаны аударумен
- есепке алу операциялары: заңды жөне жеке түлғалардың вексельдерін
- заемдык операциялар: ақы төлеу, мерзімін белгілеу жөне қайтару
- заңды және жеке тұлғапардың, оның ішінде корреспондент-банктердің тапсырмаларына
- сенім (траст) операциялары: сенім білдірушінің тапсырмасы бойынша және
- клирингтік операциялар: телемдерді
- сейфтік операциялар: клиенттердің құжатты формада шығарылған бағалы қағаздарын,
- ломбардтық операциялар: тез іске асатын бағалы қағаздар мен
- төлем карточкаларын шығару;
банкнота мен монеталарды және бағалы заттары инкассациялау және жонелту;
- шетел валютасымен айырбас операцияларын ұйымдастыру;
- төлем қүжаттарын инкассоға қабылдау (вексельден басқаларын);
- чек кітапшаларын шығару;
- бағалы қағаздар нарығындағы клирингтік қызмет;
- аккредитивті ашу, растау және ол бойынша міндеттемені орындау;
- ақшалай формада орындалуды көздейтін, банктік кепіл-хаттарды беру;
- үшінші түлғаның атынан акшалай формада орындалуды көздейтін банктік
Банктер багалы қағаздар нарығында басқа да көсіби қыз-мет түрлерін
- брокерлік — мемлекеттің бағалы қағаздарымен;
- дилерлік —
кастодиандық;
клирингтік.
Осы аталған қызмет түрлеріне Коммерциялық банктен жекелеген және кешенді
Қазақстандық тәжірибеде басқа дамыған шетелдік тәжірибелер сияқты жарияланған жарғылық
металдар немесе басқа да материалды бағалылықтар мен (ғимарат, техникалар,
Жарияланған жарғылық қордың 50 %-ның ақшалай түрдегі сомасы сол
Банк кызметін реттеу әдістері
.
Коммерциялық банк халықаралық банктік тәжірибеде қолданылатын пруденциялық нормативтер мен
Қойылған талаптарға банктің қаржылық жагдайының сәйкестігі туралы мәселені шешу
Пруденциялық нормативтер немесе орындауға міндетті басқа да нормалар мен
Банктік қызметті жүзеге асырумен байланысты шыгын-дарды табу мақсатында банктер
Банктер жүргізетін операцияларының түрлері мен көлеміне байланысты өздерінің қызметінің
Банк қызметін реттеу шараларының ішіндегі ең маңыздысы пруденциялық нормативтер.
1) жарғылық қордың ең төменгі мөлшері;
2) меншікті қаражаттардың жеткілікті коэффициенті;
3) бір қарыз алушыга
4) өтімділік коэффициенті;
5) ашық валюталық позиция лимиті;
6) негізгі қорларға және басқа қаржылай емес активтерге,
1. Банктің жаргылық капиталыныц еқ төменгі мөлшері
Меншікті қаражаттардың жеткілікті коэффициенті
Меншікті капитал (К) — бүл I деңгейлі капитал мен
Банк инвестициясы — акцияның (жаргылық капиталда катысу үлесі) және
Ұйымдардың субординирленген қарызына жұмсалымдар мынадай шарттардың біріне сәйкес келуге
- жоғарыда аталған заңды тұлғалардың қаржылық есебі халықаралық стандартқа
- жоғары аталған занды тұлғалардың акциялары Қазақстан қор
- жоғары аталған занды тұлғалардың қарыз рейтингі Standard
Бірінші деңгейлі капитал (К1) мыналардан құралады:
- төленген жарғылық капитал;
- қосымша капитал;
- өткен жылдардағы
- шегерілген (-):
- материалдық емес активтер
- өткен жылдардағы зиян;
- ағымдық жыддағы шығыстардың ағымдық
Екінші деңгеилі капитал мыналардан құралады:
- ағымдық жылдағы табыстардан
- бағалы қағаздар мен негізгі құралдарды қайта бағалау мөлшері;
- тәуекелді есепке алып өлшенген активтер сомасының 1,25%-нан аспайтын
- бірінші деңгейлі капитал сомасының 50%-нан аспайтын сомадағы банктің
Банктің субординарлық қарызы - бұл мынадай талаптарға сәйкес келетін,
1) депозит немесе міндеттеме болып табылмауға тиіс;
2) банктің немесе онымен байланысты аффилиирленген тұлғалар талаптары
3) алдын ала (толық немесе жартылай) өтелумеуге тиіс;
4) банктің таратылуы барысында соңғы кезекте қанағаттандырылуға тиіс
Банктің субординарлық қарызы - бастапқы қайтару мерзімі 5 жылдан
Облигация субординарлық қарызға және меншікті капиталға жатуы мүмкін, егер,
Банктің субординарлық қарызы меншікті капитал ретінде есепке алынады және
1-ші жылы - субординарлық қарыздың 80% сомасы;
2-ші жылы - субординарлық қарыздың 60% сомасы;
3-ші жылы - субординарлық қарыздың 40% сомасы;
4-ші жылы - субординарлық қарыздың 20% сомасы;
5-ші жылы - субординарлық қарыздың 0% сомасы,
Меншікті қаражаттардың (меншікті капиталдың) жеткіліктігі төмендегідей екі коэффициенттің көмегімен
Банктің бірінші деңгейлі капиталының барлық активтер сомасына қатынасы 0,06
к1 = КІ - ИК / A
мұнда,
К I — бірінші деңгейлі меншікті капитал;
ИК - банктің акцияға жұмсаған инвестициялары және басқа да
А — банктің жиынтық балансына сәйкес барлық активтерінің сомасы.
Банктің меншік капиталының тәуекел дәрежесіне қарай топтасқан активтерге қатынасы
К2= K / Ар-Пс
мұнда,
К - банктің меншік капиталы;
Ар – тәуекел дәрежесіне қарай топтасқан активтер және баланстан
Пс - арнайы резервтер (күмәнді және үмітсіз активтер бойынша
3. Бір қарыз алушыға келетін тәуекелдің жоғарғы мөлшері бір
Бір қарыз алушыға келетін, төуекелдің мөлшері мыналардың сомасынан тұрады:
1) банк балансында есепке алынатын, қарыз алушыға
2) соңғы бес жыл ішінде банк балансынан шегерілген, Қарыз
3) ҚР заңцарында немесе жасалған келісім-шартта козделген негізде қарыз
- банк қарамағына берілген депозиттегі ақшасы, ҚР Үкіметі және
ҚР Үкіметі және Коммерциялық банкіне қатысты талаптары; Standard &
Бір қарыз алушыға келетін тәуекел мөлшері қарыз алушының міндеттемелері
кЗ = Т / К
мұнда,
Т - тәуекел мөлшері (несие лимиті);
К — банктің меншік капиталы.
кЗ — тің мәні мынадай екі жағдайда қарастырылады:
Банкпен ерекше қарым-қатынастағы қарыз алушылар үшін, - 0,10-ден аспауға
Басқа да қарыз алушылар үшін — 0,25-ден аспауы тиіс
4. Ағымдағы өтімділік коэффициенті.
Өтімділікті бақылап отыру мақсатында банктер ағымдағы өтімділік коэффициенттерінің есебін
Өтімділік коэффициенті екі коэффициент көмегімен анықталады:
банктің агымдагы өтімділік коэффициенті (к4.1); банктіц қысқа
Ағымдағы өтімділік коэффициентінің ең теменгі мәнін Коммерциялық банктің басқармасы
Ағымдағы өтімділік коэффициенті (к4) өтімділігі жоғары активтердің орташа айлық
Ағымдағы етімділік коэффициенті (к4.2) төмендегідей түрде есептеледі:
К4.І= АОР / Мор
мұндағы.
АОР - өтімді активтердің орташа айлық шамасы; Мор
К4 — ағымдағы етімділік коэффициенті.
Өтімділігі жоғары активтерді есептеуге мыналар жатады:
• қолма-қол ақшалар;
• мемлекеттің бағалы
• құйма қымбат бағалы металдар;
• Коммерциялық банктегі Standard &
• Standard & Рооrs және басқа
Талап етілуге дейінгі міндеттемелерге мыналар есептеледі:
• клиенттердің және банк-корреспонденттердің
• "овернайт" банкаралық несиелері;
• есеп айрысу мерзімі көрсетілмеген басқа
Банктердің қысқа мерзімді өтімділік коэффициенті (к5) үш ай мерзімнен
к4.2 = АОР / Мор
мүндағы,
АОР- өтелу мерзімі үш айдан аспайтын активтердің орташа айлық
Мор — үш ай мерзімге дейін тартылған талап етілетін
к5 — қысқа мерзімді өтімділік коэффициенті.
Өтімділік коэффициентін есептеуде мынадай баптар есепке алынбайды:
1) стандартты активтерден басқа активтер;
2) сенім туралы келісімшартына
3) Коммерциялық банктің офшорлық аймақ
Есептік мерзім ішінде банкте кредиторлар мен депозиторлар алдында мерзімі
Банктер ағымдағы өтімділік коэффициентін есебімен қатар активтер мен міндеттемелердің
Аталған активтер мен міндеттемелерді мерзімдеріне қарай салыстыру кестесін толтырғанда
Активтердің, міндеттемелердің және шартты міндеттемелердің графаларының барлық
5. Ашық валюталық позиция лимиті
Коммерциялық банк Басқармасы Standard & Рооrs және басқа рейтингтік
Ашық валюталық позиция — осы уақытта немесе алдағы уақыттарда
Ұзын валюталык, позиция — белгілі бір шетел валютасында бейнеленетін
Қысқа валюталык, позиция — белгілі бір шетел валютасында бейнеленетін
Әрбір шетел валютасы бойынша ашық валюталық позиция жеке-жеке анықталады.
Шетел валюталарына қатысты ашық валюталық позиция лимиті талаптар шотындағы
Жекелеген шетел валюталарына қатысты ашық валюталық позиция лимитін есептегенде,
Банктің валюталық нетто-позициясы барлық шетел валютасындағы банктің ұзын позициясының
Шетел валютасында бейнеленген талаптар мен міндетте-мелер сондай талаптар мен
Шетел валютасында операциялар жүргізуге лицензиясы бар банктер, аптаның өр
Нормативтерді есептеген кездегі соңғы есептік
Жекелеген шет мемлекеттердің
Валюталық нетто-позициясының бекітілген жоғарғы мөлшері:____________________
Кез келген шетел валютасы бойынша есептік апта ішінде ашық
Жекелеген шетел валютасы бойынша ашық валюталык позиция лимитінен 0,09
6. Негізгі қорлареа және басқа қаржылай емес активтерге жумсалеан
Негізгі қорларға жөне басқа да қаржылай емес активтерге жүмсалынган
к5 = И / К
Мұндағы,
И - негізгі қорларға және басқа да қаржылай емес
1) ғимарат және құрылғылар;
2) салынып жатқан негізгі құралдар;
3) банктің жалға алған ғимараттары
4) компьютерлік жабдықтар;
5) көлік құралдары;
6) жалға беруге арналган негізгі құралдар;
7) қаржылық лизингке қабылданған негізгі құралдар;
8) басқа негізгі құралдар;
9) Қаржылық есептің N 38 халықаралық стандартына сәйкес банктің
10) басқа материалдық запастар;
11) капитал жүмсалымдары бойынша дебиторлық қарыздар.
Банктердің пруденциялық нормативтерді сақтауына Коммерциялық банк бақылау жасайды. Әр
Пруденциялық реттеу жүргізу нәтижесінде анықталған банк заңцарының бүзылуына жол
Банктер пруденциялық нормативтер мен орындалуы міндетті басқа да нормалар
а) міндеттеме-хатты талап ету; э) банкпен жазбаша келісім жасау;
б) ескерту жасау;
в) орындауга міндетті бүйрық хат беру.
Міндеттеме хаты — банктің бар кемшіліктерді мойындап, банк басшылығы
Жазбаша келісімі — анықталған кемшіліктерді дереу жою және онымен
Ескерту хаты — Коммерциялық банктің банктік заңдылықпен Қарастырылған санкцияларды
Бұйрық хат — Коммерциялық банктің айқындалған кемшіліктерді белгіленген мерзімде
Банктік қадағалаудың әдістері
Қазақстандағы екінші деңгейдегі банктердің қызметін реттеу Коммерциялық банктің Қаржылық
Мүндағы басты міндеттерінің бірі — бүл банктердің қызметін реттеуді
Бұл қашықтан (дистанционды) қадағалау әдісі және инспекциялық әдісі. Қашықтан
Ақпараттық есеп базасы. Банктердің қызметін кешенді түрде сипаттайтын ақпараттың
Қаржылық талдаудың мақсаты — енді пайда болып келе жатқан
БАНК РЕСУРСТАРЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУ ОПЕРАЦИЯЛАРЫ
Банк ресурстарының үғымы және қүрылымы
Коммерциялық банктер бір жағынан, шаруашылық субъектілердің уақытша бос ақшалай
"Банк ресурстары" термині "несиелік ресурсы" қараганда кең ұғымды білдіреді.
Банк ресурстары - бұл банктің пассивтік операциллары негізінде қалыптасқан
Нарықтық қатынастарға өту барысында банктік ресурс-тарының қүрылымында біршама өзгерістер
Коммерциялық банктердің ресурстарының құрылымы олардың мамандануы, әмбебаптығы және қызметінің
Банк ресурстарының қүрылымына мыналар жатады:
1) Банктің меншікті капиталы.
2) Банктіц заемдык, жөне тартылган қаражаттары.
Банк ресурстарының құрамындағы меншікті кшитал үлесі тартылған
Банктік меншікті капиталы: көздері мен қызметтері
Коммерциялық банктердің меншікті капиталынын, ролі мсн шамасы, басқа қызметпен
Банктің меншікті капиталы банктің тұрақтылығын қамтамасыз етуде маңызды. Банктің
Меншікті жөне тартылган коммерциялық банк ресурс-тары Коммерциялық банкте ашылатын
Банктің меншікті капиталы - банктің қаржылық турақтылығын, коммерциялық және
Банктің меншікті капиталының құрылымы бірдей емес, себебі, оларға әсер
Сонымен, қазіргі коммерциялық банктердің меншікті капиталы мьшадай баптар құрайды:
• жарғылық капитал;
• резервтік капитал;
• қосымша капиталдар;
• банк операциялары
• бөлінбеген банк пайдасы.
Банктің жарғылық капиталы банктің заиды тұлға ретінде міндетті түрде
Қазақстанда екінші деңгейлі банктер төмендегідей екі ұйымдық формаларда құрыла
• акционерлік банк формасында;
• пай қосу
Пай қосу арқылы құрылған банктің жарғылық капиталы Құрылтайшылық құжатта
Меншікті капиталдың құрамдас бөлігі - акционерлік капитал. Бағалы қағаз
Акционерлік капитаддың құрылымы әр банктерде ер түрлі келеді. Акционерлік
а) меншікті акционерлік капитал,
б) банктік резервтер, яғни алдағы
в) банктің ұзақ мерзімді
Банктің жай акциясын иеленушілер, банктің таза табысынан дивидент алып
Банктің артықшылығы бар акцияларын иеленушілер тұракты пайыз түрінде табыс
Сонымен қатар, банктер қаражат тарту максатында облигацияларды шығарады.
Жалпы, банктің акционерлік капиталының құралуы төмендегідей кезеңдерден тұрады:
1. бағалы қағаздардың проспект
2. бағалы қағаздарды эмиссиялауды тіркеу;
3. банк-эмитенттің бағалы қағаздарын тіркеу;
4. шығарылатын және орналастырылатын бағалы қағаз-дардың нөтижелерін
Акционерлік банктер акцияларды төмендегідей жағдай-ларда шығарылады:
банкті акционерлік формада құру;
- банктің жарғылық қорын ұлғайту үшін косымша акциялар шыгару.
Банктің меншікті каражатының түріне резервтік қор жатады. Резервтік қор
- банк қызметінде пайда болуы мүмкін зияндардың орнын жабу
Сондай-ақ, резервтік қор банктің тұрақты қызмет етуін қамтамасыз етеді.
Крсымша капиталдар - негізгі құралдардың тозуына байланысты аударылған аударымдар
Арнайы қорлар - негізгі қорларды қайта бағалау негізінде, валюталық
Келесі қорға жекелеген банктік операциялар бойынша тәуекелді төмендету мақсатыңца
Бөлінбеген пайда — акциялар бойынша дивидентті төлегеннен кейін жөне
Банктің меншікті капиталын ұлғайту жолдарына мыналар жатады:
- банк пайдасы;
- акциялар шығару;
- құрылтайшылар және пай қосушылар санын арттыру;
- облигациялар шығару жатады.
Банктік капитал банктің дербестігін қамтамасыз ете отырып, оның қаржылық
- қорғаныс қызметі;
- шұғыл қызметі;
- реттегіштік қызметі;
- айналым қызметі;
- резервтік қызметі.
Банктің меншікті капиталының қорғаныс қызметі, оның капиталының шамасының банктің
Банк капиталының қорғаныс қызметі - банктің салым иелеріне жәрдем
Банк капиталының шұғыл қызметі қорғаныс кызметіне қарағанда екінші дөрежелік
Қаржы және салым иелерінің мүдделерін камтамасыз етуден басқа банктердің
Банктің меншікті капиталына қатысты ережелер, оның ең төменгі мөлшеріне
Айналым қызметі. Кез келген банк капиталы банкрот-тыққа қарсы, не
Резервтік қызметі. Тәуекелдер тек активтік операцияларға ғана емес, сондай-ақ
Банктердің төлем ресурстарының мүмкін болар тапшылығына байланысты міндетті түрде
Банктің капиталының резервтік қызметі тәуекел активтердің болуына байланыссыз, банк
Банктін меншікті капиталының жеткіліктігі
Банктің меншікті капиталының жеткіліктілігі ұзақ уақыт бойы ғылыми-зерттеу затына
Банктер өздерінің активтерін арттыру үшін капиталдьщ төменгі мөлшерде болғанын
"Капиталдың жеткіліктілігі" термині банктің жалпы тұрақтылығын жөне оның төуекелге
Банктің ресурсындагы меншікті капитаддың оте төменгі үлесінде болуы да
Банк меншікті капиталын ұлғайтуға негіз болатын төмендегідей факторларды ескеру
- банктердің дивидендтері өнеркөсішік көсіпорын активтеріне қарағанда, пайыз мелшерлемесінің
банк кебіне тұрақсыз қысқа мерзімді қарыз кездеріне кеңіл бөледі,
Сондықтан, кез келген саяси немесе экономикалық өмірдегі жағдайлар банктердегі
Демек, банк капиталының жиынтық деңгейінің жеткіліктігі банк жүйесін қолдайтын
Банктердегі немесе жалпы банктік жүйедегі капитал көлемін тура анықтау
Банк меншікті капиталын бағалау әдістемесі туралы сұрақ 80-ші жылдардың
Кук коэффициенті, банк капиталы мен оның баланстан тыс активтері
Базель келісіміне сәйкес, банктің капиталы екі деңгейге бөлінеді: I
I деңгейлі капиталға: қарапайым
II деңгейлі (қосымша)
Базель келісімінің бекіткен нормативтік коэффициентіне сәйкес, екінші деңгейдегі банктердің
Бұл коэффициентті біздің тәжірибемізде есептеу үлгісі 2-тақырыпта пруденциялық нормативтер
2005 жылдың 1 қаңтарына екінші деңгейдегі банктердің меншікті капиталы
Банк меншікті капиталының жеткіліктігі жоғарғы деңгейде сақталған. Оның ішінде:
Банктің тартылған қаражаттары
Банк ресурстарының құрылымында тартылган қаражаттар үлесі меншікті қаржаттармен салыстырғанда
Нарықтық қатынастардың дамуына байланысты, сондай-ақ ескі банктік жүйе үшін
Банктік тәжірибеде барлық
Тартылған қаражаттар ішінде ең көп бөлігін депозиттер құрайды. Депозиттер,
Депозит — бул клиенттердің (жеке жоне зацды тулгалардыц) банктегі
Депозиттік емес тартылған қаражаттар — бұл банктіц алган қарыздары
Депозиттік емес банктік ресурс кездері мен депозиттер өзара ажыратылады.
Депозиттік емес тартылған ресурстармен көбіне ірі коммерциялық банктер айналысады.
Банктің депозиттік операциялары
Депозиттік операциялар активті және пассивті болып бөлінеді. Активті депозиттік
Пассивті депозиттік операциялар - бұл клиенттердің уақытша бос ақша
Қазіргі банктік төжірибеде салымдардың, депозиттердің және депозиттік емес ресурстардың
Экономикалык, мазмұнына қарай депозиттерді мынадай топтарға бөледі:
- талап етуіне дейінгі депозиттер;
- мерзімді депозиттер;
- жинак, салымдары; бағалы қағаздар.
Сондай-ақ, оларды төмендегідей белгілеріне байланысты жіктеуге болады:
- мерзімдеріне қарай;
салым иелерініц категорияларына қарай;
қаражаттарды салу және
пайыз төлеу тосіліне қарай;
банктіц активтік операциялары бойынша жеңілдіктер алуына қарай;
басқа.
Салым иелерінің категорияларына байланысты депозиттік шоттар мынадай түрлерге бөлінеді:
- жеке тұлғалардың шоттарына;
- көсіпорындар және акционерлік
- жергілікті билік ұйымдарының шоттарына;
- қаржылық мекемелердің шоттарына;
- шетелдік азаматтарының шоттарына.
Талап етуіне дейінгі депозиттер — бұл салым иелерінің бастапқы
арқылы қолма-қол ақшаларын алатын әр түрлі шоттардагы қаражаттар.
Отандық банктік тәжірибеде талап етуіне дейінгі депозитгерге мыналар жатады:
- мемлекеттік, акционерлік кәсіпорындардың, сондай-ақ
- әр түрлі мақсатқа тағайындалған қорлардың қаражаттары;
- есеп айырысудағы қаражаттар;
жергілікті бюджеттер қаражаттары және олардың шоттарындағы қаражаттар;
- басқа
Талап етуге дейінгі депозиттік шоттардың артықшылығы олардың иелері үшін
Ал, кемшілігі — бүл шот бойынша пайыз мүлде төленбейді
- ақша салу және оны
- шот иесі
банктер талап етуге дейінгі шоттарда ақшалай қаражаттарды сақтағаны үшін
талап етуге дейінгі депозиттер бойынша, коммер-циялық банк Орталық банкте
Мерзімді депозит – бұл банктерде белгілі бір мерзімге және
Бүл депозит түрі алдын ала хабарлаудан кейін немесе мерзім
Бұл салымның ерекшелігі - талап еткенге дейінгі депозитке қарағанда,
Депозиттің бұл түрін алдын ала хабарлау негізінде немесе уяқыты
Мерзімді депозиттер мынадай түрлерге бөлінеді:
- меншікті-мерзімді депозиттер;
- алдын ала алуы ескертілетін мерзімді депозиттер. Меншікті-мерзімді
30 күнге дейінгі;
- 30-90 күнге дейінгі;
- 90-180 күнге дейінгі;
- 180 күннен 360 күще дейінгі;
- 360 күннен жоғары.'
Мерзімді депозиттер бойынша, салым иесінен алдын ала хабарлау депозиті
- есеп айырысу үшін пайдаланылмайды, әрі мұндай шоттарға ешқандай
шоттағы қаражат баяу айналады;
- тұрақты пайыз төленеді;
- пайыз мөлшерінің ең жоғарғы деңгейі Коммерциялық
ақшаны алуы туралы салым иесінің алдын ала хабардар етуі
- бұл шоттағы қаражаттар бойынша ең төменгі
Тағы бір кеңінен таралған депозиттердің түрі - жинақ салымдары.
Банктер үшін мұндай шоттар қосымша жүмыстарды талап етеді: операцияны
Мерзімді депозиттер және жинақ салымдары депозиттік ресурстардың біршама тұрақты
Жинақ салымдарының төмендегідей срекшеліктері болады:
- ақшалай қаражаттар сақтауда тұрақты мерзімі болмайды;
- шоттағы қаражатты алдын ала алу барысында ешқандай да
Ақшаны шотқа саларда немесе шоттан аларда міндетті тұрде ақшалай
Отандық банктік тәжірибеде жинақ шоттары тек жеке тұлғаларға ғана
Отандық банктік тәжірибеде жеке тұлғаларға ашылатын жинақ салымдары салым
- мерзімді жинақ салымдары;
- қосымша жарна қосатын мерзімді жинақ салымдары; ұтыс салымдары;
- мақсатты және ағымдық салымдар; алдын ала алуын хабарлайтын
- валюталық салымдар.
Мерзімді жинақ салымдарға тұрақты мерзімі белгіленетін және сол мерзім
Косымша жарна қосатын салымдар — бұл шоттағы қаражатқа адцын
Ағымдық жинақ салымдар, негізінен, жалақы, зейнетақы, уздіксіз төлемдерді төлеу
Мерзімді депозиттер мен жинақ салымдарының бір түріне депозиттік, және
Депозиттік және жинақ сертификаты - бұл салым иесіне белгілі
Депозиттік және жинақ сертификаттары иемденуінё қарай екі түрлі болып
- атаулы сертификаттар;
- мәлімдеуші сертификаттар.
Атаулы депозиттік және жинақ сертификаттары бұл салым иелерінің атына
Депозиттік жөне жинақ сертификаттары сатылған тауарлар және көрсетілген қызметтер
Әлемдік банктік тәжірибеде депозиттік сертификаттардың мынадай екі түрі бар:
Аударылмайтын депозиттік сертификаттар салым иелерінің қолдарында болып, уақыты жеткен
Аударылатын депозиттік сертификаттар басқа бір тұлғаларға екінші нарықта сатып
Жинақ сертификаты жеке тұлғаларға арналып шығарылады. Жинақ сертификатының мерзімі
Мерзімді депозиттік және жинақ сертификаттары мерзімінен бұрын төлеуге ұсынылуы
Отандық банктер тәжірибесінде халық салымдарыньщ бірнеше түрлері қолданылады. Айталық,
Депозитгік нарық еліміздегі қаржы нарығының берден бір дамып отырған
* Сандық мәліметтер Коммерциялық банктің статистикалық бюллетенінен алынған
** Резидент еместердің шоттары қосылған
Депозиттік нарықтың тұрақты дамуына әр түрлі секторлар, соның ішінде
12 кесте
Депозиттік нарықтағы өзгерістер
Көлемі
млрд теңгеде Өзгерістер, %-бен Үлес салмағы, %-бен
1.01.2004 1.01.2005
Депозитгердін барлығы, 603,2 37,7 100,0 100,0
соның ішінде:
ұштық валютада 214,5 40,9 39,1 40,0
шетел валютасында 361,7 35,7 60,9 60,0
занды тұлғалардың 352,5 39,3 57,8 58,4
жеке тұлғалардың 250,7 35,7 42,2 41,6
аудармалы депозиттер 220,4 65,5 30,4 36,5
өзге депозитгер 382,8 25,6 69,6 63,5
Халық салымдары** 257,4 38,8 100,0 100,0
соның ішінде,
ұлтгық валютада 67,5 36,9 26,6 26,2
шетел валютасында 189,9 39,5 73,4 73,8
тыалап ету салымдар 45,3 17,4 20,8 17,6
мерзімді салымдар 212,1 44,5 79,2 82,4
Осындай жағдайда, коммерциялық банктердің активтік эперацияларын қаржыландырудың басты көзі
- депозиттік ресурстардың қаржыландыратын активтік
- депозиттік операциялар
- депозиттік операцияларды ұйымдастыру
салым иелерінің санын өсіру мақсатында, депозиттік операциялар түрлерін ұлғайтып,
Банктің депозиттік емес ресурстары
Банк депозиттік емес ресурстары банктің қысқа мерзімді етімділігін қолдау
Банкаралық несие - бұл коммерциялық банктердің бір-біріне беретін несиелері.
Депозиттік емес қаражаттардың бір түріне Коммерциялық банктің коммерциялық банктерге
Овернайт — банктердің Коммерциялық, банктегі корреспонденттік шотында дебеттік қалдықтың
Күндізгі заем — банктік жумыс куні ішінде банктердің Коммерциялық
Бағалы қағаздарды қайта сатып алу негізінде сату келісімі (РЕПО
Мүндағы қарыз алушының міндеттемесі, ягни ол келісілген күні жөне
Коммерциялық банктерде векселъдерді қайта есепке алу және несие беру
Банктер тек қарапайым вексельдерді гана шығарады. Банк вексельдерін шығарудағы
Банктің инвестициялық операциялары
Банк қызметіндегі инвестицялаудың өзіндік ерекшелігі бар. Кең мағынада, банктік
Ал, тар мағынада, банктік инвестиция - табыс немесе пайда
Сонымен қатар, банктік инвестициялау деп негізгі капиталға жүмсаған қаражаттарды
Банктің инвестициялық қызметі инвестициялық саясат көмегімен жүзеге асырылады. Инвестициялық
Банктердің инвестициялық саясаты - банк қызметінің тұрақты жұмыс жасауын,
Банктің инвестициялық саясатының басты бағыттары мынадай бөлімдерді қамтиды:
• инвестициялық саясаттың басты мақсаты;
• баланс активі мен пассивіндегі квазиинвестициялық операциялардің
• инвестициялық операциялардын сапасы үшін жетекшілер мен атқарушылардың жауаптылығы;
• инвестициялардың құрамы мен қүрылымы;
• бағалы қағаздардың сапасының деңгейінің және өтеу мерзімінің тиімділігі;
• инвестициялар портфелінің диверсификациялануына қойылатын
• портфельдің құамына түзетулер енгізу механизмі;
• сақтау тәртібі жөне сақтандыру механизмі;
• пайдалар мен зияндардың есебі;
• компьютерлік қамсыздандыру бағдарламалары. Банктердің
Бағалы қағаздар бизнесіндегі андеррайтинг — бұл бағалы қағаздарды сатудан
Банктердің инвестициялық операциясы бағалы қағаз-дармен жасалатын операцияларды сипаттайды. Банктің
Қор бағалы қағаздарының өзін екі негізгі топқа беледі:
1) мемлекеттің багалы кагаздары;
2) мемлекеттік емес (корпоративтік) багалы қаеаздар.
Мемлекеттің бағалы қағаздары табыстылығына қарай үш түрге белінеді:
- Дисконттык,, мұндай
Мысалы, 91 күнге шығарылған, номиналдық қүны 100 теңге түратын
100-75 = 25 теңге немесе
25теңге: 75 теңге (бастапқы салынған инвестиция)* 100 % =33,3%
Сонымен қатар, егер 91 күнге салсаңыз, онда бір күндік
- Купондык,,
- Аралас, яғни купон жіне
Бүгінгі танда ҚР-ғы екінші деңгейдегі банктердін инвестициялық операцияларға бағытталған
Сонымен қатар активтерінің бір бөлігін өтімді корпоративтік бағалы қағаздарға
• акциялар;
• облигациялар;
• депозиттік және жинақ сертификаттары;
• ипотекалық куәліктер;
• депозитарлық қолхаттар.
Осьшардың ішінде инвестицялау операциялары акциялар мен облигацияларға
Акция — бұл акционерлік қоғамның жарғылык, капиталына улес қосқандығын
Дивидент төлеу тәсілінің айырмашылығына байланысты жай және артықшылықты акцияларға
Акциялар шығару формасына қарай да ажыратылады: құжатты (сертификатпен) түрде
Облигация — оның иесінің ақшалай қаражат салғандығын куәландыратын және
Қазақстандағы айналыста жүрген облигациялар табыстылығана қарай екі түрге бөлінеді:
Купондық облигация - инвестор-банкке пайыз мөлшер-лемесі формасында, яғни алты
Дисконттык, облиғация - инвестор-банктің облигацияны шығарушыдан номиналдық құнынан теменгі
Мысалғы, облигацияның ағымдағы бағасы 100 теңге, купон мөлшерлемесі —
Купон/баға * 100 = 10/100*100 = 10%
Егер облигация бағасы өсіп, 150 тенгені қүраса, онда ағымдағы
10/150*100 = 6.66%
БАНКТІҢ ЕСЕП АЙЫРЫСУ-КАССАЛЫҚ ОПЕРАЦИЯЛАРЫ
Есеп айырысу операциялары, олардың жіктелуі
Отандық банк тәжірибесінде банктердің есеп айырысу-кассалық операциялар мынадай түрлерге
банктік шоттар ашу;
Коммерциялық немесе шетел валютасында аударым операциялары;
алдағы уақытта валюталалау күні қойылуға тиісті, Коммерциялық валютадағы аударым
төлемнің шартын өзгерту не қайтару;
валюталық операцияларға бақылау жасау;
шоттың архивін беру;
шоттан қолма-қол ақша беру;
ұсақ ақшаларды ірілеп беру;
банктен кеңсеге дейін немесе
қүндылықтарды жеткізіп беру.
Отандық банктер есеп айрысу операцияларын ұйымдастырушылар болып табылады
Есеп айырысу операциялар мынадай белгілеріне оайланысты жіктеледі:
Есеп айырысу субъектілеріне қарай:
банктік емес секторлар (шарушылық субъектілері) арасындағы банктер
жеке сектор – үй шарушылықтарының банктер арқылы есеп айрысулары;
банктік сектор - банкаралық есеп айырысулар.
Есеп айырысу объектілеріне қарай:
тауарлы операциялар бойынша есеп айрысулар; бюджет
банк ссудалары, вексельдері және басқа да міндеттемелері бойынша төлемдер.
Есеп айырысу аумағына қарай:
I. Мемлекет ішіндегі есеп айрысулар, оның ішінде: бір қаланың
II. Мемлекет арасында (халықаралық) есеп айырысулар. Есеп айырысу уақытына
- сауда операциясы басталғанға дейінгі (аванстық) төлемдер;
мәміле жасалған соң, мерзімді төлемдер;
- коммерциялық несие шартында, ягни мөміле жасалған сон белгілі
- мерзімінен бүрын, яғни келіскен мерзімге дейін;
- ашық шот бойынша (жоспарлы), яғни тауарларды алған сайын
- мерзімі кейінге қалдырылған, ягни бастапқы белгілсн мерзімін ұзарту
- мерзімі өтіп кеткен
Есеп айырысу жүйелеріне қарай:
- пошта байланысы арқылы; телеграф-телетайп байланысы арқылы;
- телефон байланысы арқылы; электрондық байланыстар арқылы;
СВИФТ (Дүниежүзілік банкаралық телекомуникация коғамы) жүйесі арқылы
Есеп айырысу формаларына қарай:
I. Қолма-қолсыз аударымдар (банктік), оның ішінде:
- кредиттік; дебеттік;
- ашық шот арқылы;
- аккредитив;
- инкассо.
II. Қолма-қол ақшалар
Есеп айырысу төсіліне қарай:
- толық есеп айрысулар;
- жартьшай есеп айырысу;
Өзара талаптар мен
I. Кредиттік
- төлем тапсырмасымен;
II. Дебеттік аударымдар құралдарымен есеп айрысулар, оның
- төлем талап-тапсырмасы, чек, вексель,
- инкассалық өнімдер;
II. Аралас құралдар арқылы есеп айрысулар, яғни бірде дебеттік,
Есеп айырысу шамасына қарай: ірі төлемдер; ұсақ төлемдер; Есеп
1) жалақы, бюджет, сақтандыру жөне т.с.с. төлемдер;
2) материалдық қүныдылықтар үшін төлемдер;
3) ссудалар үшін төлемдер;
4) сот шешімі айырысулар
Банктік шотты ашуды ұйымдастыру тәртібі
Есеп айырысу-кассалық операциялар негізінен клиенггердің банктердегі ашқан ағымдық жөне
Қазіргі кездегі екінші деңгейдегі банктерде шоттар ашу тәртібі 1998
Жоғарыдағы ережеге сөйкес, ҚР-ғы екінші деңгейдегі банктерді шот ашу
Резидент-заңды тұлғаларү шін:
• Жарғысының көшірмесі (нотариалды куәландырылған);
• Статистикалык. карточка;
• Мемлекеттік тіркеу (қайта тіркеу) туралы куәліктің
• СТТН кешірмесі;
• Филиалдар мен өкілеттік үшін, резидент-заңды тұлғаның басшыларына берілген
• Мемлекеттік бюджеттен қаржыландырылатын мемлекеттік мекемелер
• Қол қою және мөр басу үлгісі бар карточка
• Қол қоюшы тұлғаларға арналған бүйрықтың көшірмесі мен олардың
• Банктік шот ашу туралы өтініш;
• Банктік шот туралы келісім-шарт.
II. Бейрезидент-зацды тұлғалар үшін:
• Мемлекеттік немесе орыс тілінде дайындалған, Филиал немесе өкілеттік
• Статистикалық карточка;
• Мемлекеттік тіркеу (қайта тіркеу) туралы куәліктің кешірмесі;
• СТТН көшірмесі;
• Филиалдар мен өкілеттік үшін, бейрезидент-занды тұлғаның
• Қол қою және мөр басу үлгісі бар карточка
• Жеке куәлігі (көшірмесі);
• Банктік шот ашу туралы өтініш;
• Банктік шот туралы келісім-шарт.
///. Шаруа (фермер) шаруашылгы:
• Мемлекеттік тіркеу (қайта тіркеу)
• СТТН көшірмесі;
• Жерді пайдалануға
• Қол қою
• Жеке куөлігі (көшірмесі);
• Банктік шот ашу туралы өтініш;
• Банктік шот туралы келісім-шарт.
IV. Жеке кәсіпкерлер ушін:
• Жеке көсіпкерді мемлекеттік
• СТТН көшірмесі;
• Қол қою және мөр басу үлгісі бар карточка
• Жеке куәлігі (көшірмесі);
• Банктік шот ашу туралы өтініш;
• Банктік шот туралы келісім-шарт.
V. Шетелдік дипломатиялық және консулдық өкілеттіктер үшін:
• ҚР Сыртқы істер министрлігінен берілген, оның аккредитациясын
• Қол қою
• Жеке куөлігі (көшірмесі);
• Банктік шот ашу туралы өтініш; )
• Банктік шот туралы келісім-шарт.
VI. Жеке түлеалар үшін:
• Жеке куөлігі (көшірмесі);
• СТТН көшірмесі;
• Қол қою және мөр басу үлгісі бар карточка
• Банктік шот ашу туралы өтініш;
• Банктік шот туралы келісім-шарт.
Есеп айырысу формалары мен құралдары
Банктің есеп айрысу-кассалық операциялары екі формада жүзеге асады: қолма-қол
Қолма-қол ақшалармен есеп айырысулар — бұл нақты ақшалармен төлемдер
Мұндағы нақты ақшаларға: банкноталар жөне монеталар жатады. Қолма-қол ақшалармен
Есеп айырысу операцияларының басым белігі қолма-қолсыз түрде жүреді.
Қолма-қолсыз ақшалармен есеп айырысулар — клиенттердің банкте ашқан шоттары
Мұндағы, қолма-қолсыз ақшалар - чектер, пластикалщ карточкалар электрондык, аударымдар
Қолма-қол ақша мен қолма-қолсыз ақшалар арасынца тыгыз байланыс пен
"Қазақстан Республикасы аумағында төлем қүжаттарын пайдалану жөне қолма-қолсыз төлемдер
• төлем тапсырмасы;
• төлвм талабы-тапсырмасы;
• инкассалық укім;
• чекпен есеп айырысу;
• вексельмен есеп айырысу.
Аталған төлем қүжаттарының мынадай өзіне төн көрсеткіштері болуға тиіс:
1) төлем қүжатының атауы;
2) төлем қүжатының номері,
3) ақшаны аударушының (тәлеушінің)
4) ақшаны аударушы
5) бенефициардың (ақшаны алушының) толық аты-жөні жөне
6) бенефициар-банктің толық аты-жөні және банктік идентификациондық коды;
7) төлемнің тагайындалу коды;
8) санмен және жазбаша түрде берілген төлем
9) төлемді немесе
10) бенефициардың және ақшаның аударушының салықты төлеуші ретіндегі тіркеу
Төлем қүжаттары қағаз жөне электрондық жолмен толтырылуы мүмкін. Төлем
Төлемдердің тағайындалуының бірдей классификаторы Қазақстан Республикасындағы ақша-несие және валюта
Төлемдердің тағайындалуының бірдей классификаторының құрылымы төмендегідей:
I II
мұндағы:
I - ақшаны аударушының резиденттік белгісі;
II - ақшаны аударушының экономит секторы,
III - бенефициардың резиденттік белгісі;
IV - бенефициардың экономика секторы;
V, VI, VII - валюта және багалы металдар коды',
VIII - отрация турі;
IX - төлемніц сипаты;
X - тәлемніқ ашып кәрсетілуі.
Резиденттік белгісі ҚР-ның валюталық зандылықтарына сейкес анықталады жөне былай
"1" - резидент;
"2" - бейрезидент.
Экономиканыц секторының коды мынадай:
0 - Халықаралық үйымдар;
1 - Орталық Үкімет;
2 - Аймақтық және жергілікті басқару органдары;
3 - Орталық (үлттық) банктер;
4 - Басқа депозиттік ұйымдар;
5 - Басқа қаржылық ұйымдар;
6 - Мемлекеттік қаржылық емес ұйымдар;
7 - Мемлекеттік емес қаржылық емес ұйымдар;
8 - Үй шаруашылығына қызмет керсететін, коммерция-лық емес үйымдар;
9 - Үй шаруашылықтары.
Телемнің тағайындалу коды операцияның турін анықтайтын 10 санаттан тұрады:
0 - Зейнет ақы жөне жөрдем ақы;
1 - Қолма-қол ақшамен операциялар
2 - Шетел валютасы
3 - Депозиттер;
4 - Займдар;
5 - Қазақстан Республикасының бейрезиденттерінің шы-ғарған
6 - Қазақстан Республикасының резиденттерінің шығарған
7 - Тауарлар мен материалдық емес активтер;
8 - Көрсетілетін қызметтер;
9 - Бюджетке телемдер мен бюджеттен төлемдср. Төлемдердің тағайындалуының
• төлем тапсырмасы;
• төлем талабы-тапсырмасы;
• салык, (кеден) органдарының инкассалық укімі;
• аударуга берген өтініш;
Төлем тапсырмасымен есеп айырысу - бүл қазіргі кезде кеңінен
Төлем тапсырмасы — ақшаны аударушының (төлеушінің) аталган тапсырмада көрсетілген
Төлем тапсырмасымен есеп айырысу мынадай төлемдерді жүзеге асыру үшін
Төлем тапсырмасы оны толтырған күннен бастап (оны толтырған күн
Төлем тапсырмасын теңге және шетел валютасы бойынша таолтырылу үлгілері
Төлем талап-тапсырмасы — бенефициардың төлеушіге огаи қызмет көрсетуші банкке
Төлем талап-тапсырмасын берефициар толтырады да, оны коммерциялық қүжаттармен бірге
Төлем талап-тапсырмасы банктегі аударушының шотында ақша болған жағдайда ғана
Төлем талап-тапсырмасы бойынша төлеуден бас тартатын болса, оны осы
1-тауарды жабдыкріау (қызмет кәрсету); 2-төлем талап-тапсырмасин аударушының банкіне жіберіледі;
Төлем тапап-тапсырмасымен есеп айырысудың мынадай артықшылықтары бар: келісім-шарт төртібінің
Инкассалық үкім — заң актілерінде көзделген жагдайда ақшаны жөнелтушінің
Инкассачық өкім салық және кеден органдарына толенбеген толемдерді, сондай-ақ
Инкассалык өкімде төлемнің тағайындалуы ақшаны аударушының банктік шотынан, оның
Салык және кеден органдарынан келіп түскен инкассалық өкім сомасы
Чекті есеп айырысу барысында төлем қүралы ретінде заңцы жене
• егерде төлеуші тауарды алғанға дейін телегісі келмей, ал
• сатушы белгісіз болған жағдайда.
Еліміздегі чекті пайдалану барысы 1998 жылғы 5 желтоқ-сандағы ҚР
Аталған ережеге сөйкес чектер төмендегідей түрлергс бөлінеді:
Кепілденген чек - чек берушінің банкіндегі шотындагы қаражаттың көлвміне
• Кепілдендірілмеген чек - чек беруші банктің кепілдігі
• Қамтамасыз етілген чек — банкке алдын
• Қамтамасыз етілмеген чек — депозитпен қамтамасъз етілген чек.
Ережеге сәйкес, чек - бүл чек берушінің чекті қабылдаушы
Чектер қолма-қолсыз төлемдерді жүзеге асыру және қолма-қол ақшал алу
Чектің қызмет ету мерзімі тотырылған күнді есептемегенде он күнді
Вексель қолма-қолсыз есеп айырысу бір құралына жатады. Себебі, вексельдің
Вексель - белгілі бір соманы алдын ала келісілген мерзімде
Вексельдің екі түрі бар: жай және аудармалы. Вексельдің түрлеріне
Жай векселъ (соло) — вексельді ұстаушыға вексельде көрсетілген «оманы
Аудармалы вексель (тратта) — вексельде көрсетілген соманы білгілі бір
Жай және аудармалы вексель - коммерциялық вексельдің түрлері ретінде
Вексель айналысын бірінші болып қолдаушылардың қатарында Казкоммерцбанк төжірибесін атап
Сонымен қатар, осы банк 2005 жылы домицилиант ретінде "Қазақстан
Мұндағы, "домицилиант" — вексельде көрсетілген төлемді жүзеге асыратын, векселъде
Аккредитивтік есеп айырысу формасы. Аккредитивпсн есеп айырысу жиі қолданылмайды,
Аккредитив - бұл сатып алушының тапсырмасы бойынша сатып алушының
Егер де аккредитивті ашатын банк, клиенттің тапсырмасы бойынша қаражатты
Аккредитивтің мынадай түрлері болады:
• өтелген және өтелмеген;
• қайтарылатын және қайтарылмайтын.
Өтелген (қаражат аударылган) - бұл эмитент-банктің міндеттемесінің іс-өрекетінің барлық
Өтелмеген (кепілденген) - бұл банктердің өзара корреспонденттік
жабдыктаушының банкіне сатып алушының банкісінің шотынан қаражатты шегеруге құқық
Кепілденген аккредитивті эмитент-банк сатып алушымен келісім-шарт негізінде, сондай-ақ басқа
Әрбір аккредитив қайтарылатын немесе қайтарылмайтын болуға тиіс. Ондай анықтауыш
Қайтарылатын аккредитив жабдықтаушының келісімінсіз эмитент-банктің өмірімен өзгертілуіі немесе күшін
Қайтарьшмайтын аккредитив жабдықтаушының келісімінсіз өзгере немесе күшін жоя алмайды.
Аккредитив формасын пайдалану арқылы есеп айырысуда қолма-қолсыз ақшамен есеп
Қазақстанның қаржы нарығындағы Коммерциялық Банкiнiң қызметiне сипаттама
Банк банктiк қызметтердi нарықтың барлық салаларында және де клиенттерiне
Қазақстан Коммерциялық Банкi қаржылық нарықтың барлық салаларына қатысты, корпоративтi
Коммерциялық Банкi сақтандыру жұмысын жүргiзуде бай салты мен тәжиiрбесiне
Өзiнiң тарифтiк және пайыздық саясатында Банк елдiң кең деңгейлi
Коммерциялық Банкi халықтың тартылған салымдары, компаниялар мен кәсiпорындар қаржыларын
Коммерциялық Банкi жеке тұлғалардың салымдарын кепiлдендiретi жүйенiң қатысушысы болып
Коммерциялық Банкi үлкен қаржылық ресурстары мен халық – аралық
Банк және қаржылық – корпоративтi iстерге қатысты барлық жүйелер,
ААҚ “Қазақстан Халық Банк” банктiң өзi және де оның
Инвестиция саласында
Қазақстандық емитенттердi мемлекеттiк және корпоративтi қаржылық құралдарға инвестициялау; Қазақстан
Шетелдегi қаржылық нарықтағы iшкi инвесторлардың қаржыларын тиiмдi басқару.
Тұрғындар мен Заңды тұлғаларға қор нарығының мүмкiншiлiктерi туралы, бос
Қорлы нарық саласында
Корпоративтi және аумақтық вексельдiк бағдарламалар, жобаларды әзiрлеу бойынша келiсiмдер
Қазақстандық тұтынушыларға андерайтингтiк iстер бойынша қызмет көрсету.
Потенциалды тұтынушыға қорлы нарықта делдалдық ықзмет көрсету.
Е – банкинг және Е – бизнес саласында.
Бюджеттiк төлемдер мен кәсiпорындардың жұмысшыларына жалақыны төлеу қызметiн, кәсiпорынның
Әртүрлi коммуникациялық қызмет көрсету (Интернетке шығуға мүмкiндiк, интернет –
Жеке тұлғаларға интернет – банкинг қызметiн көрсету.
Сату және лизинг, әртүрлi банктiк және компьютерлiк жабдықтарды орнату
Қаржылық пен қаржылық емес институттарға қолданбалы программалық қамтамасыздандыруды тұрғызу,
Аймақтық (Республикалық) қаржылық клиринг негiзiнде банктiк карточкалы өнiмдерге қызмет
ААҚ “Қазақстан Халық Банкi” өзiнiң клиенттерiне ұсынатын барлық банктiк
Депозиттердi теңге мен шетел валютасында алу;
Заңды тұлғаларға кассалық – есеп айрысу қызметiн көрсетедi;
Жеке тұлғларды Интернет жүйесi арқылы қызмет көрсету;
Шет ел қолма – қол валюталарын айырбастау операциялары;
Заңды және жеке тұлғаларға несие беру;
Заңды және жеке тұлғалармен қолма – қол ақшасыз есеп
Халықтың коммуналдық және басқада төлемдерiн қабылдау;
Зейнетақы мен жәрдемақыларды төлеу.
Жоғарыда көрсетiлген қызметтерден басқа Банк 50 ден астам әртүрлi
“Қазақстан Коммерциялық Банк” мемлекеттiк бағалы қағаздар нарығының белсендi қатысушысы
Жобалау процессi жұмыс тобы мен координарлық жүргiзушi комиссияның уақытпен
Бағыныңқы жүйенi жобалау процессiнiң әр сатысы бойынша тапсырыс берушi
Техникалық жобаны жасау мен жұмыс жобасын жасау сатыларын тапсырыс
Сатылар мен кезеңдердiң жұмыстары автоматтандырылатын объектiлердiң ерекшелiктерiне тән бағыныңқы
ерекше бағыныңқы жүйе, яғни бөлiмшелердiң несесе Коммерциялық банктiң тұтас
сатып алынатын және өзгертулерсiз (немесе маңызды емес өзгертулермен) енгiзiлетiн
Ақпараттық технологиялар бөлiмшесiмен және территориялық филиалда компъютерлiк жүйелердi пайдалану
Бағыныңқы жүйенiң типiн анықтау автоматтандырылатын объектiлердi зерттеу кезiнде және
Жобалау алдында зерттеулер жүргiзу сатысы
Автоматтандырылатын объектiлердi зерттеу кезiнде ақпараттық технологиялар бөлiмшесiмен немесе басқа
Ақпараттық технологиялар бөлiмшесiнiң жұмыс жоспарына кiретiн бағыныңқы жүйенi жасауға/дамытуға
Автоматтандырылатын объектiлердi зерттеу кезiнде келесiдей жұмыстар атқарылады:
объектiлердiң автоматтандырылу көзқарасы бойынша ерекшелiктерi бекiтiледi;
алғашқы деректер мен жасалатын көрсеткiштер құрамы анықталады;
қолданылатын деректердi өңдеу мен есептеу түрлерi;
пайдаланушылардың болашақта қолданылатын бағыныңқы жүйеге, енгiзiлетiн және шығарылатын формаларға
енгiзiлетiн және шығарылатын, сонымен қатар, өңделетiн деректердiң түрлерi мен
бағыныңқы жүйенiң сыртқы байланыстары орнатылады;
автоматтандырылатын объектiде ұйымдастырылатын бизнес-процестердiң тиiмдiлiгiне анализ жасалады және бағаланады.
Қолда бар жобалық шешiмдер мен маркетингтiк зерттеулерге анализ жасалады.
Зерттеулер нәтижелерi есеп беру түрiнде немесе жұмыстың орындалуына қойылатын
Зерттеулер нәтижесiнде жоба жетекшiсiмен мынадай мақсаттар үшiн реинжениринг ұсынысы
енгiзiлген ақпараттарды өңдеу уақытын қысқарту;
бөлiмшелердың функцияларын iрiлендiру мен топтастыру және жұмыс ағындарын орындауға
бөлiмшелер арасында және/немесе басқа ұйымдармен байланыстарды оптимизациялау;
өнiмдiлiктi арттыру және өндiрiстiк шығындарды азайту немесе жоғалту;
рыноктың сыртқы факторларының өзгерiстерiне икемдiлiктi және/немесе ептiлiктi қамтамасыз ету.
Есеп мүдделi бөлiмшенiң жетекшiсiмен келiсiледi. Келiсiмнен кейiн, есеп ақпараттық
Зерттеулер мен бизнес процестерiнiң анализi нәтижесi, сонымен қатар, ақпараттық
Бағыныңқы жүйенiң дамытылуы кезiнде бағыныңқы жүйенiң жаңа нұсқасын жасау
бағыныңқы жүйенiң программалық жабдықтауының алдыңғы текстiнiң 25 пайыздан асатын
бағыныңқы жүйенiң программалық жабдықтауының модификациясы деректер базасының және/немесе бшрнеше
жалпы жүйелiк платформаны өзгертудi талап етсе.
Техникалық тапсырманы жобалау сатысы
Техникалық тапсырманы жобалау сатысы орындаушымен бағыныңқы жүйенi жобалаудың таңдалған
Автоматтандырылатын объекттi зерттеу есебiнде көрсетiлген, ұсынылған шешiмдерге сәйкес орындаушы
бағыныңқы жүйенiң функционалды құрамы анықталады;
бағыныңқы жүйенi жобалаумен байланысты тәуекелдiлiктер идентификацияланады;
жинақталған автоматтандырылған ақпараттық жүйелердiң (ЖААЖ) бағыныңқы жүйелерiмен және басқа
ЖААЖ унификациялану мен қолданылу пәнi және басқа да бағыныңқы
енгiзiлетiн және шығарылатын құжаттар анықталады;
енгiзiлетiн ақпараттарды жинау мен бақылауға және шығарылатын формаға (форматқа,
жасалынып жатқан жоба бойынша деректердi айқындау анализi жасалады, және
бағыныңқы жүйенiң құрылымы мен қызмет етуiне, қызметшiлердiң саны мен
автоматтандырылатын объекттi бағыныңқы жүйеге iске қосу бойынша жүргiзiлетiн жұмыстардың
құжаттарға қойылатын талаптар анықталады;
экрандық формаларға және интерфейске, жалпы жүйелiк программалық жабдықтауға, техникалық
Техникалық тапсырмада көрсетiлген талаптар ұсынылған шешiмдердi орындауды, пайдаланушылардың бағыныңқы
Техникалық тапсырмадағы талаптарда алдын ала жасалған функциялардың iске асырылуын
Техникалық тапсырма қазақстан Республикасының Мемлекеттiк стандартына ҚР СТ 34.015-2002
жалпы мағлұматтар;
бағыныңқы жүйенi құрудың маңызы мен мақсаттары;
автоматтандырылатын объектiге сипаттама;
бағыныңқы жүйеге қойылатын талаптар;
бағыныңқы жүйенi құру жұмыстарының құрамы мен мазмұны;
бағыныңқы жүйенi қабылдау бақылау мен қабылдау ретi, бағыныңқы жүйенi
құжаттандыруға қойылатын талаптар.
Мiндеттi құжаттарға мыналар жатады:
Пайланушы жетекшiсi;
Администратор жетекшiсi;
Деректердi өңдеудiң технологиялық процессiне сипаттама;
қайта жасалынып жатқан жобалардың жобалық шешiмдерiне сипаттама;
қайта жасалынып жатқан жобалардың алгоритмдерiне сипаттама;
Деректер базасын құру мен жүргiзуге нұсқаулар;
Программа мен сынақтар әдiстемесi.
Егер де осы пункттегi қандай да бiр пунктастысын жоба
Техникалық тапсырмаға енгiзiлетiн және шығарылатын формалардың, сонымен қатар, ақпараттық
Техникалық тапсырмада жобаны жасау кезеңiнде бағыныңқы жүйенi орындаушымен, ең
Техникалық тапсырмаға енгiзiлетiн өзгерiстер техникалық тапсырмаға қосымша ретiнде жасалады,
Техникалық тапсырманың дауындалуы мен оның тапсырыс берушiге берiлу ретi
Техникалық жобаны құру сатысы
Техникалық жобаны құру сатысында бағыныңқы жүйе бойынша жобалық шешiмдер
Техникалық жобалау кезеңiнде жобалық жұмыстарды жүргiзу кезiнде:
техникалық жоба құру сатысында жүргiзiлетiн жұмыстардың ретi мен шарттары
тапсырыс берушiнiң қажеттiлiктерi мен талаптары бойынша орындаушы техникалық жобаны
өзара келiсiм бойынша жиналыста көрсетiлетiн материалдар графиктiк плакаттар, слайдтар
Бағыныңқы жүйе бойынша жобалық шешiмдердiң жасалуы кезiнде орындаушымен келесiдей
бағыныңқы жүйенiң архитектурасын жобалау;
функционалдық моделъдi жобалау;
ақпараттық (концептуалдық) моделъдi жобалау;
алгоритмдiк моделъдi жобалау;
жобалауға специфика құру.
Жобалық шешiмдер ұсынылған шешiмдердiң орындалуын, пайдаланушылардың бағыныңқы жүйеге қоятын
1.2 Ақпараттық жүйені құрудың міндеті мен мақсаты
Ақпараттық жүйені құрудың мақсаты Коммерциялық Банкінің Айырбастау пунктінің қызметкерінің
Бұл талаптар мыналар:
Ақпараттық жүйе құрылымына қойылатын талаптар
Ақпараттық жүйелер ресурстарына қойылатын талаптар
Ақпараттық жабдықтауға қойылатын талаптар
Ұйымдастырумен жабдықтауға қойылатын талаптар
Техникалық жабдықтауға қойылатын талаптар
Программалық жабдықтауға қойылатын талаптар
1.3. Ақпараттық жүйесіне қойылатын талаптар
Ақпараттық ресурстарды жиынтық мәліметтер деп атайды, белгілі бір мекеме
1.3.1. Ақпараттық жүйенің құрлымына қойылатын талаптар
Ақпараттың қолдануысыз басқару процесі мүмкін болмағандықтан, ақпараттық жүйеде ақпаратпен
Ақпараттық жабдықтау (АЖ) – бұл ақпараттық жүйеде қолданатын экономикалық
Ақпараттық жүйені ақпараттық жабдықтау өзіне жүйеде қолданатын экономикалық ақпараттар
Ақпараттық база (АБ) – бұл ақпараттық жүйенің функционерлену кезінде
Машинадан тыс ақпараттық база – ақпараттық жүйені жұмыс істеуде
Машинадан тыс ақпараттық базасына жіктеу мен шартты белгілеу жүйелері,
Машина ішіндегі ақпарат базасы – бұл ақпараттық жүйені жұмыс
Кесте 2
Ақпараттық жабдықтау
Элементтер Сипаттамалар
Ақпараттық технология Мәліметтер базасында негізделген
Мәліметтер базасы типі Реляциондық
Кодтау жүйесі Фасеттік жүйе
Ақпараттық қорғау АЖ-мен жұмыс істеу кезінде парольдер жүйесі қолданылады.
1.3.2. Ақпараттық жүйенің ресурстарына қойылатын талаптар
Автоматтандырылған ақпараттық жүйені тұрғызу мен жұмыс істеудің негізгі шарты
Ақпараттық жүйені тұрғызу – ақпарат кезеңдерін зерттеуді, жобалау шешімдері
Ұйымдастырумен жабдықтау ақпараттық жүйенің тиімді жұмыс істеу үшін өте
Белгілі ережелерге бағындыру құжаттары ақпараттық жүйені тұрғызудың, жұмыс істеу
1.3.2.1. Техникалық жабдықтауға қойылатын талаптар
Техникалық жабдықтау – бұл ақпараттық жүйе жұмыс істеуді қолданылатын
Барлық операцияларды үш сатыға топтауға болады:
Ақпаратты алу.
Ақпаратты түрлендіру.
Ақпаратты тұтыну.
Бірінші саты – экономикалық объектілердегі қызмет барысында туындайтын бастапқы
Екінші саты – ақпаратты түрлендіру операцияларының тобы, кеңістік және
Үшінші саты – операциялар тобын және олардың бас қарушылық
Басқарудың ақпараттық кезеңінің негізгі сатысына сәйкес келесі техникалық жабдықтар
Ақпаратты жинау және тіркеу;
ақпаратты өткізу;
машиналық тасығыштарды дайындау;
ақпаратты өңдеу;
ұйымдастыру техникасы.
Ақпаратты жинау және тіркеу жабдығы бастапқы мәліметтерді тасығыштарға тіркеуге
Ақпаратты өткізіп беретін жабдық мәліметтерді өңдеу орталықтарына және оны
Машиналық тасығыштарды дайындау жабдығы, мәліметтерді машиналық тасығыштарға, оның ішінде
Кесте 3.
Техникалық құралдар кешені
Техникалық құралдар атауы Физикалық модуль Сипаттамалары
ДЭЕМ Intel Pentium 4 Процессор
Зерделік сақтаушы құрылғы
МҚДЖ
Монитор
Перне тақтасы
Тышқан Intel, 2.4MHz
512Mb
80Gb
19 дюймдік
102 батырмалы
2 баспалы
Принтер Принтер HP LaserJet
Факс – модем Факс – модем Sony – 42S
Телефон Телефон Panasonik
1.3.2.2. Бағдарламалық жабдықтауға қойылатын талаптар
Программалық жабдықтау деп – техникалық жабдықтау жүйесі жұмыс істеуде
Программалық жабдықтау екі бөлімнен тұрады: жалпы программалық жабдықтау және
Жалпы программалық жабдықтау – бұл жабдықтаудың кең көлемдегі қолданушыларға
Операциялық жүйе – ол есептеу кезеңін тиімді ұйымдастырып және
Есептеу кезеңін ұйымдастырудың тиімділігі ақпараттық жүйенің тәсілін, оның генерациясының
Сынаққа арналған программалар (тесттер) ДЭЕМ-нің жұмыс қабілетін тексеріп, егер
Арнаулы программалық жабдықтауға ҚПП мен бөлек функцияларды орындайтын және
Мәліметтерді басқаруда ;
мәліметтерді орындаудың типтік орындалу ретін;
деректі программалық әдістерін;
дискретті программалар әдістерін;
үздіксіз есептерді шешу әдістерін және басқаларды
орындайтын алгоритмдердің, әрі есептердің шешілу әдістерінің ерекшеліктеріне қарай бөлуге
Арнаулы программалық жабдықтауға нақты ақпараттық жүйені тұрғызудағы оның қызметін
Кесте 4
Программалық жабдықтау
Тип Атауы Мүмкіндіктері
Жалпы программалық жабдықтау
ОЖ Microsoft Windows
NT Server 4.0 Күшті 32-битті көп есепті сенімді серверлері
Microsoft Windows NT
Workstation 4.0
MS Office XP Дербес ЭЕМ үшін күшті 32-битті көп
Microsoft Windows
ХР professional Дербес ЛЕЖ үшін күшті 32-битті ОЖ, ЭЕМ
Арнаулы программалық жабдықтау.
ҚПП Delphi 7 Локальді және желідегі базалармен жұмыс
МББЖ Paradox 7 Локальді база Paradox 7 жұмыс жасау,
Қорғау
ОЖ паролі Желіге енуді бақылайды.
МББЖ паролі МБ кестелеріне ену құқын анықтайды.
Вирусқа қарсы
программа Мәліметтерге қауіп төндіретін әр түрлі вирустарға
қарсы күреседі.
Математикалық жабдықтауға қойылатын талаптар
Математикалық жабдықтау – бұл ақпаратты өңдеудің математикалық, үлгілері мен
Ақпараттық жүйені математикалық жабдықтау құрамына мыналар кіреді:
Типтік және жасалатын әдістемелер, ақпаратты өңдеу алгоритмі;
Мәліметтерді іздеу және сорттау алгоритмі, шығыс құжаттарын қалыптастыру және
Ақпараттық жүйені математикалық жабдықтаудың жалпы талаптарына мыналар кіреді:
Математикалық әдістер мен алгоритмдердің тиімдісін қолдану ;
ҚПП–н көрсететін типтік әдістерді, алгоритмдерді, модель-дерді және мүмкіндіктерді максималды
Қолданылған математикалық әдістер техникалық және программалық құралдардың мүмкіндігін ескеруді,
Алгоритмдерді көрсетудің барлық түрі жіберіледі: формулалы, сызба, блок-жүйе, сөзбен
Математикалық жабдықтау алгоритмдері келесідей жалпы талаптарға жауап беруі тиіс:
ҚПП –де пайдалануға негізделген стандарттық, іздеушілік және септеулік процедураларын
ақпаратты іздеудің шешімдерінің нақты мәнінің болмауы;
өз сипаттамасында программа тілінің мүмкіндіктерін максималды пайдалану;
есептердің функционалдық байланысын қамтамассыз ету;
қатысты жай блоктарға бөлшектеп байланыстыруды енгізу;
программаның орындауы жолына бақылау енгізу;
математикалық әдістер мен тәсілдер және олардың шешімдері берілген нақтылықтағы
Лингвистикалық қамтамасыздандыруға қойылатын талаптар
Лингвистикалық қамтамасыздандыру – бұл АЖ-нің әрекетінде есептеуіш техникасының құралдарымен
Бағдарламалардың көптеген пакеттері бағдарламалаудың бірдей тіліне ие. Мұны бағдарламалау
Ақпаратты қорғаудың ақпараттық және программалық құралдарына қойылатын талаптар
Ақпаратты қорғау дегеніміз – мәліметтер жүйесінде сақталатын орындалған программаларға
Ақпаратты және программалық құралдарды қорғау мақсаты – көп программалы
Ақпаратты және программалық құралдарды қорғау жүйесі келесі сипаттарға ие
● қауіпсіздік – кездейсоқ және әдейіге емес бұзудан мәліметтердің
● ұқсастыру – пайдаланушыларға, техникалық құралдарға және қорғалатын (мәліметтер
● конфиденциялылық мәліметтерге берілген және олардың қорғаныс дәрежесін анықтайтын
● құпиялылық – ақпаратты жабық және қорғалуға жататын деп
● өкілеттілік – қорғалған мәліметтермен сол немесе басқа процедураларды
● түпнұсқалық – қойылған идентификатордың объектіге қатыстығын тексеру.
Кездейсоқ бұзылулардан ақпаратты және программалық құралдарды қорғау жүйесі келесілерді
● вирустарға қарсы программалардың болуы;
● пайдаланушылар үшін сапалы құжаттаманың болуы;
● жабдықтарды жетілдірудің амалдарын пайдалану.
Ақпаратқа және программалық құралдарға санкцияланбаған енуден сақтандыру үшін келесі
● парольді пайдалану. Пакетте бекітілетіндер: пакетті ашу паролі, әкімгер
Белгілі бір директорияларға енуді шектеу;
пайдаланғаннан кейін ақпаратты есте сақтау құрылғысынан жою;
техникалық құралдарды және пайдаланушыларды бақылау;
техникалық құралдардың құқықтарын анықтау (есептерді және ақпараттық файлдарды пайдалануға
техниклық құралдарды, есептерді және ақпараттық файлдардың пайдаланушыларынан ұқсастыру;
шектеуі пайдаланудағы ақпараттарды өңдеу кезінде техникалық құралдардың және пайдаланушылардың
санкцияланбаған әрекеттер кезіндегі сигнализация;
әр түрлі бағыттағы көмекші программалар (бақылау және қорғаныс механизмі,
1.3.3. «Айырбастау пункті» ақпарат жүйесінің концептуалды схемасы
Концептуалдық схема ақпараттық жүйенің жалпы концепциясын көрсетеді.
Коммерциялық Банкінің Айырбастау пунктінің ақпараттық жүйесі
Жүйе Сипаттама
Түрі ИСС ақпараттық жүйенің байланысы
Тармақ Логикалық
Барлық жүйенің технологиясы Функционалдық
Жабдықтау бөлімі
Функционалдық бөлім
2. Коммерциялық Банкінің Айырбастау пунктінің ақпараттық жүйесін жобалау
Ақпараттық жүйе – бұл экономикалық объектпен басқару үшін қажетті,
Құраушы элементтердің рөлі бойынша барлық ақпараттық жүйелер екі бөлікке
Функционалдық бөлік объектті басқару жүйесінің моделі болып табылады.
Функционалдық жүйе – бұл белгілі функциялармен шектелген жүйенің бөлігі.
Әрбір функционалдық жүйе өз кезегінде есептер кешені мен есептерге
Есептер кешені – бұл белгілі белгі бойынша топтастырылған есептер
Есептер кешені Коммерциялық Банкінің бөлімінде шешіледі және келесі негізгі
жеке тұлғалар салымы есебі;
жеке тұлғаларды несиелеу операциялары;
салым немесе несие түрі бойынша проценттік ставкаларды есептеу;
ақпаратты сақтаудың қауіпсіздігін қамтамасыз ету;
2.1. «Айырбастау пункті» есебінің қойылымы
2.1.1. «Айырбастау пункті» есебінің сипаттамасы
Есептер кешені жеке тұлғалардың салымдары, несиелеу операциялары, проценттік ставкаларды
Мәліметтер базасын жүргізу;
Мәліметтердің жиналуы мен оларды клиентке беру;
Банкпен өз клиентіне берілетін , ақпараттың қозғалысын бақылау.
Есептің мақсаты – Айырбастау пунктінің қызметкерінің жұмысын автоматтандыру болып
Берілген есептің шешімі техникалық құралдардың жұмысында кедергілер мен тоқтамдар
2.2. Кіріс ақпараты
Кірістік ақпарат – бұл ақпараттық жүйенің функцияларын орындау
Өңдеуге түсетін ақпарат бақылаудан өтуі тиіс. Бақылаудың минималды талабы
2.2.1. Шығыс ақпараты
Шығыс ақпараты – бұл ақпарат жүйе функцияларын орындаудың
2.3. Ақпараттық модель
«Коммерциялық Банкінің Айырбастау пунктінің ақпараттық жүйесін тұрғызу» есебінің ақпараттық
Ақпараттық модель ақиқаттылықты модельдеудің ресми тәсілдерін бермейді, алайда, есептер
5-суретте сұлба түрінде көрсетілген.
Сурет 5 «Коммерциялық Банкінің Айырбастау пунктінің ақпараттық жүйесі» есептер
Жіктеу мен кодтауды сипаттау
Экономикалық ақпарат кодтары мен жіктеуіштерін жобалау - ақпараттық
Ақпаратты жіктеу мәліметтер базаларында ақпаратты іздеу мен өңдеуді оңайлату
Көп арналымды номенклатуралардың негізгісі оларды жіктеу болып табылады. Жіктеу
Жіктеудің объекті жіктелетін көп мүшенің объекті болып табылады.
Жіктеудің белгісі деп жіктеу жүргізілетін объекттің сипаттамасы немесе қасиеті
Жіктемелік топтама жіктеудің нәтижесінде алынған , объектілердің көп мүшелері
Жіктеудің жүйесі деп көп мүшелерді көп мүшелікшелерге бөлудің ,
Жіктеудің иерархиялық жүйесінде объектілердің көп мүшелерін бағынышты жіктемелік топтамаларға
Жіктеуден кейін таңдалған кодтаудың жүйесімен сәйкестікте ақпараттық бірліктерді кодтау
Кодтау деп жіктеудің объектілеріне оларды аса жинақырақ пішімде көрсету
Кодтау жүйесі деп жіктеу объектілеріне кодтық белгілеулерді (кодтарды) иемденудің
Код – бұл белгілі ережелер бойынша құрылған , шартты
кодтың ұзындығы – кодтың белгілеудегі белгілер саны;
кодтың разряды – кодтық белгілеудегі белгінің орны;
кодтың алфавиті – сандық , әріптік және әріпті-сандық бола
кодтың құрылымы – кодтың белгілеудегі белгілердің орналасу реті.
Кодтарды қолдану ақпаратты өңдеудің еңбек сыймдылығын төмендетуге мүмкіндік береді;
Ретті, сериялық-ретті , кезектестікті , параллельді , жинастырылған ,
Ретті жүйе бір белгілік , тұрақты және қарапайым номенклатураларды
Кодтаудың кезектестікті жүйесі жіктеудің иерархиялық жүйесіне сәйкес келеді. Әрбір
Жинастырылған жүйе өзара бағыныштылықпен және жеке жіктемелік белгілердің тәуелсіздігімен
АЖ-ні ақпараттық қамтамасыздандырудың негізі ақпаратты жіктеуіш болып табылады –
Есепті шешу үшін келесі кодтар құрастырылған:
корпоративті клиенттің идентификаторы;
шөт нөмірі;
шөт валютасының коды;
бөлімшенің нөмірі.
Валюта кодын кодтауда валюталардың әрекет етуші жіктеуіші бойынша, құнды
Мысал үшін негізгі кең қолданылатын валюталар мен олардың кодтарын
927 – Қазақстандық теңге;
001 – АҚШ доллары;
002 – Ресейлік рубль;
003 – Ағылшындық фунт стерлинг;
063 – Француздың франк;
824 – Жапондық иена.
Кодтардың құрылымдары 7 – 9 суреттерде берілген.
ХХХХХХХХХ
Шот нөмірі
Сурет 7. Шот нөмірі кодының құрылымы
ХХ Х
валюта
мемлекет
сурет 8. Шот валюта кодының құрылымы.
Машина ішіндегі ақпараттық база
Машина ішіндегі ақпараттық база – белгілі белгілері бойынша топтастырылған,
Машина ішіндегі ақпараттық база машиналық тасымалдаушыларда құралады. Машиналық тасымалдаушылар
АЖ-нің машина ішіндегі ақпараттық базасының құрылымы өзінің функционалдық міндетімен
Ақпараттық массив – белгілі тәсілмен аталған және ұйымдастырыл-ған, өзара
Машина ішіндегі ақпараттық массивтер тұрақты, сақталатын, оперативті және қызметтік
Сақталатын массивтер басқа өзара байланысқан есептерді шешу үшін, не
Оперативті массивтер оперативті құжаттардың негізінде құрылады, яғни жаймен жиналатын,
Қызметтік массивтер массивтерді автоматтандырылған өңдеу үшін қажетті , қызметті
Мәліметтер базасы (МБ) тікелей қол жеткізудің (магниттік дискілер) есте
МБ құрудың мақсаты мәліметтерді өңдеудің уақытын қысқарту, мәліметтердің қарама-қайшылығы
Мәліметтер базаларын қолдану мәліметтер базасында тұрған, мәліметтерді басқарудың бағдарламалық
Мәліметтер базасын басқарудың жүйесі – бұл ақпараттық жүйенің қолданушыларының
Мәліметтер базасы мәліметтер базасын басқарудың жүйесімен бірге мәліметтер банкі
Машина ішіндегі ақпараттық база, берілген есептің мәліметтер базасы қатты
Жазбаларға тікелей қол жеткізу массивтерді өңдеуде уақытты қысқартуға мүмкіндік
Ақпараттық массивтер мен мәліметтер базаларының арасында алмасу ақпараттық массивтерді
2.4. Бағдарламалық қамтамасыздандыру
Есептер кешенін жүзеге асыру үшін қолданылуы мүмкін, қолда бар
ДЭЕМ –сын бағдарламалық қамтамасыздандыру мәліметтерді өңдеу процедурасын – бағдарламалау,
Дербес компьютерлердің БҚ құрамына әмбебап құралдармен қатар, жеке проблемалық
Бағдарламалық құралдардың үш негізгі тобын бөлуге болады:
қолданушыларға қажетті жұмыстарды (мәтіндерді редакторлау, суреттерді салу , ақпараттық
түрлі көмекші функцияларды (операциондық жүйелер , драйверлер, бағдарламалық-қабықшалар және
инструменталдық жүйелер, яғни, компьютер үшін жаңа бағдарламаларды қамтамасыз ететін
Қолданбалы бағдарламалар дербес компьютерді сол немесе өзге жұмысты орындау
Қолданбалы БҚ есептерді шешу үрдісінде қолданушының ДЭЕМ-мен тиімді тілдесуін
Қолданбалы бағдарламаларды құрастыру үшін аспаптық тілдер мен бағдарламалау жүйелері
Жүйелік БҚ жабдық пен ақпараттық қамтамасыздандырудың жиынымен бір мезгілде
Машиналық тәуелділік әдетте жүйелік бағдарламалық қамтамасыздандыруды қолданбалыдын ерекшелейтін, сипаттамалардың
ДЭЕМ бағдарламалық қамтамасыздандырудың рыногында бағдарламалау тілдерінің және жалпы міндеттегі
Бүкіл осы аспаптық соншалықты көптәсілді, сондықтан ол қарастырылып отырған
Delphi 7.0 бағдарламалау тілінің сипаттамасы.
Есептеуіш техникасының және бағдарламалау технологияларының дамуы , Borland фирмасы.
Delphi атауын алған, жаңа бағдарламалық өнімді құрастыруға алып келеді.
Delphi – бұл Windows-те жұмысқа бағытталған , бағдарламаны өңдеудің
Алғашқы версия , Delphi 7.0, Windows 7.1 (Windows 7.11)
Delphi-де бағдарламаларды көрсету үшін негізінде классикалық атанған Turbo Pascal
Delphi 7.0 3 версиясы бар:
Standard – мәліметтер базаларын қолданумен жеке қосымшаларды құру үшін
Professional – көп қолданушылық қосымшаларды құру үшін арналған;
Client / Server Suit – корпоративті қосымшаларды құрастыру үшін
Delphi 7.0 Windows басқарумен жұмыс істегендіктен және негізінен
Delphi 7.0 Client / Serer Suit версиясы үшін жүйелік
Pentium процессорымен, 128-ден 512 Мбайтқа дейінгі оперативті жадымен, VGA
Бағдарламалық қамтамасыздандырудың құрылымы
Жалпы жүйелік бағдарламалық қамтамасыздандыру–бұл қолданушылардың кең шеңберіне арналған және
Жалпы жүйелік БҚ-ға операционды жүйе, бағдарламалау жүйесі, техникалық қызмет
Операционды жүйелер тәжірибелік түрде есептеуші жүйенің барлық ресурстарын басқаруға
Операционды жүйелер дербес компьютердің аппаратты құралдары-ның ақпараттық қабықшасының ең
Операционды жүйенің ядросы әдетте сәйкес міндеттің сервистік бағдарламаларының жиынымен
Осы есепті шешу үшін Windows 2000 сияқты ОЖ-ні пайдалану
Windows тек файлдармен , дискілермен және тағы басқа операция
игеруге өте қарапайым және пайдалануға ыңғайлы;
кез келген алдыңғы версиядан қатты ерекшеленетін, жоғары өнімділікке
ең түрліше желілік құралдармен жұмыс істеуге қабілетті, әмбебап желілік
Бұл ОЖ үлестірілген желілердің реттелген қолдауына, реттелген электрондық
Microsoft фирмасымен Windows – 2000 операционды жүйесі үшін Microsoft
Microsoft Word – мәтіндік редакторы;
Microsoft Excel – электрондық кесте;
Microsoft Power Point – презентация редакторы;
Microsoft Access – мәліметтер базаларымен басқарудың
Microsoft Schedule + - күнтізбелер редакторы.
Windows 2000 құрамына, сондай-ақ, пайдалы қосымшалар мен қызметтік
Windows 2000 пайдаланудағы аппараттық бөлімге қойылатын талаптар:
Pentium 4 , Intel 1700 немесе жоғары процессор;
256 Мбайттан кем емес (256 немесе 512 ұсынылады)
SVGA – бірігетін бейне адаптер;
қатты дискінің қажетті көлемі толық орнату үшін 40 Гбайтты
3. ақпараттық жүйесінің деңгейін бағалау және
3.1 Ақпарат жүйесінің құрылуына шыққан шығынды бағалау
Банк жұмысын тиімді және нәтижелі басқару үшін, банк бөлімінің
Басқару жүйелеріне қойылатын жаңа шарттардың талаптары басқаруды автоматтандырудағы жаңаланған
Нақты осы жұмыс мемлекеттік кәсіпорынның жұмысын басқарудағы бағдарламалық қамтамасыздандыруды
Бағдарлама локалдық тармақтағы барлық қолданушыларды тұтас информациялық кеңістікте (пространство)
Бұл бағдарламалық өнім бірақ экземплярда өтуі мүмкін, немесе тиражданып
Бағаның қалыптасу процессіне маңызды фактор есебінде нарық бәсекесін есептеу
Өндіргіштер үшін маңызды, экономикалық көзқарастан алсақ, бағаның қалыптасу процессі
Бағдарламалық өнімдер бағасы бағдарламалық өнімнің бірлігіне қалыптасқан, оның жету
Цп=С+Пн+Нэ, где (№13)
С – бір өнімнің құны, тнг.;
Пн – нормативтік пайда, тнг.;
Нэ – бағаға қосымша, егерде жылдық экономикалық тиімділік оның
Ең соңғы бағдарламалық өнімнің маңызы боп оның қосымша пайдасының
Рпп=а*f(d,c,q),(№14)
Коэффициент a өзгереді мына перделерде 0 ден1,af(d,c,q) тұтынушылардың жиынтық
Бұл жерде сұраныс пен ұсыныс шешімді фактор, коэффициент a
f(d,c,q)=f(d)+f(c)+f(q) функцияның аналитикалық түрі.
f(d,c,q) нақты жағдайға байланысты.
Көбіне бұл функция бір ауыспалы функциясы болып –d,c,q
Бағдарламалық өнімнің бағасы роялти негізінде есептелуі мүмкін. Бұндай жағдайдың
Бағдарламалық өндірім үшін роялти 3-5%
Бағдарламалық өнімнің бағасы роялти негізінде есептеледі. Бағдарламалық өнімнің бағасы
Rs=(R/S)*100, мұнда
Rs – таза сату құнының роялтидің проценттік мөлшері;
R – роялтидің жылдық суммасы;
S – таза сатудың жылдық құны, басқандай салықтарды шығарып
Сонымен, роялтидің валдық соммасы (Rt), бағдарламалық өнімнің иесіне төленген
Роялтидің пайдадан бірдей төлемділігі оның сату құнының түрлі мөлшерінен
Жоғары рентабельды өндіріс саласында бағдарламалық өнімдер иесіне роялтидің жоғарғы
Есептелген бағаны түзетуге болады оның шығын (өндірістік және коммерциялық)
Өндірістік қауіптің барлығы, негізгі түрде тұтынушының өндірістік көрсеткіштерді өткізе
Рт