Мазмұны.
Кіріспе............................2
1-Тарау. Менеджмент ғылымын қалыптастыру және дамыту......
1.1.Қазақстанда менеджмент теориясы мен тәжірибесінің даму тарихы.
1.2.Менеджменттің мәні, әдістері және қызметтері...........
1.3.Әлемнің дамыған елдерінде менеджмент ғылымының ерекшеліктері.
2.Тарау. Кәсіпорындарда менеджментті тиімді ұйымдастыру.......
2.1. Тауарларды өндіру мен қызметтерді басқаруды ұйымдастыру....
2.2. Кәсіпорынның қызметкерлерін басқару..............
2.3. Кәсіпорынның өндірістік қызметін ұйымдастыру.........
Ќорытынды............................
Пайдаланѓан єдебиеттер......................
Кіріспе.
Экономиканың нарықтық қатынастарға көшуіне байланысты жаңа типті басқару
Диплом жұмысының мақсаты -өндірістің экономикалық тиімділігін арттыру, прогресшіл
Қазіргі менеджментке қатысты көтеріліп отырған мәселелер ауқымы
Қазақстан баспаларынан шыққан менеджмент жағдайындағы әдебиеттер туралы атап
Диплом жұмысының бірінші бөлімде менеджмент, оның мән -
Екінші бөлім Кәсіпорындарда менеджментті тиімді ұйымдас-тыру,тауарларды өндіру мен
Диплом жұмысы барысында келтірілген текстер, кестелер, графиктер ұйым
Диплом жұмысының маңыздылығы әлемдік және отандық ғылымның қазіргі
Мен, менеджментті қолда бар ресурстарды ұтымды қолдану арқылы
Тіпті, білікті басқару саласының өзінде де менеджмент ұғымы
Менеджменттің міндетіне, басшылық етуіне жаңа нарықтарды игеруіне жұртышылықтың
І-Бөлім. Менеджмент ғылымын қалыптастыру және дамыту.
Қазақстанда менеджмент теориясы мен тәжірибесінің даму тарихы.
Менеджмент ғылым ретінде ХІХ ғасырдың аяғы мен ХХ
Алғаш рет ғылыми менеджмент мектебінің негізін қалаған америка
Классик үлгідегі (әкімшілік) мектептің өкілдері Анри Файоль, Линдал
Бихевиористік (мінез-құлық) мектебі ХХ ғасырдың 20-шы жылдардың аяғы
Басқарушылық ойдың жаңа даму дәуірі (1950-1960) қазіргі сандық
ХХ ғасырдың 60-шы жылдарында менеджментте жаңа бағыт қалыптасты.
Басқару теориясының “классикалық мектебі” мыналардың әсерінен қалыптасты: ұйымдар
Бихевиористік (міне-құлық) мектебі пайда болуы кәсіподақтың өсуі әсерімен
“Басқару ғылыми” мектебінің дамуы корпорация, концерн, концерн-конгломераттар көлемі
“Ситуациялық тәсіл” мектебінің пайда болуы экономика мүмкіндіктерінің ұлғаюы
Басқарушылық ойлар жетістігін қолдану практикасында көптеген елдерде басқару
Қазақстанның басқару ойлары тарихының тамырлары ғасырлар қойнауынан бастау
Х-ХІІ ғасырларда басқару саласындағы алғашқы ойшылардың бірі Әбу-
Тауке хан (1680-1715) әмірлік құрған дәуірде неғұрлым прогрессивті
Мемлекеттік басқару саласындағы кезекті идиеолог және қайта құрушы
ХVІІІ ғасырдың ортасында экономикалық саясат пен мемлекеттік басқару
ХІХ ғасырда Қазақстанның көрнекті мемлекет қайраткерлерінің арасында ғалым-ағартушы
ХХ ғасыр мемлекеттік басқару саласындағы қазақ зиялылары өкілдерінің
Қазіргі заманғы менеджменттің қалыптасу тарихы мен дамуын ХХ
Қазақстан экономикасын мемлекеттік басқарудың дамуына көрнекті ғалым, қоғамдық
ХХ ғасырдың 90-шы жылдары Қазақстан экономикасындағы басқару ситуациясы
Қазақстанның Бүкілдүниежүзілік Сауда Ұйымына ену қарсаңында біз басқару
а) халық берген биліктің қызығына түспей, оған иелік
ә) өзін үшін пайданы көздемей, өзің қызмет ететін
б) “мемлекеттік қызметкер қалай тұрып жатырсың?” деген сұрақтан
в) адамдардың сенімін жоғалтпайтындай етіп басқару керек.
г) лауазымға істі кәсіби түрде жүргізе алатындарды ұсыну
Қазіргі жағдайда біздің еліміздің тұрақты дамуының басымды бағыты
Қазақстанда менеджмент пәні бойынша алғашқы қазақша оқулық профессор
Қазақстанда кадр менеджментінің мәселелерін алғаш рет қарағандылық ғалым
Осылайша қазақстандық менеджменттің теориялық сонымен қатар қолданбалы аспектілері
Менеджменттің ғылым ретіндегі құрылымы.
1.2.Менеджменттің мәні, әдістері және қызметтері.
Қазақстан экономикасының нарықтық қатынастарға өтуіне байланысты біздің сөздік
“Менеджмент” ағылшын сөзі, оның түп төркіні гректің “Манус”,
Ағылшын тіліндегі Оксфордт сөздігінде бұл ұғымға мынадай түсінік
а) адамдармен қарым-қатынас жасау әдісі, үлгісі;
ә) билік және басқару өнері;
б) шеберліктің ерекше түрі және әкімшілік дағды;
в) басқару органы, әкімшілік бөлігі
“Менеджмент негіздері” курсы бойынша студенттерге арналған американдық
“Менеджмент –бұл ұйым мақсаттарына жету үшін адамның материалдық
Профессор И.Н. Герчикова менеджментті нарық жағдайындағы фирманың кез-келген
Беларусь ғалымы Н.И. Кабушкиннің ойынша менеджмент-бұл адамның еңбегін,
Ф.М.Русинов пен М.Л. Разу менеджментті ұйымның шаруашылық өміріндегі
Э.А. Уткин “Курс менеджмент” еңбегінде менеджментті былайша түсіндіреді:
А.А. Радугиннің менеджмент түсінігінің неғұрлым қысқаша сипаттамасын қолданылады.
Менеджмент –бұл өндірісті басқару, меңгеру және ұйымдастыру, өндірістің
Менеджмент саласындағы маман Веснин В.Р. басқару және менеджмент
Біздің ойымызша, бір анықтама екінші бір анықтаманы дамытады,
Басқарудың жалпы және нақты қызметтері
Біз, менеджментті қолда бар ресурстарды ұтымды қолдану арқылы
Тіпті, білікті басқару саласының өзінде де менеджмент ұғымы
П. Друкердің түсіндіруінше, жоғарыда аталған элементтері бола тұрса
Менеджмент ұғымына Э.Петерсон мен Э.Плоумен кеңірек түсінік берді.
Басқарудың осындай жалпы қағидасы адамдар тобының алуан түріне
1. Үкімет. Менеджмент ұғымы үкімет қызметіне қолданылғанымен, Петорсонмен
2. Мемлекеттік менеджмент. Көп мемлекеттік мекемелерді ұйымдастыру және
3. Әскери менеджмент. Мемлекеттік менеджменттің ерекше түрі. Қарулы
4. Құрама одақтық (ассоциациялық) немесе клубтық менеджмент. Мемлекеттік
5. Бизнес – менеджмент. Үкіметтіктен және мемлекеттіктен өзгеше
6. Мемлекеттік меншіктегі менеджмент. Бизнес – менеджментті арнайы
Петерсон мен Плоумен былай атап көрсетеді: Менеджменттегі мұндай
Осы аталғандар менеджментті жеке адамдар арасындағы психологиялық қарым-қатынасқа
Менеджментке алуан түрде түсінік бергенімен, классиктердің бұл жөніндегі
Көрнекті америка экономисі В.В. Леонтьевтің анықтамасы бойынша: “Менеджмент-бұл
Қазіргі кездегі менеджмент жоспарлау қызметі мазмұнының өзгеруімен байланысы
Вольфганг Хайер өзінің “Еуропада бизнес қалай жасалады” кітабында
Сонымен, менеджменттің бастапқы ұғымы-бұл басшылық.
Іскер кәсіпорындар тек өз органдары, яғни басшылары, немесе
Жеке кәсіпорынның, өзінің құқықтық нышандарына қарамастан, басшылығы болуы
“Менеджмент” ұғымының анықтамасына сүйенетін болсақ, онда менеджмент дегеніміз
Менеджменттегі басты нәрсе –кәсіпорын мүддесіне жауап беретін мақсаттар
Кәсіпорын ең сапалы, әрі бағасы біршама арзан тауарларды
Кәсіпорын –ең алдымен адамдар. Осындан келіп бұл терминнің
Кәсіпорындардағы адамдар өндірістік процестің маңызды элементі болып саналады.
Ал өз ісін жетік білетін қызметкерлерді іздеп табу
Менеджменттің міндетіне, басшылық етуіне жаңа нарықтарды игеруіне жұртышылықтың
Сонымен, менеджменттің екі ұғымы бар:
Біріншіден, менеджмент-бұл басқару, басшылық ету органы
Екіншіден, менеджмент –бұл адамдарды басқару(әрекеті)
Менеджментті зерттей отырып, оның атқаратын қызметтерін және әдістерін
Менеджмент төмендегідей қызметтердің атқарылуын қарастырады:
кәсіпорын жұмысын жоспарлау және болжау. Басқару стратегиясын, бағдарлама
ранг дәрежесіне байланыссыз барлық жұмыскерлердің орындауға, жүзеге асыруға
басшы мен оның қарамағындағылардың істерін үйлестіру. Өзінің және
алдағы мақсаттарды қамтамасыз ету үшін ұйымның жұмысын бақылау.
Менеджмент әдістері- бұл ұйымның тиімді дамуын қамтамасыз ету
Ғылыми басқарудың дәстүрлі емес жүйесінде төмендегідей әдістер қолданылып,
Біріншіден, ойын теориясы тәсілі қолданылады. Бұл тәсіл қайбір
Екіншіден, имитациялық модельдендіру тәсілі. Бұл кезде арнайы құрылымдар
Үшіншіден, “бұтақты ағаш тәрізді шешімдер” тәсіл қолданылады.
Бұл тәсілде мәселені схема түрінде және баламаларды көзбен
Төртіншіден, баламаны және оның ықпалдығын айқындау үшін болжау
Менеджмент құрылымы жағынан төмендегідей түрлерге жіктеледі; өндірістік менеджмент,
Басқару міндеттерінің күрделілігі мен сипатына байланысты кәсіпорын менеджменті
менеджменттің жоғары деңгей (топ management) кәсіпорынның мақсатын, стратегиясын
Жоғарғы деңгейді әдетте “жалпы” менеджмент деп есептейді.
менеджменттің орташа (midle management) деңгейі кәсіпорынның
функционалды қызметін басқаруға арналған. Сондықтан да ол “функционалды”
Менеджменттің төменгі деңгейіне (lover management) алғашқы
буындағы жетекшілерді жатқызады. Олар кәсіпорын қызметкерлерінің жұмысын тікелей
Қазіргі менеджмент олардың дәстүрлі, жүйелі және жағдайлық тұрғысын
Менеджер және оның іс-әрекетінің бағыты
К.Маркс өзінің “Капитал”деген еңбегінде былай деп жазады: капиталист
Өндірісті басқару үшін жалдамалы қызметшілерді пайлалану, әрине капиталистік
Менеджерлер деп аталатын басқарушы топтардың өкілдері барлық фирмаларда
Қазіргі мемлекеттік –монополистік капитализм жағдайында экономикалық және ұйымдық
АҚШ-та 1990 –шы жылы 40 жұмысшыға бір зауыт
Қазіргі өнеркәсіп корпорациясында басқару қызметкерлерін үш топқа бөлуге
Топ менеджмент – басқарудың жоғарғы буыны. Жыл сайынғы
Мидле менеджмент- өндіріс бөлімшелері мен функциялық қызметтің ортаңғы
Ловер менеджмент – басқарудың төменгі буыны, төменгі басшылар
“Босс” және “менеджер” ұғымдарын бірдей деуге болмайды, меншік
Менеджер деген кім?
Менеджменттің ешбір жүйесі менеджерсіз қызмет ете алмайды.
Ағылшын “to manage”деген сөзінен шыққан және басқарушы,
Менеджер деген сөздің өзі бізге ағылшын тілінен келген:
Менеджер – ең кең тараған кәсіптің бірі. Бұл
Әр елде менеджерге түрліше анықтама береді. Мәселен, американдықтардың
Еуропалықтардың түснігінше, менеджер қазіргі тәсілдерді басшылыққа ала отырып,
“Менеджер- бұл жауынгер, оның үрейленуге және қателесуге қақысы
Менеджер табиғатына П.Друкер сипаттама берді. Оның пікірінше, менеджер
Менеджердің бірінші міндетіне-қолда бар ресурстармен “нағыз тұтас”
“Өндірістік бірлікті” құру міндетін шешу үшін менеджерге бүкіл
Менеджердің екінші міндетіне –кез келген шешімді қабылдап, іс-әрекетіне
Біріншіден, менеджер іскер кәсіпорынның мақсатын орындайды, сол мақсатын
Екіншіден, менеджер-ұйымдастырушы. Ол жұмыстарды жүйелеп бөледі, қажетті ұйымдық
Үшіншіден, менеджер көтермелеу шараларын қамтамасыз етіп, адамдармен тығыз
Төртіншіден, менеджер ұйымның іс-әрекетін талдауды, нормалауды белгілейді, кәсіпорында
Бесіншіден, менеджер адамдардың қызмет жағынан кемелденіп, жоғарылауын қамтамасыз
Әрбір менеджер –деп тұжырымдайды Друкер, -өзіне есеп берсін,
Менеджер алдында тұрған барлық проблемаларды біле бермейді, сондықтан
Менеджерлік шеберліктің маңызды жайттарының бірі – келіссөз жүргізе
Гринхалдың пікірінше, келіссөзді ойдағыдай жүргізе білу шеберлігі төрт
өз ұйымының мұқтажы мен өз қызметкерлерінің мүддесі үшін
немесе өзінің келісім жасайтын адамдар арасында тепе-теңдік қарым-қатынас
өзің келісім жүргізетін жақты ұнататындығынды, оның пікірлерін
ескеретіндігінді білдіру
келісім кезінде қайшылық туа қалған жағдайда айқын позиция
Мұндайда “Мен бұға келісе алмаймын”, деп айтуды үйрен
өзіңізбен әңгімелесіп отырған адамның басқа мәдени дәстүрде
тәрбиленуі мүмкін екендігін ұмытуға болмайды. Проблеманы шешудің американдық
Хейстің пікірінше, менеджердің тікелей міндеті – жұмысшыларды эксперимент
О.С. Виханский мен а.И. Наумовтың айтуынша менеджерлер басқа
“Менеджмент” кітабының авторы И.н. Герчикова менеджердің келесідей анықтамасын
Сонымен, менеджер –бұл нарықтық бәсеке жағдайындағы фирма алдында
Қандайда бір фирма болмасын жұмысына кірісетін жаңа
Жұмыс барысында менеджер өз ұжымындағы ресми емес басшыны
Нарық жағдайында менеджер нартәуекелділікке бел бууы және оны
Менеджердің осындай кең спектрлі қызметті қолдануы оның басқаруда
1.3 Әлемнің дамыған елдерінде менеджмент ғылымының ерекшеліктері.
АҚШ-тағы менеджмент ерекшеліктері.
Өндіріс пен капиталдың шоғырлануының күшейуі,монополистік топтар арасындағы бәсеке
Сол себепті АҚШ-та өндірістік қызметтің ұйымдық нышандарын мемлекеттік
Орталықтан басшылық етуден гөрі,пайда табатын орталықтардың,бөлімдер мен кәсіпорындардың
Дракер “федералдық принцип” деген ұғымды енгізді,мұндай орталықтандыру өнеркәсіптегі
Дракердің ойынша “федералдық принципті”бірте-бірте қолдану мынаған негізделген:жоғарғы басшы
Друкердің пікірінше ұйымдастырудың федералдық принципі:
1.жоғары басшының өзінің тікелей қызметімен шұғылдануына мүмкіндік береді;
2.жергілікті жердегі жоғарғы басшының қызметін және оның проблемаларын
3.еңбек өнімділігін әділ бағалауға қолайлы жағдай жасайды;
4.сабақтас проблемаларды шешіп, кең профильді басшыларды құруға және
Корпорациялық басқарудың біршама шағын органдарына ірі инвестицияға байланысты
Қәзіргі Жапониядағы басқаруды американдық менеджеризм мен жапондық традиционализмнің
Қазіргі кезде басқару саласындағы жапондық тәжірибеге американдықтар көбірек
Жапонияда істі,өндірісті және басқаруды ұйымдастырудың жоғары денгейі
Жапон экономикасының жетістігі басқарудағы әлеуметтік кәсіптік саланың қызметіне
Тұтастай алғанда экономикалық стратегия төрт негізге негізге сүйенеді:
экономикалық ресурстарды жинау және консервілеу;
елдің бәсекелесу қабілеттілігін жоғары денгейде ұстау;
адамдарды ғылыми-техникалық прогрестің талаптарына бейімделетіндей етіп баулу;
ғылыми зерттеулер мен ізденістерді интенсивтердіру.
Жапондықтарда әлемдік және ұлтық тәжірибе элементтерінің ең тиімдісі
Жапондық менеджмент ерекшеліктері қызметшілерді басқару.
Жапонияда қызметшілерді басқару нақтылы, көбінесе дәстүрлі тәсілдермен жүзеге
Жапрон кәсіпорындарында жұмысшы тобында 4-6,кейде одан көп жұмысшы
Жапон кәсіпорындарында әрбір жас менеджерге қамқоршы,яғни американдық мамандардың
Жапонияда шешім қабылдаудың елеулі ерекшелігі – келісу
Жапон менеджменттеріне тән сипат фирманың корпоративтік рухы,мұның өзі
“Корпоративтік рух” ұғымы ұйымдық идеал мен соның жолын
Біз американдық және жапондық менеджменттің ерекшеліктерін қарастырдық.Жоғарыда айтқандарды
Жапондық және американдық басқару модельдерінің ерекшеліктері.
Жапондық модель Американдық модель
Басқару шешімі ұжымда бірауыздан қабылданады.
Ұжымдық жауапкершілік.
Басқарудық стандартсыз икемді құрылымы.
Басқаруды ұйымдастырудың бейресмилігі.
Жұмысты баяу бағалау және қызметінің жоғарылауы.
Басшының негізгі критериі –қарамағындағыларды дұрыс үйлестіру және бақылау
Топқа басшылық етуді ұйымдастыру.
Ұжымдағы үйлесімділікке және ұжымдағы нәтижеге жетуді басқаруды бағалау.
Қарамағындағылармен жеке бейресми қарым-қатынас.
Жасының үлкендігіне және жұмыс стажына қарап қызметін жоғарылату.
Әмбебап типтегі басшыларды даярлау.
Топ жұмысының көрсеткіші және қызмет стажы т.б. бойынша
Дербес жауапкершілік
Басқарудың қатаң ресми
Басқару прцедурасының нақты ресмилігі
Басшының жекелей бақылауы
Басшының басты қасиеті профессионализм және инициатива
Жеке адамға басшылық етуді ұйымдастыру
Жеке нәтижелер бойынша басқаруды бағалау
Қарамағындағылармен ресми қарым-қатынас орнату
Жеке нәтижелеріне негізделген іскерлік мансабы
Тар мамандықтағы басшыларды даярлау
Жеке жетістіктері бойынша еңбек ақы төлеу.
ІІ-ТАРАУ. КӘСІПОРЫНДАРДАҒЫ МЕНЕДЖМЕНТТІ ТИІМДІ ҰЙЫМДАСТЫРУ.
2.1. Тауарларды өңдіру мен қызметтерді басқаруды ұйымдастыру
Кез келген кәсіпорын экономикалық өнімдерді: тауарды немесе қызметтерді
Өндіріс ресурстарын үтымды пайдалану мен оның тиімді жүмыс
Кәсіпорындарды басқарудың негізгі мақсаты — өндірісті клмтамасыз ету
Жұмыс істеп тұру үшін кәсіпорын өндіріс құралдарын пайдалануға
Басқарудың негізгі қызметтері мыналар:
кәсіпорынның даму болашағын болжай білу жөне алдағы максатты
ресурстарды ескеріп, тауардар мен қызметтер өндіруді үнымдастыру;
кадрларды дүрыс іріктеу мен орналастыру;
қызметтерге бшіік жүргізу және эрекеттерді үйлестіру,
кәсіпорын жоспарларының орындалуын бақылау. Басқару шешімдерін қабылдау фирманы
Бақылау негізінде басқару;
Жаңғарту (экстраполяция) негізінде басқару;
Мүлде жаңа стратегаялар әзірлеу негізінде басқару;
Жедел шешімдер қабылдау негізінде баскару. Бақылау негізінде басқару
кәсіпорындарда пайдаланылады, бұл ретте негізінен фирманың және оның
Жаңғырту (экстраполяция) негізінде баскару көсіпорынның бұрынғы даму беталысын
Мүлде жаңа стратегиялар әзірлеу кезінде басқару дамудың жаңа
Жаңа стратегия өріден ойластырып (стратегиялык) дамудың: қаржы, өткізуді
Жедел шешімдер кабылдау негізінде басқару ойда болмаған, тосын
Фирманы тиімді басқарудың негізгі компоненттері мыналар болып табылады:
басқару құрылымы мен билік құрылымы;
басқарушылар мен қызметшілердің (персоналдың) біліктілігі;
фирманың өз ішіндегі қарым-катынастар мәдениеті;
басқарушылардың ұйымдастырушылық қабілеттері. Басқару моделі фирма мөлшеріне, өнім
бизнестің сыртқы ортасына тәуедді.
Басқарудың қазіргі жүйесі кдрапайым жөне икемді болуға тиіс.
білікті қызметкерлермен толықтырылған шағын бөлім-шелер;
баскару деңгейлерінің саны барынша аз болуы;
мамандардың топтасулары негізінде қүрылған құрылымдар;
тұтынушыға бағдарланған, бәсекеге қабілетті өнім шығаруды кдмтамасыз ету.
Ауыл шаруашылык, көсіпорындардагы басқарудың негізгі ұстанымдары мен басқару
Біріншіден, ауыл шаруашылығындағы өндірістік айналымдар (циклдер) мен олардың
Екіншіден, казіргі уақытта ауыл шаруашылық еңбегінің кормен жарақтануының
Үшіншіден, бұл жалпы мемлекеттік ауқымда әрбір шаруашылықтағы жұмыстың
Төртіншіден, басқару ерешелігі, сондай-ақ ауыл шаруашылық өндірісінің маусымдылығымен
Бесіншіден, басқару әрбір шаруашылықта жеткілікті қорлар мен резервтерді,
Ауыл шаруашылығында басқарудың сатылы, міндеттілік (функционалды) жөне аралас
Басқарудың сатылы жүйесі - кезінде төменгі сатыдағы қызметкерлер
Басқарудың мұндай жүйесі кезінде қарама-қайшы өкімдерге жол берілмейді
Осыған байланысты басқарудың міндеттілік жүйесі пайдаланылады, ол агрономиялық,
Сатылы жүйе де, міндеттілік жүйесі де іс жүзінде
Басқарудың бригадалык, түрпаты салыстырмалы түрде шағын және орта
Басқарудьщ бригадалық құрылымының басқа тұрпаттардан белгілі бір артықшылықтары
Бригадалық тұрпаттағы ауылшаруашылық кәсіпорын басқарудың үлгі құрылымы
Ауылшаруашылық өндірісінің мамандандырылуы мен жоғырландыру үрдісінің дамуына байланысты
Негізінде өндірісті үйымдастырудың салалық ұстанымы жатыр. Өсімдік шаруашылығының,
Жоғарыда аталып өткен кұрылымдармен кодтар, агроөнеркөсіп кәсіпорындары мен
Жер, материалдық жөне еңбек ресурстарға пайдалану тиімділігі жедел
Жедел басқаруды жетілдіру жөніндегі ең ұтымды шаралардың бірі
Агробизнес кәсіпорындарын басқару кұрылымы кәсіпорынньщ түріне және оның
Ауыл шаруашылық тауар өндірушілеріне қызметтер көрсететін шағын көсіпорындарды
2.2. Кәсіпорынның қызметкерлерін баскару
Кәсіпорынды басқару жүйесінде үжымды басқарудың зор маңызы бар.
Егер ұжымды кұзырлылық деңгейі өзінің кұрамындағы диршң құзырлылық
Мұндай ұжымның жүмыс тиімділігі ресімді және бейресім басшылардың
Егер тіпті ашық кақтығыстың немесе жасырьш "соғыстын" нәтижесінде
Алайда тіпті екі жетекшінің өзара әрекетінің басқада түрі
Сөйтіп, объективті түрде кез келген жұмыскер ұжым әрдайым
Ресімді түрде бірігу кезеңі — бұл жақында, әдетте
"Жүмыс тобы" міндетін атқара бастағанда, өзін өзі реттеу
Жоғары басшылық жетекші қызметтерге кадрлар іріктеген ксзде ең
Ең колайлы жағдай — іс жүзіндегі басшының ұжым
Жікке бөліну (немесе үжымдык, дарашылдык) кезеңі ұжым мүшелелері
Ұжым дамуының екінші кезеңі көбінесе ұйымның болашақ түрін
Сөйтіп, екінші кезеңдегі басшы әрекеті оның ықпалы мен
Екінші рет бірігу кезеңі қызметкерлердің көпшілігі жалпы топтық
Ұжымдық дамудың осы кезеңі толық бекітілуден және топтық
Ұжымның (кемелденген үжымның) бірігіп ныгаю кезеңі деп өзінің
Кемелденген ұжым тиімдірек жұмыс істейді деп жобаланады. Алайда
Кемелденген ұжым өз басшысьша ақыл-оймен бағынуға да, оған
- ынталы жене дарынды
- ұжымды кайта ұйымдастыру жөніндегі
Ұйымның өртүрлі өмір айналымдарының проблемалары. Ұжымдардағы топтық үрдістерді
Әдетте ұйымның мынандай емір айналымдарын бөліп айпады: балауса
Казакстанның жас нарыктык экономикасы жағдайларында ұйымның даму айналымдары
Ұйым дамуыньщ айналымдары ұйымның негізін қалаушы адамның немесе
Дамыған сайын жетекші топ жұмыстың молайған тасқынына ие
Сөйтіп, баскару жуйесі елеулі езгерістерге ұшырайды. Бөлімшелердің неғұрлым
Ұйымныц іс-әрекеті тұрактылығының өмір айналымы әркім оз
Ұйымның жұмыс істеуінің барынша мол тиімділігіне қол жеткізу
Даму максаттарын алға қойған кезде ұйымда тіпті тұрақтылық
Ұйым "бүркемелеу үшін" немесе "қорғаушының ығысында" жүмыс істеп
Басшылықтың тиімділігінің өлшемі ретінде ол басқарған ұйымнын жұмыс
Фирмадағы ахуал-жағдайга (атмосферага) және оныц тшмді жұмыс (ітеуге
Қатаң ситиль баскарудын әкімшілік әдістеріне балама көзқарастарды мойындамайтын,
Белгілі бір еркіндік пен шығармашылықты, тосын шемідер кабылдауды
Баскарудыц жұмсак стиль колданушы басшы қарамағындағыларға жұмыс бағытын
Серіктес сипаттағы басшы, тапсырмаларды жалпы міндет кою немесе
Шешім кабылдау "төменнен жоғарыға" карай жүзеге асырылады, “әуелі
Серіктестік түрдегі басшылық шығармашылық ұжымдарда, сондай-ак басшының
Жеке зат жұртқа таныту бағдарымен әрекеттенетін басшы 631
Сөйтіп, жеке өзін жұртқа танытуға бағдар ұстанған басшы
Жалпы табыска қол жеткізуге багдар алган басшы жаңғыртуларды,
оқиғалардың дамуындағы ортақ зандылықтарды аныктай білу, сондай-ак ұйым
ұйымның жұмыс өтеуін талдау, әлсіз тұстарын анықтау мен
жаңғыртушылық үрдісіне катысуға және жұмыс учаскесінде әркімніц жұмыс
Басқару тиімділігін арттыру үшін өзіне орынбасар іріктеп, таңдаған
Мыкты басшы, әдеттегіше, көбірек белсене әрекет етеді және
Егер бірінші басшы - мінезі жұмсақ адам болса,
Қақтыгыстардыц пайда болу себептері, турлері мен оларды жөнге
Ұйымдағы қақтығыстардың себептері мыналар бола алады: ресурстардың шектеулілігі,
Қақтығыстардың пайда болу себептері:
бірін-бірі ақырына дейін тыңдай білмеушілік;
баска адамның көз қарасын түсіруге деген ынта-ықластың, жоқтығы
серіктестің бүкіл іс-қимылынан тек кана жекеше мағына көруге
қарым-қатынаста тек күштеу әдістерін қолдануға ұмтылу;
қатынастар (коммуникатив) үрдісінің айрылып қалған және нышандық, (символдык,)
- өз қанағаттанбаушылығын өзін қоршаған адамдарға үйіп-төгу.
Қақтығыстардыц негізін төрт түрін ажыратады: жеке адам бойындағы
Жеке адам бойындагы ішкі қақтыгыс адамның өзіне койылган
Адамдар арасындағы қақтыгыстың себебі әдетте билік, дәреже-мансап пен
Егер адам топтық тұрғы көзқарастан мүлдем ерекше тұрғы,
Әртурлі топтардың мұрат-мудделеріндегі айырмашылықтар топтар арасындағы қақтығыстың басталуына
Қақтығысты жағдайлардың екі категориясы болады: күйретуші және құрастырушы
Күйретуші қақтығыста адамдар дәл проблема турасында айтуды ұмытьш,
Құрастырушы қақтығыс кезінде қатысушылардьщ басты назары, бірін-бірі өзара
қалушылықтар, түсініспеушіліктер мен ұғыныспаушылықтар жоғалады, мұның өз, сөз
Қактығыстарды шешу үшін әдетте қақтыгысты жағдайларда белгілі
Тайталасу мен кысым көрсетушілік талаптар объективті тұрғыдан дұрыс
Ынтымақтастық екі жактың да мақсаттарына қол жеткізу үшін
Егер тараптардыц біреуі қабыл алынбауы мүмкін талаптар кояр
Тараптардың біреуі екіншісінен күнілгері күшті болатын, тең, емес
Егер уақытты ұту, тараптарға тыныштануға мұрша беру, келш
Жоғарыда баяндалған тактикаларды дұрыс қолдану нәтижесінде қақтыгысты шешуді
Керісінше, сәтсіз жүргізілген іс қақтығыстардың теріс салдары байқалады.
Сөйтіп, кез келген қақтығыста мыналар болады:
қақтығыстың объективті және субъективті себептері;
қақтығысты жағдайлардың объективті және субъективті шарттары;
қақтығыстың қарекет қозғалыс параметрлері;
тараптар қолданатын қатынастық тактикалар және қақтығысқа басқарушы ықпалдарды
қақтығыстың ықтимал салдары.
2.3. Кәсіпорынның өндірістік қызметін ұйымдастыру.
Кәсіпорынның құрылымын бөлу өнімдерді дайындау процесінде және жұмысшылардың
Кәсіпорынның жалпы құрылымы:
өндірістік (ғимарат, құрылыс);
өндірістік емес (қойма, асхана, мәдениет сарайлары, клуптар, стадион,
Өндірістің алғашқы нысаны жұмыс орны болып табылады. Бұл
Жұмыс орнының топтары аяқталып біткен өндірістік процесте, өнім
Ең алғашында бірнеше операция қатар орындалады, одан кейін
Бірнеше учаскеден цех құралады.
Кешенді құрылымға цехтың барлық түрлері кіреді. Мұнымен кәсіпорын
Кәсіпорынның негізгі капитал салымдары бойынша:
-ең оңтайлы бөлу межелерін негіздеу;
-цехтарды бөлімшелерді және жұмыс орындарын мамандандырудың деңгейін арттыру;
-цехтардың қуаттылығына қарай сәйкестілігін қамтамасыз ету;
-кәсіпорынның жер, құрылыс объектілерінің коэффиценттерін есептеу;
-капитал салымдарының құрылымын бағалау жұмыстары жүзеге асырылыды.
Кәсіпорын құрылымына әсер ететін факторлар:
-өнім өндірудің күрделілігі;
-кәсіпорын өлшемі;
-өндіріс процесінің сипаттары мен ерекшеліктері;
-өндірісті механикаландыру мен автоматтандыру деңгейі;
-орналасқан жері.
Кәсіпорынның оңтайлы құрылымын жүзеге асыру өндірісті қайта құру,
Кәсіпорынның негізгі бөліктері технологиялық процесс бағыты бойынша:
қоймалық;
қызмет көрсету шаруашылықтары болып бөлінеді.
Бұл тасымалдау ұзақтылығын және жүк айналымы көлемін қысқартуға
Кәсіпорынның оңтайлы құрылымының басты шарты – кәсіпорында еңбек
Өндірістік процес.
Кез – келген кәсіпорынның алғашқы қалыптасуы өндірістік процестен
Кәсіпорындағы өндіріс процесі дегеніміз шикізатты өңдеп, тұтынуға дайын
Өндірістік процес өнім шығарудың сипаты мен ауқымына қарай:
жай;
күрделі болып бөлінеді.
Өндірістік процестің күрделілігі – кәсіпорынның түрлі бөлімдер мен
Өндірістік процестер екіге бөлінеді:
-еңбек заттарының нысандары мен сапаларын өзгертетін процестерді технологиялық
-еңбек заттары нысандары өзгермейтін процестерді технологиялық емес процестер
Өндірістік процестің нәтижелігі өнім түрлеріне қарай.
-негізгі;
-көмекші;
-қызмет көрсетуші (оның ішінде: әлеуметтік, тұрмыстық, мәдени);
-басқару болып бөлінеді.
Негізгі процес технологиялық процес болып табылады, яғни бұйымдардың
Технологиялық операция технологиялық қуаттардың жетілуіне қарай:
қолмен атқарылатын операция;
машина - қолмен;
машиналық;
автоматты;
аппаратты болып бөлінеді.
Негізгі операциялардың жиынтығы негізгі технологиялық процесс деп аталыды.
Көмекші процесс кәсіпорынның ішкі жүйесінде пайдаланылатын өнімді дайындау
Қызмет көрсету процесі. Жұмыс нәтижесі ретінде белгілі бір
тасымылдау;
қоймалық операциялар;
технодогиялық бақылау.
Басқару процесі - өндіріс барысындағы пайда болған үйлесімділік
Белгілі бір деңгейдегі негізгі процестердің дер кезінде және
Өндірістік процестерді ұйымдастырудың тиімділігі мынадай принциптерді басшылыққа алады:
-жеклеген цехтарды белгілі бір өнім түрлерін өндіруге мамандандыру;
-үйлесімділік. Бұл принцип кәсіпорынның ішкі бөлімдерінің бірдей екнін
-қатар даму - өндірістік процнстердің кәсіпорынның жеклеген құрылымларында
-аралас даму принципі – бұйымның өндірістік процестен өту
-үздіксіздік принципі. Бұған мысал ретінде толасыз өндірісті алуға
-ырғақтылық – технологиялық операциялардың бір қалыпты ырғақпен қайталанып
-автоматтандыру принципі - өндіріс процесін әлемдік деңгейде автоматтандыру.
Өндірістік цикл
Өндірістік цикл өнім өндіруге жұмсалған уақыттың ұзақтылығымен және
Өндірістік цикл ұзақтығы дегеніміз өндірістік процесте белгілі бір
Өндірістік цикл:
жұмыс уақты;
табиғи уақыт;
жұмыстағы үзіліс болып бөлінеді.
1.Жұмыс уақты – еңбек заттарына тікелей әсер ететін,
-негізгі процестерді атқаруға;
-көмекші, яғни цех аралық және цех ішінде түрлі
Т жұмыс = Т негізгі + Т
Т жұмыс - жұмыс уақты;
Т негізгі - негізгі уақыт;
Т көмекші – көмекші уақыт.
Табиғи процестер уақты еңбек заттарының еңбек жұмсалмай –
Табиғи процестардың ауысып тұруы:
өнім өндіруде;
технологияны жетілдіруде;
өндірістік цикл ұзықтылығын қысқартуда едеуді аөл атқарады.
Жұмыстағы үзіліс – еңбек заттарын өңдеу процесіндегі қажетті
Бұлар:
демалыстар ;
мереке күндері;
түскі үзіліс;
демалыс алу;
шикізаттарды күту.
Сонымен өндірістік цикл жұмыс уақты, табиғи уақыт және
Тц =Т жұмыс + Т табиғи Т үзіліс
Тц - өндірістік цикл уақыты;
Т жұмыс – жұмыс уақыты;
Т табиғи – табиғи уақыт;
Т үзіліс - үзіліс уақыты.
Өндірістік цикл ұзақтығы:
қолданылып жүрген техника мен технологияға,
өндірісті және еңбекті дұрыс ұйымдастыруға,
өндірілетін өнім көлеміне,
аяқталмаған өндіріс шамасына,
кәсіпорын жұмыстарының басқа да экономикалық көрсеткіштеріне әсер етеді.
Олай болса, өндірістік циклдің ұзақтылығын қысқартудың қандай жолдары
Олар мыналар:
-өндірістік процесті кешенді механикаландыру мен автоматтандыру, өндірістің толассыз
-Шығарылатын өнімдер конструкциясы және өндірісті ұйымдастыруды жетілдіру;
-Технологиялық бақылауға озық әдістерді енгізу және оны технологиялық
-Жұмыс орындарын ауыстыруға байланысты еңбек заттарын ауыстыруға кететін
-Көмекші операцияларды орынлауда, ішкі кезек аралығындағы үзілістерді пайдалану.
Өндіріс типтері.
Қазіргі кезде өндірістің мына типтері кең тараған:
жаппай;
сериялық;
жеке – дара;
аралас өндірістер.
Өндіріс типтері әдете жұмыс орнын мамандандыру коэффиценттерімен немесе
R x n
Кс=---------------
P
Кс – сериялық коэффицент;
P - жұмыс орнының саны;
R - әр бөлшекті дайындау арқылы орындалған
n– жұмыс орнының топтарында өңделетін аталған бөлшектер саны.
Бұл коэффиценттің мөлшері өнеркәіп кәсіпорындарының көпшілігінде, мәселен:
жаппай өндіріс бойынша 1-ден 3-ке дейін,
ірі сериялықта – 4-10,
орта сериялықта – 20 және одан жоғары құрайды.
Жеке – дара өндіріс типінде өнім түрі мен
Жек – дара өндіріс типінің айрықша ерекшеліктері:
-цехтардың, учаске мен жұмыс орындарының технологияық жағынан мамандандыру
-әмбебап жабдықарды пайдалану және оларды бір типті топтарға
-қолмен атқарылатын жұмыстар үлес салмағының көптігі және өндірістік
-жұсышылардың жоғары біліктілігі.
Жеке – дара өндіріс типінің өнімдеріне қатыстылар:
бірегей станоктар;
темірді жұқарту станоктары;
автоматты реакторлар;
қуатты электр машиналары,
құрылыс объектілерінің көпшілігі жатады.
Сериялық өндірістер:
аз сериялы;
орта сериялы;
көп сериялы болып бөлінеді.
Сериялық өндіріс типі дүркін – дүркін біркелкі партия
Мұның жеке – дара өндірістен ерекшелігі: өнімнің белгілі
Жаппай өндіріске тән сипат: үнемі бір – екі
Жаппай өндіріс типінің негізгі белгісі – шығарылуы ұзақ
Жаппай өндірісте мамандандыруды тереңдету өнімнің өзіндік құнын төмендететін
Сонымен қатар жаппай және ірі сериялық өндірістерде кемшіліктерде
-өндірістің нақты тұтынушы сұранымына емес, негізінен орташа станлартқа
-қолда бар арнайы жабдықтарды қайта құрудағы қиындықтардың техникадағы
Жаппай өндірістің осал жақтарын жою үшін дайын өнімнен
Қазақстан Республикасының индустриялық-инновациялық дамуының 2003-2015 жылдарға арналған
№
рет саны Іс-шаралар атауы Аяқталу нысаны Орындалуына
млн. теңге Қаржыландыру көздері
1 2 3 4 5 6 7
1. Мақтарал ауылдық окугіне қарасты аумағы 16 гектар
2. Жетісай қаласында мақта майын өңдейтін зауыттың құрылысы
3. Атакент кентінде ұрықтық шит дайындау зауытын салу.
4. Жетісай қаласында бақша өнімдерін консервілеу цехы 2008
5. Асықата кентінде азот тыңайтқыштарын биологиялық жолмен алу
6. Мырзакент кентінде биолабороториялық жолмен этномофага өсіру 2010
7. Абай ауылдық округінде жаңа жүзім сорттарын өсіру
Қазақстан Республикасының индустриялық-инновациялық дамуының 2003-2015 жылдарға арналған
№ рет саны Кәсіпорынның атауы Іске қосылатын уақыты
өндірілетін өнімнің ақшалай түрі мың. теңге. өндірілетін өнімнің
1 2 3 4 5 6 7 8
1. “Азықтүлік келісім-шарт корпорациясы” салған мақта тазалау зауыты
2. Жетісай қаласында бақша өнімдерін консервлеу цехы 2007
Мақтарал ауданы бойынша инвестициялық жобалары
№ Жобаның атауы
(шығаратын өнімінің түрі) Өтініш беруші компания Жалпы өнім
1 2 3 4 5 6 7 8
1. “Азықтүлік келісім-шарт корпорациясы” салған мақта тазалау зауыты
2. Жетісай қаласында мақта майын өңдейтін зауыттың құрылысы
3. Атакент кентінде ұрықтық шит дайындау зауытын салу.
4. Жетісай қаласында бақша өнімдерін консервілеу цехы Жеке
5. Асықата кентінде азот тыңайтқыштарын биологиялық жолмен алу
6. Мырзакент кентінде биолабораториялық жолмен этномофага өсіру Жеке
7. Абай ауылдық округінде жаңа жүзім сорттарын өсіру
Қорытынды.
Басқарушылық ойлар жетістігін қолдану тәжірибесінде көптеген елдерде басқару
Қазақстанның басқару ойлары тарихының тамырлары ғасырлар қойнауынан бастау
Менеджментті дамыту барысында америка құрама штаттарының ұстанған
Өндіріс ресурстарын үтымды пайдалану мен оның тиімді жүмыс
Кәсіпорындарды басқарудың негізгі мақсаты — өндірісті камтамасыз ету
Жұмыс істеп тұру үшін кәсіпорын өндіріс құралдарын пайдалануға
Қазақстанның Бүкілдүниежүзілік Сауда Ұйымына ену қарсаңында біз басқару
Қазақстан Республикасының Прездентінің 2007 жылғы жолдауында
қазақстанды жан-жақты жаңартудың Жаңа кезеңіндегі басты басымдықтары ретінде
делелдеп-дәйектеуге қажеттілігі.
Басқару тиімділігін арттыру үшін өзіне орынбасар іріктеп, таңдаған
Мыкты басшы, әдеттегіше, көбірек белсене әрекет етеді және
Ұйымдағы қақтығыстардың себептері мыналар бола алады: ресурстардың шектеулілігі,
Ж‰ргізілген зеттеулер бойынша кәсіпорындағы менеджментті тиімді ұйымдастыруда
Мемлекеттік басқару саласын дамыту;
Қазақстанның далалық аудандарының ауқымды территориясында жергілікті өзін-өзі
Өнімнің бәсекеге қабілеттілігін өсіру және т.б.
Қазақстанның Бүкілдүниежүзілік Сауда Ұйымына ену барысында отандық кәсіпорыдардың
Пайдаланылған әдебиеттер.
Кєсіпорын экономикасы жєне кєсіпкерлік . А. ‡мбеталиев. Ѓ.
Кєсіпорын экономикасы . А. Ќ. Мейірбеков. Ќ. Є.
” Алматы”2004ж.
ЌР Азаматтыќ кодексі. – Алматы,1994.
Менеджмент. А.Б. Рахымбаев. Б.О. Сабатаева. А.Қ. Белгібеав. Алматы
Агробизнесті ұйымдастыру. С.Әбділдин. Алматы 2000 ж.
Қалдыбеков О., Теміров. Нарықтық экономикалық анықтамалығы – Алматы:
Салыќ жєне бюджетке тµленетін басќа да міндетті тµлемдер
(салыќ кодексі).- Алматы: Жеті жарѓы, 2001.
Менеджмент. К. Бердалиев. Алматы 2005ж.
Менеджмент негіздері. Ахметов К.Ғ. Сағындықов Е.Н. Байжомартов Ү.С.
Бовыкин В. Новый менеджмент. Упровление предприятиями. – М:
ЌРЗ “Инвестициялар туралы”, Егемен Ќазаќстан,2003,11 ќањтар.
ЌРЗ “Инновациялыќќызмет туралы”, Егемен Ќазаќстан,2002, 9 шілде.
ЌР Мемлекеттік сатып алу туралы зањы ,Зањ газеті
ЌРЗ “Акционерлік ќоѓамдар туралы”, Егемен Ќазаќстан ,1998, 23
ЌРЗ “Ќазаќстан Республикасыдаѓы ењбек туралы” зањы 2002
Грузинов В. П Экономика предприятия. – М: Банки
Зайцев Н.Л. Экономика промышленного предприятия. –М: ИНФРА- М-1999
Экономика предприятия : Учебник для вузов Под
Экономика предприятия : Учебник Ф. К. Беа, Э.
С. Раќымжан±лы . Экономика, ќаржы – несие, салыќ-
“БЕКІТЕМІН”
“Экономика” кафедрасыныњ
мењгерушісі _____________
“Экономика” мамандыѓы бойынша оќитын күндізгі бµлімініњ
4- (бітіруші) курстыњ студенті _ Озғанбаев Герат
(аты-жµні)
диплом ж±мысыныњ тақырыбы: “Кәсіпорындағы менеджментті тиімді ұйымдастыру жолдары.”.
ЖОСПАРЫ
Кіріспе
1-Тарау. Менеджмент ғылымын қалыптастыру және дамыту.
1.1.Қазақстанда менеджмент теориясы мен тәжірибесінің даму тарихы.
1.2.Менеджменттің мәні, әдістері және қызметтері.
1.3.Әлемнің дамыған елдерінде менеджмент ғылымының ерекшеліктері.
2.Тарау. Кәсіпорындарда менеджментті тиімді ұйымдастыру.
2.1. Тауарларды өндіру мен қызметтерді басқаруды ұйымдастыру.
2.2. Кәсіпорынның қызметкерлерін басқару.
2.3. Кәсіпорынның өндірістік қызметін ұйымдастыру.
Ќорытынды
Пайдаланѓан єдебиеттер
Ќосымшалар
Студенттіњ ќолы ___________
Ѓылыми жетекшініњ ќолы __________
Жазылѓан уаќыты _______________
(к‰ні, айы, жылы)
43
Кәсіпорын жетекшісі
Малшы-менеджер (зоотехник)
Егінші-менеджер (агроном)
Кеңсе менеджері
(секретарь)
Мал шаруашылығы бригадасы (ферма)
Егіншілік бригадасы
Есеп, қаржы, серіктестермен байланыс
Басқару ісі
Басқару ісі
Басқару экономикасы
Социология және басқару психологиясы
Басқарудағы ұйымдастыру
Биресми басқару
Ғылыми басқару
Ресми басқару
Басқару өнері
Менеджмент ғылым ретінде
Басқару жүйесі
Басқару механизмі
Басқару процесі
Басқаруды жіктеу
Басқаруды интеграциялау
Басқарудың дамуы
Менеджменттің жалпы қызметтері
Жоспарлау – бұл басқару процесінің бір кезеңі.Бұл кезеңде
Ұйымдастыру – бұл ұйымның құрылымын қалыптастыру кезеңі,сонымен бірге
Мотивация – бұл іс әрекет,қызмет,оның мақсаты ұжым мүшелерінің
Бақылау – бұл басқару қызметі,оның негізгі мақсаты жұмыс,еңбек