Мазмұны
Кіріспе.................................................................................................................3
І – тарау. Қазақстандағы ірі физикалық – географиялық
1.1 Шығыс Еуропа жазығы......................................................................................4
1.2 Тұран жазығы......................................................................................................7
1.3 Солтүстік Қазақ жазығы...................................................................................10
1.4 Сарыарқа............................................................................................................13
ІІ – тарау.
2.1 Орал....................................................................................................................15
2.2 Алтай..................................................................................................................17
2.3 Сауыр – Тарбағатай...........................................................................................20
2.4 Жоңғар Алатауы................................................................................................22
2.5 Тянь – Шань.......................................................................................................25
Қорытынды......................................................................................................28
Кіріспе
Қазақстанның кең байтақ жерінің табиғаты әр түрлі. Бірін-бірі
1. Шығыс Еуропа жазығы.
2. Тұран жазығы.
3. Солтүстік Қазақ немесе Батыс Сібір
4. Сарыарқа.
5. Орал.
6. Алтай.
7. Сауыр-Тарбағатай.
8. Жоңғар Алатауы.
9. Тянь-Шань.
Қазақстан территориясындағы зоналық немесе биіктік белдеулер жүйелерді қарастыру
І тарау. Қазақстандағы ірі физикалық – географиялық аудандар
1.1. Шығыс Еуропа жазығы
Географиялық орны. Шығыс Еуропа жазығы - Жер шарындағы
Геологиялық құрылысы мен жер бедері. Бұл аймақ геологиялық
Жалпы Сырт - оңтүстік Орал мен Еділ өзенінің
Жем орал алды үстірті Каспий маңы ойпаты мен
Каспий маңы ойпаты Жалпы Сырт қыраты, Орал алды
Пайдалы қазбалары. Каспий маңы ойпатының негізгі байлығы —
Климаты. Шығыс Еуропа жазығының климаты, жоғарыда айтылғандай, құрғақ,
Өзендері мен көлдері. Қазақстан аумағындағы Шығыс Еуропа жазығының
Көлдердің ең үлкені - Каспий теңізі.
1.2 Тұран жазығы
Географиялық орны. Тұран - Қазақстанның оңтүстігін батысынан шығысына
Жер бедері мен геологиялық құрылысы. Аймақтың негізгі тұғырын
Маңғыстаудың аласа таулы өлкесі мезозой дәуірінде пермь-триас құмтастары
Ақтаудан оңтүстікке қарай қыратты жартылай шөлді дала басталады.
Торғай үстірті Сарыарқа мен Мұғалжар аралығына орналасқан. Орташа
Арал теңізінің маңында ірі құмды аймақтар бар. Арал
Ал Сарысу өзені мен Балқаш көлінің аралығындағы үстіртті
Пайдалы қазбалар. Тұран жазығында пайдалы қазбалардан мұнай мен
Климаты. Климаты жағынан Тұран жазығы құрғақ континетті өлкеге
Өзендері мен көлдері. Тұран жазығында өзен жүйесі нашар
Шу мен Талас өзендерінің жағдайы да осыған ұқсас.
1.3. Солтүстік Қазақ жазығы
Географиялық орны. Бұл жазық Қазақстан жерінде Орал тауларынан
Есілдің жазық орманды даласы Есіл өзенінің екі жағын
Тобыл —Обағанның жазық даласы батысында Орал Сырты үстіртімен,
Есіл —Ертіс даласы Есіл —Қамысты орманды даласы мен
Ертіс - Құлынды жазығы Павлодар облысының күңгірт қара
Пайдалы қазбалары. Солтүстік Қазақ жазығында пайдалы қазба байлықтары
Климаты. Бұл өлкенің климаты континенттігімен көзге түседі. Орта
Өзендері мен көлдері. Солтүстік Қазақ жазығының негізгі өзені
Шағын өзендерден Үй, Тоғызақ, Әйет, Обаған, Шағалалы, Сілеті,
1.4. Сарыарқа
Географиялық орны. Бұл өлке Орталық Қазақстанның көпшілік жерін
Жер бедері және геологиялық құрылысы. Сарыарқа өлкесі негізінен
Бұл бөліктегі ең биік тауы - Қызыларай. Оның
Пайдалы қазбалары. Сарыарқа пайдалы қазбаларға бай өлке. Қарағанды
Климаты. Мұхиттан алыс жатқандықтан Сарыарқаның климаты құрғақ, континентті
Өзендері мен көлдері. Басты өзендері -Есіл, Нұра, Сарысу,
ІІ тарау
2.1 Орал
Географиялық орны. Қазақстанға Орал тауының оңтүстік бөлігі -
Жер бедері мен геологиялық құрылысы. Мұғалжардың пайда болу
Мұғалжар — герцин қатпарлануында пайда болған палеозойлық таулы
Пайдалы қазбалары. Мұғалжар тауының қойнауы никель, кобалть, хромит,
Климаты. Климаты құрғақ, континентті, өзімен іргелес жазықтарға ұқсайды.
Су қоры. Мұғалжар өңірінің климатының құрғақтығына ондағы жер
2.2 Алтай
Географиялық орны. Алтай Зайсан ойпатынан басталып, Байкал көліне
Мұзтау - Алтай тау жүйесінің Ресей жеріндегі ең
Жер бедері мен геологиялық құрылымы. Жер бедерінің ерекшеліктеріне
Оңтүстік Алтай солтүстігінде Бұқтырма өзені мен оңтүстігінде Зайсан,
Ауданның батыс шекарасы Холзун тау тізбегінен өтеді. Оның
Кенді Алтай - Оңтүстік Алтайдың солтүстік шығыс бетінде
Қалба жотасы. Ертіс өзенінің сол жағында жатыр. Оның
Пайдалы қазбалары. Алтай пайдалы қазбаларға бай өлке. Әсіресе,
Климаты, өзендері. Алтайдың қазақстандық бөлігінің климаты қоңыржай континентті.
Өзендері мен көлдері, мұздықтары. Алтайда өзен де, көл
Алтай көлге де бай. Язовое, Черновое, Тұранғыкөл, Марқакөл
Қазақстандық Алтайдың тауларында 328 мұздық бар. Олардың жалпы
2.3 Сауыр-Тарбағатай
Географиялық орны. Зайсан ойпатының оңтүстік шекарасы Сауыр мен
Зайсан көліне жақын жатқан Сауыр таулары Қытайдан, Улюнгур
Жер бедері мен геологиялық құрылымы, пайдалы қазбалары. Сауыр
Құрылымы жағынан Тарбағатай әр түрлі биіктікке көтерілген. Ірі
Сауыр-Тарбағатай - қатпарланған таулы өлке. Оның негізгі құрылымы
Климаты мен өзендері. Сауыр-Тарбағатай өңірі климаты жағынан Оңтүстік
Таудан басталатын өзендер көп. Жарма, Қайындысу, Көкпекті сияқты
2.4 Жоңғар Алатауы
Географиялық орны. Жоңғар Алатауы - Жоңғар тау жүйесінің
Жер бедері, геологиялық құрылысы. Жоңғар тау жүйесінің біраз
Көксу өзенінің екі жағын алып жатқан Жоңғар Алатауының
Солтүстік Жоңғар жотасы сатылап, солтүстік-шығысқа қарай аласарып, кең
Жоңғар Алатауының құрылымы кембрийге дейінгі жыныстар мен палеозой
көтерілген Жоңғар Алатауының солтүстік және солтүстік-батыс бөліктерінде селур
Климаты, өзендері мен мұздықтары. Жоңғар Алатауы мұхиттардан алыс
Жоңғар Алатауы су қоры мол. Оның өзендері сол
Оңтүстік жағының су қоры аздау. Қытаймен шекарадан Хоргос
2.5 Тянь-Шань
Географиялық орны. Тянь-Шань Азиядағы ең ірі тау жүйесінің
Жер бедері мен геологиялық құрылымы, пайдалы қазбалары. Тянь-Шаньның
Батыс Тянь-Шаньның Қазақстандық бөлігі қырғыз жотасынан басталады. Қырғыз
Қырғыз жотасы да көлемі мен биіктігі жағынан үлкен
Климаты, өзендері мен мұздықтары. Тянь-Шань тау жүйесінің климаты
Тянь-Шань тау жүйелерінде тау аралық жазықтарды суландыратын өзендер
Тянь-Шаньның батыс бөлігінде мұздықтар көп емес. Мұздықтар негізінен
Қорытынды
Территорияның, физикалық аймақтың қалыптастыруының тарихи барысы табиғи зоналарға
Жаңа дәуірде жер шарын аудандастыруға ондаған жылдар бойы
1803 жылы Сырдария өзенінің төменгі ағысына сапар шегіп
1. Оралдың оңтүстік-батысы, оған Орал маңындағы
2. Ойпат дала, яғни Есіл ойпаты.
3. Таулы қыратты өлке, оған Қазақстанның
4. Құмайт дала, оған Арал, Каспий бассейндерінің
XIX ғасырдың II жартысында аса көрнекті ғалымдардың, мысалы;
Қазақстанда физикалық, географиялық аудандастыру мэселесі мен А.А.Григорив, Н.Рыбин,