1. Кіріспе
І-тарау Бұқаралық ақпарат
1.1. Бұқаралық ақпарат құралдары
1.2. Радио ақпарат
1.3. Теледидар
Тұжырым
ІІ-тарау Сөз этикасы мен
2.1. Бұқаралық коммуникация және
2.1.1. Әдеби
2.1.2. Сөз бедері
2.2. Эфирдегі сөз және оның
2.3. Теле,радиошешендердің айтуындагы жеке
2.4. Сөйлеу техникасы
2.5. Радио, телешешендердің сөз
2.6. Интонация
Тұжырым
Қорытынды
КІРІСПЕ
Тіл - күрделі жүйе, тұтас құрылым.
Жоғарыда көрсетілген мақсатына қарай ауызша
Публицистика - жалаң ақпарат хабардың тізбегі емес, қоғамда
Тіл - өзінің табиғатында үнемі өзгеріске
Бұқаралық ақпарат құралдары тілдік жүйені қалыптастырудың маңызды
Біріншіден, баспасөз, телеарна, радиоматериалдары өзінің
Екіншіден, кез – келген бұқаралық ақпарат
Үшіншіден, газет авторлары мен журналистер жекелеген мақалаларда суреттелетін
Төртіншіден, газеттегі мемлекеттік және бірлескен кәсіпорын
Бесіншіден, кез – келген кәсіби басылымдар
Бұқаралық ақпарат құралдары арналарының баспасөз,
Қазіргі заманда телевизия, радионың жалпы
Жалпы , радио, телешешендер жай
Ал қоғамдық пікір қалыптастыру арқылы
Радиошешендер ең алдымен, эмоция тудыру
Қоғамдағы әр түрлі қарым – қатынасты
Әдетте қоғамдағы мұндай саланың бес түрі
Ғылым, білім, оқу ағарту саласы – ғылыми стиль
Құқықтық сала, заңнама тағы басқалар -
Көркем өнер саласы - көркем
Қоғамдық –саяси сала – публицистикалық стиль;
Тұрмыстық қатынас саласы – сөйлеу стилі ;
Қазіргі қазақ әдеби тілі қоғамдық
Сонымен бес стильдік тармақтың өзді - өзінің
Тіл арқылы жүзеге асатын қарым –қатынастың
Қарым-қатынастың бейресми түрі ;
Қарым – қатынастың ресми түрі ;
Ал енді жоғарыда айтылған бес
Қарым –қатынастың бейресми түрі – сөйлеу
Қарым – қатынастың ресми түрі -
Сөйлеу тілінің тұрмыстық сөйлеу тілі
Ал кітаби тілге
ресми іс қағаздар стилі,
ғылыми стиль,
көркем әдебиет стилі,
публицистикалық стиль жатады .
Сөйлеу тілі - сөйлеу тілі, ал
Теле,-радиошешен әсіресе публицистика стиліне ерекше ден қояды,
көбірек қолданудың, жазба мәтінді дұрыс, сазына келтіріп
Бұрын ертеректе радио бағдарламасының жанрлары аса көп болмайтын.
Бұқаралық коммуникация саласында қазақ тілі
Сала мамандарының кәсіби құралы тіл
Ал мұның өзі түптеп келгенде,
Әуелі сөз мәдениеті деген ұғымды
Шындығында, сөз мәдениеті деген ұғымның мазмұның «сіз» - «біз»
Қазақ тілі ерте дүниеден келе жатқан тіл; ол рулық,
Оның негізгі нормалары шешендік сөз өнерінде, фольклор мен
Әдеби тіл кеңістігінен тысқары жатқан, бірақ халықтық тілде кездесетін
Диалектизмдер;
Қарапайым сөйлеу тілі;
Тілдік төсеніші өзгешкелеу ескі кітаби жазба тіл элементтері;
Жаргон, арготизмдер;
Варваризмдер жатады.
Диалектизмдер – жергілікті жерде, белгілі бір аймақта қолданылатын, яғни
Жергілікті
Құдағай
Маңлай
Жылқыдар
Вокзалдан қарсыладым
Жұмысқа түстім
әпше
шәш
чақыр
Сөз мәдениетіне ден қойған, әдеби тілдің тазалығын көздеген, оның
Сондай –ақ сөз ішінде диалектизмдер
2. Қарапайым сөйлеу тілі - әдеби
3. Жаргон, арготизмдер деп аталатын бейәдеби
4. Ескі жазба тіл элементтері
5. Варваризмдер деп аталатын топқа
Алайда республика, президент,сенат,финанс, банк тағы да басқа
Кейде варваризмдердің көркем мәтінде, әсіресе
Осы кезге дейін БАҚтілінің мақсаты
Түпкі мақсатқа орай мәтінде лексика-фразеологиялық
Құрылымдық ерекшеліктеріне арнайы тоқталу субъект
Зерттеу жұмыстың өзектілігі.Қазір бұқаралық
Біздің қоғамымыздағы радио, теледидардың
Теледидардағы ұлттық хабардың даму
Қазақстан ұлттық арнасы, Хабар агенттігі
Радиодан берілетін айдарлардың тілінде
Қоғамдық көзқарастың қалыптасуына көгілдір экрандағы
Зерттеу жұмысының нысаны Бұл
Зерттеудің дерек көздері. БАҚ –қа
Зерттеу әдістері.Дипломдық жұмыста теориялық
І - тарау Бұқаралық ақпарат
1.1. Бұқаралық ақпарат құралдары
Бұқаралық ақпарат құралдарын зерттеген адамдар
Ал Әбдіжәділқызы Жидегүл «Тікелей
Тікелей эфирдің соны технологиялық процесс
Ала отырып, теориялық деңгейде эфир
Аттары аталып кеткен зерттеушілеріміздің
Радиожурналистикадағы тікелей эфирдің табиғаты
Тікелей эфир ұғымына ғылыми анықтама
Тікелей эфирдің лингвистикалық және психологиялық
Тікелей эфирдің пішіндері мен жанрлық
Эфир этикасын сақтаудағы кәсіби мораль
Тікелей эфирдегі кәсіби шеберліктің
Кәсіби шеберлікті шыңдау әдістерін
Тікелей эфирдегі кәсіби деңгей тұрғысынан
Тікелей эфирдегі сөйлеу тілін
Тікелей эфирге ұлттық кадр даярлаудың
Ал Есенбекова Ұлбосынның «Қазақ телепублицистикасы»
Теледидарда ұлттық салт-дәстүрге, салт-санаға байланысты
Қоғамның этно-саяси тұрақтылығына қатысты БАҚ-тың
Телепублицистиканың әдеби-драмалық, сазды-музыкалық, ток-шоу түріндегі
1.2. Радио ақпарат беру
Радио дегеніміз латын тілінен аударғанда
Радиохабар- радио арқылы берілетін
Радио радиостанциялар арқылы беріліп,
Қазіргі таңдағы ақпарат беру әдісі
«Қазақ радиосында», «Тәулік тынысы» деген
Жалпы, радиожурналистикадағы тікелей эфирдің табиғаты
Негізінен, тікелей эфирде студияны ашып,
Радионың тарихи икемділігі мен өзіне
Радиожурналистикадағы тікелей эфир еліміздегі барлық
Еліміздің тәуелсіздік алуынан екі жыл бұрын халыққа жаңа үн
Тікелей эфирдің негізгі ерекшеліктері:
1.Тікелей эфир – радио журналистикадағы хабарды уақыт дәлдігін сақтап,
2.Шығармашылық – техникалық сипаттағы технологиялық проц есс;
3.Аудиториямен қарым – қатынастың айрықша
4.Түрлі пішіндер мен жанрлық белгілерді
5.Өзгеріске ұшырамайтын нақты құбылыс;
Тікелей эфирдің функциясы болып табылатын
Радиожурналистикадағы жұмыс процесі ұжымдық үйлесім
Радиожурналистикада ақпараттан кейінгі екінші орынды
Қазіргі заманғы радиожурналистикада музыкалық формат
«Басқа бұқаралық ақпарат құралдарына қарағанда
Тікелей эфирдегі хабардың сәтті шығуы
Үннің жағымдылығы ;
Дауыс ырғағының реттілігі ;
Көңіл күйдің орнықтылығы ;
Тілдің тартымдылығы ;
Тіл радионың құралы ғана емес,
Тікелей эфирдегі кәсіби шеберліктің негізгі
Журналист өз идеясын жобаға, жобасын
Кері байланыс ;
Радиоүндесу;
Ток-шоу;
Студиядағы хабар;
Журналистика жанрларын олардың жіктелу негіздерін
Ал ақпаратты, таңдамалы жанрлардың
Сонымен тікелей эфир, біріншіден, Қазақ
Екіншіден, Қазақ радиосындағы 1989 жылдан
Үшіншіден, тікелей эфирдің аудиториямен қарым-қатынастың
Төртіншіден, басылым беттеріндегі, интернеттегі алуан
Бесіншіден, радиожурналистиканы зерттеушілердің ғылыми еңбектерінің
Алтыншыдан, Қазақстан Республикасы «Тіл
Жетіншіден, радиожурналистикадағы диктордың оқуын
Телевизияның тұрмысымызға берік орнығып, бұқаралық
Уақыт өткен сайын радиохабарлардың көтерген
Жалпы мазмұны мен сыртқы пішіні
Ал мұндай жаңалықтардың өмірімізде мейлінше
Шағын радиоақпараттарды жеткізуде монолог жетекші
Ауызша тілдің басты белгісі – дыбыс.
Шағын радиоақпаратта қалыптасқан монологтің шартты
Радиоақпарат тілімен ауызекі сөйлеу тілінің
Радио арқылы ауызша сөйлеудің шекарасының
Осылардың ішінде шағын радиоақпараттарды
луы.
1 .3. Теледидар – БАҚ
Теледидар – БАҚ тілінің аудиовизуалды түрі.
Электрондық Телевизияның негізін отандасымыз
Іс жүзіндегі телевизиялық
Телевизиялық хабар тарату мәселесінде
Біз өмір сүріп отырған ғылыми-техникалық
Қандай қоғамдық құрылыс саяси жүйеде
Теледидардың қалыптасу жылдарындағы жекелеген
Тележурналистиканың қоғамдағы алатын орнын
Белгілі қаламгер, әдебиет зерттеуші Ш.Елеукеновтің
Қазақстан тәуелсіз ел атанғалы тарих
Телебағдарламалардағы ұлттық дәстүрден бастау
Теледидар біздің өмірімізге
Теледидар бүгінде уақыттың көркем
Ұлттық дәстүр, тіл мәселесі, оның
Елбасының 2003 жылдың 4-ші сәуірінде
1.Халықтың орасан мол мәдени
2.Ұлттық тарих үшін ерекше
3.Ұлттық әдебиет пен жазудың санғасырлық
4.Мемлекеттік тілде әлемдік ғылыми ойдың,
Елбасының жолдауында БАҚ арқылы халқымыздың
Телевизия адамзаттың ақпарат әрі рухани
Экрандағы телепублицистика жанрында туған телебағдарламалар
Телепублицистика көркем тілмен шебер жазылып,
Бүгінде негізгі ақпарат көзі – теледидар.
Қазір көптеген тәуелсіз жәнә жекеменшік телеарналар ашылып, өз жұмыстарын
«Хабар» телеарна ретінде де өз жұмысын 1998 жылдан бастаған
Міне, осы уақыттан «Хабар» агенттігі өз жұмысын тұрақты бастап,
Құрылған мезеттен бастап агенттік жаңа технологиялар мен қамтамасыз етіліп,
Қазіргі таңда «Хабар» агенттігі ЖАҚ ретінде халыққа барлық саладан
«Хабар» агенттігінің жанынан «хабар-2» ұлттық арнасы ашылып, оның атауы
Себебі осыған орай ел Президентінің өзі Н.Ә. Назарбаев: «Біздің
Белгілі Ресей теле жүргізушісі В. Познердің: Мемлекет барлық арнаны
Яғни, жаңа агенттіктіңдүниеге келуі В.Познер
«Хабар» телеарнасының қалыптасуы бірнеше кезеңдерден
Уақвт өте келе тек жаңалық
Шетелдерден телевизиялық бағдарламаларды сатып алу
Көптің көңілінен шыққан алғашқы «Тоғысқан
«Хабар» агенттігі тәулігіне 15-17
«Хабардың» алға қойып отырған стратегиялық
Қазіргі кезде «Хабар» қызметкерлерінің жалпы
1996жылдың күзінде Ақмолада ең алғаш
Бірте-бірте тілшілер жүйесі көптеген облыстарды
ТМД телекомпанияларының ішінде алғашқы болып
«Хабар» агенттігі «APNT» ,
«Хабардың» басқа арналардан тағы бір
22 наурызында – ұлыстың ұлы күнінде
Бүгінгі таңда Қазақстанда негізгі
«Хабардың» ең басты проблемасы оның
«Хабар» ақпарат агенттігі» алдағы уақыттарда
«Бүгінгі репортаж ол - көп
Репортаж – ақпараттық жанрлардың ең күрделісі.
Ақпараттық хабарлардың басты мақсаты – жаңалықты
Репортаж жанры туралы белгілі ғалым,
«Теледидарда көп кездесетін репортаж – ол
Профессор Н.Омашев болса: « Репортаж оқиға
Егемендік алып, жаңару жолына түскен
Қазақ телепублицистикасы қоғамдық өзгерулер
тиянақты ойлар айтқан Т.Амандосов пен
Ал профессор Амандосов: «. .
Көрнекті ғалымдардың теориялық тұжырымдарын саралай
телепублицистика – журналистің қоғамдық құбылыстарға, күнделікті
Теледидар өркениеттің дамуы мен қалыптасуына
Соңғы жылдардағы телепублицистиканың жетістігі, ізденісі,
Кейінгі жылдары теледидар техникалық, идеологиялық
Әлемдік телевизияның даму үрдісінде соңғы
Қазақ теледидарындағы өткен жылдардағы ең
Қазіргі теледидардың негізі ескі, ар
Біріншіден, жеделдік:жаңалық атаулы көрерменге сол
Екіншіден, ақпараттық жанрлардың түр-түрі көбейе
Үшіншіден, теледидар хабарларының стилі мен
Төртіншіден, өз ақпараттық өнімдерімізді шетелдерге
Тұжырым. Жоғарыда қаралған тарау - І
Бұл тарау жалпы қоғамымыздағы
Зерттеу жұмысымыздың осы аталмыш
Тіл ауызша және жазбаша формада
Радио – дәлме-дәл хабар, ақпарат беретін
Радио тіліндегі диалогизациялық әдістің 2
Теледидар – ақпарат айнасы;
БАҚ-қа қатысты зерттеушілердің қисындары толығымен
ІІ- тарау Сөз этикасы
2.1. Бұқаралық қатысым және
Ал, енді жоғарыда жұмысымыздың басында
Жалпы сөз мәдениетінің қарастыратын мәселесі
Сөз мәдениетінің ғылыми пән ретінде
Әдеби тіл деп аталғанымен,мысалы, жазба
Көп ретте сөздің жазылу нормасы
ЖАЗЫЛУЫ
Ақ отау
Шекара
Қонақасы
Дөңбек
Көзсіз
Жұмысшы
Ал ауызша сөздің интонациялық ерекшеліктерін,
Ат қорада жүр -- [атқорада] жүр
Жыр тыңда – [жыртыңда]
Мұндай тіркестерді кідіріссіз айтсаңыз бір
Сондай-ақ сөз екпінін дұрыс қойып
Тартп[а] – т[а]ртпа
Бөлм[е] – б[ө]лме
Оралм[а] – ор[а]лма
Оқушым[ы]з – оқуш[ы]мыз
2.1.1. Әдеби тілдің жазбаша
Қазақ әдеби тілі ауызша және
Әдеби тілдің ауызша жүйесі мен
Жазба тілдің өзіне тән жүйесі,
Әдеби тілдің ауызша нормасынан уәжсіз,
Мысалы, қазақ тілінде қатқыл естілетін
Жекелеген дыбыстар буын құрап, буын
Орфоэпиялық норма дыбыс, буын, сөз,
Көркем мәтіннің жанрларына өзді-өзіне тән,
Морфологиялық тілдік нормалар тілдік жүйемен,
Сөзге жалғанатын жалғауларды дұрыс қолданудың сөз
Өзінің тиісті қызметін дұрыс атқару
Мыңдаған бала – мыңдаған балалар емес;
Жүздеген студент – жүздеген студенттер емес;
Қора-қора қой – қора-қорақойлар емес;
Он бес кітап – он бес
Сондай-ақ –лар, -лер қосымшасы қуаныш, кездесу,
БАҚ тілінде -лар, -лер-ді қосып
Әдеби тілдің лексика-фразеологиялық нормалары. Әдеби
Лексикалық нормадан ауытқу көбіне
Сіңір етістігі су сияқты немесе
Ал енді объективті дүниедегі ақиқатқа
Қазақ тілінің лексика-фразеологиялық қорында штампқа,
Сонымен, сөз дұрыстығы дегеніміз алдымен
2.1.2. Сөз бедері
Жоғарыда сөз желісі тек «дұрыстық»
Микрофон ұстаған, я болмаса жұртшылық
Тілдік қатынас ресми ме ,
Сөздің адресаты кім? Жеке адам
Аудиторияның әлеуметтік құрамы, білім, мәдени
Тілдік қатынас біржақты ма, әлде
Тілдік қатынастың мақсаты не? Жай
Міне, осы айтылған тілдік емес
Публицистикалық мәтінде радио, -телепублицист коммуникатқа
Сөз бедеріне байланысты бұл айтылғандар
Логикалық айқындылыққа,
Заттың, құбылыстың, оқиғаның мәнін
Белгілі бір қисынды дәлелдеуге қызмет
Логикалық айқындылықты көрсетеді, сөз құбылыстың,
Сөз ғылыми мәтінде белгілі бір
Көркем мәтінде сөз:
Ақиқаттағы заттың, нәрсенің, оқиғаның «образы»
Метафора, теңеу, бейнелі сөз орамдарын
Ауыспалы мағынада көркем мәтіннің бедерін
Ресми мәтіннің өзіндік бедерін жасайтын
Стандарттар,
Штамптар жатады,
Сөз екі ұшты мағынада қолданылмайды,
Жалпы, БАҚ-тың сөз бедері, тіл
Стильдік нышаны бар мұндай сөздер
Алайда, әсіресе 60-80жылдары адресатқа әсер
Майталман домбырашы, майталман шешен, майталман
Қазіргі кезде БАҚ тілі мұндай
Қазіргі БАҚ тіліндегі сөз
Қарапайым сөйлеу тілі - әдеби тіл
Әдеби сөйлеу мен қарапайым сөйлеу
Қарапайым сөйлеу тілі жүйесінде
Кітаби тіл ресми қатынас
Теле, -радиопублицист әдетте ауызша сөйлегенде,
Кітаби сөзге көбіне ресми мазмұндағы,
Патетикалық мазмұндағы кітаби
Бұқаралық қатысымда сөздің
Сонымен, әдеби тілдің
Сөйлеу тілі элементтерін радио,
Стильдік мақсатта жұмсалып, мәтіннің
Микрофон алдындағы сөз формасы
а) монологтік сөз;
ә)диалогтік сөз;
Алайда сөздің формасы,
Сонымен, телекамера, микрофон алдында
Мақал-мәтелдерді орынды және мөлшерін біліп
Фразеологизмді орынды және мөлшерін біліп
Эмоционалды лексиканы орынды және
Кітаби тіл элементтерін уәжді қолдану;
Сөйлеу тілі элементтерін уәжді қолдану;
Кітаби және сөйлеу тілі элементтерін
2.2. Эфирдегі сөз және
Ғұмыр жасы жүздеген жылмен өлшенетін,
Амандық-саулық сұрасу, қоштасу, құттықтау тағы
Яғни кез-келген хабарды жүргізуші
Сөз этикетінің байланыс қызметі
1) установление, сохранение и укрепление
2)установление и поддержание официально вежливых
Сөз этикеттері радио, -телехабарларда хабарлардың
Сөз этикеттерінің сөз басында кездесетін
Сәлемдесудің күнделікті өмірде мәні
Сәлемдесу – амандасудың түрлерін талғап, таңдай
Сәлем – арабтың тыныштық, бейбітшілік мағынасындағы
Сәлемдесу – тұңғыш рет немесе араға
Теле,-радио хабарларында сәлемдесу сөз
Этикеттік таңбалардың қасиетінен бейхабар сөйлеушінің
Хабарларда сәлемдесу амалдары бірқалыпты
Телехабарлар тілінде дикторлар ер адамдар
Амандасудың радио, -телехабарларында келесі кездесетін
Теледидар хабарларында таныс-бейтанысқа, үлкен-кішіге,
Телехабарларда сәлемдесу амалдары тәулік мезгіліне
Теледидар тілінде амандасу амалдары
2. Амансыздар ма? Елден келген
Ал 80 жылдары этикеттік қаратпалар
Осы орайда Қазақ радиосының
Аузында әсем ырғақ, тәуір мақам,
Эфирден тіл қатады Сауық Жақан.
Бұлбұлы таңнан тұрып сайрағанда,
Дауысына қала да таң, дала
Деп жырлаған ақынның
Көп қаламгер студияға арнайы
Тілдік қатынастың вербалдық түрі
Тілдік қатынастың негізгі
Радио тіліндегі диалогизациялық әдісті
Мәтін барысында бір субъектінің
Жақты сөйлемдер ішінде публицистикада жиі
Жалпылау мәнді бұндай сөйлемдер адресант-адресат
Жанама қаратылған біз есімдігі К.С.Бурдина
Журналист өз баяндауында әдеби
Енді баспалардан базарлық дейтін
Бағдарламаңыздың бастарында айтқандай ( 29.ХІ.2002) Бұл
Көңілді күйлерің жақсы ма?(3.ХІІ.2002). Көңіл
Радио, -теле хабарларды аяқтау кезінде
Теледидар хабарларынан соң қоштасу
Радио, -телехабарлар бағдарламалары көбіне-көп көріскенше
Теледидарда спорт хабарын жүргізуші
Ал енді, қоштасу ритуалын
Хабар тақырыбына қарай қоштасу
Сәлемдеме бағдарламасы (Рахат) көрерменмен тікелей
Қоштасу амалдарының ерекшелігі келесі хабардың
31 арнадан берілетін «Информбюро» жаңалықтармен
Сол сияқты Қазақстан телеарнасында ,
Теледидарда қоштасу амалдары эфир сөзінің
Қоштасу амалдары кейде тілек
Теледидар тілінде кейде қоштасу
Мысалы, Құрметті көрермендер келесі кездескенше
Сонымен қоштасу сөзі теледидар тілінде
Айтқанда, «Қош болыңыз» деген тілдік
Сөз этикетіндегі орнықтылық, тұрақтылық,
Сөз мәдениеті ауызекі тіл
Ауызекі сөйлеу тілінің де,
Осының ішінде ұлттық
Ауызекі сөйлеу - бірін-бірі бетпе-бет
Ауызекі сөйлесу кезінде жеке
Пікір алысу, түсінісу сөз арқылы
Бұл айтқандардан ауызекі
1.Қолданылу аясы (аймағы) –кісілермен, әсіресетаныс
2.Сөйлеу мақсаты – қарым-қатынас жасау;
3.Өзіндік стильдік ерекшелігі:
Еркін, даярлықсыз өткізілу;
Сөздер мен сөз тіркестерін
Айтушының көзқарасы сөйлемдерінен, қолданған
4.Тілдік құралдары:
Қарапайым сөздер еркін қолданылады;
Эмоциональды сөздерді, қосымшаларды өз
Сұраулы, лепті сөйлемдер жиі
Дауыс ырғақтары арқылы сөйлеуші қыстырма,
2.3. Теле, радиошешендердің айтуындағы
Адам баласы хат
саш», «ертең барам», «еш жақ»,
Қазақ тілінің ауызша сөйлеу нормасы
Бұл әсіресе тәуелсіз
Сөйлеу кезінде жеке адамдар
1.сөйлеген кезде әр сөздің
Мысалы, айтылуы құлұн, жазылуы
2.сөйлесіп отырғанда, пікіріңді айтқанда
Аса қатты сөйлеу немесе міңгірлеу,
3.Өзің туралы көп айта беру,
4.Аса қызынып тез сөйлеудің
Ал қазақ әдеби тілінің
Біріншіден, қазақ тілі ауызша жүйесінің
Қазіргі қазақ графикасында да
Ол ең алдымен
Сөйтіп жіңішке буыннан басталған
Ә - ә(ә-а) - А
Сондай-ақ ш,ж мен й-дің аралығында
Екіншіден, қазақ тілінің үндесім
Мұнда көріп отырғанымыздай, буын жігіндегі
Үшіншіден бір сыңары
Тіл үндестігінің тағы бір
Сингармонизм заңының екінші жағы –
Жалпы, ерін дауыстыларын еріндік
Тіліміздегі ерін үндестігінің жаппай
Ал, ұ,ү ерін дауыстылары
Бұл құбылысқа байланысты мына бір
Сондай-ақ у дауыссыз дыбысынан
Соңғы мысалдардағы буын санын
Ал екі бітеу буындағы
Ал біріккен сөз, кіріккен
Дауыстылардың үндесімін сөз еткенде
Сонымен қазақ тілінде қазақ тілі
Қазақ тілінде құрама сөз, яғни
Қара ала ат - қар'ал'ат,
Алты атар - алт'атар,
Екі ағайынды- ек'ағайынды,
Қара ауыз - қар'ауұз,
Сапты аяқ - сапт'айақ,
Сары май - сар'май,
Алты аяқ - алт'айақ,
Төргі үй - төрг'үй және
Бір дауыстының ықшамдалып, қысқарылуын жазуда
Сонымен, түсіріліп айтылатындар көбіне қысаң
Енді ықшамдалып айтылудың екінші түрі
Дыбыстарының көмескі айтылуы және мүлдем
1.Соңғы бітеу буындағы қысаң дауысты
Бұл редукция жазуда да белгіленеді,
2.Екі буынды сөздердің ортасындағы қысаңдар
Қысаң дауыстылардың қысқаруымен қатар ,
Біз жазбаша тілден ауызша тілге
1.Сөз басында келген л,р дыбыстарының
2.Сөз басында және аяғында қатар
Енді қосар дыбыс таңбысын беретін
Біршама қиындық тудыратын мұнда х,ғ
Қазақ тілінің айтылым нормасында
Қазақ тілінің ауызша жүйесінде
2.4. Сөйлеу техникасы
Ауызша сөздің шебері үнемі өзінің
1.дыбыс жасаушы немесе артикуляциялық
2.тыныстау жүйесі - өкпе, кеңірдек, және
3.дауыс жасаушы аппарат – көмей
Осы үш бөліктің қызметіне
Дыбыстау(дикция);
Тыныстау;
Дауыстау.
Дұрыс дыбыстау дегеніміз
Дауысты не дауыссыз дыбыстарды
Тілде қандайда бір ақаулық болғанда
Тым бос, баяу сөйлегенде;
Немесе керісінше тым жылдам,
Сөздің басын ен соңын айтпай,
Дұрыс дыбыстауды қалыптастыру үшін сөйлеу
Ал енді келесі компонентіміз
Ғалымдардың көбі сөз неғұрлым
Жүзеге асатын қабырға – диафрагмалық
Келесі компонент дауыстау.Тіл дыбыстарының
Ауызша сөйлеудің кәсіби шеберлігінің бірінші
Дауыс диапазоны қарапайым түсінік
Дауыс диапазонын дамытудың түрлі
Ал енді, бір механизмінде
Жоғары регистрде дауыс толқындары
Аралас регистр орта диапазондағы дыбыстардан
Сөздің әуенділігін дауысты дыбыстар
2.5. Радио, телешешендердің сөз
Жалпы адамның сөзі дыбыстардан
Ал сөйлем ішіндегі жеке
Егер тыңдаушы қазақ тілінен
Сонымен, сөздердің ағымдағы
Сөз ағымын мүшелеудің заңдылықтары
Сонымен, сөз ағымындағы ырғақты топтардың
Сөз ағымының мүшеленуі
А?
Естимісің деймін? (қазақ радиосы 23.10.)
Осы ауызша сөзді диалогте
Бунақты топ немесе фонетикалық сөз;
ырғақты топ;
синтагма;
сөйлем.
Бұларды осылай ажыратуға негіз болатын
Сөз ағымында бунақты топ ,
Екпін дегеніміз қарапайым
Әр сөз ағымы бірлігінің ерекшелеуші
Қырғысста:н президенті:: Асқа:р Ақа:::ев алпыста::::
Мамандығы: фи::зик Асқа:р Ақа:ев
Мұнда [ :] (созылыңқылық) таңбасымен
Қазақ мәтінінің ауызша үлгісінің ырғақты
Дикторлар мен журналистер қолдарына
Дикторлар мен журналистердің ой екпініне
2.6. Интонация.
Белгілі бір ойды білдіретін, сөз
Интонация кез келген сыртқа шыққан
Кез келген сөйлем, мағыналық қатынаста
Осы тұста интонацияның тіл
Интонация субъективті емес, объективті тіл
Қай тілдің болмасын интонациясының мынадай негізгі
Интонацияның басты компоненті әуен.Онсыз ауызша
Әуен барлық тілдердің интонациясында
1.сөз ағымындағы синтагмаларды ажырату,
2.коммуникативтік (хабарлы, сұраулы, лепті) мақсатын
3.сөйлемнің аяқталған, аяқталмағандығын белгілеу;
4.синтагмалар арасындағы қатынастың түрлерін (санамалау,
Ал синтагма дегеніміз сөз
Сөйлемдердің коммуникативтік мақсатына қарай хабарлы,
Аяқталған ойды білдіретін сөз бөлігі
Әуен сөйлем құрамындағы қандай да
Қазақ тіліндегі ой екпінінің
Дауыс қаттылығының негізгі мынадай екі
Қазақ тілінде екпіннің тағы
Сөз ішіндегі буын ұзақтылығының
Ұзақтылық сияқты интонацияның уақытқақатысты
Баяу қарқынмен басталып, соңына қарай
Сөйлеу кезінде сөйлеуші тарапынан
Кідіріс екі түрлі болады: эмойиялық
Паузаның мағыналық маңызды сөз
Кейде кідірістердің орнына ешқандай
Интонациясыз сөйлем болмайды дегенде ,
Сөз ағымындағы сөздер түрлі түсті
Қазақ интонациясы компоненттерінің,
1.Ойдың аяқталғанын білдіретін тиянақты;
2.Оған қарама-қарсы мағынадағы тиянақсыз;
3.лепті;
4.Арнаулы сұрақ;
5Жалпы сұрақ;
6.Қыстырма сөз;
7.Қатал бұйрық;
8.Сыпайы бұйрық интонациялары;
Интонацияның әрбір құрамдас компоненті сөйлеу
Эфирдегі сөз шеберлеріне әр