Мазмұны
Кiрiспе .........................................................................................................3
I-тарау Бастауыш мектеп оқушыларының адамгершiлiк тәрбиесi жөнiндегi теориялық
1.1. Адамгершiлiк тәрбиесiнiң мәнi ..................................................6
1.2. Бастауыш мектеп оқушыларын
II-тарау Адамгершiлiк тәрбиесiнiң оқушыларды
қалыптастырудың жолдары мен әдiс-тәсiлдерi
2.1. Бастауыш мектепте адамгершілік тәрбие берудегі әдіс-тәсілдеріне сипаттама .............................................................
2.2. Сабақтар мен тәрбие шараларындағы
адамгершiлiк тәрбиесi ........................................................40-55
2.3. Тәжiрибелiк, эксперименттiк жұмыстар ..............................56-57
Қорытынды .............................................................................58-60
Әдебиеттер тiзiмi ....................................................................68-69
Қосымшалар
КІРІСПЕ
Бүгiнгi таңда жас мемлекетiмiздiң өркениетке жету жолындағы әр талабына
Тәуелсiз Қазақстан Мемлекетiнiң жаңаша даму үрдiсiнiң iшiнде жас ұрпаққа
Әсiресе, жалпы бiлiм беретiн мектептерде игерiлетiн бiлiм мазмұнын уақыт
Бiлiм жолы-қиын да қастерлi жол. Бұл жолда талмай тынымсыз
Тұжырымдама бiлiм берудi жалпы ұлттық басымдық ретiнде белгiлейдi және
Әлемдiк бiлiм беру кеңiстiгiне ықпалдастырылған және жеке тұлға мен
Бiлiм берудi басқарудың одан әрi демократияландыру негiзiнде қазақстандық бiлiм
Тәрбие мен оқыту мазмұны бiрiншi деңгейде қызметтiң өзiндiк түрлерiн
Балалардың жалпы орта бiлiм алуға деген құқығы жалпы бiлiм
Орта бiлiм берудiң мақсаты – жылдам өзгерiп отыратын
Жеке тұлғаны азаматтыққа, адамның құқықтары мен бостандықтарына құрметпен қарауға,
Оқу 6 жастан басталады. Бұл жас баланың ақыл-ойының дамуы
Бастауыш мектептiң негiзгi мiндетi – баланың жеке басын бастапқы
“Адамға ең бiрiншi бiлiммен қатар – тәрбие. Тәрбиесiз берiлген
Елiмiздiң ертеңгi болашағы - бүгiнгi өсiп келе жатқан ұрпақ.
Тәрбиенiң басты бағыты жөнiнде тереңiрек ойлансақ, әрбiр адам ең
Зерттеудiң көкейкестiлiгi. Жас ұрпаққа саналы тәлiм-тәрбие беру, оларды заман
Қазақстан Республикасының “ұлттық энциклопедиясында” адамгершiлiк ұғымына былай деп анықтама
Адамгершiлiк тәрбиесi-үздiксiз жүргiзiлетiн үрдiс, ол адамның өмiрге келген күннен
“Егер баланы тәрбиеленген дәрежеге (тәрбиенi қабылдайтын( жеткiзудiң сәтi түссе,
Зеттеудiң мақсаты: бастауыш мектеп оқушыларын адам бойындағы жақсы құндылықтармен
Зерттеудiң мiндеттерi:
1. Өмiр талабына сай қоғамдық моральдық нормасын орындауға лайықты
2. Оқушының бойында адамгершiлiк қасиеттердi қалыптастыру, мүмкiндiктерiн анықтау.
3. Оқушының санасына және мiнезiне ұстаздық ықпал жасау, көрсеткiштерi
4. Отанға, халқымызға еңбек және қоғамдық iс-әрекетке жауапкершiлiк сезiмiн
Зерттеудiң әдiстерi: зерттеу проблемасы бойынша психологиялық-педагогикалық еңбектерге талдау жасау,
Зерттеу көздерi: психологтардың, педагогтардың адамгершiлiк туралы бiлiм беруге арналған
Зерттеу базасы: Жаңақала ауданыны Жаңақазан ауылындағы М. Жүнісов атындағы
I-тарау. Бастауыш мектеп оқушыларының адамгершiлiк тәрбиесi жөнiндегi теориялық
1.1. Адамгершiлiк тәрбиесiнiң мәнi
Қазiргi таңда әрбiр жеке тұлғаның құндылық қасиеттерiн дамытып, қалыптастыруға
Бастауыш сынып оқушысының есте сақтау мен танымдық қызығушылық қабiлетi
Әртүрлi жүргiзiлген саяхат жұмыстары бастауыш сынып оқушыларының ынтымақтастығын
Жалпы жеке тұлғаның бойындағы адамгершiлiк құндылықтарын қалыптастыруға байланысты арналған
Мәселен, С.Төрениязова “Бастауыш мектеп оқушыларын сыныптан тыс оқу-тәрбие жұмысы
психикалық дамуға - оқушының мiнез-құлқының, ерiк-жiгерiнiң қабiлетiнiң дамуы;
денелiк дамуға - дене бiтiмiнiң өз жасына сай болуы;
рухани дамуға - оқушының iшкi жан дүниесiнiң сырттан әсер
әлеуметтiк дамуға - өздерi өмiр сүрiп отырған қоғамдық ортаға
жалпы дамуға - оқушының жан-жақты үйлесiмдi дамуы, - деп
Ал, Л.К. Керiмовтiң қиын балалар тәрбиесiне арналған еңбегiнде, оларды
Көп ұлтты Қазақстан жағдайында аралас мектептегi адамгершiлiк тәрбие мәселесi
Қоғам дамуының жаңа кезеңiнде жоғары сынып оқушыларын адамгершiлiкке тәрбиелеудiң
ХIХ ғасырдың 60 жылдары мен ХХ ғасырдың 90 жылдары
Ал, болашақ мектеп мұғалiмдерiн мектепте адамгершiлiк тәрбиесiн ұйымдастыруға байланысты
Бiз, тарихи ескерткiш мұралар арқылы оқушыларды адамгершiлiкке тәрбиелеуде жоғарыда
практиктердiң ғылыми тұжырымдарын басшылыққа алдық. Әсiресе, “Тарих тағылымдары” атты
Бастауыш сынып оқушыларына адамгершiлiк тәрбие берудiң ғылыми-теориялық негiзiн айқындай
Сонымен қатар, Қазақстандағы бiлiм беру жүйесiнiң әлемдiк стандартқа сай
Тарихи ескерткiш мұралар жеке тұлғаның адамгершiлiк құндылықтарын қалыптастыру
Бiз зерттеуiмiзге нысана етiп алып отырған Маңғыстау өлкесi-тарихи және
Жеке адамды дамытудағы басты факторлардың, бiрi –тәрбие. Тәрбие балалардың
Педагогика тарихында тәрбиенiң рөлiн аса артық бағалаушылар да
Джон Локк адамның көзқарастары мен адамгершiлiк қасиеттерiн қалыптастырудағы тәрбиенiң
В.Г.Белинский бала жаны не болса, соны жаза беретiн таза
Локк пен Белинский көзқарастары бойынша, адамды адамның қанауы жағдайында
Тәрбие арқылы халықтың тұрмысын жақсарту және оның таным қабiлетiн
Тәрбие процесiнде бала өзiнiң дамуына қажеттi жағдайларды пайдалануы тиiс.
Тәрбие жұмыстарының сара жолдарын табудың нәтижесiнде баланың ой-өрiсi кеңидi,
Балаларды мектепке оқытудың алғашқы кұнiнен-ақ бiрiншi сыныптардың қоршаған өмiр
Мектеп бiлiмi өсiп келе жатқан ұрпақтың адамгершiлiк тәрбиесiне едәуiр
Педагогика адамгершiлiк тәрбиесiнiң мазмұнымен ұйымдастырушының қоғамдық мораль сипатына тәуелдiлiгiн
Мектептегi адагершiлiк тәрбиесi бiздiң өмiрiмiздiң тек осы кездегi талаптарын
Адамның социалистiк қоғамға қатысты, оның халық, қоғам алдындағы борышы
қоғам игiлiгiне қалтқысыз еңбек ету;
әрбiр адамның қоғамдық байлықты сақтауға және молайтуға деген қамқорлығы;
қоғамдық борышты жоғары дәрежеде сезiну;
Адамгершiлiк бейненiң сұлулығы мен iзгiлiгi адамдардың гуманизм мен коллективизмге
Адалдық және шыншылдық, адамгершiлiк, тазалық, қарапайымдық, қоғамдық және жеке
Адамгершiлiк бастамалары “Оқушыларға арналған ережеде” көрсетiлген. Оларда 1-4, 5-8
Адамгершiлiктiң бастамасын қалыптастыруда ең алдымен оқушының жақсы, жаман мiнезi
Ал, жаман iс iстеу – бұл осы мiндеттердi орындамау,
Осы бастапқы түсiнiктерден мектеп өз оқушыларында күрделiрек адамгершiлiк сапалардың
Бұл жоғары сезiмдер бiрте-бiрте қалыптасады. Еңбек сүйгiштiк, өзiнiң және
Адамгершiлiк тәрбиесi балалар арасындағы тәрбие жұмысының барлық буындарында, сабақта,
Адамгершiлiк тәрбие тәрбиеленушiнiң дамуына қандай игi әсер ететiндiгiн, тәрбие
Сана-сезiмнiң қалыптасуы ұзақ та күрделi процесс, ол мектепке бармастан
Алайда, бұл процесс әрдайым сәттi өте бермейдi. Мәселен, еңбек
Оқушының бұл сенiмдi сапалы түрде қабылдауының, мойындауының маңызы зор.
Сезiм баланың мiнез-құлқына керемет әсер етедi. Тәрбиеде сезiмге сүйену,
Оқушының сезiмiне әсер етудiң тәсiлдерiн анықтағанда сезiмдi тәрбиелеу, негiзiнен
Баладағы жаңа сезiмдер қатты әсерленуден болады. Осы әсерленудiң ықпалымен
Сөйтiп, педагог коллектив өмiрiн жарқын да сезiмге бай етiп
Мектеп баланың пайдалы дағдылары мен мiнез-құлық әдеттерiн қалыптастыруға қаншалықты
Дағдылар мен әдеттер жай қайталаулар, жаттығулар барысында қалыптасуы мүмкiн.
Адамгершiлiк тәрбиесi: ереженi түсiндiру және оны санамен қабылдау, оны
Ереженi жай игеру адамгершiлiктiң дамуына, адамның жетiлуiне жағдай жасамайды.
Сондай-ақ жек адамның адамгершiлiк тәрбиесi бiр ақтылы процесс емес,
Адамгершiлiк т„рбиенiң басқа ерекшелiгi – үлкен концентризм де осымен
Сөйтiп, балалардың өмiрiн ұйымдастыруды жан-жақты адамгершiлiк теориясын иерумен ұштастыру
Адамгершiлiк тәрбиесi күрделi де қайшылыққа толы процесс. Тәрбие iсiнде
Адамгершiлiк тәрбие процесiнде мектеп оқушыларының мұраттары мен моральдық тәрбиелiлiк
Тәрбиешiлердiң бәрi бiрдей оқушы мүддесiн байқап, оны көтермелеп,
Қайшылықты шешудiң басқа, ең ең қауiптi тәсiлi баланың бар
Тәрбиешi баланың тiлек мүдделерiн басқаша басқара бiлуi, яғни оның
өзiнiң адамгершiлiгiн жетiлдiруге, адамгершiлiк тұрғындаөзiн - өзi тәрбиелеуге ұмтылудың
- оқушылар өз жеке басын жетiлдiруге ұмтылса;
- өзiн-өзi тәрбиелеудiң жолдары мен әдiстерiн бiлсе;
- оқушылардың колективте өзiн-өзi тәрбиелеу жөнiндегi жұмысы дұрыс ұйымдастырылса;
Педагогика ғылымы өзiн-өзi тәрбиелеудiң аса маңызды жолдарын көрсетiп бердi.
өзiне - өзi есеп берi, өзiн - өзi тексеру
өзiн - өзi адамгершiлiк тұрғындан тәрбиелеуде өзiне - өзi
өзiне бұрық берумен қатар, өзiн адамгершiлiк тұрғыда тәрбиелеуде өзiне
Оқушыны өзiне мiндеттеме алғызып, оны орындауға интермелейтiн стимул –
Мұрат шәкiрт өмiрiнде жарық жұлдыз iспеттес, ол адамды үнемi
Бастауыш мектеп оқушысының адамгершiлiк мұратының қалыптасуында мұғалiм маңызды роль
Адамгершiлiк тәрбиесiнiң мазмұны адамгершiлiк сапарларының кең көлемiн қамтиды.
“Адамға ең бiрiншi бiлiммен қатар тәрбие. Тәрбиесiз берiлген бiлiм-адамзаттың
В.Соловьев “адамгершiлiк бiр адамның екiншi адамға сыйлай салатын заты
Тәрбие өмiрдiң өзi сияқты күрделi де көп қырлы. Еңбекке
Тәрбие нәтижесi объективтi, субъективтi жағдайларға, баланың жас және дербес
Сондықтан бiрiншi кезеңде “индивидтiң басты рөлi елiктеу механизмiне және
Ерте сәбилiк кезеңде (3жасқа дейiн) бала ерiктi мiнез-құлыққа қабiлетсiз.
Ақырындап, үлкендердiң көмегiмен мектепке дейiнгi бала моральдық нормаларды сақтап,
Адамгершiлiктiң дамуында жеткiншектiк кезеңнiң (11-12 жастан 14-15 жасқа дейiн)
Адамгершiлiк сапаларын индивидтiң өзi анықтап, адамгершiлiк ұстанымын да өзi
Жоғарыда аталған моральдiк сана кезеңдерiн қалыптастыратын, реттейтiн құралдардың бiрi:
Халықтық педагогиканың баға жетпес мұрасы, iлiм бастауы дәстүр. Дәстүр
Әдiс ретiнде дәстүр де адамгершiлiкке тәрбиелеуде қолданылады. П.Пидкаситый ұсынған
Осы әдiстiң қай тобына болсын моральдiк-этикалық дәстүрдi жатқызуға болады.
Әдебиеттерде жеке басты қалыптастыруда әдет-ғұрып механизмдерiн жеткiлiксiз бағалау да
Дәстүр тәрбие үрдiсiнде тәсiл ретiнде де қолданылады. Дәстүр туралы
Бала дамуының алғашқы кезеңiнен, яғни, адамгершiлiк нормалары, дәстүрлерi, мiнез-құлық
Қазiргi таңда елiмiздегi оқу-тәрбие жұмысына байланысты болып жатқан жаңартулар
Тәрбие-қоғамдық үрдiс, қоғам мен жеке тұлғаның ара-қатынасын қамтамасыз ететiн
Тәрбиенiң негiзгi мiндетi-қоғамның қажеттi талаптарын әрбiр баланың борыш, намыс,
Қазiргi таңда, әсiресе, көңiл бөлiнетiн мәселе-адамгершiлiк тәрбиенi күшейту.
Адамгершiлiкке тәрбиелеудiң маңызды педагогикалық мiндеттерi – оқушылардың белсендi өмiршiлiк
Адамгершiлiк т„рбиесi бiрнеше мiндеттердi шешуге көмектеседi:
— өмiр талабына сай қоғамның моральдық нормасын орындауға лайық
— оқушының бойында адамгершiлiк қасиеттердi қалыптастыру;
— оқушының санасына және мiнезiне ұстаздық ықпал жасау;
— Отанға, халқымызға, еңбек және қоғамдық iс-әрекетке жауапкершiлiк сезiмiн
Бұл мiндеттердi жүзеге асыру үшiн тәрбие шаралары балалардың жас
Адамгершiлiк тәрбиесi оқу-тәрбие үрдiсiнiң барлық салаларында, яғни оқыту, бiлiм
Тәрбие iсi әрбiр нақты кезеңнiң өзiне тән ерекшелiктерiн сақтай
Жеке адамның адамгершiлiк жағынан қалыптасуы оның өмiрге келген күннен
Мектеп оқушыларын адамгершiлiкке тәрбиелеу ең алдымен – оқыту үрдiсi
Мектеп оқушыларына тәрбие беру тек жеке пәндер арқылы ғана
Жасөспiрiмдердi адамгершiлiкке тәрбиелеуде өмiрде кездесетiн көптеген жағымсыз жәйттерден сақтандыру
Балаларды адамгершiлiкке тәрбиелеуде ата-аналарды оқу-тәрбие үрдiсiне қатыстыру, олармен тығыз
Адамгершiлiк тәрбиесiнiң басқа тәрбие салаларына қарағанда өзiндiк ерекшелiктерi бар.
А.Бейсенбаева “Қазiргi кезде адамгершiлiк қасиеттер азайған, тұрақсыздық жағдай қалыптасқан
Оқушыларға адамгершiлiк тәрбие беру – қазақ мектебiнiң ең маңызды
Адамгершiлiкке тәрбиелеудiң маңызды педагогикалық мiндеттерi – оқушылардың белсендi өмiрлiк
Саналы еңбек тәртiбi, тапсырған iс үшiн, орындалу мерзiмдерi үшiн,
Халықтың әл-ауқатының өсуi нәтижесiнде бала жастайынан-ақ молшылықта, жақсы жағдайда
Адамгершiлiкке тәрбиелеу баланың жеке басын қалыптастыру мен дамытудың аса
Адамның адамгершiлiк жағынан қалыптасуы оның туған кезiнен-ақ басталады. Мектепке
Психологтар мынаны анықтады: бастауыш мектеп жасындағы балалар сыртқы ықпалды
Балалардың оңды адамгершiлiк тәжiрибесi адамгершiлiкке тәрбиелеуде шешушi маңызға ие.
Мектеп оқушыларының қандай да болсын қызметi айналадағылардың қоғамдық мүдделерiмен
Адамгершiлiк тұрғыдан жетiлудi айқындап беретiн тәрбиенiң өзегi балалардың адамгершiлiк
Адамгершiлiк қасиетi қалыптассуы үшiн баланың дербес қимыл-әрекеттерiнiң ерекше маңызы
өзiнiң адамгершiлiк тәжiрибесiн молайту үстiнде бала кейде қателеседi, дұрыс
Мектеп оқушыларының өз құрбы-құрдастарының шағын топтарындағы қарым-қатынастары мен бiрлескен
Әркiмнiң өз басының адамгершiлiк тәжiрибесi басқа адамдардың тәжiрибесiн тиянақтырақ
Тәрбие процесi балаларға мiнез бен қарым-қатынастардың адамгершiлiк жағын ұғындыруды
Тәрбие жүйесiнiң тиiмдiлiгiнiң аса маңызды көрсеткiшi баланың адамгершiлiк жағынан
Адамгершiлiк тәрбиесi мен еңбек, ақыл-ой тәрбиесi бiр-бiрiмен өзара тығыз
Мораль дегенiмiз – адамдардың мiнез-құлқының тарихи қалыптасқан ережелерiнiң жиынтығы.
Халық педагогикасында
“Жақсыға шаң жуымас,
Жаманға жан жуымас”.
“Жаман арба жол бұзар,
Жаман адам ел бұзар”.
“Екi жүздi пышақтан сақтанба,
Екi жүздi адамнан сақтан” —
сияқты мақал-мәтелдердi тәрбие ережесi деп түсiну де керек.
Адамгершiлiк тәрбисi дегенiмiз – адамның моральдық қасиеттерiн, мiнез-құлқын, тәртiбiн,
Адамгершiлiк тәрбиесiнiң мазмұна, ең алдымен, Отанға, елге деген сүйiспеншiлiк,
Адамгершiлiк тәрбиесiнiң мазмұнына үлкендi сыйлау, тыңдау, беделiн мойындау, еңбек
Адамгершiлiкке тәрбиелеудiң негiзгi жолы-оқу процесi мен оқушылардың күнделiктi өмiрiн,
1.2. Бастауыш мектеп оқушыларын адамгершiлiкке
тәрбиелеудегi педагогикалық-психологиялық
ерекшелiктерi
Қазақ халқының өте әрiдегi ата-бабаларының өмiр сүрген кезiнен бастау
Қазақ халқының тәлiмдiк мәнi зор ой-толғаныстары бесiк жыры мен
Қазақ халқы арнайы бала тәрбиесiмен айналысатын қоғамдық орындары болмаса
Қазақ отбасында тәрбие iсi ғалым Ш.Ахметовтың зерттеулерiнде негiзiнен басты-басты
Адам баласы қоғамда өзiнiң адамгершiлiк қасиеттерiмен, қайырымдылығымен, адалдығымен, әдiлеттiлiгiмен
Адамгершiлiк қасиеттiң өзектi мәселесi-қайырымдылық, достық. Халық ұғымында жақсылық пен
Бала ұғымына лайықты пайдалы кеңестерде айналадағы дүние мен адамның
Жас ұрпақты жағымды мiнез-құлыққа тәрбиелеудiң түрлi әдiс-тәсiлдерiмен қатар ұстаз
Халқымыз әр жастағы адамдардың көңiл-күйi, сезiмдерi, мiнез ерекшелiктерi, түсiнiк
Ата-ана өз баласын өнегелi сөзбен, жеке басының үлгiсiмен тәрбиелейдi.
Оқу тәрбие процесiн ұйымдастыруда ол дүние жүзi педагогика классиктерi:
Қазақтың аса көрнектi ағартушы-педагогы Ыбырай Алтынсарин балаларға сабақты қызықты,
Француздың ұлы ағартушысы Ж.Ж.Руссо: “Бала тәрбиесiнiң көзi еңбекте, тәрбиенi
Ы.Алтынсариннiң педагогикалық көзқарасынан да бүкiләлемдiк тәлiм-тәрбиенiң алтын дiңгегi гуманистiк
Ы.Алтынсарин өз “Хрестоматиясында” жас өспiрiмдердiң жан дүниесiн, ақыл-ойын қалыптастыруға,
—ұрының аласа бойлы бiлгенiм, менiң қолыммен iлген етiмдi, ол
Ы.Алтынсарин осы үзiндiде байқағыш болудың адам өмiрiнде, оның дүние
Ағартушы-педагогтың осы ойларында қаншама тамаша психологиялық түйiндер жатыр. Ол
Абай тәрбие мәселесiне, соның iшiнде адамгершiлiк мәселесiне ерекше көңiл
Ынсап, ұят, ар-намыс, сабыр, талап,
Бұларды керек қылмыс ешкiм қалап
Терең ой, терең ғылым iздемейдi
Өтiрiк пен өсектi жүндей сабап, —
деп кейбiр адамдардың iс-әрекетiне кейiстiк бiлдiредi.
Талап, еңбек, терең ой,
Қанағат, рақым-ойлап қой,
Бес асыл iс көнсеңiз,—
деп, бастауыш мектеп оқушыларының бойында қандай қасиеттердiң болуы керектiгiн
“Ақыл, қайрат, жүректi бiрдей ұста,
Сонда толық боласың елден бөлек”,—
деп, адам мiнезiндегi орынсыз мақтан, ойсыздық, салғырттық, жалқаулық, күншiлдiк,
Бастауыш мектеп-өскелең ұрпаққа бiлiм берудiң бастамасы. Қазiргi қоғам талаптарының
Елiмiздiң егемендiгi мен тiлiмiздiң тәуелсiздiгi де өскелең ұрпаққа жаңа
Бастауыш мектеп оқушысының психологиясы тек жас ерекшелiгiне ғана байланысты
Бастауыш мектеп кезеңiне 7-10 жас аралығындағы балалар жатады. Бұл
Жекелеген психикалық үрдiстердiң қарқынды дамуы баланың бастауыш мектеп шағында
Бала зейiнiн негiзiнен өздерi тiкелей қызығатын нәрселерге аударады. Бала
Бастауыш мектеп кезеңiнде негiзгi iс-әрекет оқу болғандықтан, баланың барлық
Оқу iс-әрекетi балаға өзiнiң есте сақтау үрдiсiн басқаруды талап
Бастауыш мектеп кезеңiнде сөздiк материалды есте сақтау мүмкiншiлiгi кұрт
Оқу үрдiсiнде ой операциялары да iске асады. Елестеу бойынша
Оқушыларға жоғары дәрежеде, жүйелi түрде және нәтижелi ақыл-ой әрекетi
Елiмiздегi тiл туралы заң жыл сайын әрбiр Қазақстан азаматына
Баланың тiлiнiң дамуының мотивтерiне құрбыларымен, ересектермен қарым-қатынас жасау, қоғамның
Бала бойында кездесетiн әр түрлi жағдайларда iшкi сөйлеу қалыптасады.
Бастауыш мектеп жасындағы көркем жазу бала ойына едәуiр
Қоғамдық талаптардың өзгеруi баланың жеке басындағы адамгершiлiк, жауапкершiлiк, әдiлдiк,
Бастауыш мектеп оқушысының ерiк сапаларының дамуы: бiрiншiден, жетiстiктерге жету
Бастауыш мектеп жасындағы балалардың жеке басының дамуы-оқуы мен танымдық
Мұғалiм мен тәрбиешiлердiң үнемi бақылауында болатын балалардың психикалық даму
II-тарау. Адамгершiлiк тәрбиесiнiң оқушыларды қалыптастырудың жолдары мен әдiс-тәсiлдерi.
2.1. Бастауыш мектепте адамгершілік тәрбиесін берудегі әдіс-тәсілдеріне сипаттама
Жеке адамның бойында iзгiлiктi қасиеттердi дамытатын объективтi мүмкiндiктерi бар
А.И.Кочетов негiзiнен педагогикалық жағдайды педагогикалық процестiң бастапқы элементi, өзiндiк
Адамгершiлiк қасиеттердi және қоғамдық белсендiлiктi қалыптастыру мақсатымен жағдайлардың әртүрлi
Оқушылар ұжымында адамгершiлiк тәрбиесiнiң мiндеттерiн көкейкестi және күрделi етуге
1. “Уайымды бөлiсу” жағдайы. Бұл жағдайға жан толғанысын бастан
Әсерлену – адамдардың қарым-қатынас процесiндегi өзара iс-қимылының негiзгi тәсiлдерiнiң
“Уайымды бөлiсу” жағдайында шәкiрттер адамның терең сезiмдi қайғыруын көре
Уайымды бөлiсу, әсiресе, оның адамгершiлiктi түрi-адамдардың топтасуының, өзара түсiнiсуiнiң
Бастауыш сыныптарда “уайымды бөлiсу” жағдайлары сыныптағы нашар баға алған
2. “Ерiктi мәжбүрлiк” жағдайы. Жағдайдың бұл түрiн қолдануда қоғамның
Педагог жасайтын “ерiксiз мәжбүрлiк” жағдайлары өзiнiң нысаны жөнiнен адамгершiлiктi
3. “Ерiктi таңдау” жағдайы адамның айналасындағы ақиқат құбылыстарға таңдап
О.С.Богданова мен В.И.Петрованың пiкiрiнше, нақ “iс-қылықтардың адамгершiлiк бағасы және
Бастауыш сыныптарда өзiне-өзi қызмет көрсету iсiнде, сыныпта, асханада кезекшiлiк
4. “Моральдық шығармашылық” жағдайы “моральдық таңдау” жағдайымен тығыз ұштасып
“Моральдық шығармашылық” жағдайлары оқушылар педагогтың бастамасынсыз-ақ, өздерi жеке ынтагерлiгiмен
Шәкiрт адамгершiлiк қарым-қатынастар процесiнде субъект тұрғысында бола алуы үшiн
5. “Сенiмдiлiк” жағдайы. Адамгершiлiк тәрбиесiнiң процесi басқарудың барлық кезеңдерiндегi
Педагогикалық жағдайларды адамгершiлiк тәрбиесiнiң құралы ретiнде пайымдап-талдаудың нәтижесiнде бiз
Тәрбиелеу процесiнiң бастапқы кезiнде жағдайлар негiзiнен алдын-ала ойластырылған сипатта
2.2. Сабақтар мен тәрбие шараларындағы адамгершiлiк тәрбиесi
Қазiргi таңда жас ұрпақты оқытудың қыры да, сыры да
Жас ұрпақ ертеңгi - азамат алдын-ала дайындалуы керек. Сол
Қазақтың әдет-ғұрпының бәрiнiң де тәрбиелiк мәнiн дұрыс ұғындырып, адамгершiлiк,
Сабақ-оқу жұмысын ұйымдастырудың басты түрi болғандықтан, оның атқаратын қызметi
Сабақ – күрделi психологиялық және дидактикалы үрдiс, онда оқушылармен
Бұдан оқушылардың ең қиын деген пәндi меңгерiп кетуiне сабақ
Яғни ең қиын деген сабақтың өзi оларға оңай, ең
Сонымен қатар баланың қабiлетiн, оның жеке тұлғаның ерекшелiктерiн бiр
Сабақтың тақырыбы: « Бұлт »
Сабақтың мақсаты:
Мәтiндi түсiнiп оқып, мазмұнын бiлу, өз сөзiмен әңгiмелей бiлу.
Аспан әлемi туралы – бұлт, кемпiрқосақ, найзағай туралы ұғымдарды
Адамгершiлiк, ұлттық тәрбие, салт-дәстүр туралы бiле
Сабақтың әдiсi: Сұрақ-жауап, әңгiмелеу, ойын, жарыс, оқу- жаттығулары.
Керектi құралдар: М.Әуезов суретi, табиғат суретi, (көктемгi) бұлт суретi,
Сабақтың түрi: Аралас-той сабағы.
Сабақтың барысы :
1. Ұйымдастыру.
1. Кiрiспе – Бүгiнгi сабақ бұрын болмаған өзгеше сабақ.
– Мұхтар атаның мерейтойы.
– Мұхтар ата туралы не бiлесiң ?
– Дұрыс, балалар. Бiз сол тойға баруға дайындалайық. Ол
Жаңа жол бойынша оқыту.
Мазмұнын айту.
Мәтiн бойынша сұрақтарға жауап алу.
“Құстарға қандай көмек беремiз? Құстар - бiздiң досымыз” тақырыбы
– Жақсы, бәрiң де жақсы дайындалып келiпсiздер. Тойға баруға
“Жорға торғай” – М. Әлiмбаев, “Суық торғай” – Қ.
– Ал, ендi, балалар, сыйлық дайын болды, ендi
– Дұрыс, ұшақпен бәрiмiз сиып бара аламыз. Кәне, көлiкке
– Кәне, балалар, ұшақ терезесiнен қарайық, бiз қайда келе
– Ал, ендi, оқушылар Мұхтар ата ауылына – тойлы
– Мiне, тойлы ауылға келдiк. Той қызу жүрiп жатыр
1 Сабақтан кешiгiп, көп ұйықтап, ештеңе iстемейтiн баланы –
– Жалқау.
2 Үстi – басы лас, оқу құралы ырым-жырым, дәптер
– Салақ деймiз.
3 Үлкенге де, кiшiге де ұрынып, бiр нәрсенi бүлдiрiп,
– Сотқар деймiз.
4. Қолынан ештеңе келмейтiн, iстеуге, үйренуге, ұмтылмайтын баланы кiм
– Олақ деймiз.
Осы сияқты сұрақтар қойылып, жауабын бiр сөзбен айтады. Ал,
– Жоқ, - дейдi оқушылар.
II. Мiне, шашу шашылды. Ендi той үйiне кiрелiк. Кiрсек,
Ат шаптырым аумағы,
Байқалмайды салмағы.
Мың кессең де ол мейлi,
Жұредi ұшып, өлмейдi – ол не?
– Бұлт – дейдi оқушылар.
– Бәрiмiз де осы бұлтты алайық. Кәне, ала қойыңдар,
– Айтсын, - дейдi оқушылар.
Осы жерде “Аспан ана, Күн сұлу, Бұлт” ертегiсi тыңдалады.
– Шырағым, адамдарға мейiрiмдi бол, қайырымды бол. Күнмен тату
1. “Бұлт” ертегiсiн оқулықтан оқып беремiн.
2. Түсiнiксiз сөздер түсiндiрiледi.
3. Ертегiнiң мазмұны түсiндiрiледi. Тақтаға ертегi бойынша салынған сурет
4. Оқушыларға ертегiнi оқытамын.
5.Сөйлем түрлерiне назар аударылып, қазақ тiлiмен байланыстырылады. Шығарманың соңында
Бұйра бұлттар аунап,
Найзағайлар ойнап,
Құйды нөсер заулап,
Гүлiмдейдi сай жақ,
Көрiнбейдi тау жақ.
Бұйра бұлттар аунап
Ұзап кеттi аулақ.
Жердiң бетi жайнап,
Гүлдер өстi қаулап
Түледi бар аумақ.
– Мiне, бұлт ертегiсiн түсiндiк. Ендi, той дастарханынан тұрайық.
– Дастарқандарыңа береке берсiн
Бастарыңа мереке берсiн
Астарыңа береке берсiн
Дендерiңе саулық берсiн! – дейдi бiр оқушы.
– Ендi сыртқа шықсақ, той қызып жүрiп жатыр екен.
– Ендi мына жақта бәйге жарысы болып жатыр. Бiз
– Ендi ауылға қайтатын уақыт та болып қалды. Қоржынымызды
– Сенiң апаңның баласы алдыңнан шықты, ол саған кiм
– Жиен.
– Сенiң ағаңның баласы шықты, ол саған кiм болады?
– Iнi.
– Сенiң анаңның сiңлiсiнiң баласы шықты, ол саған кiм
– Бөле (т.б. сұрақ-жауаптар алынады).
– Мiне, бiз осы балаларға той қоржынынан дәмдер беремiз.
“Базарлық” қалтасынан сәукеле, қамзол, тақия, шапан деп жазылған карточкалар
1. Көктемгi бұлттар не болып жауады?
2. Қыста бұлттар не болып жауады?
3. Көктемде көбiне қандай бұлт болады?
4. Жазғы жаңбырдан соң аспан әлемiнде қандай құбылыстар болады?
Жазылған ұлттық киiмдерге түсiнiк берiледi.
“Сыбаға” қалтасынан – балқаймақ, құрт, iрiмшiк, қазы – деп
1. Қыз неге жылады?
2. Бұлт қызға не дедi?
3. Неге қыз гүлге су құмайды?
4. Бұлт қызға қандай қамқорлық жасады?
5. Неге су арнасы тартылып қалған?
6. Бұлт неге көшедi екен?
Карточканың артындағы ұлттық тағамдарға түсiнiктер берiлiп, сұрақтарға тиiстi оқушы
“Сарқыт” қалтасынан карточкалар алынып, ондағы “Бұлт”, “Найзағай”, “Кемпiрқосақ”, “Жалт”
Сабақтың тақырыбы: Аулақ бол, жаман
Сабақтың мақсаты:
а( Оқылған ертегiлер мазмұнын өз беттерiнше рөлдерге
ә( Сөйлеу дағдыларынын арттыру, жаман әдеттерден аулақ болуға, ырым-тиымдарды
б( Кейiпкерлердiң мiнез-құлықтарын, iс-әрекеттерi, жағымды-жағымсыз жақтарын аша отырып, әдептiлiкке,
Көрнекiлiгi:
Буклеттер, суреттер, плакатқа салынған орман, тоғай суреттерi. (жылжымалы(
Ойыншықтар, қуыршақтар, театрларға арналған.
“Әдептiлiк-әдемiлiк”, “Жирен жаман әдеттен, үйрен жақсы әдептен”, “Аулақ бол
Күйтабақ, диафильм (мультфильмдер(. Ойындар: шелектегi судан қасықтап ыдысты толтыру,
Сабақтың барысы:
I бөлiм
а( Ата-ана, келген қонақ, ұстаздар, әдiл қазылар алқасымен таныстыру.
ә( Кiрiспе:
Балалар, бiз бүгiн сендермен алғаш рет “Ертегiлер кешiн” өткiзгелi
Ал, осы тақырыптарды бiр ауыз сөзбен қалай атаймыз. (Халық
Ал, осы халық ауыз әдебиетiне тағыда нелердi қосуға болады?
Нелiктен халық ауыз әдебиетi деп аталған деп ойлайсыңдар?
Ал, осы жұмбақ, жаңылтпаш, мақал-мәтел, ертегiлерден бiз ненi үйренiп,
Бiз көбiне ертегiлермен таныстық. Ертегiлердiң қандай түрлерi болады екен?
Сонымен, ендеше бiз бүгiнгi тақырыбымызды оқып жiберейiк. “Аулақ бол,
Балалар, аулақ бол, жаман әдеттен дегенде бiз қандай өзiмiзге
Ал, қандай жақсы әдеттердi, қасиеттердi үйренуiмiз керек екен? (балалар
Ал, ертегiлерде қандай жан-жануарлар қандай мiнез-құлықтарымен көрiктi. Ең қу,
Ендеше, осылар туралы айтылған мына мақал-мәтелдердi жаттап әрқашанда есiмiзде
Әдептiлiк – әдемiлiк.
Жирен жаман әдеттен,
Үйрен жақсы әдеттен.
Оқушыларға әртұрлi мiнез-құлық бейнесiнде салынған 1–2 -суреттердi көрсетiп, әңгiмелесу.
Суреттер бойынша жұмыс.
– Бүгiн, мiне, бiз ендеше оқулықтағы ертегiлерiмiздi аяқтап, ендi
– Ендеше кезек балалар өздерiңде.
Жарыс бойынша: “Кеш жарық” ән хор. Әнмен бастау.
II бөлiм
1. Командалардың бiр-бiрiне сәлемi және таныстыруы.
Күн:
– Бiз күнбiз, бәрiңе шуақ, мейiрiм төгемiз.
Түнге бiзден сәлем! (иiлу(.
Түн:
– Түндi жарық етiп, күмiс сәуле төгемiз.
Күн тобына бiзден сәлем! (иiлу(.
2. Ендiгi кезек әр топ қандай ырым-тиымдарды жатқа бiледi,
Күн тобы: (М.Әлiмбаевтың бiзге арнаған сөздерi(.
1. Бабалардан қалған сөз,
Дей көрмеңдер жалған сөз!
Баршаға бар пайдасы,
Балалар құп алған сөз!
2. Қаншама рет ескерттi
Аю, қоянға
– Бүйiрiңдi таянба!
3. Жолықты Мияз Тышқанға
– Сөзiмдi еске сақта да,
Жауыңнан қорқып зытсаң да,
Оттан қарғып аттама!
4. Күшiкке Құмай кейiдi:
– Жетпей ме соған зейiнiң
Басқа зат бар ғой ойыңда
Белбеудi салма мойыныңа!
5. Тiлге қарап сабырлы,
Мүйiзтұмсық жалынды:
– Таянбашы жағыңды!
6. Қалталы қасқырға
Жөн айтты таз тырна:
– Дей берме “Бiлем мен!”
Отырма жүреңнен!
7. Ат тiл қатты өгiзге:
– Менi “жатым” – дегiзбе
Үйге жиi кел де,
Босағаны керме!
8. Жапалақ айтты ақылын,
Қызғышқа келiп өтiнiп:
– Жайлап жүр, сөйле ақырын,
Ысқырма үйде отырып!
9. Дәу Мегежiн тоғайда,
Түсiндiрдi торғайға.
10. Кейiдi тентек Қонжыққа
Кiрекей-қамқор кәрi ана:
– Болса да мейлi бал жұққан
Пышақтың жүзiн жалама!
11. Мысыққа Қанден жөн айтты,
Жөн айтқанда дөп айтты:
– Ауызыңды ашып текке
Ақты жерге төкпе!
12. Ойнақтап жүрген өзекте
Бұрылып Қоян Көжекке,
Арқадан қақты:
– Қой бала,
Бөркiңдi теуiп ойнама!
13. Кездесiп Мәулен Маймылға:
Жүрмiсiз дедi – жай мұнда.
Бекерге сөйлеп, босқа айтпа,
Бейiтке қарап қолыңды шошайтпа!
14. Қалтырауық еңiремей тұра ма,
Дельфин айтты:
– Бейуақытта жылама!
Түн тобы:
1. Мәнiсiн бiл байқа да,
Өз iшiңнен қайтала,
Пiл ұқтыруды Пiлтайға:
– Басыңды еш шайқама!
2. Балта ұқтырды Араға:
– Сақта сөзiмдi есте
Өсiп тұрған далада
Жалғыз ағашты кеспе!
3. Қошқар айтты Қошақанға
– Үйдi айнала жүгiрме!
4. Ұқтырды Ешкi лаққа:
– Жөнiн бiлмей лақпа,
Таңдайыңды қақпа!
5. Бұзауға Бұқа ұрысты
Ұрысқаны дұрысты!
Шығыңдағы бас па, тас па?
Отты шашпа,
Күлдi баспа!
6. Бота көрiп Бұзауқанды жайлауда
Шақырыпты бiрге жүрiп ойнауға:
Шөлiркесең, кел науаға жақында
Шелектегi суға ауызыңды батырма!
7. Арыстан айтты Аюға:
– Жадыңда сақта лайымда.
Әдептен озбауды ойла,
Қолыңды төбеңе қойма!
8. Жайылып жүрген жотада
Ескерттi Бура Ботаға:
– Үлгiлi сөздi ұмытпа,
Түкiре көрме құдыққа!
– Есi жоққа ерме,
Езуiңдi керме!
9. Ормандағы алаңда
Үйреттi ұлар Қабанға:
– Қанша етке тойсаң да,
Нанды баспа табанға!
10. Қарақұспен сөйлесiптi Қаршыға
– Бұдан былай келiсейiк бiз ендi.
Майға пышақ шаншыма,
Құшақтама тiзеңдi!
11. Арыстан айтты Аюға
Әдептi болу жайында:
– Өзiңдi-өзiң ешнәрсеге қыштама
Қолыңды артыңа ұстама!
12. Тұйеқұс кеп Тауыққа:
– Айтқан сөзге нан! – дедi.
Ерiккенен жаныштап,
Көктi жұлма жердегi!
13. Көк бөрi Бөлтiрiкке алаңғасар
Мұңая қарады да ойға кеттi:
– Байқамай аң да басар, адам басар,
Пышақты шалқасынан қойма! – дептi.
– Өте жақсы балалар, мiне, осы айтылған тыйымдар мен
3. Күйтабақтан “Кеңес” күйiн, халық күйiн тыңдау (музыка әуенiмен(.
III бөлiм
Осы кезде Шықбермес, бәйбiшесi, тоқалы және қызы кiрiп келедi.
– Ой, балалар, бiзге ертегiлер елiнен қонақтар келiп қалды,
Алдар (әндетiп( кiредi:
—Кiмнiң ауылы, кiм бар екен, әй, дәу де болса
—Кеш жарық, байеке! Амансың ба?
Бай:
—Қайдан жұрген қаңғыбассың? Қайда барасың? Не iстеп бiлгенiң бар,
Алдар:
—Көрген бiлгенiм көп, жолда келе жатып үлкен сары жыланды
Артық кем ғып асырмай
Шынын айтқанда жасырмай
Таспен ұрдым жiберiп
Анай шыққан басындай,
Былш еттi именiп,
Бәйбiше астындағы қамырдай
өтiрiк болса сақалым жұлынсын
Бәрiн де осының көрiп келдiм
Асыңды пiсiр ұрламай.
Бай:
—Шоқ түссiн тiлiңе – деп астындағы қазысын лақтырып тастайды.
—Жағың қарыссын! – деп тоқал астындағы басты лақтырады.
—Тiлiң тасқа бiтсiн – деп бәйбiше астындағы қамырын лақтырады.
Алдардың кетпейтiнiн бiлген бай:
—Қазанға ас сал! – дейдi бәйбiшесiне.
—Бәйбiше қазанға ас салып “Пiс қазаным бес ай!” дейдi.
Алдар:
—Отырайын он ай – деп етiгiн шешiп, төрге қисайып
Бай:
—Әй бәйбiше, төсек сал! Бәйбiшесi төсек салған соң қисайып
Алдар:
—Жатсаң жат, жер аунап түседi.
Алдар бай мен бәйбiшесi ұйықтаған кезде тұрып, қазандағы тамақты
Бай:
—Бәйбiше, Алдар ұйықтады-ау деймiн асыңды түсiр, жеп алайық.
Бәйбiшесi түсiрiп алдына қояды.
Бай:
—Бәйбiше, етiң не болып кеткен, өңшең шандыр ма? Түйiлiп
—Әй, бәйбiше, қазы орнына шандыр бердiң, май орнына саңғақ
—Ойбай, басым жарылды, - деп жылайды.
Бай (ашулы(:
—Менi жөнелт! – дейдi.
Бәйбiшесi ошақтағы ыстық күлшенi алып, қойнына тыға қояды.
Алдар тұрып:
—Е, байеке, ендi бiр-бiрiмiздi көпке дейiн көрмеспiз, қазақ дәстүрiмен
Байдың кеудесi күйiп, болды ендi деген сайын Алдар одан
Бай шыдамай:
—Ой, ит жегiрiңдi, ит жесiн деп лақтырып жiбередi.
Алдар:
—Ой, ит жегенше, мен жейiн, - деп нанды алып
Алдар:
— Балалар, бай өте сараң көрдiңдер ғой, маған ештеңе
Қазақ:
—“Күшiңе сенбе, iсiңе, тапқырлығыңа сен” – деп бекер айтпапты.
—Сендердiң кiмге ұқсап өскiлерiң келедi?
Алдар балалармен қоштасып шыға бередi.
—Ой, балалар, қандай жақсы болды. Сендер барлығың да тапқыр,
—Қане, қазiр бiздiң бағаларымыз анықталғанша, сендер шаршап қалған боларсыңдар,
– Бiр, екi, үш,
Дем аламыз жинап күш,
Жақсы үйренiп салтымды.
Жақсы оқимыз сабақты.
—Рахмет, балалар, әрқашан осылай жарыстар өткiзiп, жақсы оқып, салт-дәстұрiмiздi
Балалар әдiл қазы алқаларының бағасын алады.
Адамгершiлiк қасиеттi бала бойына дарыту.
(тәрбие сағатынан(
1. Мұғалiм сөзi.
2. Динара: Құрметтi ұстаздар мен ата-аналар, бүгiнгi 4Е сыныбы
Назым: Тiлiмiздiң бұлағы
Тiрлiгiмiздiң жүрегi.
Арманда кеткен асыл ағалар Сәкен Сейфуллин (Айжан(, Iлияс Жансүгiров
Нұргүл: (Абай Құнанбаев(
Кең дәурен қызық дәурен тату өткiз,
Жетпесе бiрiңдiкi бiрiң жеткiз.
Күншiлдiксiз тату бол шын көңiлмен,
Қиянатшыл болмақты естен кеткiз,
Бiр жерде бiрге жүрсең басың қосып,
Бiрiңнiң-бiрiң сөйле сөзiн тосып,
Бiрiңдi-бiрiң қадыр құрмет етiс,
Тұрғандай бейне қорқып, жаның шошып.
Динара:
Әр адамда өз анасынан басқа болу керек құдiреттi төрт
Туған жерi – тұп қазығы, айбыны.
Туған тiлi – сатылмайтын байлығы
Туған дәстұр, салт-санасы тiрегi,
Тағдырына шуақ шашар ұнемi.
Динара:
Байлық пен ақыл (көрiнiс( авторы Жүнiсова А.
Орындаушылар: А.Қайратов, Т.Сансызбаев, Б.Қоқанбаев, Н.Нұсiпов
Бақытжан:
Мен жолымды берейiн өт қарағым,
Несiн күттiң несiне көп қарадың.
Анасының бергенiн саған берген
Аруағынан айналдым тектi ананың.
Назым:
Бақытжанның орындауында “Елiм менiң”.
Динара:
Жалған-ай жарасымды-ау iзет деген,
Иiлген бiз өтпенен сiз өтпенен.
Қасиетiн халқының сыйламайды,
Атасының дәстүрiн күзетпеген.
Камила:
Десек те, жаңа өмiр жаңа заман,
Жақсы ғой бiрiн-бiрi бағалаған.
Түйсiксiз тайлақтардан сақта құдай,
Тайрандап алды-артына қарамаған.
Айнұр:
Қарағым, ата-бабаң мамын халық,
Өтiптi бiр-бiрiнiң жолын бағып.
Өсиетiн бабаның орындай сал,
Одан ешкiм кетпейдi тоныңды алып.
Назым:
Батаменен ел көгерер,
Жауынменен жер көгерер.
Бата беру рәсiмiнен көрiнiс. Орындаушылар: Б. Қоқанбаев, Ж. Нұсiпбекова,
Өнерлерi өрге жұзiп, бiздiң сыныптың екi оқушысы өнер сайысына
Бата берушi Бақытжан:
Ай – тәңiрiң iркiлмесiн,
Күн – тәңiрiң күрсiнбесiн,
От – тәңiрiң көз iлмесiн.
Су – тәңiрiң безiнбесiн.
Қатерде қызыр серiгiң болсын,
Сапарда дүлдүл көлiгiң болсын.
Абылайдың байрағын берсiн,
Бауыржан батырдың айбарын берсiн.
Әумин!
Назым. Қ.Мырзалиев
Домбыра, мұнша неге шешен болдың,
Күй толғап көкiрегiң шежiре ме,
Сыр қозғап ғасырлардан жөнелесiң,
Саусағым тиiп кетсе iшегiңе.
Айжанның орындауында “Тойбастар”.
Айжан:
Атам менiң әмәнда,
Әдептi жан бол деген.
Ата сөзi санамда,
Жасы үлкенге жол берем.
Алдын орап кiсiнiң,
Кесiп өтпей көлденең.
Iзетiмен кiшiнiң,
Сәлемдесiп қол берем.
Майраның орындауында Қытай халық әнi.
Арна:
Анам маған – үлкендi сыйла – деген
Сол сөз маған iзгiлiк құйған ерен,
Үлкендерден ауысқан кiшiлiктi,
Үлкендердiң өзiне сыйға берем.
Мөлдiр:
Атам менiң әмәнда,
Кiшiпейiл бол деген.
Ата сөзi санамда
Мақтанбауды жөн көрем,
Өзгелерден өзiмдi
Санамаймын жоғары.
Артық айтып сөзiмдi
Желпiнгенiм жоқ әлi.
Динара: Назымның орындауында “Туған жер”.
Динара: Сөз көркi – мақал.
Салтанат: Тiлiңмен жүгiрме.
Айжан: Қына тасқа бiтедi, бiлiм жасқа бiтедi.
Арна: Баланың бiлегi ауырса, ананың жүрегi ауырады.
Жадыра: Еңбек етсең ерiнбей,
Тояды қарның тiленбей.
Айжан: Көп бiл, аз сөйле.
Майра: Жерi байдың, елi бай.
Жанар: Ақылды қария,
Ағып жатқан дария.
Ануар: Жалқаудың жаны тәттi,
Еңбектiң наны тәттi.
Талғат: Кiшiпейiлдiлiктен кiшiреймессiң.
Бақытжан: Жақсылыққа жақсылық әр адамның iсi ғой,
Жамандыққа жақсылық ер адамның iсi ғой.
Назым:
Жанардың орындауында “Ана” әні.
Кейiнгi уақытта ұмытыла бастаған халқымыздың тағлым тәрбиесi мол ұғымдарының
Майра: Үйде ысқырма.
Айжан: Босағаға сүйенбе.
Салтанат: Босағаңда керiлме.
Назым: Нанды баспа.
Нанды бiр қолыңмен үзбе.
Айнұр: Қолыңды төбеңе қойма.
Камила: Тiзеңдi құшақтама.
Нұрсұлтан: Үйге қарай жүгiрме.
Мөлдiр: Табалдырықты баспа.
Динара: Көк шөптi жұлма.
Ануар: Анаңа ауыр сөз айтпа.
София: Түнде тырнағыңды алма.
2.3. Тәжiрибелiк, эксперименттiк жұмыстар
Балаларды адамгершiлiкке тәрбиелеу жөнiндегi сауалнама.
Мақсаты: мейiрiмдi адамгершiлiк қарым-қатынастың қалыптасу деңгейiн бағалау және тани
Төменде берiлген сөйлемдердi дұрыстап оқып шығып оң жақтағы сандарды
1. Ешқашан немесе сирек.
2. Кейде.
3. Көбiнесе.
4. Өте жиi немесе әрқашан.
1. Мен үнемi ұлкендерге амандасып жүремiн.
2. Мен мейiрiмдi емеспiн.
3. Мен үлкен кiсiнiң жолын кеспеймiн.
4. Мен кiшiге қамқормын.
5. Мен өзiмшiлмiн.
6. Мен дөрекi сөйлеймiн.
7. Мен көршiммен татумын.
8. Мен кемтар адамдарға күлмеймiн.
9. Мен ызақор емеспiн.
10. Мен адамдарға кешiрiммен қараймын.
11. Мен шыдамсызбын.
12. Мен өзге адамдарды кiнәлағышпын.
13. Мен өзгеден үлгi аламын.
14. Мен құстарды, ағаштарды, жануарларды аямаймын.
15. Үлкен кiсiлердiң берген тапсырмасын бұлжытпай орындамын.
16. Мен ұстазымды тыңдамаймын.
17. Мен мақтаншақпын.
18. Мен еңбектi сүймеймiн.
19. Мен тазалықты сүйемiн.
20. Мен өзгелер туралы қам жемеймiн.
Сауалнама 20-30 минут орындалады.
“Тура” (берiлген сан тура белгiсi( - 1,3,4,7,8,9,10,13,15,19.
“Керi” (белгiленген сан керi белгiленсе( - 2,5,6,11,12,14,16,17,18,20.
№2 сұрақ Жауабы: 1,4 балл қоямыз.
№5 сұрақ Жауабы: 2,3 балл қоямыз.
№6 сұрақ Жауабы: 3,2 балл қоямыз.
№11 сұрақ Жауабы: 4,1 балл қоямыз.
Балалардың адамгершiлiк тәрбиелiлiгiнiң деңгейi.
№ Деңгейi Эксперимент тобы - 22 Бақылау тобы -
1 Жоғары 9 (40,9( 13 (59,1( 8 (32( 12
2 Орта 6 (27,3( 4 (18,2( 10 (40( 9
3 Төмен 7 (31,8( 5 (22,7( 7 (28(
ҚОРЫТЫНДЫ
Тәрбие өмірдің өзі сияқты күрделі де көп
Адамгершілік ең басты белгісі – сенім. “Берік сенімдерді қалыптастыру
Адамгершілік тәрбиесі дегеніміз – адамның моральдық қасиеттерін, мінез-құлқын, тәртібін,
Адамгершілік тәрбиесінің мазмұнына ең алдымен, Отанға, туған елге деген
Адамгершілікке тәрбиенің негізгі жолы – оқыту процессі мен оқушылардың
Бастауыш мектеп жасындағы балалардың жеке басының дамуы – оқуы
Мұғаліммен тәрбиешілердің үнемі бақылауында болатын балалардың психикалық даму кезеңдері
Қазіргі таңда еліміздегі оқу-тәрбие жұмысына байланысты болып жатқан жаңартулар
Тәрбие – қоғамдық үрдіс, қоғам мен жеке тұлғаның ара-қатынасын
Әдебиеттер тiзiмi.
“Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасы”.
“Білім заңы”. Егеменді Қазақстан, 1999 ж.
Айтжанова З. “Адамгершілікке тәрбиелеу” Бастауыш мектеп 2000 ж.
“Аулақ бол, жаман әдеттен” Бастауыш мектеп 1998 ж. №12
Айғабылов Н. “Бала мінезінің қалыптасуы және оны тәрбиелеу”
Асылов Ұ. “Әдеп” Алматы 1998 ж.
Әлиева К. “Адамгершілік сезімін қалыптастырудың теориялық негіздері” Бастауыш мектеп.
Ғабдуашева “Адамшылықтың шуағы сөнбесін” Сынып жетекшісі 2002ж. №3
Жаманқұл “Қазақстандық патриотизмге тәрбиелеуде көркем шығармаларды пайдалану” Бастауыш мектеп
Жарықбаев Қ. “Тәлім – тәрбие” Алматы 1995 ж.
Көпжасарова М. “Оқушыларды коллектившілдікке тәрбиелеу” Алматы 1988 ж.
Керімбаев Н. “Үш – ақ нәрсе адамның қасиеті” Қазақ
Қарсыбаева Р. “Адамгершілік қасиетті бала бойына дарыту” Бастауыш мектеп
Қуатбекова Ш. “Адам – табиғат перзенті” Бастауыш мектеп. 1999
Қалқабаева М. “Балалар әдебиеті – тәрбие құралы” Алматы
Қалқабаева М. “Көркем әдебиеттің жасөспірімдерге ықпалы” Алматы 1982 ж.
Қылышбаева А. “Тағдырыңмен ойнама” Алматы 1992 ж.
Нұрмағанбетова К. “Мектеп және атеистік тәрбие” Алматы 1972 ж.
Омарова Ғ. “Адам – табиғат перзенті”. Қазақстан мектебі 1998ж.
Омарова Л “Адамгершілік тәрбиесін қалыптастыру мәселелері” Бастауыш мектеп
Оқушыларды саналы тәртіпке және мінез – құлық мәдениетіне тәрбиелеу
Өтетілеуов Е. “Әдептілік - әдемілік” Алматы 1976 ж.
Серікбаева “Адам болам десеңіз” Сынып жетекшісі 2003 ж. №3
Сәрсембаева А. “Адамгершілік, отансүйгіштікке тәрбиелеу” Отбасы және балабақша
Савин “Педагогика” Алматы 1975 ж.
Төлекова З. “Балаларды адамгершілікке тәрбиелеу негізі” Ұлт тағлымы 2001
Табылдиев Ә. “Әдеп әліппесі”
Төреқұлұлы Н. “Қазақтың би - шешендері” Алматы 1995 ж.
Тәлім – тәрбие тұжырымдамасы “Қазақстан мұғалімі” 1993 ж.
Үркембаева “Асыл қасиет” Алматы 1987 ж.
Шотамбекова А. “Азаматтану сабағында” Қазақстан тарихы 1997ж.
Ұсыныстар.
Мұғалімдерге арналған ана тіліндегі ғылыми – көпшілік әдебиеттермен, әдістемелік
Мұғалімдермен бастауыш мектеп оқушылары үшін адамгершілік тәрбие жұмысына арналған
Бастауыш мектеп оқушыларына адамгершілік тәрбие беруде әдіскер мұғалімдердің, ғалымдардың
Бастауыш мектеп оқушыларын адамгершілік тәрбие беруде мектептердің іс
1-кесте.
Терiс әдеттер
Үлгiлi әдеттер
Жетiстiктер
Бiреу туралы өзi жоқта ғайбат сөз айту, айтылған сөздi
Бiреу туралы өсектiң шығуына себеп болу, сөз тасу, жiк
Өзiне сенiмсiздiкпен қарау, қолымнан келмейдi деп керектi iстен бойын
Лауазымына қарап сәлемдесу түрiн өзгерту Амандасу сәтiнде адамды лауазымына
Басқалардың алдында тәкәппарлану Тәкәппарлықтан сақ болу, қарапайымдылыққа ұмтылу Көп
2-кесте.
Адамгершiлiк тәрбиеге қойылатын мақсаттар мен талаптар.
№ Тақырып мазмұны Мақсаты Тәрбие дағдысына қойылатын талаптар
1 Әке – асқар тау Жанұядағы әке мен бала
2 Дос болайық бәрiмiз Тәртiптi болу оқушының басты мiндетi
3 Еңбек түбi-береке Оқушыларды еңбек сұйгiштiкке, шыдамдылыққа тәрбиелеу, түсiнiктер
4 Адамгершiлiк-асыл қасиет Оқушыларды патриоттық сезiмдерiн ояту, iзгiлiкке тәрбиелеу,
5 Аулақ бол, жаман әдеттен Балаларды адамгершiлiкке тәрбиелеудiң жолдары,
Деңгейлiк жұмыстар.
Мiндеттi деңгейлiк тапсырма.
1. Жасында Төле бидiң қолында малшы болған хан:
а( Бөкейхан
ә( Тәуке хан
б( Кене хан
2. Қазақ батырлары:
а( Төле, Әйтеке, Қазыбек
ә( Бөгенбай, Қабанбай, Наурызбай
б( Бейiмбет, Iлияс, Сәкен
в( Абай, Ыбырай
3. Қазақ ғалымы кiм?
а( Ыбырай
ә( Шоқан
б( Ахмет
в( Сәкен
4. “Анау қалың ерiндi, торсық шеке кiмнiң ұлы екен?
Кiмге берiлген сипаттама, қай мәтiннен? Бiрдей түспен боя.
а( Қоңыр қозы – Мұхтарға,
ә( Бала Мұхтар мен Абай – Шоқанға
б( Күйшi – Құрманғазыға
в( Мүсiншi Мысық – Абайға.
5. Қасқырмен айқасып “балуан бала” атанған:
а( Нұрмағамбет
ә( Қажымұқан
б( Сәбит
в( Тұрар
6. “Алып бала” атанған:
а( Нұрмағамбет
ә( Қажымұқан
б( Ахмет
в( Сәкен
7. Алғаш рет Құрманғазы атындағы ұлт аспаптар оркестрiн ұйымдастырған
а( Құрманғазы Сағырбаев
ә( Әлiбек Дiнiшев
б( Ахмет Жұбанов
в( Латиф Хамиди
8. Ел танудың басы неден басталады?
а( ата-тектi бiлуден
ә( көп оқудан
б( iзденуден
в( көп әңгiмелесуден
9. Тұңғыш қазақ ғарышкерi, сынақшы ұшқыш:
а( Талғат Мұсабаев
ә( Тоқтар Әубәкiров
б( Нүркен Әбдiров
в( Ляззат Асанова
10. Мұхтарды не қызықтырады:
а( ойын
ә( табиғат көрiнiсi
б( атқа мiну
в( күрес
Жауаптары:
1-Ә, 2-Ә, 3-Ә, 4-А, 5-А, 6-Ә, 7-Б, 8-А, 9-Ә,
Осы тарау бойынша мұмкiн деңгейлiк тапсырмалар.
1. Алыс жол атты сынайды,
Ауыр жол ердi сынайды, - деген мақал қай мәтiнде
а( Бала Абай б( Райымбек бастауы
ә( Мүсiншi Мысық в( Хан Абылай атаның
2. Құдайы қонақ болып үйге келген жолаушы:
а( Құрманғазы б( Шоқан
ә( Абай в( Ыбырай
3. Қайсысы артық?
а( Абай б( Әбiлхан
ә( Барлас в( Байкөкше
4. Сөз тiркестерi қай мәтiннен алынған, сызықпен қос:
а( Жауға кiрiп кетiптi – Райымбек бастауы
ә( Сүңгi сұқты, сарбаздар - Әбiлмансұр
б( Елтiп тыңдады – Мүсiншi Мысық
в( Ағызған тiлден шекер - болды – Бала Абай
5. “Шешенiң судай төгiлген, тыңдаушың бордай езiлген” деген нақыл
а( Бала Абай б( Бала Тұрар
ә( Күйшi в( Қоңыр қозы
6. “Сегiз қырлы, бiр сырлы” деген тiркес кiмге қатынасты
а( Әбiлхан б( Мәншұк
ә( Ахмет в( Талғат
7. Сәкен Сейфуллиннiң туған жылы:
а( 1814 б( 1894
ә( 1972 в( 1987
8. Тоқтар Әубәкiровтың әскери-ұшқыш атағын алған уақыты:
а( 1982 б( 1997
ә( 1974 в( 1952
9. Көктемнiң күн шуағы молайып, жер бетi түктi кiлемдей
а( Абай ауылының көрiнiсi
ә( Мұхтар ауылының көрiнiсi
10. Шоқан Уәлиханов, Балуан Шолақ туралы кiтаптар жазған жазушы:
а( Сәкен Сейфуллин
ә( Сәбит Мұқанов
б( Мұхтар Әуезов
в( Абай Құнанбаев
11. Мұхтарға сипаттама болатын сөздердiң астын сыз: қалың ерiндi,
Жауаптары:
1-Б, 2-А, 3-Б, 4-А, 5-А, 6-Ә, 7-Б, 8-Ә, 9-А,
4