МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ........................................................................4
НЕГІЗГІ БӨЛІМ.............................................................6
I. Қазақтан Республикасы қалаларының атмосферасының жалпы ластануы..................................................6
1.1 Шет елдер және Қазақстан қалаларының атмосферасының
ластануы ........................................................................6
1.2 Республика қалалары ауасының әр түрлі заттармен ластану деңгейі.............11
1.3 Алматы қаласы топырағының ауыр металдармен
ІІ. Алматы қаласы атмосфералық ауасының ластану жағдайы ...................................................................20
2.1 Алматы қаласының атмосфералық ауаның әртүрлі заттармен ластануы.........................................................................20
2.2 Қала атмосферасын ластайтын негізгі көз болып
ІІІ. Зерттеу объектілері және әдістері.............................32
3.1 Зерттеу объектілері.................................................32
3.2 Зерттеу әдістері........................................................32
IV. Зерттеу нәтижелері және оларды талқылау...............................33
4.1 Атмосфералық ауаны ластайтын көздердің бірі автокөліктерден шығарылатын зиянды
4.2 Автокөліктерден шығарылатын зиянды заттектердің
ағаш өсімдіктерінің морфологиялық құрылысына әсерін зерттеу....................37
4.3 Автокөліктерден шығарылатын зиянды заттектердің
ағаш өсімдіктерінің анатомиялық құрылысына әсерін айқындау.....................40
Қорытынды..............................................................42
Тұжырымдар...........................................................44
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі..................................45
РЕФЕРАТ
Диплом жұмысы_62___ беттен, _35__суреттен, 25___кестеден тұрады, және ____ әдебиет
Жұмыстың орындалуы: Қазақ мемлекеттік қыздар педагогика институты, экология кафедрасы
Зерттеу аймақтары, материалдары мен әдістері:
Зерттеу аймақтары: 1-нүкте; Сейфуллин көшесі, Гоголь қиылысы, 2-нүкте; Райымбек
Материалдары: зерттеу аймақтарынан жиналған Pinus silvestris L., Picea
Әдістері: 1 сағат ішінде (әрбір 20 минут) көшеде күріп
Жұмыстың мақсаты: Автокөліктерден шығарылатын зиянды заттардың қоршаған ортаның экологиялық
Жұмыстың міндеттері:
1. Алматы қаласынан шығарылатын зиянды заттектердің қоршаған
2. Автокөліктерден шығарылатын зиянды заттектердің ағаш өсімдіктерінің морфологиялық құрылысына
3. Автокөліктерден шығарылатын зиянды заттектердің ағаш өсімдіктерінің анатомиялық құрылысына
Ғылыми жаңалығы: Автокөліктен ауаға шығарылатын зиянды заттардың ағаш өсімдіктерінің
КІРІСПЕ
Жұмыстың өзектілігі: Қазіргі таңда атмосфераның зиянды заттектермен ластануы өзекті
Атмосфераның зиянды заттектермен ластану салдарынан климаттың өзгеруі, озон қабатының
Өнеркәсіпте және көлік отыны жанған кезде түзілетін азот оксидтері,
Атмосфераның ластануына өнеркәсіп орындары, жылу электрстанциялары, ауыл шаруашылығы, құрылыс
Жоғарыда айтылған объектілерден атмосфераға түскен заттар ауа құрамындағы компоненттерінің
Алматы қаласынан шығатын зиянды заттектердің негізгі көзі болып автокөлік
Бұл шығарынды заттектер адам ағзасына кері әсерін тигізеді. Тыныс
Сондай-ақ өсімдіктер үшін де улы болып саналатын күкірт, фтор,
Жұмыстың мақсаты: Автокөліктерден шығарылатын зиянды заттардың қоршаған ортаның экологиялық
Жұмыстың міндеттері:
1. Алматы қаласынан шығарылатын зиянды заттектердің қоршаған
2. Автокөліктерден шығарылатын зиянды заттектердің ағаш өсімдіктерінің морфологиялық құрылысына
3. Автокөліктерден шығарылатын зиянды заттектердің ағаш өсімдіктерінің анатомиялық құрылысына
Ғылыми жаңалығы: Автокөліктен ауаға шығарылатын зиянды заттардың ағаш өсімдіктерінің
Жұмыстың көлемі: Жұмыс кіріспеден, негізгі бөлім - төрт тараудан,
НЕГІЗГІ БӨЛІМ
I. Қазақтан Республикасы қалаларының атмосферасының жалпы ластануы
1.1 Шет елдер және Қазақстан қалаларының атмосферасының ластануы
Қоршаған ортаға енген немесе шектен тыс мөлшерде пайда болған
Ластану нәтижесінде атмосфераға тасталынатын шығарындыларға қатты бөлшектер, (шаң,
Қазір атмосфераның зиянды заттармен ластанғандығы соншалық, сол ластанған көзден
Атмосферада фреондардың, азот тотықтарының және басқа да кейбір қоспалардың
Дүниежүзілік метерологиялық ұйымның деректеріне қарағанда, ауылдық жерлерден гөрі қалалардағы
Түтіннің құрамындағы газдар қолайсыз метерологиялық жағдайларда қалың улы тұмандардың
Лондонда смогтар ХІХ ғасырдың соңынан бастап –ақ белгілі болған,
Атмосфераның ластануы адам, жануарлар, өсімдіктер үшін әрқашан зиян.
Өсімдіктер үшін әсіресе улы болып саналатын күкірт, фтор, хлордың
Ауаның құрамында болатын күкіртті газдың шектеулі нормасы 0,02 мг/м3,
Атмосфералы ауаның жағдайын бақылау 2007 жылы 50 стационарлы кентте
Ауаның ластануының ең жоғары деңгейі (ИЛА 5-12,6 ) Алматы
Республикамыздың 18 қаласында бір ғана улы зат қоспасы бар
Бақылау жүргізіліп отырған жерлерде 20 елді мекенде ең болмағанда
2007 жылы атмосфералық ауаның жоғары ластануының (ВЗ) 22 жағдайында
Қазақстан Республикасы қалаларының 2007 жылғы
атмосферасының жалпы ластануы
Қоспалар аттары
Қала саны Қала бойынша орташа ШРК-сы жоғары қала саны
Орташа концентрация максимальды
концентрация
мг/м3
ШРК қысқаша жоғарылау мг/м3 ШРК қысқаша жоғарылау орташа макси-мальды
Өлшенген зат 20 0,176 1,2 3,260 6,5 9 16
Араласқан сульфат 10 0,006 0,088
Көміртегі оксиді 19 1,35 0,5 12,92 2,6 0 14
Азот диоксиді 21 0,043 1,1 0,282 3,3 10 18
Азот диоксиді 4 0,021 0,3 0,093 0,2 0 0
Аммиак 5 0,039 1,0 0,243 1,2 1 3
Күкірттісутек 6 0,002 0,010 1,2
4
Фторлы сутек
Күкірт қышқылы 2 0,021 0,2 0,057 0,1 0 0
Фенол 10 0,0037 1,2 0,023 2,3 4 9
Формальдегид 9 0,0082 2,7 0,037 1,1 7 4
Хлор 2 0,002 0,1 0,100 0,5 0 1
2007 жылғы атмосфералық ауаның жоғары және төтенше ластануы
Қала Қоспалар аттары Айлық Уақыт №
КБЛ (ПНЗ) Концентрация
мг/м3 ШРК қысқаша жоғарылау
Балқаш Күкірт
диоксиді 27 ақпан 13 сағат 4 5,136
24сәуір 13сағат 3 5,610 11,2
8 мамыр 13 сағат 3 6,340 12,7
8 мамыр 13 сағат. 4 8,280 16,6
30 қазан 13сағат 3 10,660 21,3
30 қазан 13 сағат. 4 7,120 14,2
5 қараша 13 сағат 4 7,840 15,7
Ауаға көтерілген улы заттар 8 мамыр 13 сағат. 3
8 мамыр 13 сағат. 4 5,1 10,2
5 қараша 13 сағат. 3 5,1 10,2
Астана Ауаға көтерілген улы заттар 24 сәуір 19 сағат
24мамыр (ЭВЗ) 19сағат. 2 32,6 65,2
Азот диоксиді
10 қазан 19 сағат 4 2,02 23,8
11 қазан 19 сағат 4 1,15 13,5
13желтоқсан 7 сағат 4 0,88 10,4
Қызылорда Ауаға
көтерілген улы заттар
20 тамыз 19 сағат 1 6,9 13,8
21 тамыз 7 сағат 1 5,1 10,2
21тамыз 13 сағат 1 7,0 14,0
21тамыз 19 сағат. 1 6,0 12,0
22 тамыз 7 сағат 1 5,7 11,4
22тамыз 13 сағат 1 6,8 13,6
22 тамыз 19 сағат 1 6,6 13,2
1 сурет - 2007 жылғы Қазақстан Республикасы атмосферасының ластану
1.2 Республика қалалары ауасының әр түрлі заттармен ластану деңгейі
Атмосфералық ауаның ластануын бақылау үлкен қалаларда және өндіріс орындарында
Қазақстанның атмосферасының ауасында зиянды заттектердің құрамы 2007 жылы жоғары
Республика қаласында орташа концентрациялы қалқыған шаңның Шекті рауалы концентрациясы
Астана қаласында максималды бір жолғы қалқыған зат
Орта концентрациялы күкірт диоксиді республика қаласы бойынша ШРК-дан көтерілмеген.
Сульфаттың орташа концентрациясы 0,006 мг/м3 құрайды. Балқаш қаласында сульфаттың
Көміртегі оксидінің орташа концентрациясы республика қаласы бойынша шекті
Азот диоксидінің орташа концентрациясы республика қалалары бойныша 1, ШРК.
Азот оксиді орташа максимальды бір жолғы концентрациясы ШРК жоғарылаған.
Фенолдың орташа концентрациясы 1,2 ШРК құрайды. Теміртау қаласында орташа
Формальдегидтің орташа концентрациясы республика қаласы бойынша ШРК 2,7 құрайды.
Күкіртті сутегінің максимальды концентрациясы Теміртау қаласында 2 ШРК
Теміртау қаласында аммиактың орташа концентрациясы 2,0 ШРК. Шымкентте 1,1
Хлорлы сутегінің максималды бір жолғы концентрациясы
Риддер, Өскемен және Глубокое кенттінде мышьяктың ауаны орташа ластау
Астана қаласында хромның құрамы, Павлодарда хлор, Ақтауда, Өсеменде күкірт
3-Кесте
Қазақстан республикасының 2007 жылғы ауа бассейнінің ластануы
Қала,
ИЛА5 Қоспалар аттары Орташа концентрация, Максимальды
концентрация,
Концентрацияның қайталануы
Елді мекен
ШРК
жоғарылауы мг/м3 ШРК қысқаша жоғарылауы мг/м3 ШРК
1.Актау 4,3 өнделген 0,27 1,8 1,0 2,0 4
Азот диоксиді 0,04 1,0 0,17 2,0 3
2.Актобе 9,5 Көміртегі оксиді 1,5
5,0 1,0
Азот диоксиді 0,05 1,3 0,11 1,3 2
Күкіртті сутегі 0,005
0,014 1,8 1
Формальдегид 0,013 4,3 0,024
3. Алматы 12,6 өнделген 0,34 2,3 1,40 2,8 14
Көміртегі оксиді 2,7
27 5,4 10
Азот диоксиді 0,09 2,2 0,29 3,4 47
Фенол 0,00
0,011 1,1 0,1
Формальдегид 0,012 4,0 0,053 1,5 1
4. Астана 4,5 өнделген 0,37 2,5 32,6 65,2 21
Көміртегі оксиді 0,7
10 2,0 1
Азот диоксиді 0,04 1,0 2,02 23,8 12
Фторлы 0,003
0,080 4,0 4
5. Атырау 2,4 өңделген 0,17 1,2 1,7 3,4 9
6. Балхаш 3,8 өңделген 0,17 1,2 5,8 11,6 1
Күкірт диоксиді 0,109 2,2 10,660 21,3 4
Көміртегі оксиді 0,7
10 2,0 0,2
Азот диоксиді 0,01
0,11 1,3 0,1
7.Глубокое кенті 3,0 өңделген 0,05
0,9 1,8 0,3
Азот диокс 0,06 1,5 0,22 2,6 24
Фенол 0,002
0,028 2,8 4
8.Жезқазган 5,2 өңделген 0,25 1,7 1,0 2,0 6
Күкірт диоксиді 0,016
0,497 1,0
Көміртегі оксиді 0,9
6 1,2 0,1
Азот диоксиді 0,03
0,14 1,6 3
Фенол 0,005 1,7 0,018 1,8 10
9.Карағанды 7,5 өңделген 0,07
0,7 1,4 0,1
Көміртегі оксиді 1,7
15 3,0 2
Азот диоксиді 0,03
0,29 3,4 3
Фенол 0,005 1,7 0,020 2,0 3
Формальдегид 0,008 2,7 0,022
10.Костанай 3,1 Көміртегі оксиді 1,6
27 5,4 1
Азот диоксиді 0,06 1,5 0,22 2,6 5
12.Кызылорда 5,5 өңделген 0,43 2,8 7,0 14,0 10
Күкірт диоксиді 0,051 1,0 0,129
Азот диоксиді 0,04 1,0 0,14 1,6 0,2
11.Павлодар 1,9 өңделген 0,11
2,4 4,8 1,4
Көміртегі оксиді 1,2
24 4,8 1,0
Азот диоксиді 0,02
0,29 3,4 1,9
Күкірттісутек 0,001
0,011 1,4 0,1
Фенол 0,001
0,011 1,1 0,1
Хлорлы Су 0,03
0,57 2,9 1,6
12.Петропавл 4,3 Көміртегі оксиді 1,9
10 2,0 2
Азот диоксиді 0,05 1,3 0,15 1,8 2
Формальдегид 0,004 1,3 0,010
13. Риддер 7,4 өңделген 0,15 1,0 0,30
Күкүірт диоксиді 0,092 1,8 0,243
Азот диоксиді 0,07 1,7 0,17 2,0 21
Фенол 0,005 1,7 0,011 1,1 0,1
14. Семей 4,6 өңделген 0,15 1,0 2,0 4,0
Көміртегі оксиді 1,6
10 2,0 0,6
Азот диоксиді 0,06 1,5 0,26 3,1 21
Фенол 0,003 1,0 0,040 4,0 6
15.Тараз 7,5 өңделген 0,14
2,4 4,8 0,7
Көміртегі оксиді 1,9
26 5,2 3
Азот диоксиді 0,06 1,5 0,32 3,8 17
Фторлы сутегі 0,002
0,036 1,8 0,3
Аммиак 0,028
0,42 2,1 0,1
Формальдегид 0,008 2,7 0,048 1,4 0,1
16 .Теміртау 8,6 өңделген 0,20 1,3 1,0 2,0 5
Көміртегі оксиді 1,1
23 4,6 1
Азот диоксиді 0,03
0,20 2,4 6
Күкіртті сутегі 0,002
0,018 2,3 1
Фенол 0,009 3,0 0,048 4,8 29
Аммиак 0,08 2,1 0,540 2,7 4
17.Уральск 0,7 Азот диоксиді 0,02
0,04
18. Өскемен 7,2 өңделген 0,15 1,0 2,0 4,0
Күкірт диоксиді 0,048 1,0 1,530 3,1 0,4
Көміртегі оксиді 0,8
12 2,4 1
Азот диоксиді 0,06 1,5 0,46 5,4 23
Фенол 0,003 1,0 0,039 3,9 6
Хлор 0,004
0,19 1,9 0,1
Формальдегид 0,006 2,0 0,056 1,6 0,1
Фтористый сутегі 0,002
0,051 2,6
1
19. Шымкент 11,2 өңделген 0,22 1,5 1,0 2,0 0,1
Көміртегі 2,1
20 4,0 3
Азот диоксиді 0,05 1,3 0,25 2,9 6
Күкіртті сутек 0,001
0,009 1,1 0,1
Аммиак 0,045 1,1 0,230 1,2 0,1
Формальдегид 0,013 4,3 0,075 2,1 2
20.Екібастұз 1,2 өңделген 0,06
1,3 2,6 0,2
Көміртегі оксиді 0,9
9 1,8 0,6
2007 жыл мен 2006 жылды салыстырғанда Актөбе, Алматы, Атырау,
Ал 2007 жыл мен 2005 жылды
4-кесте Қазақстан Республикасы қалалары бойынша атмосфералық ауаның ластану деңгейі.
Қала ИЛА5 Ауаның ластануына өнеркәсіп орындарының әсері жоғары.
2005 жыл 2006 жыл 2007 жыл
1 Алматы 15,2 12,1 12,6 Автокөлік, энергетика
2 Шымкент 11,8 10,7 11,2 Түсті металлургия, химиялық,
Мұнай өндіру
3 Актөбе 10,1 9,7 9,5 Қара металлургия, химиялық
4 Теміртау 8,3 8,9 8,6 Қара металлургия, химиялық
5 Карағанда 13,9 10,7 7,5 Энергетика, көмір өңдіру автокөлік
6 Тараз 8,0 7,6 7,5 Химиялық
7 Риддер 8,3 7,6 7,4 Түсті металлургия, энергетика
8 Өскемен 8,7 6,5 7,2 Түсті металлургия, энергетика
9 Қызылорда
5,5 Энергетика
10 Жезқазған 5,5 5,8 5,2 Түсті металлургия,
11 Семей 4,8 4,0 4,6 Энергетика, Құрылы с материалы
12 Астана 3,7 4,7 4,5 Энергетика, автокөлік
13 Ақтау 4,0 3,5 4,3 Химиялық
14 Петропавл 4,0 4,2 4,3 Энергетика, құрылысорындары
15 Балхаш 3,0 2,8 3,8 Түсті металлургия, энергетика
16 Қостанай 3,5 2,9 3,1 Энергетика
17 Глубокое кенті 4,7 4,6 3,0 Түсті металлургия
18 Атырау 2,2 2,3 2,4 Мұнай өңдіру
19 Павлодар 1,3 1,7 1,9 Мұнай өңдіру энергетика
20 Екібастұз 1,5 1,3 1,2 Энергетика, көмір өңдіру
21 Орал 1,0 0,8 0,7 Энергетика
Қала бойынша орташа 6,17 5,62 5,52
1.3 Алматы қаласы топырағының ауыр металдармен
Топырақтың ластану жағдайы, 18 қалада 13 республика облысында бақылау
18 қаланың ішінде топырағының ластануына ерекше көңіл бөліп отырған
Алматы қаласының топырағы таңдап алынған ауданда тексерілді, жыл бойындағы
5-кесте
2007 жылғы көктемде және күзде топырақты тексерген талдау қорытындысы
Қала Таңдалған орын
Қоспалар Көктем Күз Жарты жыл
Q, мг/л Q, ПДК Q, мг/л Q, ШРК Q,
Алматы обльсы
Алматы
ҚазҰУ автотұрақ аймағы
Кадмий 0,4 0,9 0,2 0,3 0,3 0,6
Қорғасын 17,8 0,6 22,5 0,7 20,1 0,6
Мыс 22,6 0,7 24,3 0,7 23,4 0,7
Хром 4,3 0,7 3,4 0,6 3,9 0,6
Цинк 21,4 0,9 16,5 0,8 19,0 0,9
АХБК
Кадмий 0,2 0,4 0,2 0,4 0,2 0,4
Қорғасын 24,6 0,8 26,2 0,8 25,4 0,8
Мыс 27,5 0,8 27,7 0,8 27,6 0,8
Хром 16,7 2,8 3,8 0,6 10,3 1,7
Цинк 20,1 0,9 23,4 1,1 21,7 1,0
Абай-.Сейфуллин
Кадмий 0,4 0,8 0,3 0,7 0,4 0,8
Қорғасын 57,8 1,8 59,8 1,9 58,8 1,8
мыс 59,8 1,8 52,6 1,6 56,2 1,7
Хром 15,3 2,6 9,3 1,6 12,3 2,1
Цинк 22,8 1,0 31,3 1,5 27,1 1,3
ВАЗ
Кадмий 0,3 0,5 0,5 0,9 0,4 0,7
Қорғасын 33,4 1,0 45,2 1,4 39,3 1,2
Мыс 28,6 0,9 35,9 1,1 32,3 1,0
Хром 7,4 1,2 10,2 1,7 8,8 1,5
Цинк 21,6 0,9 36,5 1,7 29,0 1,4
Аэропорт Кадмий 0,3 0,5 0,3 0,5 0,3 0,5
Қорғасын 20,8 0,6 43,8 1,4 32,3 1,0
Мыс 22,6 0,7 22,1 0,7 22,4 0,7
Хром 5,7 1,0 4,1 0,7 4,9 0,8
Цинк 20,7 0,9 20,3 1,0 20,5 1,0
II Алматы қаласы атмосфералық ауасының ластану жағдайы
2.1 Алматы қаласының атмосфералық ауасының әртүрлі заттармен ластануы
Алматы қаласының атмосфералық ауаның ластануын бақылау 3 стацианарлы кентте
6-кесте
Қазақстан Республикасының елді мекен ауасындағы
Қоспалар ШРК, мг/м3 Қауіптілік
аттары Максималды бір рет Орташа тәулік класы
Азот диоксиді 0,085 0,04 2
Көміртегі оксиді 5,0 3 4
Қалқыған зат (шаң) 0,5 0,15 3
Фенол 0,01 0,003 2
Формальдегид 0,035 0,003 2
Күкірт диоксиді 0,5 0,05 3
*
Санитарлы – эпидемиологиялық ереже және норма: “ Атмосфералық ауаға
2005-2007 жылдың бақылау мәліметтері бойынша, ауаның ластану деңгейі,
Формальдегид құрамы орташа қарастырылған концентрациясы 4,7 ШРК қалқыған зат
Атмосфералық ауаның жоғары төтенше ластану жағдайы тіркемеген.
Алматы қаласының 2007 жылы атмосфералық ауасында зиянды заттар құрамы
Көміртегі оксидінің орташа концентрациясы ШРК жоғарыламаған. Қазақстан бойынша
Фенолдың орташа концентрациясы мөлшерден аспаған. Фенолдын максимальды әр түрлі
Атмосфералық ауаның ластану деңгейі 2005 жылға қарағанда 2006 жылы
Алматы қаласының ауа бассейні басқа қалалармен салыстырғанда жоғары ластанған.
7-кесте
2005 - 2007 жылдардағы Алматы қаласының ауа бассейнінің ластануы
Жыл
ИЛА5 Қоспалар аттары, Орташа
концентрация, Максимальды
концентрация, Концентрациянын қайталануы
Жоғарылаған
ШРК мг/м3 ШРК қысқаша
жоғарылау мг/м3 ШРК қысқаша
жоғарылау ШРК жоғары қоспалары %
2005 15,2 Өлшенген 0,21 1,4 1,4 2,8 4,6
Көміртегі оксиді 2,7
28 5,6 10
Азот диоксиді 0,08 2,0 0,80 9,4 35
Фенол 0,002
0,014 1,4 0,2
Формальдегид 0,018 6,0 0,062 1,8 8
2006 12,1 Өлшенген 0,29 2 1,2 2,4 11
Көміртегі оксиді 2,6
18 3,6 10
Азот диоксиді 0,09 2,2 0,29 3,4 47
Фенол 0,001
0,01 1,0
Формальдегид 0,012 4,0 0,048 1,4 0,9
2007 12,6 Өлшенген 0,34 2,3 1,40 2,8 14
2,7
27 5,4 10
Көміртегі оксиді 0,09 2,2 0,29 3,4 47
Азот диоксиді
фенол 0,001
0,011 1,1 0,1
Формальдегид 0,012 4,0 0,053 1,5 1
Орташа
2005-2007
Өлшенген 0,28 1,9 1,33 2,67 10
Көміртегі оксиді 2,67
24 4,87 10
Азот диоксиді
фенол 0,09 2,13 0,46 5,4 43
Фенол 0,001
0,012 1,17 0,1
Формальдегид 0,014 4,7 0,054 1,57 3,3
8-кесте
Қазақстан Республикасының атмосфералық ауасының ластану деңгейі
Қала ИЛА5 Ауаның ластануына өнеркәсіп орындарының әсері
2005жыл 2006 жыл 2007 жыл
Алматы 15,2 12,1 12,6 Автокөлік, энергетика
Қала бойынша орташа 6,17 5,62 5,52
Қала атмосферасын ластайтын негізгі көз болып саналатын
Қоршаған ортаға шығарылатын зиянды заттектердің шығарындыларында негізгі үлес автокөліктерге
Экологтардын есебі бойынша ауаны ластайтын ластағыш заттектердің саны 2000
Атмофералық ауаға ең қолайсыз әсер тигізетін автокөлік болып саналады.
Бензин қозғалтқышымен қамтамасыз етілген көлік әр 15000 км жүргенде
Корбюраторлы және дизельді қозғалтқыштардан шығатын пайдаланылған газда 200-ге жуық
Автокөлік қозғалтышында жану процесінен ең қауіпті құрауыштын бірі бензиндегі
2 СО +О2
Егерде СО көп мөлшерде ( 750 мг /м3 )
Академик А.П.Виноградов зертеулер нәтижесінде көмірқышқыл газының концентрациясы жыл сайын
Француз ғалымы Ж.Детридің есептеулері бойынша, Автокөліктерден бөлінген газдардың
Атмосфераға транспортан бөлінген газдардың құрамында 25-27 % қорғасын болатыны
Мысалы: Лос-Анджелес қаласының ауасын үнемі 2,5 млн автокөлік, Парижде-900
Автокөліктердің зиянды заттар шығару шамасына қозғалыс режімі мен жылдамдығы
Зиянды затар шығару шамасына едәуір әсер ететін автокөліктерді пайдалану
Жүргізушінің мамандық деңгейі.
Автокөліктін техникалық күйі:
Пайдаланудан бастап қанша жол жүргені:
Автокөліктің күтімі және пайдаланудың техникалық көрсеткіштері.
Автокөліктердің негізгі топтарының тозуы, оны пайдалау көрсеткіштерін нашарлатып, ластаушы
Екінші маңызды мәселе-автокөліктердің техникалық күйі және күтімі. Автокөліктерді пайдалануға
Автокөліктердің конструктиясына, отынның түріне, қозғалыс режіміне, пайдалану фактоларына байланысты
1.Автокөліктердің шығарымдыларға үлесі
Автокөлік түрі Жанармай түрі Келтірілген шығарылымдар үлесі,%
Конструкциясы Жанармай Қозғалыс режімі Пайдалану факторлары
Жеңіл автокөлік Б
ЭБ
6
63
34
19 8
12
Автобустар және жүк көлігі
ЭБ
Д 60
14
49 2
59
5 22
13
33 16
14
13
Есептеулер нәтижелері көрсеткендей женіл автокөліктердің шығарымдыларының 8-12%, жүк көліктердінің-14-16%
Бензин отының пайдаланатын женіл автокөліктердің шығарылымдарына көп үлес қосатын
10-кесте
2.Жеңіл және жүк автомобильдерінің, автобустардың қалаларда жүргенде шығаратын келтірілген
Жанармай түрі, Жүк көтерімі, автобус түрі Келтірілген шығарылымдар,г/км
1 млн астам тұрғын бар қала Тұрғындары 0,1-1
Жанармай түрі Жеңіл автокөліктер
АИ-80,-92,-95
АИ-7в(Э)
АИ-93(э) 10,74
43,38
84,18 9,25
39,85
76,57 8,86
37,42
72,10
Жүк көтерімі,т Жанармай Жүк автокөліктері
2 т дейін Бензин 77,07 69,22 68,25
2-5 т Бензин 101,54 91,95 83,61
Газ 16,64 15,03 13,00
Дизель 41,51 37,46 30,58
5-8 т Бензин 135,0 120,89 108,96
Газ 32,1 26,51 22,44
Дизель 55,05 48,93 40,07
8-16 т Бензин 170,79 153,93 138,90
Дизель 66,57 58,57 4/8,10
16 т астам Дизель 78,58 69,45 58,15
Автобус класы Жанармай Автобустар
Шағын Бензин 131,01 118,28 106,24
Кіші Бензин 136,64 165,39 109,87
Орташа Бензин 185,64 163,39 150,08
Үлкен Дизель 57,1 163,39 38,78
Бензин 232,61 45,96 188,56
Дизель 68,57 61,15 32,71
Өте үлкен Дизель 76,94 67,21 53,19
Кестеден көргендей, этилденген бензин қолданатын автокөліктер этилденбеген бензин тұтынатындара
Сарапшылардын пікірінше, бір автокөлік сағатына 8-10 текшеметр улы газ
Қала атмосферасының 80% автокөліктер улап отыр. Бір күнде
Қазір қала ауасына жылына ауасына 250 мың тоннадай
Автокөлік-жер үстіндегі рельссіз көлік. Автокөлік атмосфералық ауаға ең қолайсыз
Ластаушы заттектер Шыққан газдардын мөлшері,%
Карбюраторлы Дизельді
Көміртек монооксиді
Көміртек диоксиді
Азот оксидтері
Көмірсутектер
Альдегидтер
Күйе,г/м 3
Бенз(а)пирен,мкг/м 3
Бензин қозғалтқышымен қамтамасыз етілген көлік әр 15000 км жүргенде
12- кесте
Жұмыс істеу тәртібі
СО, % Бенз(а)пирен,мкг/100 м3
Бос жүрісі
Бір қалыптылықпен қозғалу
Екпін
Тежелу
Автокөлік қозғалтқыштарында жану процесіне ең қауіпті құрауыштын бірі бензиндегі
Автокөлік жұмыс істегенде атмосфераға дөңгелекқап үйкелгенде түзілген резеңке шаңы
Қазір әлемде биоэтонол өніміне сұраныс көбеюде. Оған шикізат ретінде
2002 жылы қоршаған ортаның жасыл желегі мониторингінің электрондық картасы
Бүгінгі таңда машина адамнан көп,бензин сапасыз тіпті улы. Оны
Жақында Англияда британдықтар үлкен бір жаналық ойлап тапты.Ол қоршаған
Жапырақтың морфологиялық және анатомиялық құрылысы.
Жапырақтың морфологиялық құрылысы. Жапырықтың мөлшері. (көлемі) қатты өзгеріп отырады.
Жапырықтың формациясы, әртүрлі жапырақтылық (гетерофилия). Әдетте бір өркенде
Жапырақтың үш түрлі формациясы бролады: төмеңгі, ортаңғы және жоғары.
Су – өсімдіктерінің, су асты жүзіп жүретін және
Жапырақтың бөліктері. Өсімдіктердің көпшілігінің жапырақтары сағақтары арқылы (сағақты жапырақ
Жүйкеленуі. Жүйкеленудің мынадай типтері белгілі . Қарапайым жүйеклену
Дихотомиялық жүйкелену – бұл жағдайда жапырақтың жүйкелері аша тәрізді
Торлы жүйкелену - бұл жағдайда бір немесе бірнеше
Доғалы және параллель жүйкелену - бұл жағдайда жапырақ
Жапырақтың алуан түрлілігі. Жапырақтарды жай және күрделі деп екіге
Тақтасы тұтас болып келетін жапырақтар: тақтасының формасына қарай –
Тақтасынаң шеті ойық болып келетін жапырақтар: ойығының тереңдігіне
Күрделі жапырақтар, жапырақшаларының сағаққа орналасуына қарай классификацияланады: күрделі саусақ
Жапырақтың анатомиялық құрылысы
Жапырақ өркеннің бүйірлік өскіні болғандықтан, оның құрылысында сакбақтың ұлпаларының
Жапырақ тақтасынаң ең маңызды бөлігі ассимиляциялық ұлпадан тұратын мезофиллі
Клетканың құрылысы және оның жатысына қарай мезофилл бөлімі бағаналы
Бағаналы мезофилл клеткалары біршама ұзынша, бағана тәрізді,
Жапырақтың орналасу деңгейіне, өсу ортасына байланысты клеткалар көпшілік жағдайда
Борпылдақ мезофилл әртүрлі пішінді, көп жағдайда шашыраңқы, клеткааралықтары
Жалпы мезофилл немесе бағаналы және борпылдақ топтарының қалындығы,
Клеткааралық қуыстар жапырақ мезофиллінің ішкі жұмысшы ауданын арттырады. Осы
Ассимиляциялық ұлпалар клеткасының орналасуы өткізгіш ұлпалар жүйесімен тығыз байланысты.
Жапырақ тақтасындағы механикалық ұлпалар склеренхимиялық талшық, жеке склереидтер және
Колленхима көпшілік жағдайда ірі, үлкен жүйкелерде немесе эпидерма қабатының
Жапырақ тақтасының беріктігі өте жоғары. Мысалға, көптеген пальма, усасыр-Dryopteris,
Даражарнақтылар мен қосжарнақтылар жапырақтарының анатомиялық құрылысында ұқсастықта, айырмашылықта бар.
Даражарнақтылар жапырағының мезофиллі көпшілік жағдайда біріңғай, клеткалары куб
Көпжарнақтылар жапырағының анатомиясы. Көпжарнақты өсімдіктердің
(мысалы, кәдімгі қарағайдың - Pinus silvestris, балқарағайдың -
Қарағайдың қылқаншасына қарасық, оның бір жағы дөңес, екінші жағы
Қылқан жапырақтың анатомиялық құрылысындағы ескеретін ерекшелік, ол оның көлденең
Сыртқы қабатты қатпарлы мезофиллге көміле шайыр жолдары орналасқан. Міне
ІІІ. Зерттеу объектілері және әдістері
3.1 Зерттеу объектілері:
Алматы қаласы ауасының ластануын анықтау үшін , бақылау
Зерттеу аймақтарында өскен ағаш өсімдіктердің морфо-анатомиялық құрылысын анықтау.
Алынған мәліметтерді статистикалық жолмен өңдеу.
3.2 Зерттеу әдістері:
Автокөлік шығарындыларының концентрациясын анықтау арқылы қоршаған ортаның ластану
1 сағат ішінде көшеден (0,5-1 км) жүріп өткен автокөлік
Бақылауға алынған аймақ 3-нүкте Сейфуллин көшесі, Гоголь қиылысы, Райымбек
Сондай – ақ автокөліктерден шығарылатын шығарынды зиянды заттардын атмосфералық
Фиксацияны 50 мл су, 50 мл глицерин және 50
IV. Зерттеу нәтижелері және оларды талқылау
4.1 Атмосфералық ауаны ластайтын көздердің бірі автокөліктерден шығарылатын зиянды
Сейфуллин көшесі, Гоголь қиылысы бойымен жүріп өткен автөкөлік
Жеңіл автокөлік – 1895
Жүк тасуға арналған көліктер - 286
Автобус – 828.
Райымбек даңғылы, Абылайхан қиылысы бойымен жүріп өткен автокөлік саны
Жеңіл автокөлік – 1550
Жүк тасуға арналған көліктер - 244
Автобус – 760.
Абай даңғылы, Правда қиылыстары бойымен жүріп өткен
автөкөлік саны – 2666; оның
Жеңіл автокөлік – 1601
Жүк тасуға арналған көліктер - 410
Автобус – 655, санын құрайды.
Көшеден жүріп өткен автөкөлік түрі мен саны төмендегі кестеге
13- кесте
Сейфуллин көшесі, Гоголь қиылысы.
Автокөлік түрі 20 мин. 1 сағат.
Жеңіл көлік 700+655+540 1895
Жүк тасуға арналған көліктер 28+40+218 286
Автобус 315+210+303 828
14- кесте
Райымбек даңғылы, Абылайхан қиылысы,
Автокөлік түрі 20 мин. 1 сағат.
Жеңіл көлік 700+300+550 1550
Жүк тасуға арналған көліктер 18+100+126 244
Автобус 130+240+390 760
15- кесте
Абай даңғылы, Правда қиылыстары.
Автокөлік түрі 20 мин. 1 сағат.
Жеңіл көлік 600+500+501 1601
Жүк тасуға арналған көліктер 110+250+50 410
Автобус 330+200+125 655
Кестеден көріп отырғандай, басқа аймақтарға қарағанда 1-нүкте Сейфуллин көшесі,
1-нүкте Сейфуллин көшесі, Гоголь қиылысы.
1 сағат ішінде көшеден (0,5 -1 км) жүріп өтекен
Жанған жанармайлардың мөлшері, және 1 сағат ішінде атмосфераны
16-кесте
Көшеден жүріп өткен автокөлік саны
Автокөлік түрі Саны 20 мин. 1 сағат, Nj
Жеңіл автокөлік 1895 700+655+540 0,1 1895
Жүк тасуға арналған көлік 286 28+40+218 0,1
Автобус 828 315+210+303 0,1 828
17-кесте
Жанған жанармайлардың мөлшері.
Көлік түрі
Бензин Дизель
Жеңіл автокөлік 0,1
Жүк тасуға арналған көлік
Автобус
1,45728 145728
Барлығы
18-кесте
1 сағат ішінде атмосфераны улы газдармен ластайтын автокөлік шығарындыларының
Жанар жағармайлардың түрі Q, л
CO2 CH(х) NO2
Бензин 169,74228 73,905 94,38 1,45728
Дизель 145768,6315 12,3175 28,314 145728
Барлығы (V), л 86,2225 122,694 2,91456
2-нүкте Райымбек даңғылы, Абылайхан қиылысы,
1 сағат ішінде көшеден (0,5 -1 км) жүріп өтекн
19-кесте
Көшеден жүріп өткен автокөлік саны
Автокөлік түрі Саны 20 мин. 1 сағат, Nj
Жеңіл автокөлік 1550 700+300+550
Жүк тасуға арналған көлік 244 18+100+126
Автобус 760 130+240+390
20-кесте
Жанған жанармайлардың мөлшері.
Көлік түрі
Бензин Дизель
Жеңіл автокөлік 0,1
Жүк тасуға арналған көлік
Автобус 0,1 1,3376 1,3376
Барлығы
21-кесте
1 сағат ішінде атмосфераны улы газдармен ластайтын автокөлік шығарындыларының
Жанар жағармайлардың түрі Q, л
CO2 CH(х) NO2
Бензин 14,2328 12,09 0,8052 1,3376
Дизель 3,59416 2,015 0,24156 1,3376
Барлығы (V), л 14,105 1,04676 2,6752
3-нүкте Абай даңғылы, Правда қиылыстары.
1 сағат ішінде көшеден (0,5 -1 км) жүріп өтекн
22-кесте
Көшеден жүріп өткен автокөлік саны
Автокөлік түрі Саны 20 мин. 1 сағат, Nj
Жеңіл автокөлік 1601 600+500+501 0,1 1601
Жүк тасуға арналған көлік 410 110+250+50 0,1 410
Автобус 655 330+200+125 0,1 655
23-кесте
Жанған жанармайлардың мөлшері.
Көлік түрі
Бензин Дизель
Жеңіл автокөлік 0,1 12,4878
Жүк тасуға арналған көлік
Автобус 0,1 1,1528 1,1528
Барлығы
24-кесте
1 сағат ішінде атмосфераны улы газдармен ластайтын автокөлік шығарындыларының
Жанар жағармайлардың түрі Q, л
CO2 CH(х) NO2
Бензин 14,9936 12,4878 1,353 1,1528
Дизель 3,5737 2,015 0,4059 1,1528
Барлығы (V), л 14,5028 1,7589 2,3056
4.2. Ауаны ластайтын негізгі көздердің бірі автокөліктерден шығарылатын зиянды
Зерттеу әдістеріне алынған өсімдік түрі және олардың морфо-анатомиялық құрылысы.
Ашық тұқымдылар немесе қарағайлар бөлімі – GYMNOSPERMATOPHYTA,
Бұрғы тәрізді, тал жапырақтары түлеген, қабықталған жапырақ тобы 2-5
P. Silvestris. L. Sp. pl. (1753) 1000; Фл. СССР,
Қарағай ұзындығы 30 м. тал қабығы ақшыл, қызыл бұрғы
Құмды топырақта өседі, өзен айналасында немесе жазық далада және
Ашық тұқымдылар немесе қарағайлар бөлімі – GYMNOSPERMATOPHYTA, PINOPHYTA, Қылқан
Бұтақтанған күлте басты мәңгі жасыл тал. Устицасы ақшыл, жан-жақты
Таулы орманда біркелкі белдікте 50 түрі бар, көптеген түрлері
P.obovata Ledb. Fl. alt. IV(1833) 201 et leon.
Ағаштың биіктігі 30 м, ұшар басы тар пирамидалы,
Таулы орманда өседі. Алтайда Маркакульде кездеседі. Қағаз өңдеуге ең
Жабық тұқымдылар, немесе магнолиофиттер бөлімі-ANGIOSPERMAE, MAGNOLIOPHYTA, Қос жарнақтылар, немесе
Бұл ағаштың ұзындығы 27 м, ұсақ, жаланаш қанатты, отырған
Жабық тұқымдылар, немесе магнолиофиттер бөлімі-ANGIOSPERMAE, MAGNOLIOPHYTA, Қос жарнақтылар, немесе
Жапырағы түкті қарағаштың ұзындығы 30 м, оның жапырағы түкті,
Үлкен көлемді орманда өседі. Құрғақшылыққа және тұздылыққа төзімді емес.
Зиянды заттектердің ағаш өсімдіктердің морфологиялық құрылысына әсерін анықтау үшін,
Белгіленген аймақтардан алынған ағаш өсімдіктердің, қай түрге жататының, және
Зиянды заттардің ағаш өсімдіктердің морфологиялық құрылысына әсерін анықтауға өсімдік
Тәжірбиеге дейін ағаш өсімдік жапырағынан гербарии, жасалынды. Төмендегі
3 сурет -майда жапырақты қарағаштың морфологиялық құрылысы, 1нүкте-
4 сурет- майда жапырақты қарағаштың морфологиялық құрылысы, 2
5 сурет- майда жапырақты қарағаштың морфологиялық құрылысы, 3
6 сурет- майда жапырақты қарағаштың морфологиялық құрылысы, бақылау
7 сурет -жапырағы түкті қарағаштың морфологиялық құрылысы, 1 нүкте-
8 сурет- жапырағы түкті қарағаштың морфологиялық құрылысы, 2 нүкте-Райымбек
9 сурет- жапырағы түкті қарағаштың морфологиялық құрылысы, 3 нүкте-
10 сурет- жапырағы түкті қарағаштың морфологиялық құрылысы, бақылау варианты-Алма-Арасан
11 сурет –С. Кедровая карағайдың морфологиялық құрылысы, 1
12 сурет- С. Кедровая карағайдың морфологиялық құрылысы, 2
13 сурет -С. Кедровая карағайдың морфологиялық құрылысы, 3
14 сурет –С. Кедровая карағайдың морфологиялық құрылысы, бақылау
15 сурет –Сібір шыршасының морфологиялық құрылысы, 1 нүкте-
16 сурет- Сібір шыршасының морфологиялық құрылысы, 2 нүкте- Райымбек
17 сурет- Сібір шыршасының морфологиялық құрылысы, 3 нүкте-
18 сурет- Сібір шыршасының морфологиялық құрылысы, бақылау варианты-Алма-Арасан
Тәжірибе 3 реттік қайталануда жүргізілді.
Бақылауға алынған жапырақтың морфологиясына, бақылау вариантына 3 аймақтан
3-нүктеден алынған жапырақтың сыртқы пішіні бақылау вариантына қарағанда, өзгеріске
Бақылау вариантындағы жапырақтың түсі жап-жасыл келген, және онда құрттары
3-нүктеден алынған ағаш өсімдіктің жапырағы сағағынан тез түсетіні байқалды.
Бақылау вариантындағы, Алма-Арасан аймағындағы ағаш өсімдіктің жапырағының жүйесі
3-нүктедегі ағаш өсімдіктің жапырағы сарғайған, майда жапырағы көп. Сондай
Бес күннен соң фиксациядағы ағаш өсімдік жапырағынын көлденен кесіндісі
Көлденен кесінді жасаған ағаш өсімдік жапырағынан 32 препорат жасалынып,
4.3. Ауаны ластайтын негізгі көздердің бірі автокөліктерден шығарылатын зиянды
20 сурет- майда жапырақты қарағаш жапырағының анатомиялық
21 сурет- майда жапырақты қарағаш жапырағының анатомиялық
2 нүкте- Райымбек даңғылы, Абылайхан қиылысы
22 сурет- майда жапырақты қарағаш жапырағының анатомиялық
23сурет- майда жапырақты қарағаш жапырағының анатомиялық құрылысы,
24 сурет -жапырағы түкті қарағаштың анатомиялық құрылысы, 1
25 сурет- жапырағы түкті қарағаштың анатомиялық құрылысы, 2
26 сурет- жапырағы түкті қарағаштың анатомиялық құрылысы, 3
27 сурет- жапырағы түкті қарағаштың анатомиялық құрылысы, бақылау варианты-Алма-Арасан
28 сурет –С. Кедровая карағайдың анатомиялық құрылысы,
29 сурет- С. Кедровая карағайдың анатомиялық құрылысы, 2
30 сурет -С. Кедровая карағайдың анатомиялық құрылысы, 3
31 сурет –С. Кедровая карағайдың анатомиялық құрылысы, бақылау
32 сурет –Сібір шыршасының анатомиялық құрылысы, 1 нүкте-
33 сурет- Сібір шыршасының анатомиялық құрылысы, 2 нүкте- Райымбек
34 сурет- Сібір шыршасының анатомиялық құрылысы, 3 нүкте-
35 сурет- Сібір шыршасының анатомиялық құрылысы, бақылау варианты-Алма-Арасан
Қарағаш жапырағының көлденең кесіндісінде жоғары эпидермис клеткаларының түссіз бірқатар
Тәжірибе вариантындағы Сейфуллин көшесі, Гоголь қиылысы аймағынан алынған қарағаш
Райымбек даңғылы, Абылайхан қиылысы аймағындағы қарағаш өсімдігі жапырағының
Абай даңғылы, Правда қиылыстарындағы қарағаш өсімдігінің көлденең кесіндісінде жоғары
2. Алма-арасан аймағындағы қылқан жапырақты қарағай өсімдігінің жапырақ анатомиясының
Сейфуллин Гоголь аймағындағы қылқан жапырақты қарағай өсімдігінің жапырақ анатомиясының
Райымбек Абылайхан аймағындағы қылқан жапырақты қарағай өсімдігінің жапырақ анатомиясының
Абай Правда аймағындағы қылқан жапырақты қарағай өсімдігінің жапырақ анатомиясының
Қорытынды
Қорыта айтқанда, Алматы қаласынан шығарылатын зиянды заттектердің қоршаған ортаның
Автокліктерден шығарылатын зианды заттар адамның денсаулығына және жануарлар, өімдіктер
Ауаны басым ластайтындар: көмір қышқыл газы, күкірттің қосоксиді, көмірсутегілер,
Зерттеу нәтижелері бойынша автокөліктерден шығарылатын зиянды заттар адам және
Ағаш өсімдіктердің сыртқы пішіні өзгеріске ұшырап, олардың жапырақтары майдалана
Үш нүктеден алынған тәжірибе вариантындағы ағаш өсімдік жапырағының пішіні
Тұжырымдар
1. Атмосфераның 95 % -ын автокөлік ластауда.
2. Автокөліктердең шығарылатын зиянды заттар кептеліс болған жағдайда ,
3. Автокөліктерден шығарылатын заттар өсімдіктердің өсу қарқындылығына, фотосинтез процессіне
4. Өсімдіктердің сыртқы пішіні өзгеріске ұшырағын.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
1.А.Ж.Ақбасова,Г.Ә.Саинова.Экология Алматы 2003 ж, 292 бет. [92-93,96,105,108-109,110].
2.Ж.Әділов Қала және қоршаған орта. Алматы”Ана тілі ”1991 ж,80
3.Ұ.Б.Асқарова Экология және қоршаған ортаны қорғау.Алматы 2004 ж, 90
4.Е.М.Үпішев,С.Мұқаұлы.Табиғаты пайдалану және қоршаған ортаны қорғау.Алматы 2006 ж.
5. Ж.Бақытов. Атамекен газеті.Қала ауасы көк түтіннен қашан тазарады?
6. Қ.Өрісбаев.Атамекен газеті.Алматы аспаны көк түтіннен қашан арылады?Алматы 2005
7.Құттыбек Аймахан. Алматылықтар санасы тазармай,алматы тазармайды.Алматы Ақшамы,22 Желтоқсан №
8. Биоэтонол-экологиялық жағынан таза отын.Атамекен газеті.2007 ж.
9.Мұрат Батырбаев.Атамекен газеті.Алматы қаласының қоршаған ортаны қорғау маниторингі.2004 ж.
10. Талап Еркінбек.Егемен Қазақстан. Сапасыз бензиннің орнына қойдын
11. Т. Мұсақұлов. БОТАНИКА Алматы-1975.
12. Ә.Ә. Әметов. БОТАНИКА Алматы-2005. 512 бет. 124-133.
13. С.Ш.Асрандина. Экология және табиғатты пайдалану Алматы -2006 224
14. Қазақстан Республикасы қоршаған ортаны қорғау министрлігінің орталығы. “КАЗГИДРОМЕТ”.
79