ҚАЗАҚ ГУМАНИТАРЛЫҚ ЗАҢ УНИВЕРСИТЕТІ
АЗАМАТТЫҚ ІС ЖҮРГІЗУ, ЖЕР ЖӘНЕ ЕҢБЕК ҚҰҚЫҒЫ КАФЕДРАСЫ
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Халықты жұмыспен қамтуды қамтамасыз ету
қағидалары, еңбек және жұмыспен қамту
саласында кемсітушілікке жол бермеу
Орындаған: Жанесенова А
Қабылдаған:
АСТАНА – 2010
ЖОСПАР
1. Кіріспе бөлім:
Жұмыспен қамтылу ұғымы және халықты жұмыспен қамту
саласындағы мемлекеттік саясаттың негізгі бағыттары.
2. Негізгі бөлім:
Жұмыспен қамту саясатын іске асыру.
2.1. Азаматтардың жұмыс бастылық өрісіндегі құқығы.
2.2. Жұмыссыздарды тіркеу мен есепке алу тәртібі.
2.3. Жұмыссыздарды кәсіби даярлау, олардың біліктілігін арттыру және
қайта даярлау.
2.4. Жұмыссыздарға арналған әлеуметтік кепілдіктер мен өтемдер.
3. Қорытынды бөлім:
Қоғамдық жұмыстарды ұйымдастыру.
1. Жұмыспен қамтылу ұғымы және халықты жұмыспен қамту
Қазақстан Республикасының күшіндегі заңдары, халықаралық нормаларды ескере отырып,
Нарықтық экономика жағдайында және әртүрлі меншіктер мен шаруашылық
Жұмыспен қамтылу – азаматтардың өздерінің жеке мұқтаждықтарын қанағаттандырумен
Атап айтқанда, Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес сот үкімі
Қысқаша айтқанда жұмыспен қамтылу дегеніміз – азаматтардың жеке
Азаматтардың қызметі, олардың мамандық, жұмыспен қамтылу, соның ішінде
Заңда жұмыспен қамтылған азаматтардың санаттары белгіленген. Оларға мыналар
- жеке еңбек шартымен жұмыс істейтін, оның ішінде
- кәсіпкерлік қызметпен шұғылданатындар;
- өз бетімен жұмыспен айналысатындар;
- қосалқы кәсіпшілікпен айналысатындар және өнімді шарттар бойынша
- жұмысты азаматтық-құқықтық сипаттағы шарттар бойынша орындайтын азаматтар;
- өндірістік кооперативтердің мүшелері;
- ақы төленетін қызметке сайланғандар, тағайындалғандар немесе бекітілгендер;
- Қазақстан Республикасының Қарулы Күштерінде, ұлттық қауіпсіздік органдарында,
Біздің мемлекетіміз азаматтардың жұмыспен нәтижелі әрі еркін таңдау
Халықты жұмыспен қамту саласындағы мемлекеттік саясаттың негізгі қағидалары
1) республика азаматтарына, Қазақстанда тұрақты тұратын шетелдіктер мен
2) нәтижелі жұмыспен қамтуды қамтамасыз етуге, жұмыссыздықты азайтуға,
3) білім беру жүйесін еңбек рыногының қажеттеріне және
4) азаматтардың заңдарға сәйкес жүзеге асыратын еңбек және
5) бар жұмыс орындарын сақтаған және жаңа жұмыс
6) уәкілетті орган және жеке жұмыспен қамту агенттігі
7) шетелдік жұмыс күшін тартуға, сондай-ақ Қазақстаннан шетелге
8) шетелдік жұмыс күшін тартуға квота белгілеу жолымен
9) жұмыспен қамтуды қамтамасыз ету жөніндегі республикалық іс-шараларды
10) халықты жұмыспен қамту саласындағы қызметті экономикалық және
11) еңбек рыногының бірыңғай ақпараттық базасын қалыптастыруға;
12) мемлекеттік органдардың халықты жұмыспен қамтуды қамтамасыз ететін
13) республика азаматтарының шетелдегі және шетелдіктердің Қазақстан аумағындағы
14) жұмыс берушілер, қызметкерлер және қоғамдық ұйымдар өкілдерінің
15) жұмыспен қамту саясатымен үйлестірілген, қосымша жұмыс орындарын
Сонымен қатар мемлекет азаматтарға халықты жұмыспен қамту саласында
Мемлекет халықтың нысаналы топтарын жұмыспен қамтуға жәрдемдесу жөніндегі
Жергілікті атқарушы органдар еңбек рыногындағы жағдай мен жергілікті
2. Жұмыспен қамту саясатын іске асыру
Мемлекеттік жұмыспен қамту саясатын іске асыру мақсатында орталық
1) өтініш жасаған азаматтар мен жұмыссыздарға – жұмыс
2) азаматтар мен жұмыссыздарға жұмыс таңдауда жәрдемдесуге, жұмысқа
3) еңбек рыногы бойынша деректер банкін түзуге;
4) азаматтар өтініш жасаған күннен бастап 10 күн
5) кәсіби бағдарлау ісінде азаматтар мен жұмыссыздарға тегін
6) жұмыссыздарды олардың келісімімен қоғамдық жұмыстарға жіберуге;
7) еңбек рыногының қажеттіліктеріне сәйкес жұмыссыздарды кәсіптік оқуға
8) жұмыссызға оның жұмыссыз ретінде тіркелгені туралы анықтама
9) халықтың экономикалық тұрғыдан белсенді бөлігіне (жұмыс күшіне)
10) халықты жұмыспен қамтудың аймақтық бағдарламаларын және нысаналы
Жұмыс берушілердің халықты жұмыспен қамтуға қатысты іс-шаралары «Халықты
1) ұйымның таратылуына, адам санының немесе шарттың қысқартылуына
2) бос жұмыс орындары (бос қызметтер) пайда болған
3) уәкілетті орган берген жолдамаға тиісті белгі қою
Уәкілетті органның, сондай-ақ жеке жұмыспен қамту агенттігінің жұмысқа
Қазақстан Республикасының Еңбек Кодексінің 148-бабы бойынша Еңбек делдалдығы
Жұмыспен қамту мәселелері жөніндегі уәкілетті орган немесе жұмыспен
1) азаматтарды – жұмысқа тұру мүмкіндігі туралы, ал
2) азаматтардың жұмыс таңдауына жәрдем көрсету;
3) азаматтарға бос жұмыс орнына жұмысқа орналасу үшін
4) еңбек нарығы жөніндегі деректер базасын қалыптастыру;
5) өтініш білдірген азаматтарды есепке алу мен тіркеу;
6) кәсіптік бағдар жасауда қызметтер көрсету;
7) жұмыс берушілермен шарттар негізінде жұмысқа орналасу мәселелері
Жеке жұмыспен қамту агенттігі азаматтарға шарттық негізде мынадай
1) жұмыспен қамту және еңбек туралы заңдар мәселелері
2) бос жұмыс орындарына жұмысқа орналасу мүмкіндігі туралы
3) жұмыс орындарын іздестіруге көмектесу;
4) азаматтарды кәсіптік даярлық пен қайта даярлықтан өткізіп,
Еңбек делдалдығымен айналысатын жеке жұмыспен қамту агенттіктері жұмысқа
Жұмысқа орналастыру кезіндегі мемлекеттік кепілдіктер
Мемлекет халықты жұмыспен қамту саласында азаматтарға:
1) кемсітушіліктің кез келген нысанынан қорғауға және кәсіп
2) кәсіптік даярлау, қайта даярлау, біліктілігін арттыруға және
3) шағын бизнес пен кәсіпкерлікті дамытуға жәрдемдесуге;
4) жұмыспен қамту мәселелері жөніндегі уәкілетті орган және
5) кәсіптік-бағдарлау қызметтерін көрсетуге, бос орындар мен бос
6) кәсіптік білім беру жүйесін еңбек нарығында сұранысқа
7) жұмыс күшін мемлекеттік бағдарламаларға сәйкес өңіраралық қайта
8) еңбек қатынастарын анықтау және жария ету жөніндегі
9) инвестициялық келісім-шарттарда инвестордың кәсіптік даярлау, жаңа жұмыс
10) кәсіптік даярлықты, қайта даярлықты және біліктілікті дамытуға
11) жұмыспен қамту жөніндегі уәкілетті органдардың жұмыс берушілермен
12) нысаналы топтарға кіретін адамдарды жұмысқа орналастыру үшін
Азаматтардың жұмысқа орналасу саласындағы құқықтары
Азаматтардың:
1) жұмыс берушілерге тікелей өтініш білдіру жолымен, сондай-ақ
2) жұмысты өзі іздеуге және жұмысқа орналасуға, соның
3) жұмыспен қамту мәселелері жөніндегі уәкілетті органдардан және
4) қоғамдық жұмыстарға қатысуға құқығы бар.
Жұмыс берушінің жұмысқа орналастыру кезіндегі құқықтары мен міндеттері
1. Жұмыс берушінің:
1) кадрлар іріктеуді жүзеге асыруға;
2) жұмыспен қамту мәселелері жөніндегі уәкілетті органдардан еңбек
2. Жұмыс беруші жұмыспен қамту мәселелері жөніндегі уәкілетті
қызметкерлердің ұйымның таратылуына, қызметкерлер санының немесе штатының қысқартылуына
қызметкерлерді жалдауға деген қажеттіктері туралы және жұмыспен қамту
Ішкі еңбек рыногын қорғау мақсатында Қазақстан Республикасының үкіметі
«Қазақстан Республикасына шетелдік жұмыс күшін тартуға квотаны белгілеудің
Шетелдік жұмыс күшін тартуға арналған квота дегеніміз –
Шетелдік жұмыс күшін тартуға арналған рұқсат – белгіленген
1) шетелдік заңды тұлғалардың, олардың филиалдары мен өкілдіктердің
2) мерзімі бір күнтізбелік жыл ішінде жиынтығы 45
Шетелдік жұмыс күшін тартуға берілетін рұқсат үш санатқа
1) бірінші санат – ұйымдардың басшы құрамын тартуға;
2) екінші санат – белгіленген тәртіпте құжаттармен расталған
3) үшінші санат – білікті жұмысшыларды тартуға.
Орталық, атқарушы орган рұқсаттың қолданылуын алты айға дейінгі
Рұқсат алмастан шетелдік жұмыс күшін тартқаны үшін жұмыс
Шетелдік жұмысшы күштерді Қазақстан Республикасына тарту еңбек көші-қонының
Шетелдіктердің және азаматтығы жоқ адамдардың Қазақстан Республикасының аумағында
2.1. Азаматтардың жұмыс бастылық өрісіндегі құқығы
Еңбек рыногын қалыптастырған кезде еңбек құқығының міндеттері елеулі
Азаматтардың жұмыс орнын жұмыс берушіге, жұмыспен қамтылу мәселелері
Республика аумағында тұратын әрбір азамат өзінше де жұмысқа
Жұмысқа орналастыратын жеке агенттіктер азаматтарға шартты негізде мынадай
Республика аумағында тұратын азаматтардың заңды құқықтарының қатарына олардың
Заңнамада азаматтардың шет елдерде еңбекпен айналысу құқығы қарастырылған.
Жұмысқа таруға мұқтаж адамдар үшін мемлекеттік кепілдіктер көзделген.
Жастарды жұмыспен қамтамасыз ету, олардың еңбек рыногындағы құқықтарын
Мемлекеттік жастар саясатының негізгі бағыттарының бірі – білім
Еңбекке қабілеті шектелген адамдарды жұмысқа орналастыру өрісінде заңнама
Үйінде жұмыс істейтін мүгедектерге, сондай-ақ жеке кәсіпкерлік қызметпен
Белгіленген тәртіпте жұмыссыз деп танылған адамдардың да өзінше
Өкілетті орган және жұмысқа тұрғызушы жеке агенттік жұмыссыздарды
Тіркелген жұмыссыздар үшін қолайлы жұмыс іздестіру өкілетті органдар
Тіркелген жұмыссыз азаматтар үшін кәсіби даярлығына, еңбек өтіліне
Бірінші рет жұмыс іздеп жүрген, бірақ кәсіби мамандығы
Және де жұмыссыздың кәсіби даярлыққа, қайта даярлыққа және
Жұмыспен қамтылу өрісіндегі азаматтардың құқықтарының жүзеге асырылуы 2001
Сонымен, азаматтардың жұмысқа орналасу құқығы олардың өз бетімен
2.2. Жұмыссыздарды тіркеу мен есепке алу тәртібі
Жұмыс тапқысы келетін жұмыссыз азаматтар жұмысқа орналасуына жәрдемдесу
Жұмыс іздестіруге өтініш жасаған жұмыссыз азаматтардан оларды тіркеу
Заңда көрсетілген құжаттар табыс етілген күннен бастап он
Тұрғылықты жері бойынша тіркелген жұмыссыз азаматтар күнтізбелік он
Уәкілетті орган жұмыссызды мынадай жағдайларда есептен шығарады:
1) лайықты жұмыстың ұсынылған екі түрінен жазбаша түрде
2) уәкілетті орган жолдама берген күннен бастап бес
3) шақыру бойынша жұмысқа, оқуға жолдама алу үшін
4) уәкілетті органның жолдамасы бойынша қоғамдық жұмысқа қатысуды
5) заңда көзделген уәкілетті органға келіп тұру мерзімдерін
6) жұмыссыз басқа жерге көшкенде;
7) жұмысқа орналасқан немесе заңға сәйкес жұмыссыз адам
8) жұмыссыз бас бостандығынан айыру түріндегі жазамен сотталғанда
9) республика заңдарына сәйкес зейнетақы тағайындалғанда.
Заңда белгіленген тәртіп негізінде есептен шығарылған жұмыссыздар есептен
Заңның 17-бабы тіркелген жұмыссыздарға мынадай міндеттер жүктейді:
1) заңды сақтауды;
2) уәкілетті органдарға келіп тұрудың тәртібін, шарттарын жеке
3) уәкілетті орган берген жұмысқа жолдаманы алған күннен
4) уәкілетті органға:
тұрғылықты жерін ауыстырғаны;
тұрақты, уақытша, маусымдық жұмысқа, азаматтық-құқықтық сипаттағы шарттар бойынша
кәсіпкерлік қызметпен шұғылданғаны;
ұйымдық құқықтық нысаны мен меншік нысанына қарамастан, ұйымға
мүгедектік тобы белгіленгені немесе оның өзгергені;
зейнетақы тағайындауды және өзге де табыстарды қоса алғанда,
Заңның бабында белгіленген мәліметтерді жасырған немесе көрінеу жалған
Тіркелген жұмыссыз азаматтар үшін лайықты жұмыс ұғымы үлкен
«Халықты жұмыспен қамту туралы» Заңның 13-бабы азаматтардың жұмыспен
- жұмыс берушіге, уәкілетті органға не жеке жұмыспен
- өз бетінше жұмыс іздестіруге және шетелде жұмысқа
- уәкілетті органдардан және жұмыспен қамту агенттігінен консультация
- қоғамдық жұмыстарға қатысуға;
- мемлекеттік органдардың жеке агенттіктердің және олардың лауазымды
Заңға сәйкес мемлекет жұмыссыздықтан әлеуметтік қорғау үшін оның
- жұмысқа орналасуға жәрдемдесу;
- жұмыссыздар үшін кәсіби даярлау, біліктілікті арттыру, қайта
- қоғамдық жұмыстарда істейтін жұмыссыздардың еңбегіне ақы төлеу;
- табысы аз азаматтарға жататын жұмыссыздарға заң актілеріне
2.3. Жұмыссыздарды кәсіби даярлау, олардың біліктілігін арттыру және
Жұмыссыздарда қажетті кәсіби біліктіліктің болмауынан лайықты жұмыс таңдау
Уәкілетті орган жұмыссыздарды кәсіби даярлауды, біліктілігін арттыруды және
1) ұйымдардың білім беру қызметін мемлекеттік жалпыға бірдей
2) жұмыс берушінің жұмыс күшінің сапасына, сондай-ақ жұмыссыздарды
3) өндірістік практиканы ұйымдастыруға қатысуын;
4) білім беру қызметіне лицензиясының болуын ескеруі тиіс.
Жұмыссыздарды кәсіби даярлауға, олардың біліктілігін арттыруға және қайта
Жұмыссыздарды кәсіби даярлаудың, олардың біліктілігін арттырудың және қайта
Оқу мерзімдері жұмыссыздарды бастапқы даярлаудан және қайта даярлауды
- дәлелді себепсіз сабақтан қалған;
- үлгермеген;
- оқу орнының ішкі тәртібін бұзған;
- заңдарда көзделген басқа да тәртіп бұзушылық жағдайларында
Халықтың еркін және жемісті еңбекпен айналысуына көмектесу мақсатында
Қазақстан Республикасының Үкіметі мен жергілікті атқару органдары жұмыскерлер
Онда мыналар көзделеді: халықты жұмыспен қамту деңгейін көтеру;
Жергілікті атқарушы органдар, тиісінше, жұмысқа тартудың аймақтық бағдарламасын
Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі, орталық атқару
Орталық атқару органы өз өкілеттігі шегінде аймақтық өкілетті
Жұмыспен қамту жөніндегі аймақтық өкілетті органдар өздеріне жүгінген
Өздеріне жүктелген функцияларды орындауы, алдыға қойылған мақсатқа жетуі
- жергілікті атқару органдарына солардың аумағында орналасқан ұйымдарда
- оқыту мәселесімен айналысатын мемлекеттік органдардан, оқу орындарынан,
Заңнамаға сәйкес жұмыс берушілер де халықты жұмыспен қамтамасыз
Жұмыс берушілерге кемінде бір ай қалғанша өкілетті органға
Өкілетті орган жіберген адамды жұмысқа қабылдағанда жұмыс беруші
2.4. Жұмыссыздарға арналған әлеуметтік кепілдіктер мен өтемдер
Жұмыссыздар үшін әлеуметтік кепілдіктер мен өтемдер көзделген. Әлеуметтік
Әлеуметтік көмекті азаматтардың жұмыссыз мәртебесі берілген санаттарының да
Жұмыссыз азаматтарға әлеуметтік қамқорлық көрсетудің бір түрі –
Кәсіби даярлық, қайта даярлық және біліктілікті көтеру кезінде
Еңбек ақы төлеу түріндегі әлеуметтік қамқорлық жұмыссыз азаматтардың
Азаматтар жұмысын жоғалтып алған жағдайда өз еркімен сақтандыру
Азаматтар өздеріне жұмыс берілетін болса басқа жерге қоныс
Халықты жұмыспен қамтамасыз ету тетігі заңнамада қарастырылған. Бұған,
Халықты жұмыспен қамту туралы заңнаманың бұзылуына кінәлі
Халықты жұмыспен қамту аясындағы осы Кодекстің 94 бабында
3. Қоғамдық жұмыстарды ұйымдастыру
Қоғамдық жұмыстар деп орталық және жергілікті атқарушы органдар
Ақылы қоғамдық жұмыстарға қатысатын жұмыссыздарға Қазақстан Республикасының еңбек,
Қоғамдық жұмыстарды ұйымдарда орталық және жергілікті атқарушы органдар
Азаматтардың қоғамдық жұмыстарға қатысуы тіркелген күніне сәйкес кезектілік
1) жұмыссыздарға әдейі арналған;
2) жұмыс орындарының саны іс жүзінде шектелмейді, жұмыс
3) толық емес жұмыс күні жағдайында және икемді
4) аймақ үшін экономикалық, әлеуметтік және экологиялық пайдалы;
5) арнаулы білімі жоқ адамдардың уақытша жұмысқа орналасуына
Авариялар, дүлей зілзалалар, апаттар және басқа төтенше жағдайлар
Халықты жұмыспен қамту саласындағы қоғамдық жұмыс мына мәселелерді
Қоғамдық жұмыстарды мынадай түрлерге бөлуге болады: елді мекеннің
Еңбек рыногының ерекшелігін және халықтың жұмыспен қамтылу деңгейін
Өкілетті органдар жұмыссыз адамдарды, олардың келісімімен және еңбек
Ақы төленетін қоғамдық жұмыстарға қатысушы адамдарға еңбек туралы
Жұмыс орындарын құру. Мемлекет, жұмыс іздеуші адамдарды жұмысқа
Белгіленген тәртіпте жұмыссыз деп танылған азаматтар үшін, сондай-ақ
Шағын кәсіпкерлік субъектілерін мемлекеттік тіркеудің жеңілдетілген тәртібін енгізу
Қоғамдық құрылымдардың шағын кәсіпкерлікті дамытудағы, кәсіпкерлерге кеңес беріп,
Шағын бизнеске мемлекеттік қолдауды ары қарай күшейту, кәсіпкерлік
Жаңа жұмыс орындарын құру және шағын кәсіпкерлікті дамыту
Жұмыс берушілерге және жұмыссыз деп танылған және жеке
Жеке кәсіпкерлікпен анық айналысатын адамдардың уәкілетті орган мүмкіндіктері
Жеке және заңды тұлғалардың кәсіпкерлікпен еркін айналысуына кепілдік
Пайдаланылған заңдар мен әдебиеттер
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы. – Алматы: Юрист, 2007
2. Қазақстан Республикасының Еңбек Кодексі. – Алматы: Юрист,
3. Абжанов К.А.
Трудовой договор. М.: Юридическая литература, 1964.
4. Абузярова Н.А.
Комментарий к Закону «О труде в Республике Казахстан».
5. Абузярова Н.А.
Обеспечение законности в трудовых отношениях. Алматы: Жеті жарғы,
6. Айымханова Н.М.
Еңбек заңдарының негізгі ережелері /оқу құралы/. – Республикалық
7. Айымханова Н.М.
Қазақстан Республикасының Еңбек құқығы: Оқу құралы – Алматы:
8. Бейсенов С.Д., Мухамбетова Т.И.
Рынок и проблемы занятости в Республике Казахстан. Алматы,
9. Берешов С.Х., Молдажанов Р.М., Яковлев Г.А.
Коллективные договоры на предприятиях Республики Казахстан: - Алматы:
10. Бухарбаева С.А.
Защита интересов человека труда как один из главных
11. Глазырин В.
Трудовой договор (контракт) //Хозяйство и право. 1993. №6.
12. Дмитрова С.А.
Правовые проблемы труда и занятости населеня. Алматы: Жеті
13. Егоров В.В.
Право на труд рабочих и служащих: теория и
14. Зайкин А.Д.
Трудовое право: проблемы на пути к рынку //
15. Иванов С.А.
Трудовое право и рыночная экономика //Вестник Московского университета.
16. Иосифиди Д.Г.
Формы труда и их правовое опосредствование // Государство
17. Мухитдинов А.Н.
Контрактная форма регулирования трудовых отношений; Дис. ... канд.
18. Назарбаев Н.Ә.
Қазақстан-2030. Барлық қазақстандықтардың гүлденуі, қауіпсіздігі және тұрмыс жағдайының
19. Нургалиева Е.Н.
Еңбек құқығының кейбір тақырыптарын оқып-үйренушілерге көмек. Алматы: Жеті
20. Нургалиева Е.Н., Нурмагамбетов А.М.
Комментарий и Закону Республики Казахстан «О труде в
21. Нургалиева Е.Н.
Механизм правового регулирования труда: Алматы: Жеті жарғы, 1996.
22. Нургалиева Е.Н.
Трудовое право в новых условиях хозяйствования. Алматы: Наука,
23. Уваров В.Н.
Қазақстан Республикасының Еңбек құқығы, оқулық. – Алматы: ҚазГЗУ,
24. Шайбеков Д.К.
Трудовое право Республики Казахстан. Алматы, 1996.
- 30 -