ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТI
Экономика және бизнес факультетi
Макро-микро кафедрасы
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
ЖЕТIЛГЕН БӘСЕКЕ МЕН МОНОПОЛИЯ – НАРЫҚТЫҚ ЭКОНОМИКАНЫҢ ҚАРСЫ
Орындаған:
2 курс студентi
( қолы )
Ғылыми жетекшi:
( қолы, күнi )
Алматы, 2004
ЖОСПАР
КIРIСПЕ 2
I РЫНОК ҚҰРЫЛЫМЫНЫҢ СЫНЫПТАМА БЕЛГIЛЕРI МЕН ЕРЕКШЕЛIКТЕРI 4
1.1 Жетiлген бәсеке туралы түсiнiк 5
1.2 Экономикадағы монополиялық рынок 6
1.3 Олигополия 9
II ЖЕТIЛГЕН БӘСЕКЕ ЖӘНЕ МОНОПОЛИЯ РЫНОКТЫҢ ҚАРАМА
2.1 Қысқа мерзiмдi кезеңдегi жетiлген бәсеке
2.2 Ұзақ мерзiмдi кезеңде екi рыноктың айырмашылығы
III ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ РЫНОК ҚҰРЫЛЫМЫ, ЖАҒДАЙЫ 20
3.1 Елiмiздегi жетiлген бәсеке және монополиялық рыноктың
3.2 “Қазақтелеком” ААҚ бәсекелес және монополист компания
ҚОРЫТЫНДЫ 24
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 26
КIРIСПЕ
Елiмiздiң рыноктық экономикаға өтуiне байланысты, экономикамыздың рынок құрылымының
Қазiргi кезде нақты рыноктық қатынастар орнап, бағаны белгiлейтiн
Рынок құрылымы фирмалардың саладағы санына, фирма көлемiне, оның
1.Жетiлген бәсеке нарығы;
2.Монополия;
3.Монополиялық бәсеке;
4.Олигополиялық рынок.
Осылардың iшiнде жетiлген бәсеке мен монополиялық рынок
Мұнда жетiлген бәсеке нарығында сатушылар мен сатып
Ал, монополиялы рынок құрылымында тұтынушылардың алдында тек
Бұл тақырыптың өзектiлiгi бүгiнде рынок құрылымының қызмет
Сондықтан мен микроэкономика пәнiнен курстық жұмысымның тақырыбын
Ендi осы рынок құрылымдарының қызмет ету механизмiне толық
I РЫНОК ҚҰРЫЛЫМЫНЫҢ СЫНЫПТАМА БЕЛГIЛЕРI МЕН ЕРЕКШЕЛIКТЕРI
1.1 Жетiлген бәсеке туралы түсiнiк
Рынок құрылымы фирмалардың саладағы санына, әрбiр фирманың көлемiне,
Жетiлген бәсеке қалыптасу үшiн ондаған фирмалар әрекет жасап,
Жетiлген бәсекелес нарығы дегенiмiз -
1.Нарықта өнiм ұсынатын тәуелсiз сатушылар саны көп
2.Iр фирманың жалпы нарықтық ұсыныстағы сату үлесi
3.Баға, технология, ықтимал пайда жөнiндегi ақпараттар белгiлi
4.Жаңа фирмалардың салаға кiруiне немесе одан шығуына
Бәсекелес фирма нарықтық бағаға әсер ете алмайды,
Р
Р0
D = MR
Q
Сурет- 1- Бәсекелес фирманың сұраныс қисығы
Суреттен көрiп отырғанымыздай өндiрiлген өнiм тұрақты (Q)
Фирманың жалпы не ортақ табысы өндiрiс көлемiнен өндiрушi
Мұндағы: TR – жалпы түсiм;
р – баға;
Q - өнiм көлемi.
1.2 Экономикадағы монополиялық рынок
Жоғарыда бiз атап өткен жетiлген бәсекелес нарығында
Рынок құрылымында жетiлген бәсеке рыногына қарама-қайшы
Мысалы, жетiлген бәсеке мен монополия нақты түрде
Бiздiң өмiрiмiзде жетiлген бәсеке көбiнесе астық,
Ал монополияның толық қамтитын түрi ол сол
Мысалы, елiмiзде монополиялық көрiнiсi халыққа қызмет көрсету
Монополия кезiнде өндiрушi ұсыныс көлемiн толық
/4, 303 бет /.
Бәсекелiк фирмадан айырмашылығы, рыноктық билiкке ие болған
Баға
Р2
Р1
Сұраныс (D)
Q2
Сурет- 2 – Монополист тауарына сұраныс қисығы
Монополисттiң өнiм шығарушы ретiнде бәсекелес фирма
Рынокта монополияның қызмет етуiнiң басты ерекшелiгi
1. Өндiрiстiң басты ресурстарын жалғыз фирманың иемденуi;
2. Iрi өндiрiстiң басым болуы;
3. Жеке өндiрушiге мемлекет тарапынан белгiлi бiр
Егер бiр өнiм иновациялы болып, бәсеке қабiлетi
4. Бәсекелесудi әдiлетсiз жүргiзу, яғни бәсекелесiн ығыстыру мақсатында
/ 3, 27 бет /.
1.3 Олигополия
Жетiлген бәсекелi және монополиялық рынокта өндiрушi фирма өз
Ал олигополия дегенiмiз тауардың көпшiлiгi бiрнеше iрi
Олигополия кезiнде баға қалыптасу жетiлген бәсекеге ұқсайды. Мұндайда
Олигополия нарығы төмендегiдей ерекшелiктерiмен сипатталады:
1. Нарықтағы көлемдi сату үлесi бар және
2. Жоғарыда айтылған фирмаларды, көбiнесе басым (лидер) фирмалар
3. Олигополиялық фирманың өндiрiс шешiмдерi тек қана
Олигополиялық фирмалар тауардың бағасы мен өнiм шығару
Олигополияның бiрнеше моделi бар. Оларға: Курно дуаполиясы, қарама
II ЖЕТIЛГЕН БӘСЕКЕ ЖӘНЕ МОНОПОЛИЯ РЫНОКТЫҢ ҚАРАМА
2.1 Қысқа мерзiмдi кезеңдегi жетiлген бәсеке
Жетiлген бәсекелi жағдайда фирманың көлемi шамалы болғандықтан
Сондықтан қысқа және ұзақ мерзiмде фирма оңтайлы
Жалпы TR табыстан барлық экономикалық жұмсаған шығынды
П = ТR – ТС
Мұндағы, П – пайда;
ТR - жалпы табыс;
ТС – жалпы шығындар / 5,131 бет
Қысқа мерзiмдi кезеңде бәсекелес фирманың құрал- жабдығы тұрақты
Орташа табыс – бұл шығаратын өнiм бiрлiгiне
AR = TR /Q
Шектiк табыс – ол шығаратын өнiмдi бiр бiрлiкке
MR= ΔTR/ΔQ
Бұл екi формуладағы: AR - орташа
TR - жалпы табыс;
Q - өнiм көлемi;
MR – шектiк табыс. /5,131 бет/.
Бәсекелес фирма үшiн р бағасы Q өндiрiс көлемiне
Бәсекелес фирманың бiрiншi әрекетi – пайданы мейлiнше арттыру.
Р>АСmin
Пайданы мейлiнше арттыру үшiн келесi жағдай орындалғанша:
MR ≥ МС немесе жетiлген бәсеке жағдайында
Мейлiнше көп пайда мынадай теңдiк орындалған жағдайда шығарылатын
Р = МС
Бұл шарт жетiлген бәсекелес фирма үшiн пайдасын ең
/ 2, 300 бет /.
Баға МС
Р,АС
А
Р
АС
D
С
min
О
Сурет-3 – Жетiлген бәсекелес фирманың пайдасын мейлiнше
Суреттен көрiп отырғанымыздай фирманың жалпы пайдасы АВСД
Ал монополиялық қысқа мерзiмдi жағдайда пайданы барынша
МR = Р (1/Е +1) = МС
Бұдан пайданы мейлiнше көбейту шартын келесi түрде көрсетуге
Р (1/Е +1) = МС
Жалпы жағдайда сұраныстың икемдiлiк коэфициентi Е< 0,
Баға (Р) MC
Р1
Рm В
P2 А
MR
Q1 Q max Q2
Сурет-4 – Монополистiң пайдасын барынша көбейту
Суреттен көрiп отырғанымыздай, монополиялық нарық бағасы өндiрiс
Р = МС/ 1+1/Ер
Мұндағы, Р - монополиялық баға;
МС – шектi шығындар;
Ер – сұраныстың бағалық икемдiлiгi /4, 307бет
Ендi қысқа мерзiмдi кезеңде жетiлген бәсекелi фирманың шығындарын
FVC min < P < AC min
Бұл жағдайда фирма зиян шегедi және оның
Өндiрiстi тоқтатқан кезде, фирма тұрақты шығындарға тең
Оны 5-суреттен көре аламыз / 3, 133
Р
AVC
Д С МС
АС
Р А В
AVC
Ғ
Q*
Сурет – 5 – Жетiлген бәсекелес фирманың зиянын
5-шi суретте өндiрiс көлемi Q*- ге тең болғанда,
Егер фирмада орташа айнымалы шығындардан баға төмен
Р ≤ AVCmin
Мұндай жағдайда фирма қызметiн тоқтатады. Оны 6- шы
Монополиялық бәсекеде жетiлген бәсеке сияқты монополиялық
Қысқа мерзiмдi ұсыныс қисығын талдау үшiн жоғарыдағы
P MC
AVC AC
AC
AVC
P P=MR
Q
Сурет-6- Фирма қызметiн тоқтату.
Монополиялық бәсекеде жетiлген бәсеке сияқты монополиялық
Қысқа мерзiмдi ұсыныс қисығын талдау үшiн жоғарыдағы
Ұсыныс, MC
P2
С
АС
P1
В АVС
P0
А
Q1 Q 2
Сурет-7- Қысқа мерзiмдi фирманың ұсыныс қисығы
Қысқа мерзiмдi кезеңде бәсекелер фирманың ұсыныс қисығы
2.2 Ұзақ мерзiмдi кезеңде екi рыноктың айырмашылығы
Бiз алдыңғы тақырыпта жетiлген бәсекелес және монополиялық фирмалардың
Ал ұзақ мерзiмдi кезеңде фирма өндiрiстiң
Қысқа мерзiмдi кезеңде фирма АВСД алаңына тең
P SMC LMC LAC
SAC
D
MR =p
C
K
F
O
Сурет-8 – Ұзақ мерзiмдi кезенде пайданы
Жетiлген бәсекелес кезiнде фирма ұзақ мерзiмде
Нәтижесiнде тепе-теңдiк нарығында басқа осы фирма саласы
Сондықтан, бәсекелес фирманың максимум пайда шарты ұзақ
Сурет-9- Ұзақ мерзiмдегi тепе- теңдiк.
Q2 – өндiрiс көлемiнде фирма нолдiк экономикалық пайдаға
Ендi, ұзақ мерзiмдi кезеңде монополиялық жағдайдағы тепе-теңдiкке
1. Қандай жағдайда жалғыз өндiрушi ұзақ уақыт
2. Егер салада ұзақ мерзiмдi кезеңде тепе-
Ұзақ мерзiмдi монополиялық тепе- теңдiкке жетудiң
Ұзақ мерзiмдi кезеңде монополист фирма екi жағдайда
Ұзақ мерзiмде монополист өндiретiн өнiмнiң ұтымды санын
LRMC = MC
Мұндағы: LRMC- ұзақ мерзiм кезiндегi шектi шығын;
MC – шектi түсiм.
Өнiм шығару көлемiн ұлғайту мен ұзақ мерзiмдi
P
MC
LRMC
Pmn AC
LRAC
LRAC min
D
MR
Qm Q
Сурет-10- Бiр зауытпен жұмыс iстеп тұрған монополист
Суреттен көрiп отырғандай LRMC < LRAC
Бұл кезде өнiм көлемiн ұлғайту үшiн өндiрiс
LRAC min = LRMC = MR
теңдiгi орындалады.
III ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ РЫНОК ҚҰРЫЛЫМЫ, ЖАҒДАЙЫ
3.1 Елiмiздегi жетiлген бәсеке және монополиялық рыноктың
Елiмiздiң рыноктық экономикаға өтуiне байланысты рынок құрылымдары
Осы екi рыноктың елiмiз экономикасына тигiзетiн оң
Астық шаруашылығында фирмалардың салаға кiруiне немесе
Нарықта сатып алушыға стандартты немесе бiртектi өнiм
Жетiлген бәсекелестiктiң дамуы өнiм саласының жақсаруына әкеледi;
Фирмалар баға қалыптасқан деп танығандықтан, олар баға
Ендi монополист жағдайына келетiн болсақ:
Мысалға “Қазақтелеком” ААҚ ала отырып, ол компанияның
Өз қызметiнде жоғары технологиялық, иновациялық байланыс жүйелерiн
“Қазақтелеком” ААҚ монополист болғандықтан ауыл және қала
Табиғи монополияға кiрмейтiн интернет және сымыз байланыс
Капитал немесе инвестицияға жол ашу.
Екiншiден, екi рынок құрылымының терiс жағына, әлсiз жақтарына
Жетiлген бәсеке жағдайында астық шаруашылығында баға
Осы салалардың фирмалардың қызмет етуi тұрақсыз
Табиғи монополияның қатаң болуы экономикада бәсекенi жоққа
Монополист бәсекеге төтеп беру үшiн, тарифтiк бағаларды
Монополист әлеуметтiк шығындарға әкелуi мүмкiн / 9,
Жалпы елiмiзде осындай рыноктық қатынастың күнен күнге
3.2 “Қазақтелеком” ААҚ бәсекелес және монополист компания
“Қазақтелеком” ААҚ қазiргi таңда байланыс саласында интернет,
Қазақстанда қазiргi таңда экономикалық дамумен байланысты
Мысалы “Қазақтелеком” ААҚ өзiнiң бәсекелестiк ортасын мығымдау
Ал екiншi жағынан “Қазақтелеком” ААҚ аймақаралық және жергiлiктi
Ол монополист ретiнде және телекомуникация саласында ұлттық компания
Сондықтан монополист компания бүгiнгi таңда “
2004 жылы “Қазақтелеком” ААҚ 1600 км болатын “Солтүстiк”
Осылайша компанияның таза пайдасының өсуiн келесi суреттен көре
Сурет-12- “Қазақтелеком” ААҚ стратегиялық мақсаты
ҚОРЫТЫНДЫ
Қорыта келгенде, ұлттық экономикамыздағы рыноктық қатынастардың күрделенуi
Мен курстық жұмысымның бiрiншi бөлiмiнде рынок құрылымының
Ал екiншi бөлiмде жетiлген бәсеке мен монополия
Мұнда бәсекелес фирма бағаға әсер ете алмағандықтан,
Жұмыстың үшiншi бөлiмiнде елiмiздегi рынок жағдайын “Қазақтелеком” ААҚ
/7, 19 бет /.
Сонымен компанияның қоғам алдында атқаратын келесiдей iс- шаралары
1. Өз қызметiнiң сапасын арттыру және халықаралық стандартқа
2. Қазiргi заманғы технологиямен техниканы пайдалану ақпараттың
3. Iске асып жатқан “Ұлттық ақпараттық супер магистраль
4. Интернет қызметiнде әлемдiк “ADSL” интернет жүйесiне қосылу;
5. Бәсекелестермен тиiмдi ортаны орнату.
Осылайша, елiмiзде телекомуникация жүйесi толық дамыса, алдағы уақытта
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
Хайман Д.Н. Современная микроэкономика: анализ и применени. В
Мэнкью Н.Г. Принципы экономики. - СПб: ПитерКом,
Хайман Д.Н. Современная микроэкономика: анализ и применени. В
Мамыров Н.Қ., Есенғалиева Қ.С., Тлеужанова М.А. Микроэкономика
Пиндайк Р., Рубинфельд Д. Микроэкономика. – М.:
Максимова В.Ф. Микроэкономика. / Учебник, - Москва.:
Мұхамедиев Б.М. Микроэкономика: Оқу құралы. – Алматы:
Экономика и права Казахстана, 2004 / №12.
Жайдары Ж.Б. “Этапы достижение конкурентспособности компании (на
Кузеков А.С. Управление локальными монополями в сфере информационный
Мамутов Б.А. “Управление финансово-экономической деятельностью предприятие (на примере
11
Компанияның таза пайдасының өсуi
“Қазақтелеком” ААҚ стратегиялық мақсаты
Бәсекелес ортны тиiмдi пайдалану.
Қызмет және өзiндiк құнының төмендеуi.
Қызмет көр- сету аумағын және инова-циялық тех-нологияларды дамыту
Инвистициялық және тарифтiк саясатты оңтайлау.
/7,15 бет/.