ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Тарих факультеті
Қазақстан тарихы кафедрасы
Дипломдық жұмыс
ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН ОБЛЫСЫНЫҢ АГРОЛАНДШАФТТАРЫНА ФИЗИКАЛЫҚ-ГЕОГРАФИЯЛЫҚ СИПАТТАМА.
МАЗМҰНЫ
Кіріспе.......................................................................................................................3
І. Оңтүстік Қазақстан облысы агроландшафттарының дамуындағы
географиялық компоненттері...........................................................................5
І.1 Геологиялық түзілуі және жер бедері.......................................................5
І.2 Климат жағдайы және агроклиматтық ресурстары.................................7
І.3 Су ресурстары.............................................................................................12
І.4 Топырақ-өсімдік жамылғысы мен жануарлары......................................14
ІІ. Оңтүстік Қазақстан облысының агроландшафттары......................................18
ІІ.1 Агроландшафт туралы жалпы түсінік.....................................................18
ІІ.2 Оңтүстік Қазақстан облысының ауыл шаруашылық жерлердің
көлемі................................................................................................................20
ІІ.3 Оңтүстік Қазақстан облысының егістік ландшафттары........................27
ІІ.4 Оңтүстік Қазақстан облысының жайылым кешендері......................... 33
Қорытынды...............................................................................................................42
Әдебиет тізімі...........................................................................................................45
Кіріспе.
Қазіргі заман адамзат цивилизациясы даму барысында табиғат ресурстарын
Антропогендік кешендер арасында ең көп таралған агроландшафттар. Қазіргі таңда,
Ұсынылған диплом жұмыстың негізгі мақсаты Оңтүстік Қазақстан облысының агроландшафттардың
Диплом жұмысын орындауда, автор қазіргі конструктивтік географияда қолданылатын негізгі
Диплом жұмысы кіріспе, екі тараудан, қорытындыдан және әдебиеттер
Диплом жұмысының өзектілігі: Оңтүстік Қазақстан облысы еліміздің техникалық дақылдарды
Агроландшафттар туралы теориялық мәселелер ХХ ғасырдың екінші жартысында ғылыми
І. Оңтүстік Қазақстан облысы агроландшафттарының дамуындағы географиялық компоненттері.
І.1 Геологиялық түзілуі және жер бедері.
Оңтүстік Қазақстан облысы территориясының басым бөлігі Тұран плитасында орналасқан,
Бетпақдала, борпылдақ қабат-қабат орналасқан мезозой және палеоген тау жыныстарынан
Мойынқұм құмды шөлі Шу синеклизаның басым бөлігін алып жатыр,
Облыстың оңтүстік-батысын Қызылқұмның солтүстік-шығысы алып жатыр. Мұнда эолды құм
Қаратаудың оңтүстік-батыс беткейі мен Сырдария өзенінің арасындағы облыстың территориясы,
Қаратау - орта биікті жотасы, оның ең биік шыңы
Облыстың оңтүстік-шығысында Батыс Тянь-Шань тауларының тізбектері орналасқан. Ең биік
І.2 Климат жағдайы және агроклиматтық ресурстары.
Оңтүстік Қазақстан облысы қоңыржай белдеуінің оңтүстік бөлігінде орналасқан. Облыстың
№ 1. Ауаның орта айлық және жылдық температурасы (ºС).
(Научно-прикладной справочник по климату СССР. Выпуск 18. Ленинград. 1989.
№ Станция I III V VII XI XI
1 Тасты -10,7 0,5 19,4 27,3 17,6 -0,6 9,0
2 Ащисай -3,1 2,7 17,0 25,6 17,7 2,8 10,5
3 Түркістан -5,8 5,3 20,6 28,3 19,7 3,1 12,0
4 Қызылқұм -5,8 5,3 21,3 29,5 20,3 2,6 12,2
5 Шымкент -2,4 5,6 18,5 26,2 19,1 4,9 12,1
6 Байырқұм -4,1 6,0 20,8 27,7 19,0 3,3 12,2
7 Шардара -2,1 6,4 21,1 28,9 20,5 5,1 13,4
8 Мақтаарал -2,6 7,4 20,8 26,5 18,5 5,1 12,8
Шу өзенінен оңтүстік қарай Қаратаудың солтүстік-шығыс тау алдына дейін
Қаратау жотасын Л.Н. Бабушкин Тұран провинциясының тау алды-таулы провинция
№ 2. Жауын-шашынның орташа айлық және
орташа жылдық мөлшері (мм).
(Научно-прикладной справочник по климату СССР. Выпуск 18. 1989, бойынша,
№ станция I II III IV V VI VII
1 Тасты 13 15 21 28 15 11 7
2 Ащисай 75 68 82 75 46 15 9
3 Түркістан 28 23 34 28 18 8 3
4 Қызылқұм 20 20 29 25 16 5 3
5 Шымкент 67 65 92 77 46 18 8
6 Байырқұм 32 28 37 38 20 5 4
7 Шардара 31 28 41 37 23 8 3
8 Мақтаарал 40 35 54 47 27 6 3
Жауын-шашын режимінің басты ерекшелігі қар жамылғысының салыстырмалы үлкен қалыңдығы
Қаратаудың оңтүстік-батыс беткейінің термикалық режимі ауыл шаруашылыққа өте жағымды,
Облыстың оңтүстіктегі жазықтары А.А.Пузырева бойынша Қызылқұм-Қаратау маңы климаттық облысында
Бұл аймақ белсенді температуралардың жоғары мөлшерімен сипатталады. Мысалы, 4400º
Облыстың тау алды жазықтары Батыс Тянь-Шань климат облысында орналасқан.
Агроландшафттар қалыптасуында агроклиматтық ресурстар өте маңызды роль атқарады. Оның
Онтүстік Қазақстан облысының физикалық-географиялық жағдайындағы үлкен айырмашылықтар агроклиматтық жағдайдың
Агроклиматтық аудандастыру негізінде - өсіп-өну (вегетациялық) кезеңдегі ылғалмен және
Ылғалдану жағдайы бойынша облыстың территориясы үш зонаға бөлінген: өте
Бірінші аудан. Ыстық құрғақ агроклиматтық аудан Бетпақдаланы, Мойынқұмды, Шу
Екінші аудан, өте құрғақ және өте ыстық Сырдария өзені
Бұл ауданда 10ºС жоғары температуралар жиынтығы 4000 – 4600ºС
Үшінші аудан, қүрғақ тау алды зонасы, Созақ, Түркістан, Байдібек,
Төртінші аудан, Қаратау және Батыс Тянь-Шаньның жоталарын қамтиды. Бүл
І.3 Су ресурстары.
Агроландшафттың негізгі қасиеттеріне беткі және жер асты сулары маңызды
Облыстың ең үлкен өзені Сырдария, оның жылдық су ағымы
Облыс территориясындағы көлдердің басым бөлігі ескі арналарда қалыптасқан көлдер,
Қаратаудың солтүстік және оңтүстік беткейлерінде уақытша су ағыстарының және
Оңтүстік Қазақстан облысында тарихи ерте заманнан суғармалы егін шаруашылығы
Бөген өзенінің төменгі ағысында Бөген су қоймасы құрылған, Ордабасы
Облыстың су қоймалары жер ресурстарын толық пайдалануға мұмкіншілік береді,
Оңтүстік Қазақстан облысының территориясындағы жер асты сулары екі ірі
Жер асты суларының қасиеттері пайдаланудың мақсатына ықпалы бар, әсіресе
І. 4. Өсімдік-топырақ жамылғысы.
Топырақ жамылғысы. Оңтүстік Қазақстан облысының таулы аудандарының негізгі топырақ
Облыстың оңтүстік-шығысында биік таулы жоталар орналасқан. Мұнда топырақтың вертикалдық
1200 – 1300 метрден 2400 – 2500 метр биіктік
Талас Алатауы, Қаржантау және Қаратау тау етегі облысында және
Бетпақдалада сұр-қоңыр топырақ дамыған, қарашірік үлесі 1 % дейін.
Сырдарияның орта ағысы бойындағы ежелгі аллювиалдық жазықтарда және Қаратаудың
Сортаң жерлер облыс территориясында сирек кездеседі, көбінесе Бетпақдалада.
Арыс, Бадам, Келес т.б. ұсақ өзендердің аңғарларында тұздалмаған шалғынды-сұр
Өсімдік жамылғысы. Агроландшафттардың дамуына өсімдік жамылғысының маңызды әсері бар.
Таулы аудандарда биіктік зоналылық айқын байқалады. Теңіз деңгейінен 500
Қаратаудың оңтүстік-батыс беткейдің өсімдігі Батыс Тянь-Шань таулы жоталарының өсімдігінен
ІІ. Оңтүстік Қазақстан облысының агроландшафттары.
ІІ.1 Агроландшафт туралы жалпы түсінік.
Антропогендік ландшафттар арасында ең көп таралған ауыл шаруашылық ландшафттары.
Кеңес үкіметі кезіндегі географиялық әдебиетте Ф.Н. Мильковтың ауыл шаруашылық
Ауыл шаруашылық ландшафттың егістік типінің ерекшілігі жыл сайын топырақ
Оңтүстік Қазақстан облысының егістік жерлерінде антропогендік қысым өте жоғары,
Жыртылған жерлердің жер бедерінің нано- және микропішіндері, кейбір жерде,
Осы көз қарастан ауыл шаруашылық ландшафттар – агроландшафт, ал
Жоғарыда көрсетілген мәліметтер бойынша, дүние жүзі қүрлықтың 11 %
Ауыл шаруашылықта мұндай интенсификациялау процесі екінші «жасыл революцияға» алып
Осы көз қарастан Онтүстік Қазақстан облысы жағдайында ауыл шаруашылықты
ІІ.2 Оңтүстік Қазақстан облысының
ауыл шаруашылық жерлердің көлемі.
Оңтүстік Қазақстан облысының жалпы жер көлемі 11724921 гектарды құрайды.
№ 3 кесте. Оңтүстік Қазақстан облысының
ауыл шаруашылық жерлердің көлемі.
(ОҚО жер және су ресурстаны пайдалану басқармасының
қорының материалдарынан, 2005)
№№ Ауданның аты Территориясының ауданы, га Облыс территориясынан, %
1 Шымкент 30934 0,3 20443 66,1
2 Арыс 627440 5,3 313362 49,9
3 Кентау 52766 0,5 9867 18,7
4 Түркістан 744000 6,2 486583 51,9
5 Бәйдібек 721853 8,1 572689 79,3
6 Қазығүрт 409304 3,5 266505 65,11
7 Мақтаарал 176898 1,3 159542 90,2
8 Ордабасы 272627 2,2 233190 85,5
9 Отырар 1807043 14,9 751514 41,6
10 Сайрам 171156 1,2 134107 78,35
11 Сарыағаш 761329 6,2 437059 57,4
12 Созақ 4104940 34,8 516568 11,7
13 Төлебі 315069 2,4 141134 44,8
14 Түлкібас 233837 2 151028 64,6
15 Шарадара 1295725 11,1 238011 18,4
барлығы 11724921 100 4431602 37,8
Кесте бойынша Оңтүстік Қазақстан облысында ауыл шаруашылық жерлердің жалпы
Облыста ауыл шаруашылықта пайдаланатын жерлер, яғни агроландшафттар (сонымен қоса
Бірінші топты, Отырар, Бәйдібек, Созақ және Сарыағаш аудандары құрайды.
Бәйдібек ауданының территориясында өткен ғасырда ауыл шаруашылық мақсатында көптеген
Қаратаудың беткейлерінен көптеген өзендер басталады. Өзен бойы кең аңғарларында
Созақ ауданы территориясының басым бөлігі Бетпақдала мен Мойынқұмда, тек
Ауданның Қаратау беткейінде орналасқан бөлігінде ежелгі Жібек жолының солтүстікке
Сарыағаш ауданының ауыл шаруашылық жерлердің көлемі – 437059 га,
Ауыл шаруашылық жер көлемі бойынша келесі аудандар тобын екі
Түркістан ауданының территориясы мыңжылдық тарихымен белгілі, мұнда табиғи кешендер
Арыс ауданы егін шаруашылығы көз қарасынан жағымсыз, Сырдарияның Сырдарияның
Ауданның су ресурстары аз болуына байланысты жайылым кешендері егістік
Қазығұрт ауданының территориясын шарты түрде Батыс және Шығыс бөліктерге
Шардара ауданы облыстың қиыр оңтүстік-батысында, Сырдария өзенінің сол жағасы
Ауданның батыс үлкен бөлігі жайылым ретінде пайдалануға жарамды, мұнда
Ордабасы ауданының ауыл шаруашылық жерлерінің көлемі 233190 га, ауданның
Ауыл шаруашылық жер көлемі бойынша аудандардың үшінші тобы Мақтаарал
Түлкібас, Төлеби және Сайрам аудандары таулы жер бедерімен сипатталады,
Түлкібас ауданы Боралдай жотасының басым оңтүстік беткейі мен Талас
Ауданның ауыл шаруашылық жерлер көлемі 151028 га, ауданның жалпы
Төлеби ауданының агроландшафттары қалыптасуында басты рольді геоморфологиялық факторлар атқарады.
Төлеби ауданның ауыл шаруашылық жер көлемі 141134 га, ол
Сайрам ауданының территориясы Шымкент қаласының айналасында, тау алды төбелі
Сайрам ауданының ауыл шаруашылығы мамандануында Шымкент қаласы халқын көкөніспен
Осы аудандар тобында бірінші Мақтаарал ауданы, оның ауыл шаруашылық
Шымкент және Кентау қалалық маслихаттарына қарасты ауыл шаруашылық жерлер
Кентау қаласы маслихатына қарасты жерле басым таулы болып келеді,
Шымкент қаласы маслихатына қарасты ауыл шаруашылық жерлердің ауданы 20443
ІІ.3 Оңтүстік Қазақстан облысының егістік ландшафттары.
Оңтүстік Қазақстан облысының жалпы егістік жер көлемі 852959 га
№ 4 кесте. Оңтүстік Қазақстан облысының
егістік ландшафттарының көлемі.
(ОҚО жер және су ресурстаны пайдалану басқармасының
қорының материалдарынан, 2005)
Аудан аты Егістік агроландшафттың ауданы, га Егістік агроландшафттардың ауданның
1 Шымкент 11665 37,7 57,06
2 Арыс 18030 2,9 5,75
3 Кентау 1572 0,03 15,9
4 Түркістан 46204 6,2 11,9
5 Байдібек 86142 11,9 15,04
6 Қазығұрт 102501 25,04 38,46
7 Мақтаарал 131345 74,2 82,3
8 Ордабасы 79997 29,3 34,3
9 Отырар 16673 0,9 2,22
10 Сайрам 90129 52,6 67,2
11 Сарыағаш 61930 8,1 14,2
12 Созақ 6703 0,15 1,3
13 Төлеби 76134 24,1 53,9
14 Түлкібас 64286 27,5 42,5
15 Шардара 59648 4,6 25,06
барлығы 852959 7,2 19,2
Оңтүстік Қазақстан облысы аудандарын егістік кешендерінің жалпы жер көлемі
Бірінші топқа, жалпы жер көлемі аз болғанымен, егістік жер
Бірінші топтың аудандары – Мақтаарал және Қазығұрт аудандары біркелкі
Мақтаарал ауданының егістік кешендері ауданның жалпы жер көлемінен 74,2
Ауданның негізгі су көзі Өзбекстан Республикасы территориясынан басталатын «Достық»
Қазығұрт ауданының егістік кешендері басым тау беткейлерінде, Келес өзенінің
Екінші топты бастайтын Сайрам ауданы, егістік ландшафттарының жер көлемі
Бәйдібек ауданы, Орталық Қаратаудың оңтүстік және Боралдай жотасының солтүстік
Ордабасы ауданының егістік агроландшафттары 79997 га алып жатыр, ол
Төлеби ауданы егістік ландшафттарының жалпы жер көлемі 76134 га,
Егістік кешендерінің жер көлемі бойынша үшінші топтың ең үлкен
Түлкібас және Төлеби аудандарының шығысы таулы болып келеді, сондықтан,
Сарыағаш ауданының егістік ландшафттары басым Келес және Күркелес өзендері
Шардара ауданының егістік кешендерінің жалпы жер көлемі 59648 га,
Түркістан ауданының жалпы жер көлемінің ауданы 744000 га, соның
Түркістан ауданы егістік кешедерінің (агроландшафттарының) негізгі бір ерекшелігі топырақ
Егістік агроландшафттарының жер көлемі бойынша аудандырдың төртінші тобын екі
Арыс ауданының егістік жерлердің жалпы көлемі 18030 га, ауданның
Аудан агроландшаттарының топырағында табиғи тұздар көп болғандықтан суғарғанда сортаңдану
Отырар ауданы жалпы жер көлемі бойынша Созақ ауданынан кейін
Ауданның негізгі агроландшафттары Арыс өзенінің төменгі ағысында, суландыратын каналдар
Созақ ауданы жалпы жер көлемі бойынша облыстың ең ұлкен
Шымкент маслихатына қарасты ауыл шаруашылық жерлер жоғары өнімділікпен сипатталады.
Кентау қаласы Солтүстік Қаратаудың оңтүстік беткейінде орналасқан, мұнда егістік
ІІ.4 Оңтүстік Қазақстан облысының жайылым кешендері.
Қазақ халқында мал шаруашылық дәстүрлі ата-бабаларымыздан келе жатқан басты
Жайылым және шабындық табиғи кешендер болып табылады. Егістік агроландшафттарға
Шабындық кешендер көптеген авторлардың пікірі бойынша [7,32] үзақ уақыт
Шабындық ландшафттарында адамның ықпалы ауыл шаруашылық техниканың қысымы түрінде
Жайылым кешендері, ауыл шаруашылық ландшафттардың арасында ең аз өзгертілген
Демек, мал шаруашылығы табиғи кешендерге өзінің санымен әсер етеді.
Мұндай экологиялық жағымсыз процестер тарихи кезеңдерде адам цивилизациясына күшті
Бүгінгі таңдағы азық-түлік дағдарысы кезінде жайылым және шабындық кешендерін
Облыстың жайылым және шабындық кешендірінің жалпы көлемі 3 181
№ 5 кесте. Оңтүстік Қазақстан облысының жайылым және шабындық
(ОҚО жер және су ресурстаны пайдалану басқармасының
қорының материалдарынан, 2005)
№№ Ауданның аталуы Шабындық көлемі, га Жайылым көлемі, га
1 Шымкент - 7295 7295 23,6 35,7
2 Арыс 4983 263997 268980 42,86 85,8
3 Кентау 37 7351 7388 14,0 74,9
4 Түркістан 12807 325662 338469 45,5 87,55
5 Байдібек 35907 372366 408273 56,55 71,3
6 Қазығұрт 29993 125298 155291 37,9 58,3
7 Мақтаарал - 5356 5356 3,0 3,36
8 Ордабасы - 126448 126448 46,4 54,2
9 Отырар 8462 674622 683084 37,8 90,9
10 Сайрам 2010 32011 34021 19,9 25,4
11 Сарыағаш 1122 363698 364820 47,9 83,5
12 Созақ 7779 492398 500177 11,35 96,8
13 Төлеби 7790 52141 59931 19,0 42,46
14 Түлкібас 7377 54597 61974 26,5 41,0
15 Шардара 1165 158444 159609 12,3 67,0
барлығы 119432 3061684 3181116 27,1 71,8
Оңтүстік Қазақстан облысының жайылым ландшафттары басым құмды шөлдерде және
Жайылым ландшафттарының көлемі облыста ең көп Отырар ауданында, жалпы
Жайылым және шабындық көлемі бойынша кейінгі аудан Созақ ауданы,
Бәйдібек ауданының жайлым ландашыттары Орталық Қаратаудың оңтүстік беткейінде орналасқан.
Сарыағаш ауданының жайылым және шабындық көлемі 364820 га, ауданның
Түркістан ауданының жайылым және шабындық кешендері басым Сырдария және
Ауданның жайылым және шабындық кешендерінің жалпы көлемі 338469 га,
Арыс ауданы салыстырмалы үлкен аудандарының бірі. Оның физикалық-географиялық жағдайы
Арыс ауданының шабындық және жайылым ландшафттарының жапы жер көлемі
Шардара ауданы жайылым және шабындық кешендері Сырдария өзенінің маңы
Ауданның шабындық және жайылым кешендерінің жалпы жер көлемі 159609
Ордабасы ауданы жалпы жер көлемі көп емес облыстың орталығында
Қазығұрт ауданы физикалық-географиялық жағдайы бойынша батыс және шығыс деп
Аудан территориясында таулы жер бедері болуына байланысты суландыратын шабындық
Келесі қарастырылатын аудандардың жалпы бір ерекшелігі таулы жер бедері.
Таулы аудандардың арасында жайылым және шабындық кешендерінің көлемі бойынша
Ауданның мұндай агроландшафттарының бағалылығы кешендер мал өткен соң тез
Ауданның шабындық және жайылым кешендерінің жер көлемі қарқынды төмендеуімен
Келесі таулы ауданы – Төлеби ауданы, оның жайылым және
Төлеби ауданының мал шаруашылығы Сайрам және Түлкібас аудандарының мал
Сайрам ауданы, Шымкент қаласы айналысында орналасуына байланысты қала маңы
Шымкент және Кентау қалалары маслихаттарына қарасты жерлердің жалпы ауданы
Облыстағы жайылым және шабындық кешендерінің ең аз көлемі Мақаарал
Қорытынды.
Қорыта келгенде, Оңтүстік Қазақстан облысы табиғи ландшафттардың антропогендік модификацияларына
Диплом жұмысының негізгі мәселесінің бірі Оңтүстік Қазақстан облысының агроландшафттарына
Облыстың қазіргі ауыл шаруашылықтағы жекеменшік қожалықтар үлкен гидротехникалық құрылыстарды
Екінші тарауда, агроландашфттардың құрылымына сипаттама беру негізінде, облыста қосымша
Статистикалық мәліметтер бойынша ең күшті игерілген Мақтаарал ауданы, ауданның
Облыс территориясында су ресурстарын тиімді пайдалану мақсатында көптеген гидротехникалық
Дүние жүзіндегі су тапшы аймақтарда мұндай ирригациялық жұмыстардың табысты
Қиыншылықтарға қарамастан, облыстың ауыл шаруашылық саласындағы қожалықтар жаңа технологияларды
Жалпы жаңа технологиялар пайдалану көз қарасынан, Оңтүстік Қазақстан облысының
Оңтүстік Қазақстан облысының агроландшафттары қалыптасуының физикалық-географиялық факторларды қарастыру арқылы
Әдебиет
Биғалиев А. т.б. Қазақстан топырағы және оның экологиясы. Алматы.
1995, 2002 – 2005 жылдарындағы Оңтүстік Қазақстан облысының ауыл,
Қазақстан Республикасының жер кодексі. Ресми мәтін. Астана, 2002. -36
Қазақстан Республикасы. Су кодексі: Ресми мәтін. 2002 жылдың 1
Қазақша-орысша, орысша-қазақша терминологиялық сөздік: Ауыл шаруашылығы. Жалпы редактор А.Қ.
Қорғасбаев Ж., Қасенов М. Шөл жайылымдарды суландыру және игеру.
Құсайынов С.А. Жалпы геоморфология. Алматы. 1998. 389 б.
Нұрғалиев К. Ауыл шаруашылығындағы ҒТП. Алма-Ата. Білім. 1978. –
Оспанов Б. Қазақстан жер қорлары, оларды бағалау және тиімді
Омаров Т. Қазақстан өзендері мен көлдері. Алма-Ата. 1997. 234
Сабиров М.С. т.б. Мал жайылымдарын суландыру. Алма-Ата. Қайнар. 1979.
Суармалы гектарлар. Алма-Ата, 1987. – 152 б.
Топырақтар географиясы. Жалпы редактор Т.Тазабеков. Алматы. Агроуниверситет. 2000. –
Туяқбаев Н.Т. Жер асты суларын пайдалану. Алма-Ата. Қайнар. 1982.
Көшербаева Е. Мақта өндірісін көтерудің келелі мәселелері көп //
Кенжеғұлов Н. Мақта –облысымыздың басты байлығы // Оңтүстік Қазақстан
Агроклиматические ресурсы Чимкентской области Казахской ССР. Ленинград. 1979.
Алимаев И.И. Улучшение и рациональное использование аридных пастбищ. Алма–Ата.
Антропогенные изменения и охрана природной среды. Сб. стат. Нижний
Антропогенные ландшафты: структура, методы и прикладные аспекты изучения. Сб.
Артезианские бассейны Южного Казахстана. У.А. Ахмедсафин и др. Алма-Ата.
Бабушкин Л.Н. Климатография Средней Азии. Ташкент. 1981. 91 с.
Бейсенова А.С. Исследование природы Казахстана. А. 1978. 248 с.
Гельдыева Г.В., Веселова Л.К. Ландшафты Казахстана. Наука. Алма–Ата. 1992.
Геология СССР. Том 40. Южный Казахстан. Геологическое описание. Книга
Геология СССР. Том 40. Южный Казахстан. Полезные ископаемые. Под
Гвоздецкий Н.А., Николаев В.А. Казахстан. Очерк природы. Москва. 1971.
Глазовская М.А. Принципы классификации природных геосистем по устойчивости к
Джаналиева Г.М. Физическая география Казахстана. Алматы. 1998. – 364
Жихарева П.А. Почвы Чимкентской области. М. Наука. 1969. –
Исаченко А.Г. Основы ландшафтоведения и физико-географическое районирование. Москва. 1990
Мильков Ф.Н. Человек и ландшафты. Москва. 1973. – 327
Минц А.А. Экономическая оценка природных ресурсов. Москва. 1972. –
Научно-прикладной справочник по климату СССР. Выпуск 18. Ленинград. 1989.
Климат Казахстана. Под редакции А.С.Утешова. Ленинград. 1959. - 315
Методика проведения нормативного деления территории эколого-географического района по активности
Равнины и горы Средней Азии и Казахстана. Москва. 1975.
Реймерс Ф.Н. Природопользование. Москва, 1990. - 637 с.
Поверхностные воды Южного Казахстана (Джамбульская, Чимкентская и Қызылординская области).
Почвы Казахской ССР. Алма – Ата. 1973. – 345
Пузырева А.А. Климатическое районирование Южного Казахстана. Алматы. Наука. 1975.
Сельское, лесное и рыбное хозяйство Южно-Казахстанской области за 1995,
Сельское хозяйство Южно – Казахстанской области. Шымкент. 1998. -
Сваричевская З.А. Геоморфология Казахстана и Средней Азии. Ленинград. 1965.
Сочава В.Б. Введение в учение о геосистемах. Новосибирск. 1978.
Справочник Государственного фонда данных о состоянии природной среды. Алма
Чигаркин А.В. Освоение пустынь Казахстана. Алма-Ата. Наука. 1984. –
Чупахин В.М. Природные районирование Казахстан. Алма – Ата. 1970.
Чупахин В.М. Физическая география Казахстана. Алма – Ата. 1970.
Шайык О.Ш. Орошаемые сероземы Южного Казахстана. Алматы. 2001. -190
Шульц В.Л. Реки Средней Азии. Ленинград. 1965. - 691
Южно-Казахстанская область и ее регионы. Шымкент. Управление статистики ЮКО.
Оңтүстік Қазақастан облысының жала географиялық картасы. Масштабы 1:1000000.
43