Мазмұны
Кіріспе.....................................................................................................................2
І-Тарау. Александр Македонскийдің таққа келуі........................................6
ІІ-Тарау. Александрдың жорықтары. Дүниежүзілік державаның
құрылуы......................................................................................................................12
ІІІ-Тарау.Александр Македонский империясының ыдырауы............37
Қорытынды................................................................................................47
Қосымшалар..............................................................................................49
Пайдаланған әдебиеттер...........................................................................51
Кіріспе
Осы жұрт Ескендірді біле ме екен?
Македония шаһары оған мекен.
Филипп патша баласы, ер көңілді,
Мақтан сүйгіш, қызғаншақ адам екен.
Филипп өлді, Ескендір патша болды,
Жасы әрең жиырма бірге толды.
Өз жұрты аз көрініп, көршілерге
Көз алартып қарады оңды-солды.-деп Абай атамыз жырлағандай осы Ескендір
Александр Македонский 33 жасқа қараған шағында, патшалықтың 12 жыл,
Александр Македонский туралы жазу қиын да оңай. Оңай дейтініміз
Александрдың жеке басы туралы толып жатқан повестілер, романдар- және
Кеңестік тарих ғылымы да Александр туралы көптеген зерттеулер жүргізгені
Соғысқа дейінгі жылдары А.Македонскийге арналған үш ғылыми жұмыс С.А.Жебелев
Ал 70-ші жылдары Е.А.Костюхиннің «Александр Македонский в литературный и
Александр Македонский туралы шығыс мемлекеттері өзіне тән нәрсе көбіне
Oн очаровывал своею молодостью; его недолгая жизнь была непрерывным
Ескендір өз өмірінде күннің екі мүйізіне жете білген яғни
Ескендір өз қол астындағыларды таза сенімге шақырғанда, оның басы
Ескендір өз түсінде күнге жақындап оның екі мүйізінен ұстағанын
Оның өмірінде екі ұрпақ ауысқан
Оның тұқымында екімүйізді болған.
Ол қолымен және үзеңгімен соғысқан
Оның шашы екі жағына мүйіз тәрізді оралып қойылатын
Бірде ол өз шаштаразшысымен моншаға барып, мүйізді ешкім білмейтінін
Қалай дегенменде Александрдың талабы мен жоспары египеттік Амон құдайына
Зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеттері. Диплом мақсаты- А.Македонский ғұмырының
-А.Македонскийдің жастық шағы мен өскен ортасын, оның көзқарасының қалыптасуына
- Александр Македонскийдің жорықтары, оның қолбасшылық қасиетін;
-Александр Македонскийдің Монархиясының орнауы
- Александр Македонскийдің державасының әлсіреуін;
Зерттеу жұмысының деректік негізі. Диплом жұмысында негізгі деректер мен
Зерттеу жұмысының методикалық негізі. Диплом жұмысында қойылған мәселелерді ғылыми
Зерттеу жұмысының құрылымы Диплом жұмысы кіріспеден, үш тараудан және
І-Тарау. Александр Македонскийдің таққа келуі.
Коринф конгресі Шығысты эллиндендіру (грек ықпалына бағындыру) тарихының, жаңа
Шығыс туралы, шығыстын тәртібі, діні және байлығы туралы толып
Александр Македонский Македония орталығы Пелледе б.з.д. 356 ж. шілде
Македония тағына отырмай жатып Александр жөнінде не айтуға болатын
Александр 13 жасқа дейін Леонид, Лисимах, Филиска, Менехма т.б.ұстаздардан
13 жасында оған Аристотель ұстаздық етеді. Аристотель грек колониясы,
Александрға этика, саясат ғылымдары бойынша дәріс беріп, оны болашақ
Алексанрдың өзі Плутархтың айтуы бойынша Аристотельді әкесіндей құрметтеген.
Б.з.д. 340ж Филип ІІ Пиринфке қарсы жорыққа кетіп бара
Жорыққа әзірлік Филиптің кенеттен өлуіне байланысты біраз бөгеліп қалды.
Патшаның кенеттен өлуі бүкіл грек дүниесіне қатты әсер етті.
Александр бұл кезде жиырма жаста еді. Оның жаратылысына біткен
II Филипп Македонскийдің өлімі және Александрдың патша болып жариялануы
Филипп өлтірілгеннен кейін әбігер -абыржу басталды, таққа отыруға дәмеленушілер
Филиптің өлуіне байланысты Грецияда македониялықтарға қарсылық күшейді. Афиныда Демократиялық
Одан соң Македонияға қарсы көтерілген фракиялыктарды басуға Македония мемлекетінің,
Грецияда болып жатқан уақиғаларды естісімен Александр көтерілісті басып үлгіріп,
Эгей теңізінде үстем болып отырған Парсы флотының Греция мен
Александр жорыққа аттанарда өзінің барлық иелігін, табыстарын, құлдарын және
Алыс жорыкқа аттануды мақсат еткен көсемді еліктеген Пердикка және
Александр армиясының негізі македониялықтардың ауыр және жеңіл жаяу әскерлері
Соғыс ашу кезі өте қолайлы болып белгіленген еді. Бұл
Жерорта теңізі саудасына қатысушы және грек қалаларымен байланысты батыс
Парсы шаруаларынан құрылған солдаттар ынтасыз соғысты, соғыс майданынан қашты,
Керісінше, Македония армиясы соғысқа мұқият даярланған болатын және Парсымен
ІІ-Тарау. Александрдың жорықтары: Дүниежүзілік державаның
құрылуы.
Сонымен, 334 жылдың көктемінде Александр әлі де жуасымаған тылын
Македониялықтар мен парсылардың бірінші ұрысы Пропонтидаға құятын Граник өзенінің
Патшаның өзі бастаған македониялықтардың батыл шабуылы Дарий басқарған парсы
Парсы патшасының анасы, әйелі және балалары қолға түсті. Дарий
Финикия қалаларының Македония жағына өтуінде Исса түбіндегі ұрыстан кейін
Александрға көбірек қарсылық көрсетіп, Македония армиясы мен флотының алға
Бұдан кейін Александр Египетке аттанды, бүкіл қыс бойы сонда
Александрдың Египеттегі өте маңызды жұмыстарының бірі Эллин дүниесінің экономикасы
Патша сарайы да Александрияда болды.
331 жылдың көктемінде Македония армиясы Палестина мен Финикияны басып,
Персияның көп әскерлері талқандалды, ал Дарийдің өзі Мидияға қашты.
Плутарх көптеген мемуарлық материалдермен сол замандағы басқа да
«Александр талқандалған әскерлерді Дарий тұрған орталыққа қарай қуды. Александр
Парсының ең маңызды калалары Вавилон, Сузы жеңушінің. қолына орасан
330 ж. Македония әскерлері патша сарайын тонап, өртеп болғаң
Александр жақындағанда, қолға түскен Дарийді өлтіріп, Бессті Артаксеркс IV
Дарийдің өлуімен Ахемнидтер династиясы жойылды. Жергілікті династияның тоқталуына байланысты
Македония мен Парсы бір патшалық болып қосылды және соның
Александр мен оның гетайрлары арасындағы астыртын әрекетпен ұштасқан келіспеушіліктердің
Шығыс облыстарын жаулап алу созыла берді. Бактриядан Александр Согдианаға
Орта Азия халқының Македония басқыншыларына қарсы қозғалысын баскарушылардың бастысы
Спитамен асқан қуат жұмсап, ерлік көрсетті: ол Александрдың Мараканда
Александр 329/28 ж. қысын Бактрияда өткізді. Бұл уақытта согидияналықтар
Орта Азия халықтарыньң қарсылығы осында Александрды екі жыл бөгеді.
Солтүстікке жорық жасаудан Александр бас тартты, ал батыс (европалық)
Сонымен, македониялықтар үш жыл ішінде (330—327 жылдар) бұрынғы Парсы
Шығыс сатрапияларының жағдайы батыс сатрапияларына қарағанда мүлде езгеше еді.
Парсы монархиясының ең шеткі шығыс сатрапиясы Индия тайпалары тұратын
327 ж. көктемде жергілікті халықтармен толықтырылған Македония армиясы Индия
Македониялықтар шығысқа қарай қозғалысында Гифасис өзеніне дейін жетті. Табиғат
«Дүние жүзін жаулап алушылардың» не мылтықтары, не киімдері болмады,
Александрдың Индия жорығын сипаттаған ертедегі тарихшылардың (Арриан, Клитарх, Страбон
Александр жорықты соза беру керектігін солдаттарға түсіндіруге барлык күшін
Экспедицияны Неарх басқарды, мұның мінез-құлқы Александрдың мінез-құлқына ұқсас, ержүрек,
Экспедиция тоғыз ай жол шегіп, Инд сағасына келіп жетті.
Шөлді басып жүру өте ауыр болды. Македония армиясы бүл
Армияның көңіл күйін көтеру үшін сауықтар, ойындар, жарыстар, мерекелер,
«Мұнда не қалқан, не дулыға, не найза көруге мүмкін
Дионистің өзі осы сапардың ішінде болып, оны бастап келе
325 ж. он жылға созылған жорық аяқталды. Александр Вавилонға
Александр жорықтарының нәтижесін шығара келе оны былайша тұжырымдауға болар
Александр таққа отыруға тиісті заңды мұрагер деп танылғанмен Македонияда
Демосфен әсем киініп, венок тағып Афины халық жиналысына келіп,
Солтүстік жорығы. Б.ә.дейінгі 335-ші жылы Александр Македонский бөлініп кеткен
Македон армиясы фракий тайпаларын жеңіп шықты, тіпті II Филипптің
Александрға Афины мен Фивы бастаған грек қалалары Македониядан бөлініп
Фивының құлауы. Көтеріліске шыққанан Фивыға қарсы Александр әскерімен беттеді
Парсы жорығына әзірлік. Грецияға өз билігін толық қалпына келтіргеннен
Армия жорыққа б.ә.дейінгі 324-ші жылдың көктемінде аттанды. Александр өзі
Бұл кезде Персия қорғанысқа әзір еместігін көрсетті. Орасан зор
Персия державасы құлауға бейім тұрды, оны тайпалардың өзара қырқысы
Граникадағы шайқас. Б. ә. дейінгі ІҮ-ғасырдағы гректің жалдамалы отрядтары
Гректерге сенбеген Персияның патшасы III Дарий олардың жоспарын қабылдаудан
Кіші Азияға жорық. Граникадағы жеңістен кейін Македон армиясы кіші
Кіші Азия қалаларының халқы түрліше әрекет жасады. Демократияшыл қалалардың
Граникада парсылардың жеңіліске ұшырауынан кейін III Дарий грек Мемнонды
Б. ә. дейінгі 333-ші жылдың бүкіл қысын Александр Кіші
Бұл кезде III Дарий өз әскерімен Александрға қарсы беттеді.
Кіші Азияда қыс шығыс, өзендерде сең жүре бастағанда -
Исса түбіндегі шайқас. Македон және Персия армиялары Жерорта теңізінің
Сирия мен Финикияға жорық. Иссадағы ұрыстан кейін Александр Сирия
Александр Финикияда болған кезде оған III Дарий мынадай шартпен
Египетке жорық. Александр Финикиядан онан әрі оңтүстікке қарай беттеді.
Б. ә. дейінгі 332-ші жылы Персия державасының құрамына енген
Египет абыздары Александрды перхауын деп жариялады. өйткені өте ежелгі
Месопотамияға жорық. Б.ә.дейінгі 331 жылы Александр Египетті тастап шықты
Гавгамелы түбіндегі шайқас және оның салдары. III Дарийдің армиясы
Гавгамелыдағы шайқас табан тіресе қан төгілген сұрапыл шайқас болды.
Парсы жағында соғысқан шығыс сатраптарының әскерлері ат құлағында ойнаған
Гавгамелыдағы жеңістен кейін Александр Вавилонды, содан соң Сузыны алды.
Персепольде қыста тұрақтап тұрған соң және бүкіл Персияны II
II Дарий өлімі. Кейін шегінген уақытта қашқан Персия патшасы
Орта Азияға жорық. Македондықтар Шығысқа ендігі жорығы соғыс мақсатында
Орта Азияда македон армиясы қиын жағдайға кездесті. Оазистер мен
Александр Маракий қаласында екі жылдай тұрды, өйткені таяу жерде
Үндістанға жорық. Бактрия мен Согдиана бағындырылғаннан кейін Александр Үндістанға
Александр патшалығы Грецияны және жаулап алынған Индияға шектес шығыс
Бұрынғы өндіріс негізі сол қалпында сақталды, бірақ көлемі өзгеше
Жаңа салынған қалаларға әскер гарнизондары ғана емес, сонымен бірге
Александрдың жорықтары мәдениет жөнінде де маңызды роль атқарды. Олар
Александрдың жорықтары соғыс маршы ғана болған жоқ, сонымен қатар
Александр державасының көлемі өте зор болды. Ертедегі дүние бұған
Дарий талқандалғаннан кейін Афины экклесиясында Эсхил былай деп жазды:
Александр істерінің көлемі өте зор болғандығы және адамзат мекемедерінің
«Егер бұдан елу жыл бұрын,— деп жазды Деметрий,— құдайлардың
Деметрийдің Македония патшалығының берік еместігі туралы айтқандары дұрыс болып
Мұнан келіп Александр державасының іштен іріп-шіруі сөзсіз екендігі байқалады.
Македония монархиясы деген еңбекте- Кирдің немесе Александрдың ұлы мемекеттерінің,
Александр өзінің көп тайпалы державасының ішкі әлсіздігін білді де,
Жаңа ұлы жорықтарға әзірленіп жатқан кезде, Александр 323 ж.
Ұлы жаулаушыны ерекше қамқорлыққа алушы деп санаған Дионис құдайдың
Шығыс жорығын жасау кезінде Персия мен Шығыстың арасында жаңадан
Жорықтан кейін Александр оның аяқталуын лайықты түрде мерекелеп, тойлағысы
Шығыс жорығындағы жеңісті мерекелеген соң Александр өз монархиясының ішкі
Бірақ бүл кезде Описте македондық жауынгерлердің көтерілісі болды. Істің
Б.ә. дейінгі 323 - ші жылы Македонияның наместнигі Антипатор
Александр Вавилонға келеді. Бұл кезде Антипатр өзінің ұлдарын әскермен
Антипатрдың кіші ұлы Иолла үйінде той - думан жасады,
Александрды жерлемей жатып, оның қолбасшылары мен көмекшілері арасында ұрыс
Александрдың жорықтары басқыншылық сипатта болғанына қарамастан, македондықтар құрған жаңа
ІІІ-Тарау.Александр Македонский монархиясының ыдырауы
Патшаның кенеттен өлуі барлық жұртқа қатты әсер етті. Александр
Александрдың қалған серіктерінің ішінде анағүрлым беделділері Пердикка, Антипатр, Лагтың
II Филипптің егей баласы Арридейге Филипп деп атқойып, оны
Александрдың жорықтары соғыс маршы ғана болған жоқ, сонымен қатар
Александр державасының көлемі өте зор болды. Ертедегі дүние бұған
Дарий талқандалғаннан кейін Афины экклесиясында Эсхил былай деп жазды:
Александр істерінің көлемі өте зор болғандығы және адамзат мекемедерінің
«Егер бұдан елу жыл бұрын,— деп жазды Деметрий,— құдайлардың
Деметрийдің Македония патшалығының берік еместігі туралы айтқандары дұрыс болып
Мұнан келіп Александр державасының іштен іріп-шіруі сөзсіз екендігі байқалады.
Македония монархиясы деген еңбекте- Кирдің немесе Александрдың ұлы мемекеттерінің,
Александр өзінің көп тайпалы державасының ішкі әлсіздігін білді де,
Жаңа ұлы жорықтарға әзірленіп жатқан кезде, Александр 323 ж.
Ұлы жаулаушыны ерекше қамқорлыққа алушы деп санаған Дионис құдайдың
Александрдың жеке басы туралы толып жатқан повестілер, романдар- және
Александр сарайында өз отанын белгілі бір себептерге байланысты қалдырып
Александр мұндай іс-шараларға кездескен 332ж Ол Хиосқа қуғындарды қайтарып,
324 жазда Олимпия ойындарында патшаның сенімді өкілі Стагириядан шыққан
Александрдың жолдауында былай делінді. Патша Александр - грек қалаларының
Олимпия ойындарында қуылғандар паатшаның жолдауын үлкен қуанышпен қарсы алды.
Барлық дерлік грек қалалары Македон патшаның еркіне бағынуды жөн
Александр Опидада македондық оппозициялық солдаттарға жолықты Александр
Солдаттар арасында толқуды басқан соң Александр жарамсыз
324ж қыста Александр кассейлерге қарсы соңғы жорығын ұйымдастырады.
Антикалық тарихнама бойынша Александр у ішіп өлді деседі. Оны
Диадохтар арасындағы келісімнің тиянақсыз екендігін таяудағы уақиғалар керсетті. Патшалықты
Диадохтардың билеуіндегі елдер тек қарудың күшімен құралған, бір-бірінің арасында
Әсіресе бір билеушіден екінші билеушіге талай рет ауысқан Греция
Бірақ Антигонның және оның ұлының күшеюі басқа диадохтарды -
Александр Македонскийдің монархиясын қалпына келтіру идеясын мақсат етіп қоюшылардың
Толып жатқан соғыстар, бітімдер және территорияны бірнеше рет бөлісудің
Қорытынды.
2300 жыл бұрын үзілген Александр Македонскийдің өмірі Шығысқа жорық
Негізгі жоспар бойынша ол Атлант мұхитынан Үндістанға дейін Дунайдан
Александр Солтүстікке, Фивы қаласына, Персияға, Кіші Азияға, Сирия мен
Александр Македонскийдің жорықтары б.э.дейінгі 334 жылдан б.э. дейінгі 324
Александр жүріп өткен жерлерін қиратып, шабуылмен ғана өзіне
317 жылы Олимпиаданың бұйрығымен Арридей мен Евридика деген әйелі
Александрдың қызметі нәтижесіз қалмайды. Оның жорығы элинизм дәуірінде Шығыс
Александр тірі кезінде, қайтыс болған соң да алдыңғы тарихшылардың
Ержүрек, батыл, еш нәрсеге жан салмайтын тұлға Аристотелдің оқушысы
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР.
Г.Г. Гафуров, Д.И. Цибукидис Александр Македонский и Восток. М.,
И.Ш.Шифман. Александр Македонский М., «Наука» 1988. 205с.
Ковалев С.И. Монархия Александра Македонского. М.,1997г. 210с.
«Средне-Азиатский вестник» 1896ж ғылыми-әдеби журнал Н.Остроумов.ү Искандер Зуль-карнайн. Б.27-38
А.А. Вигасин, Г.И. Годер, И.С. Свенцицкая «Ежелгі дүние тарихы».
Ю.С. Крушол, «Ежелгі дүние тарихы». II бөлім. Алматы 1978
А.Г. Бокщанин, История дреней Греции. В.кн: История древнего мира.
«История дреней Греции». Под ред.В.И. Авдиева и Н.Н. Пикуса
«История дренего мира». Под ред. В.Н. Дьякова и С.И.
Ковалев С.И. История античного общества. Ч.І. Греция. Изд. 2.
11.Колобова К.М. и Глускина Л.М. Очерки Истории древней Греции.
12.Сергеев В.С. История древней Греции. Изд. 2. М., 1998;
47