Тақырыбы: «Кәсіпкерлік: мәні, мазмұны және формалары.
ҚР кәсіпкерліктің дамуы»
Жоспар:
Кіріспе
Негізгі бөлім
І. Кәсіпкерлік: мәні, мазмұны формалары және түрлері
1.1. Кәсіпкерлік қызметінің мәні және негізгі
1.2 Кәсіпкерліктің түрлері, олардың өзара қатынастары және бизнеске
ІІ. Нарықтық тәуекел жағдайындағы кәсіпорынның (фирманың) қызметі мен
2.1 Шағын кәсіпкерлік – ұлттық экономиканы дамытудың маңызды
2.2 Мемлекеттік кәсіпкерлік және макроэкономикалық реттеудің бағдарламасы
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер
Кіріспе
Кәсіпкерлік – адам қызметінің ерекше саласы және ол
Кәсіпкерлік терминін алғаш рет айналымға енгізген ағылшын ғалымы
Экономикалық әдебиеттерде кәсіпкерлік пен бизнес ұғымдарын балама түрінде
Бизнес пен кәсіпкерлік жақын ұғымдар болғанымен, оларды бір
Экономикалық ғылымда «кәсіпкерлік қабілеттілік» деген ұғымда бар. Кәсіпкерлік
Яғни айтқанымызда кәсіпкерлік дегеніміз – бұл адамдар мен
Тарау – 1. Кәсіпкерлік: мәні, мазмұны формалары және
Кәсіпкерлік қызметінің мәні және негізгі ерекшеліктері.
Кәсіпкерлік өз бастауын ғасырлар тереңінен алып жатыр. Алайда
А.Смит кәсіпкерді коммерциялық идеяны жүзеге асыру және пайда
Қазақстан заңында кәсіпкерлік азаматтар мен бірлестіктердің пайда алуға
Барлық шаруашылық қызметін емес, тек тәуекелмен, ынтамен, іскерлікпен,
Кәсіпкерлікте тұлға (субъект) және нысанын бөліп қарайды.
Кәсіпкерліктің тұлғалары (субъектілері) жеке тұлғалар, әр түрлі ассоциациялар
Кәсіпкерлік нысандары (объектілері) шаруашылық қызметтің кез келген түрлері,
Кәсіпкер қабылданған заңға қайшы келмейтін қызметтің қандай да
Қазақстан Республикасында кәсіпкерлік қызметтің субъектілері мыналар бола алады:
Қазақтанның азаматтары
Шетел мемлекеттерінің азаматтары
Адамдардың бірігуі (кәсіпкерлік ұжымы).
Кәсіпкердің мәртебесі заңды және заңды тұлғалар мемлекеттік тіркеуден
Құқығы, міндеті, жауапкершілігі және кәсіпкерлердің кепілдіктері ұлттық заңдармен
кәсіпкерлік қызметпен айналысу құқығы, кәсіпорындар құру және олар
барлық субъектілердің рыноктағы материалдық, еңбек, ақпарат және табиғи
меншік түрлеріне және ұйымдастыру-құқықтық формасына қарамастан кәсіпорын қызметінің
кәсіпкерлердің мүліктерінен заңсыз айыруды қорғау;
кәсіпкерлік саласындағы бекітілген шегінді еркін таңдау;
нарықтық монополия жағдайында кәсіпкерлер мен кейбір тауар өндірушілердің
Кәсіпкерліктің экономикалық формадағы қызметіне төтеп беру өзгешелігі, кәсіпкер
Кәсіпкерліктің түрлері, олардың өзара қатынастары және бизнеске қатысудағы
Кәсіпкер тауарлар өндіреді, содан соң оларды сатады. Осыған
Өндірістік кәсіпкерлікке – тұтынушылардың кейіннен сатып алуына тиісті
Өндірістік кәсіпкерліктің мүдделілік өрісі едәуір түрліше және оны
Коммерциялық кәсіпкерлікке – қызмет түрін сипаттайтын, оның мазмұнының
Қаржылық кәсіпкерлік – коммерциялық кәсіпкерліктің бір түрі, солай
Делдалдық кәсіпкерлік – бір мәмілеге өзара мүдделі жақтардың
Сақтандыру кәсіпкерлігі – кәсіпкер сақтандырған жарнасын алып отыратын
Көріп отырғандай, кәсіпкерліктің барлық түрі табыс алуға бағытталған.
Ресурстардың әр түрлі комбинацияларын жасай – кәсіпкер қызметінің
Жаңа игілікті жасау немесе ескі игіліктің жаңа сапасын
Өндірістің жаңа әдісін енгізу;
Жаңа өткізу рыногына шығу;
Шикізат немесе жартылай фабрикаттың жаңа көзін табу;
Өндірісті қайта ұйымдастыруды жүргізу.
Әрбір мерзім аралығында жаңа комбинациялар көрінуі мүмкін. Кәсіпкерліктің
Кәсіпкерлік қызмет тек бір ғана меншік формасымен (жеке,
Монополия мемлекеттік экономика жағдайында кәсіпкерлік қызметке құқ тек
Кәсіпкерлік құру - өтпелі кезеңде мемлекеттің алдында
Нарық жағдайында кәсіпкерлік қызмет көп нышанда болады, оларды
- масштабы бойынша шағын, орта және ірі кәсіпкерлік;
- кәсіпкерліктің субъектілері бойынша.
Кәсіпкерліктің субъектілері экономикалық қызметтің әр түрлі қатысушылары –
Өтпелі кезеңде кәсіпкерлік қызметтің даму кешені және көп
Атақты неміс ғалымы, экономист Йозефа Аиза Шумппетердің (1883-1950
Кәсіпкерлік бұл шаруашылық жүргізудің әдісі және тәуелсіздікке өз
Еркін кәсіпкерлік – барлық деңгейдегі жаңалық, бұл мемлекеттік
Кәсіпкерлік дамытудың басты сәті нарық экономикасында бәсекелестік ортаны
Атақты ағылшын ғалымы, экономисі Альфред Маршалл атап көрсеткендей,
Нарық экономикасына өту еркін кәсіпкерлікке жол ашты, бірақ
Тарау – 2. Нарықтық тәуекел жағдайындағы кәсіпорынның (фирманың)
Шағын кәсіпкерлік – ұлттық экономиканы дамытудың маңызды шарты.
Нарықтық экономикада кәсіпорынның (фирманың қызмет жасауы үнемі айқынсыздықпен
Нарықтық тәуекел жағдайындағы кәсіпорынның мінез-құлқы. Кәсіпкерлік қызметте тәуекелсіз
Тәуекелдің әр түрлі анықтамалары бар. Бір жағдайда ол
Тәуекел, айтып өткендей, кәсіпкерліктің негізгі белгілерінің бірі.
Тәуекел – жоспар немесе болжауды қарастырылған вариатпен салыстырғанда
Өндірістік тәуекел – кез келген өндірістік қызмет түрін
Коммерциялық тәуекел – кәсіпкерлерге бекітілген тауар мен қызмет
Кәсіпкерліктегі қаржылық тәуекел заем қорларының барлық кәсіпорындағы қаржы
Пайыздық тәуекел – пайыз нормасының өсуіне қарай, бағалы
Несие тәуекелінің пайда болуы заемщиктің қарызды төлемегендігімен түсіндіріледі.
Жоғалту мөлшеріне байланысты тәуекелдің даулы облысы мен зонасын
Жоғалту болмайтын облысты тәуекелсіздік зонасы дейміз және оған
Облыстың жіберуге болатын тәуекелділік зонасы деп, сол шеңбердегі
Сыңдарлы тәуелділік зонасы – бұл сондай облыс, кәсіпкерліктен
Қауіп-қатерлі тәуекелдік зонасы жоғалту облысында кәсіпкердің мүлік жағдайына
Тәуекелділікті басқару саласында білікті квалификациялы жұмыс жүргізе отырып,
Хеджирование дегеніміз не? Хеджирование – бұл фьючерлік
Өзін-өзі сақтандыруды қолдану арқылы фирма өзінің кеткен шығынын
Кәсіпорынды өзін-өзі сақтандырудың және бір түрі опциондарды шығару
Әлемдік практикада қымбат жұмыстардың басқа компанияларда жүзеге асқанында
Тәуекелдің мүмкін деңгейі осы қызметке қатысатын адамдардың санына
Тәуекелді әр түрлі әдістермен өлшеуге болады:
статистикалық, мұнда бұрынғы шығындар статистикасына қарап болашаққа болжау
Эксперттік, мұнда мамандар мен тәжірибелі бизнесмендер көзқарастары зерттеледі.
Есептік талдау математикалық тәсілдерге негізделеді.
Жоғарыда атап кеткеніміздей кәсіпкерлік бизнес саласында жүзеге асады,
Қазақстан Республикасы Президентінің «Шаруашылық серіктесі жайлы» және «Мемлекеттік
жай, ол бірлескен қызмет шартына негізделеді;
толық, барлық мүлікке ынтымақтастық жауапкершілік жүктеледі;
жауапкершілігі шектелген, салынған салым құны шеңберінің жауапкершілігі жүктеледі;
коммандитті – аралас жауапкершілік (біреудің толық мүлкімен және
қосымша жауапкершіліпен, өзінің салымдарымен және оған жататын мүлікпен
өндіріс және тұтыну кооперативтері;
консорциумдар;
акционерлік қоғамдар;
Мемлекеттік және қазыналық кәсіпорындар. Біріншісі, шаруашылақты жүргізу құқығына
Кәсіпорын (фирма) кәсіпкерлік қызмет өндірістік звеносының негізі болып
азаматтар меншігіне негізделген жеке кәсіпорындар;
ұжым меншігіне негізделген кәсіпорындар.
Ұжымдық кәсіпорындар кооперативтік немесе акционерлік түрде болуы мүмкін.
акционерлік қоғам түрінің негізіндегі кәсіпорын, акционер меншігінің негізінде
мемлекеттік және қазыналық кәсіпорындар жалпы мемлекеттік міндеттерді шешу
құрылтайшылар мүлігінің қосылуы негізінде біріккен кәсіпорындар құрылады, яғни
Кәсіпкерліктің жаңашылдықсыз болуы мүмкін емес. Осыған байланысты кәсіпкерліктің
Біріншісінің мәні мынада, бизнесмен өз қызметін қарамағындағы бар
Екінші модель өзінде бар ресурсын ғана емес, сондай-ақ
Кәсіпкерлік әртүрлі формада болады. Оларды топтастыру негізінде екі
Меншік формасына байланысты кәсіпкерлік мемлекеттік және жеке болып
Мемлекеттік кәсіпкерлік әдетте тұрақты және капитал сыйымдылығы жоғары,
түсімділігі жоғары қызмет сферасын таңдауға еркін.
Бизнес көлемі шектелмеген.
Қатаң бағамен шектелмейді.
Кәсіпкерлікте үш түрді бөліп алады:
жеке тұлғалар,
серіктестік (жолдастық)
корпороция (акционерлік қоғам)
Жеке кәсіпкерлік деп бір адам ғана айналысатын бизнесті
Оның артықшылықтары: әр меншік иесі өз пайдасына өзі
Серіктестік деп екі немесе одан да көп адам
Корпорация деп кәсіпкерлік қызмет істеу үшін бірлескен тұлғалар
Корпорация артықшылықтарына мыналар жатады:
акциялар және облигациялар сату арқасында ақша капиталын тартуда
басқару функцияларын орындау үшін кәсіби мамандарды тарту;
корпорация қызмет етуінің тұрақтылығы, өйткені акционерлерінің біреуінің қоғамнан
Бизнесті корпоротивті формада ұйымдастырудың кемшіліктеріне төмендегілер жатады:
корпорация табысының акция ұстаушаларға дивиденд түрінде төленетін бөлігіне
экономикалық теріс пайдаланушылыққа қолайлы мүмкіндіктер. Ешқандай нақты құны
меншік және бақылау функцияларының бөлінуі. Акциялары көптеген иелер
Корпорацияның басқа да кемшіліктері бар, бірақ олардың орнын
Кәсіпкерлік көліміне қарай: кіші, орташа және ірі бизнеске
Франчайзинг – ірі фирманың фабрикалық маркасын пайдалануға құқ
Ұсақ фирмалар ірі компаниялар өнімдерінің бөлшек сатушылары болып
Венчурлық фирма – ғылыми зерттеулерді жасаумен шұғылданатын коммерйиялық
Орта бизнес елеулі роль атқармайды. Ол бәсекеде мықты
Ірі бизнес кіші және орта бизнестен өте қуаттылығымен
Қазақстанда кәсіпкерлік қызмет формалары Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексімен
Соған сәйкес барлық ұйымдар (заңды тұлғалар) коммерциялық және
Коммерциялық фирмалардың негізгі мақсаты пайда алу болып табылады.
Коммерциялық фирмалар шаруашылық серіктестіктер, өндірістік кооперативтер, мемлекеттік және
Коммерциялық емес фирмалар тұтыну кооперативі, қоғамдық немесе діни
Кәсіпкерлік жоғарыда айтылғандай, кәсіпорынның экономикалық дамуының маңызды факторы.
Атап көрсеткендей, ХХІ ғасырдың қарсаңында Қазақстан Республикасының әлеуметтік-экономикалық
Батыс елдерінің экономикалық әдебиетінде шағын бизнесті «өсу үстіндегі
Шағын кәсіпкерлік халықаралық тәжірибе көрсеткендей, ең алдымен капитал
Осы уақытта қалыптасқан экономикалық жағдайда кәсіпкерлік қызметке ынта
Қазіргі кездегі әлемдік экономиканың одан әрі даму жағдайында,
Қазіргі уақытта шағын бизнестің ролі нарыққа ендірілген жаңа
АҚШ-тың сатып алу федералы басқармасының ақпараты бойынша, 50-інші
Шағын бизнес капиталистік елдерде халықты жұмыспен қамтуды кеңейтуде
Шағын және орта бизнестің болуы және де ірі
Шағын бизнес кәсіпорынды ашу ісі аз мөлшерде капитал
80-ші жылдардың басында шағын кәсіпорындар иелерінің тек өз
Монополистік емес фирмалар жаңа салалар қатарында, әсіресе ақпарат
Демек, шағын және орта бизнестің ролі мына көрсетілген
Біріншіден, шағын өндіріс нарық коньюктурасының өзгерісін
Икемді сезінеді, бұл нарық экономикасында ірі кәсіпорын алыптарға
Екіншіден, шағын бизнес әлі іске жаратылмаған әжептәуір қаржы
Үшіншіден, шағын бизнес күресін қалыптастыруда айтарлықтай үлес қоады,
Төртіншіден, шағын бизнес халықты жұмыспен қамту мәселесін шешуде
Бесіншіден, атап көрсеткендей шағын өндірістің ғылыми-техникалық жаңалықтардың 50
Алтыншыдан, шағын бизнестің әлеуметтік қысымды жұмсартудағы орнын таптырмас
Шағын кәсіпорынның ел экономикасындағы ролі аса үлкен. Біздің
2000 жылдың 1 қаңтарындағы мәлімет бойынша республикадағы 372
Шағын бизнес өкілдері 2000 жыл ішінде 532,6 млрд.
Қазақстан Республикасы Президентінің 2001 жылғы 7 мамырдағы Жарлығымен
Бағдарламаның міндеттері оның мақсатымен айқындалған және олар мыналар:
халықтың жұмыспен қамтылуын қамтамасыз ету;
қоғамдық бірлестіктердің шағын кәсіпкерлікті қолдау мен қорғау мәселелеріндегі
шағын кәсіпкерліктің өндірістік саласын басымдылықты дамыту;
шағын кәсіпкерлікті ақпараттық қамтамасыз ету жүйесін жетілдіру және
Шағын кәсіпорындардың ең басты маңыздылығы – бұл әлеуметтік
Сонымен, жоғарыда баяндалғандай экономиканың жаңа жағдайындағы рынокқа өтуінде
Кәсіпкерліктің халықаралық тәжірибесі көрсеткендей, өтпелі экономикада мемлекет, ережеге
Өтпелі экономика үшін нарықтық инфрақұрылымының дамымағандығы тән,
Қазақстан Республикасындағы 1998 жылға дейін тоқтамаған өндірістің құлдырауы,
Соңында шағын кәсіпкерліктің дамуының тежеуші факторына өндірістік саладағы
70-80-ші жылдардағы дамыған елдердегі болған кәсіпкерлік «бум» ғалымдар
Нарықтық көрсеткіштер көрсеткендей соңғы он жылдықта (1980-2000 жылдар
Өтпелі экономикада жаңа өркен жайған кәсіпкерлікті дамыту және
еркін бәсекені құру негізі ретінде шағын кәсіпкерлікті дамытудың
оның дамуы мен қаржылық жеңілдіктер үшін қаржы базасын
бағдарламада ғылыми-техникалық прогрестің басымдық бағыттарында шағын кәсіпкерліктің орны
шағын бизнесті ұйымдастыруда, елдің әртүрлі аймақтарында шағын кәсіпорындардың
ірі және шағын бизнес ынтымақтастығының жүйесі негізінде, әсіресе
Қазақстан Республикасында шағын кәсіпкерлікті дамытуда Қазақстан Республикасы Президентінің
Құжат өзінің мазмұны бойынша өтпелі экономика жағдайында шағын
2001 жылдың басында Қазақстан Республикасында шағын кәсіпкерліктің 348
Өтпелі экономикада шағын және ірі кәсіпкерліктің дамуы көп
Осындай құнды бағдарлар бірнеше ұрпақтар өмірлері бойына қалыптасқан
Кәсіпкерлік психологиясы тек бір уақытта нарық қатынастарының құрылуымен
Жоспарлы жүйенің тездетіле алынуы мен мемлекеттік және нарықтық
Мемлекеттік кәсіпкерлік және макроэкономикалық реттеудің бағдарламасы
Қоғамдық санада кәсіпкер – бұл тек адам, индивидиум
Өтпелі экономика жағдайында мемлекеттік кәсіпкерлік ерекше сипатқа, ерекше
Кәсіпкерлік қызметтің дамуы экономиканың негізгі мемлекеттік меншігі
Қазақстан Республикасында 2001 жылдың басында мемлекеттік кәсіпорындардың үлесі
Нарықты экономикасы дамыған елдерде мемлекет меншігінің үлесі көп
Келтірілген кәсіпорындар Қазақстан Республикасында коммерциялық және коммерциялық емес
Мемлекет кәсіпорындары олардың дербестігінің сипатына байланысты үш топқа
бюджеттік (ведомстволық)
қоғамдық (корпорациялар)
аралас акционерлік қоғамдар (холдингтер)
Қазақстан Республикасында мемлекеттік кәсіпорынға мына кәсіпорындар жатады:
мемлекеттік, шаруашылық жүргізуге құқы бар, толық шаруашылық есепке
қазыналық, жедел басқаруға құқы бар, толық емес шаруашылық
Бірақ мемлекеттің кәсіпкерлік қызметі аталған кәсіпорындармен, жұмысымен шектелмейді.
Мемлекеттік кәсіпкерлік қызметі ұлттық экономиканың барлық және мемлекеттің
Оған 90-шы жылдардың ортасындағы Қазақстан Республикасы мемлекетінің кәсіпкерлік
Қазақстан мемлекетінің кәсіпкерлік қызметінің келесі мысалы 1996 жылдың
Оңтүстік-Шығыс Азия елдерінің жүктері келісімдерге сәйкес Батыс Еуропа
Қазақстан территориясы арқылы төрт трансконтиненталды темір жол
Осы келісім аталған магистралдарды жандандыруға және қайта жаңартуға,
Нарықтық экономикада макроэкономикалық процестерді мемлекеттік реттеу тікелей және
Өтпелі экономикада мемлекеттік реттеудің объектілері ең алдымен экономиканы
Халықаралық тәжірибе көрсеткендей, тікелей әдістер кіші мерзімді, ұзақ
Осындай бағдарламалардың мысалы соғыстан кейінгі Оңтүстік Корея экономикасын
Осы елдерде ең қиын жылдары (70-80 жылдары) өнеркәсіпті
Қазақстан Республикасы нарыққа өтудің басында (1990 жыл) басқа
Қазақстан реформаны дербес тек 1993 жылдың қараша айында
Қазақстан үкіметі қабылдаған дағдарысқа қарсы шаралар бағдарламасы (1993-1995
Жапонияда, Оңтүстік Кореяның өтпелі экономикасының практикасы көрсеткендей жақсы
Экономикалық өсуге және экономиканы тұрақтандыруға жету үшін жеке
Мемлекет, жалпы қабылданғандай, жеке инвесторлар (отандық және шетел)
Осы мақсатта 1991 жылдың басында Қазақстан Республикасы «Шетел
Біріншіден, инвесторлар үшін жеңілдіктер анықталды. Жеңілдіктер мөлшері экономика
Мемлекеттің Қазақстан Республикасына – жаңа индустралды ел құру
Қорытынды
Кәсіпкерлік – кәсіпорынның басшылары мен мамандарының шаруашылық қызметінің
Кәсіпкерлік қызметінің көптеген түрлерінің ішінен негізінен төртке топтастыруға
Өндірістік кәсіпкерлік өнімді өндіруге, жұмыс істеуге және қызмет
Қызметтің коммерциялық түрінің мазмұны тауар-ақша қатынасы, сауда-айырбас операциясынан
Қаржы кәсіпкерлігі коммерциялық кәсіпкерліктің бір түрі болып табылады.
Кәсіпкерлікті қалыптастыру үшін белгілі экономикалық, әлеуметтік, құқытық жағдайлар
Кәсіпорын экономикасы кәсіпкерлік қызметін, процестерді зерделеу және шаруашылық
Кәсіпорынның сыртқы экономикалық қызметі елдің экономикасын тұрақтандырудың маңызды
Кәсәпкерліктің сыртқы экономикалық қызметінінің негізгі нысаны – сыртқы
Кәсіпорын өзінің сыртқы экономикалық қызметін дербес іске асыруға
Қазақстан Республикасының сыртқы экономикалық саясатының негізгі тұжырымдамасының қызметтің
Қолданылған әдебиеттер
А.Қ.Мейірбеков., Қ.Ә.Әлімбетов., «Кәсіпорын экономикасы» Алматы. Экономика-2003.
А.Е.Карлик «Управление экономикой предприятия»., Финансы и статистика. 1999.
В.В.Ковалев, О.М.Волкова «Анализ хозяйственной деятельности предприятия» .М. Проспект-2000.
Н.П.Любушкин «Анализ финансово-экономической деятельности предприятия» Юнити-2000.
Е.Б.Жатқанбаев «Аралас экономика негіздері» Алматы-1996.
Ө.Қ.Шеденов., Е.Н.Жүнісов «Жалпы экономикалық теория» Алматы-2004.
«Экономикалық анализ» Алматы. Экономика-1999.
«Экономический анализ» Финансы и статистика-2000.
2