НАРЫҚТЫҚ ЭКОНОМИКА ЖҮЙЕСІНДЕГІ ҚАРЖЫ ЖҮЙЕСІ
Мазмұны
Кiрiспе…………………………………………………………………………… 2
(. Қаржы жүйесінің теориялық негiзi
Қаржы жүйесінің экономикалық мәнi ………………..………………
Қаржы жүйесінің кiрiсi мен шығыстары және олардың құрылымдары……………………………………….…………..………
Қаржы жүйесі бюджеттiң негiзгi принциптерi және жергiлiктi
бюджеттiң құрылу ерекшелiктерi……………………………………... 17
((. Оңтүстiк Қазақстан облысының бюджетiнiң кiрiстерi
2.1. Оңтүстiк Қазақстан облысының қаржы жүйесі бюджет
тапшылығының баланстылығына талдаулар…………………………... 24
Қорытынды………………………………………………………………..… 60
Пайдаланылған әдебиеттер тiзiмi………………………………………
Кiрiспе
Экономикалық категория ретiнде мемлекеттiк бюджет қоғамдық өнiм құнының
Бюджет экономикаға бюджет механизiмi арқылы ықпал етедi. Мұнда
Мемлекеттiң негiзгi қаржы жоспарының көрсеткiштерi республика Жоғарғы
(. Қаржы жүйесінің теориялық негiзi
Қаржы жүйесінің экономикалық мәнi
Мемлекеттiк бюджеттiң экономикалық мәнi сан алуан қаржы баланстарында
Мемлекеттiк бюджет экономикалық қатынастардың жиынтығы ретiнде объективтiк
Сөйтiп, мемлекеттiк бюджет ұдайы өндiрiстiң қажеттерiнен, мемлекеттiң табиғатынан
Экономика қазiргi жағдайында орталықтандырылған қаржы ресурстары мемлекетке қоғамдық
Сөйтiп, құндық бөлiнiстiң айырықша бөлiгi ретiнде (Мемлекеттiк бюджет(
Нақты, объективтi бөлiстiң қатынастардың формасы болғандықтан айырықша қоғамдық
Қаржы қатынастарының жиынтығы ретiнде мемлекеттiк бюджетте қаржы категориясына
Бюджет қатынастары бөiстiк сипатта мақсатты ақша қорларын құрап,
жиынтық қоғамдық өнiмнiң мемлекет қоында жинақталып, қоғамдық қажеттердi
құнды жасап, оны тұтыну процессiн бедерлейтiн материадық өндiрiс
Қоғамдық өнiмнiң тауар формасындағы қозғалысы мен тiкелей байланысы
Кез келген басқа экономикалық категория сияқты, мемлекеттiк бюджет
Экономикалық категория ретiнде мемлекеттiк бюджет қоғамдық өнiм құнының
Бюджет экономикаға бюджет механизiмi арқылы ықпал етедi. Мұнда
Өндiрiс құрал-жабдықтарына мемлекеттiк меншiктiң әзiрше, басым болуы шаруашылықты
Мемлекеттiң негiзгi қаржы жоспарының көрсеткiштерi республика Жоғарғы
Қоғамдық ұдайы өндiрiстегi мемлекеттiк бюджеттiң рөлi, ең алдымен
Бѕкiл халықшаруашылығының бюджетi болғандықтан, мемлекеттiк бюджет экономикаға тұтас
Мемлекеттiк бюджет материалдық өндiрiс саласында оның өсуiнiң стимуляторы
Кәсiпорындардағы кѕрделi жұмсалымдары мен айналым қаржысын
Өндiрiстен тыс салалардағы бюджет қаржысы олардың қызметiнiң
Қаржы жүйесінің кiрiсi мен шығыстары және олардың құрылымдары
Бюджет кiрiсi мемлекет кiрiсiне қарағанда барынша тар мағынада
Бюджеттiң басты материалдық көзi-ұлттық табыс. Егер қаржылық қажеттiлiктi
Мемлекеттiк билiк органдарының Ұлттық табысты қайта бөлу ѕшiн
Басты әдiсi Ұлттық табысты қайта бөлу-салықтар бюджет кiрiсiнiң
Келесi өзiнiң қаржылық жағдайынан бюджет кiрiсi болып келетiнi
а) мемлекет атынан құнды қағаздар шығару жолымен жеке
б) орталық және басқа да несиелiк мемлекеттерден алынған
Кездейсоқ жағдайлар болғанда салықтық төлемдер алуға мемлекеттiң
Бюджет табыстары түрлi белгiлерi бойынша жiктеледi. Құрылу көздерi
Алу әдiстерi бойынша –салықтық, салықтық емес, салық тѕрлерi
Қоғамның экономикалық өмiрiнде бюджеттiк шығындардың ролi мен мәнiн
Ведомствалық жiктеуi- бюджеттiк ассигнования алатын заңды тұлғаларды
Мақсаттық бағытына қарай жiктеу, яғни жұмсалуының нақты
Шығындарын аумақтық жiктеу-Қазақстан Республикасының мемлекеттiк басқару деңгейiне сай
Мемлекеттiң ақшалай қаражаттарының орталықтандырылған қорын жасаумен және пайдаланумен
Екi категорияда объективтi және бюджет секiлдi өздерiнiң арнайы
Кiрiстер мен шығыстардың құрамы мен құрылымы мемлекеттiң нақты
қосылған құнға салынатын салық;
акциздер;
меншiк формаларына қарамастан кәсiпорындардың, бiрлестiктер мен ұйымдардың, (соның
жер салығы;
тiркелген (ренталық) төлемдер;
құнды қағаздармен жасалынатын операцияларға салынатын салық;
Қазақстан республикасының 1992 жылғы мемлекеттiк iшкi ұтыс заемының
Қысқа мерзiмдi қазыналық вексельдердi аукциондарда сатудан алынған табыстар;
Мемлекеттiк мѕлiктi өткiзуден тѕскен тѕсiмдер;
Басқа да жалпы республикалық салықтар, алымдар мен салық
Сыртқы экономикалық қызметтен тѕсетiн табыстар (экспорттық және импорттық
Қазақстан Республикасы аумағында орналасқан барлық меншiк формасындағы кәсiпорындар,
Мына қорларға тѕсетiн және олардан аударылатын қаражат
Жер қойнауын қорғау және минералдық шикiзат
Экономиканы өзгерту қоры;
Жол қоры;
Жұмыспен қамтуға жәрдемдесудiң мемлекеттiк қоры;
Кәсiпкерлiк қолдану және бiрлестiк қоры;
Табиғат қорғау қоры;
1994 жылға раналған республикалық бюджетке келiп тѕсетiн табыстар
Жергiлiктi бюджеттердiң кiрiстерi Қазақстан Республикасының заңдарында бекiтiлген көздер
Қазақстан республикасы азаматтарының шетел азаматтарынан және азаматтығы жоқ
Мемлекеттiк бюджеттiң шығыс бөлiгi көптеген бағыттарды қамтиды. Олар
Әлеуметтiк- мәдени шараларды қаржыландыруға бөлiнетiн қаржы- 6 пайыздан
Қалған қаржы мемлекеттiк ѕкiмет, мемлекеттiк басқару, сот органдарымен
Қаржының бiр бөлiгi министрлер кабинетiнiң резерв қорын құрауға,
Республика бюджетiнiң шығыс бөлiгiнiң құрамы мен құрылымы- әлеуметтiк-
Кiрiстер мен шығыстардың тәптiштелген тiзiмi мен топтамасы
Бюджет жiктемесi мемлекеттiң экономикалық және әлецуметтiк дамуының
Бюджет жiктемесiнiң бөлiм, тарау және баптары болады. Бюджет
Шығыстар жiктемесiнде бөлiмдер қаражаттардың негiзгi бағыттарын көрсетедi.
Кәсiпорындар мекмелер мен ұйымдар ѕшiн кiрiстердi есептейдi және
Кәсiпорындар, мекемелер мен ұйымдарды қаржыландыру шығындардың жеке түрлерiн
Қазақстан Республикасындағы бюджет жүйесi тѕрлi денгейдегi бюджеттiң жасалуы
Қазақстан Республикасының бюжет жүйесi түрлi денгейдегi бюджеттiң
Бюджеттiк алу –облыстық бюджеттермен және Алматы, Астана қалаларының
Бюджеттiк жiктелу- қызметтiк, ведомстволық және экономикалық сапасы
Облыс бюджетi – бiр-бiрiнiң арасындағы өзара жатқызылатын
Бюджеттiк бағдарлама- айқын бiр мемлекеттiк қызметтi орындау
Бюджеттiк процедура – бюджеттi жасау, қарау, бекiту, қолдану
Үкiметпен кепiлдендiрiлген қарыз- Қазақстан республикасының ѕкiметiнiң кепiлдiгi бар,
Мемлекеттiк құнды қағаздар – үкiметтiң және жергiлiктi
Мемлекеттiк бюджет- бiр –бiрiмен өзара жатыстырылу есебiнсiз, республикалық
Бюджеттер тапшылығы – шығыстар көлемiнiң бюджеттен қайтарымды негiзде
Бюджет кiрiстерi- салықтардан, алымдар мен бюджетке төленетiн
Жергiлiктi бюджеттер – облыстық бюджеттер арнаулы экономикалық
Бюджет профицитi
Бюджеттiң негiзгi принциптерi және жергiлiктi бюджеттiң құрылу ерекшелiктерi
Мемлекеттiк бюджет бiртұтастық, толықтық, нақтылық, жариялылық принциптерiне негiзделедi.
Бiртұтастық мемлекетте бiрiңғай бюджет жѕйесiнiң, елдiң аумағында әрекет
Толықтық принципi-ѕкiметтiң барлық қаржы операцияларының, барлық жиналатын кiрiстер
Қаржының едәуiр бөлiгi арнайы бюджеттен тыс қорлар бойынша
Нақтылық принципi-бюджет жазбаларының жалғандығын болдырмау ѕшiн қажет, ол
Жариялық принципi- бюджеттiң кiрiстерi мен шығыстары туралы мәлiметтердi
Жергiлiктi бюджеттер- тѕсiмдер мен бюджет тапшылығын (профицитiн пайдалану)
Жергiлiктi атқарушы органдар тиiстi әкiмшiлiк -аумақтық бөлiнiстердiң бюджетiн
Облыс бюджетiнiң және аудандар мен қалалар бюджеттерiнiң арасындағы
Тиiстi жергiлiктi атқарушы органдар обыс бюджетiнiң және
Жергiлiктi бюджеттердiң кiрiстерi (арнайы эканомикалық аймақтардың қаржы қорларына
а) салықтардың, алымдардың және бюджетке төленетiн басқада мiндеттi
-заңды тұлғалардан алынатын табыс салығы-50(;
-акциздер;
-спирттiң барлық тѕрлерi-50(;
-арақ-50(;
-ликер арақ iшiмдiктерi-50(;
-шарап-50(;
-коньяктар-50(;
-шампан шарабы-50(;
-сыра-50(;
-кѕшейтiлген iшiмдiктер,кѕшейтiлген шырындар мен бальзамдар-50(;
-шарап материадары-50(;
-ойын бизнесi;
-жеке адамдардан алынатын табыс салығы;
-әлеуметтiк салық;
-заңды және жеке тұлғалардың мѕлкiне салынатын салық;
-жер саллығы;
-көлiк құралдарына салынатын салық;
-жасалған келiсiм шарттарға орай жергiлiктi бюджетке тѕсетiн бөлiгiнде
-кәсiпкерлiк қызметпен айналысатын жеке адамдарды тiркеу ѕшiн алынатын
-жекелеген қызмет тѕрлерiмен айналысу құқығы ѕшiн аынатын лицензиялық
-заңды тұлғалларды мемлекеттiк тiркеу ѕшiн аынатын алым;
-аукциондық сатудан аллынатын алым;
-рыноктарда тауарлларды сату құқығы ѕшiн алынатын алым;
-заңды және жеке тұлғалардың Алматы қаласының рәмiздерiн өздерiнiң
-су ѕшiн төленетiн алым;
-орманды пайдаланғаны ѕшiн төленетiн төлем;
б) Салықтық емес түсiмдер:
-коммуналдық меншiк болып табылатын акциялардың пакеттерiнен алынатын дивиденттердiң
-жергiлiктi өкiлдi органдардың лотереяларын өткiзуден алынатын кiрiстердiң тѕсiмi;
-жергiлiктi бюджеттерден кредиттер бергенi ѕшiн алынған сыйақылар(мүдделер);
-жергiлiктi өкiлдi және атқарушы органдарға сондай-ақ жергiiктi атқарушы
-жергiлiктi атқарушы органдарға бағынышты мемекеттiк мекемелер көрсететiн
-коммуналдық меншiк мѕлкiн жалға беруден тѕсетiн тѕсiмдер;
-жергiлiктi атқарушы органдарға бағынышты мемлекеттiк мекемелер заңға сәйкес
-жер учаскелерiн жалға беруден тѕсетiн тѕсiмдер;
-қоршаған ортаны ластағаны ѕшiн, қоршаған ортаны қорғаудың жергiлiктi
мемлекеттiк баж;
өзге де әкiмшiлiк алымдары;
жергiлiктi атқарушы органдарға бағынышты мемлекеттiк мекемелер алатын,
Қазақстан республикасының заң актiлерiнде көзделген өзге де салыққа
в) капиталмен жѕргiзiлетiн операциялардан түсетiн түсiмдер;
аймақтардың өзiн-өзi қамтамассыз ету ѕшiн сатып алатын астықты
Жеке және заңды тұлғалардан немесе шет мемлекеттерден;
жоғары тұрған бюджеттерден алынған трансферттер;
3 Бѕрын жергiлiктi бюджеттерден берiлген кридиттер бойынша негiзгi
Жергiлiктi бюджеттердiң қаражаты;
мектепке дейiнгi жалпы бастауыш, жалпы негiзгi,
жалпы орта, қосымша және кәсiптiк бiлiм берудi;
әскери қызыметке тiркеу және шақыру жөнiндегi шараларды;
жергiлiктi деңгейдегi төтенше жағдайлар бойынша жұмыстарды;
жергiлiктi жердегi құқық қоғау қызыметiн;
халыққа тегiн медициналық қызымет көрсетудiң кепiлдiк көлемiн;
жергiлiктi деңгейдегi арнаулы медициналық бағдарламаларды;
мәслихаттардың шешiмдерiне сәйкес әлеуметтiк-қамсыздандыру саласындағы әлеументтiк бәсiрелi көмек
жұмысты қамту бағдарламасын;
жергiлiктi деңгейдегi өнеркәсiп және обьектiлер құрылысын;
жергiлiктi деңгейдегi қоршаған ортаны қорғауға;
жергiлiктi деңгейдегi жобалау iздестiру жұмысын жѕргiзудi;
елдi мекендердi көркейтудi, қала жолдары мен көшелерiнiң құрлыстарын;
жергiлiктi маңызы бар жолдарды пайдалану мен қайта құруды;
жергiлiктi бюджеттерден республикалық бюджетке берiлетiн ресми трансферттердi;
жергiлiктi атқарушы органдардың бұрыштарына қызымет көрсетудi;
Қазақстан Республикасының қаржы жѕйесi
Мемлекеттiк бюджеттiң екi жағдайы:
әдеттегi қарапайым: егер шығыс табысқа тең болса;
тапшылықты: егер шығыс табыстан жоғары болса
Мемлекеттiк бюджеттiң тапшылықтарының себептерi:
экономикалық дағдары жағдайында табыстың төмендеуi және Ұлттық
мемлекеттiк бюджетке тѕсетiн акциз салығының азаюы;
бюджет шығыстарының өсуi;
қаржы- экономикалық саясаттың тұрақсыздығы;
Бюджет тапшылығының төмендеу шаралары:
конверсия;
қаржыландырудан несие беруге өту;
зиянды кәсiпорындарға дотация берудi жою;
мемлекеттiк басқару шығынын азайту;
салық салу жүйесiн өзгерту;
жергiлiктi бюджеттiң ролiн арттыру.
Мемлекеттiк бюджет тапшылығын жабатын 3 дәстүрлi амал
мемлекеттiк заем шығару;
салық салудың қатаңдығы;
ақша өндiрiсi немесе (сеньораж( , яғни ақша басу.
((. Оңтүстiк Қазақстан облысының бюджетiнiң кiрiстерi мен
Оңтүстiк Қазақстан облысының бюджет тапшылығының
Облыс бюджетiнiң кiрiстерi мен шығыстарының көрсеткiштерiн ескере отырып
Оңтүстiк Қазақстан Облысының ерекешлiгiн мысалын алып қаралық. Қазiргi
тѕсiмдер;
кiрiстер
алынған ресми трансферттер (гранттар);
бұрын бюджеттен берiлген кредиттер бойынша негiзгi
борышты өтеу;
cалықтық түсiмдер;
салық емес түсiмдер;
капитал операцияларының кiрiстерi;
арнайы трансферттiк алымдар;
берiлген негiзгi несиелiк қарыздарды жабу;
Облыс бюджетiнiң орындалуы
Көрсеткiштер Жылдар
2002 2003 2004
I Түсiмдер
Кiрiстер
Соның iшiнде
Салықтық түсiмдер
Салық емес түсiмдер
Капитал операцияларының кiрiстерi
Арнайы трансферттiк алымдар
Берiлген негiзгi несиелiк қарыздарды жабу
II Шығындар мен несиелер
Шығыстар
Соның iшiнде
Жалпы маңыздағы мемлекеттiк қызметтер
Қорғаныс
Қоғамдық тәртiппен қорғаныс
Бiлiм
Денсаулық сақтау
Әлеуметтiк қамсыздандыру және әлеуметтiк көмек
Коммуналдық үй шаруашылығы
Мәдениет спорт және ақпараттық құралдар
Ауыл су, орман, балық шаруашылығыжәне қоршаған ортаны қорғау
Өндiрiстiк энергетика құрылыс және аяқталмаған өндiрiстер
Транспорт және байланыс
Басқалары
Несиелендiру
III бюджеттiң тапшылығы (артуы)
14172752
7998642
7586701
363328
48613
6071818
102292
13865669
13187122
638819
199712
597493
6407955
2869093
1333770
375625
522136
31724
2000
159957
488318
678547
307083
21413713
12838819
12536127
274142
28550
8274039
300855
21733707
20928266
873699
263865
920524
8412773
4842667
1672452
606973
1878143
13187
10000
580908
734435
805441
-319994 25804479
12996558
12221382
550060
225116
12460712
347209
25621339
25356766
833712
381391
875828
10798842
4408780
3781294
943289
826232
282296
12900
655607
1556595
264573
183140
Оңтүстiк Қазақстан облыстық бюджетiнiң шығыс бөлiгi:
шығыстар;
соның iшiнде;
жалпы маңыздағы мемлекеттiк қызметтер;
қорғаныс;
қоғамдық тәртiппен қорғаныс;
бiлiм;
денсаулықсақтау;
әлеуметтiк қамсыздандыру және әлеуметтiк көмек;
коммуналдық үй шаруашылығы;
мәдениет спорт және ақпараттық құралдар;
ауыл су, орман, балық шаруашылығыжәне қоршаған ортаны қорғау;
өндiрiстiк энергетика құрылыс және аяқталмаған өндiрiстер;
транспорт және байланыс;
Оңтүстiк Қазақстан облысы бойынша келтiрiлген мысалдарда, бюджет тапшылығының
Қорытынды
Қазақстан Республикасының дмуының негiзгi принциптерiнiң бiрi Қазақстан
Оңтүстiк Қазақстан облысы бойынша келтiрiлген мысалдарда, бюджет тапшылығының
Пайдаланылған әдебиеттер тiзiмi
“Закон Республики Казахстана o бюджетной ситеме” 1.04.99.
Республика бюджетiнiң ҚР Заңдары 1998-2001 жылдар;
Аманбеков Б “Бюджет есептерi” Қазақстан қаражаты-1999 жыл.
Амрекулов Н “Қаржы жѕйесiн ұйымдастыру және бюджет жүйесi”
Аблиакимов К Бюджет-1999. “Баға және талдау” Қазхстанская правда
Бюджет саясаты Стаистика бюджет және аудит 1992 ж.
Бизнес жоспар әдiстемелiк материалдар. Р.Г. Маниловский –М: 1996
Жанибеков С. Бюджеттiң орындалуын қадағалау маңызы Қазақстан
Жѕнiсова Н.А Бюджет саясаты. Саясат-2001-1
Жанибеков С. Бюджеттiң орындалуын қалай көтеру керек. Қазақстан
Иманбердиев Б.Ж Қазақстан Республикасындағы экономикалық саясаттың экономикалық өсу
2
28
Орталықтандыру қаржылары
Қазақстан Республикасының қаржы жүйесi
Жалпы мемлекеттiк
Жапы шаруашылықтардағы кёсiпорындар мен ұйымдардың қаржысы
Халықтық қаржысы
Мемлекеттiк бюджет
Республикалық
бюджет
Жергiлiктi :
Бюджеттер;
облыстық;
қалалаық;
аудандық;
ауылдыє
ТМД-ның бiрлескен мемлекеттiк бiрлестiру органдарын ұстауға жұмсалған
Зейнетақы қорлары
Әлеуметтiк сақтандыру қоры
Халықты жұмыспен қамтуға жәрдемдесу қоры
Желi жол қоры
Басқа жалпы мемлекеттiк нысаналы қорлар
Орталықтандырылмаған қаржылар
Өнеркәсiп, ауылшаруашылығы, кәсiпорындардың қаржылары
Материялдық өндiрiс сферасының
Мемлекеттiк несие
Мақсатты қаржы қорлары
Өндiрiстiк емес сфераның қаржысы
Коммуналдық шаруашылытың қоғамдық ұйымдар, бiлiм беру, денсаулық