МАЗМҰНЫ:
КІРІСПЕ
ТАРАУ. БІРІККЕН КӘСІПОРЫННЫҢ МӘНІ МЕН ҚҰРЫЛЫМЫ
1.1. Біріккен кәсіпорынның мәні
1.2. Біріккен кәсіпорынның құрылымы
ТАРАУ. БІРІККЕН КӘСІПОРЫННЫҢ ЕСЕП ЕРЕКШЕЛІГІ
Айналымнан тыс активтер мен тауар-материалдық
жинақ есебі
Қаржы инвестициясының есебі
Меншікті капитал, табыстар мен шығыстар есебі
Дебиторлық берешектер мен міндеттемелер есебі
ТАРАУ. БІРІККЕН КӘСІПОРЫННЫҢ АУДИТІ
Аудиторлық тексеру және салықтық есептеу
кезіндегі ерекшелігі
Аудиттің міндеті, әдістері мен талдауда аудит
үшін маңызды нәрселер
Аудиттеу кезінде тексерілетін ақпараттың
көздері мен басшылыққа алынатын нормативтік актлер
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
КІРІСПЕ
Біріккен кәсіпорын дегеніміз екі немесе одан да көп тараптардың
Бұл дипломдық жұмысымды жазу мақсатым біріккен кәсіпорындарыдың бухгалтерлік есеп
Осындай мақсаттарға жету барысында алдыма мынадай міндеттерді қойдым:
Біріккен кәсіпорынның мәнін көрсету;
Біріккен кәсіпорынның құрылымын көрсету;
Біріккен кәсіпорынның есеп ерекшелігін көрсету;
Біріккен кәсіпорынды аудиторлық тексерудің ерекшелінгін көрсету
.
Дипломдық жұмысты зеріттеудің нысандары
Дипломдық жұмысты зеріттеу әдістері
І-тарау. Біріккен кәсіпорынның мәні мен
1.1. Біріккен кәсіпорынның мәні
1.2. Біріккен кәсіпорынның құрылымы
Компаниялардың бірігуі: Қазақстан және МСФО
Қазақстан Республикасы заңдылығын соңғы өзгерістерге сәйкес Қазақстан Республикасында қаржылық
Қазақстан экономикасының тұрақтылығы ірі өнеркәсіптік және қаржылық топтардың және
22 МСФО-ға сәйкес компанияның есебін біріктірудің екі әдісі бар:
Сатып алу – бұл белгілі бір сатып алушы компания
Мүдделердің бірігуі – бұл бірігіп отырған компаниялар акционерлері жақтарының
Сатып алу
22 МСФО-ға сәйкес барлық біріккен компаниялардың біреуі екіншісінен бақылауға
өзге инвесторлармен келісу арқылы дауыс құқы бар акциялардың жартысын
жарғы мен келісімге сәйкес өзге компанияның жарғылық және ағымдағы
басқа компанияның басқарудың талдамалы органдарын немесе директорлар кеңесі мүшелерінің
басқа компанияның басқарушылық талдамалы органдарында немесе директорлар кеңесі жиналысында
Кейбір жағдайларда сатып алушы компанияны анықтау мүмкіндігі болмайды, сондықтан
бір компанияның құны басқа компанияның құнынан жоғары болады. Бұл
ақша қаражатына дауыс құқы бар жай акцияларды алмастыру жолымен
біріктіру барысында болатын компанияны басқару кадрларын іріктеуде бір
Сатып алу әдісін қолдану өзге активтерді сатып алу сияқты
Сатып алу әдісін қолдануда сатып алу күнін анықтау маңызды.
Сатып алушы сатып алынған компаняның қорытындысы туралы пайдасы мен
Сатып алу әдісін қолдануға мысал.
А банкі Б банкінің 94% акциясын сатып алады. А
Б банкінің таза активін сатып алу күні.
10.02.02 жылы сатып алынған таза активі Сомасы мың теңге
Қолма-қол ақша қаражаты және Ұлттық банктегі құндылықтар 250 000
Кредиттік мекемелердің берешектері 110 000
Клиент қарыздары, нетто 600 000
Негізгі құралдар, нетто 120 000
өзге де активтер 120 000
Клиенттерге берешек (550 000)
өзге де берешектер (кредитор) (100 000)
Таза активтер 550 000
Азшылық үлесі 33 000
Теріс азшылық үлес есебінен таза активтер 517 000
Төленген сатып алу құны 500 000
Жағымсыз гудвилл 17 000
Азшылық үлесі =550 000 мың теңге * 6% =
Сол сияқты сатып алу керісінше Б банкінің активіне алмастыру
Мүдделердің бірігуі
Міндеттемелер мен активтердің бірігуі
Бөлек компанияның активі мен міндеттемелері біріккен компанияның активі мен
Біріккен меншікті капитал
Бөлек меншікті капитал мүдденің бірігу әдісі секілді бірігеді. Біріккен
Біріккен компанияның қаржылық есептілігі
Бірігу үшін мүдделердің бірігу әдісін қолданатын компания егер
Кезеңнің басында бөлек компанияның бухгалтерлік балансы мен өзге қаожылық
Мүдденің бірігуі әдісі бойынша бірігуге мысал
Компанияның меншікті капиталының бірігуі
Баланс баптары А банкі Б банкі Біріккен капитал
Жарғылық капитал 180 00 250 0000 400 000
Резервтер 50 000 50 0000 100 000
Бөлінбеген табыс 100 000 20 000 120 000
Барлық капитал (таза актив) 300 000 320 000 620
Акция үлесінің бөлінуі
Акционерлер А банкісінің таза активінің үлесі Б банкісінің таза
Мың теңге(1) %(2) Мың теңге(3) %(4) Мың теңге(5=1+3) %
А акционер 225 000 75 0 0 225 000
Б акционер 40 000 13 20 000 6,25 60
С акционер 35 000 12 50 000 16,6 85
Д акционер 0 0 250 000 78,125 250 000
300 000 100 320 000 100 620 000 100
Біріккен банктердің акционерлік капиталында және біріккен таза активтерінде акционерлердің
Әрбір акционерлердің үлесі анықталғаннан кейін олардың үлесі бойынша акционерлерде
Акционер Біріккен жарғылық капитал
Акция саны Үлесі %
А акционер
Б акционер
С акционер
Д акционер 145 200
38 800
54 800
101 200
400 000 36,3
9,7
13,7
40,3
100
Бірігу бойынша есеп әдістерін анықтауда негізгі кезеңдерді ескеріп, есептің
Аблахат Кебиров
Ernst & Young Kazakhstan
Компаниясының аудит бойынша менеджері
«Ваш капитал» №4 мамыр 2003ж., 11 бет
Бірлескен қызметке қатысу (дәлірегі, қатысқандық) туралы есеп беру (ҚЕХС
Бірлескен кәсіпорын – екі немесе оданда көп тараптар экономикалық
Бақылау – пайда алу мақсатындағы экономикалық қызметтің қаржылық және
Бірлескен бақылау – келісімшарттық келісіммен экономикалық қызметке бақылауды бөліп
Елеулі ықпал – бұл кәсіпорынның экономикалық қызметінің қаржылық және
Бірлескен қызметтің қатысушысы – кәсіпорынға бірігіп бақылау жүргізуді жүзеге
Бірлескен кәсіпорындағы инвестор – кәсіпорынға бірлесіп бақылау жүргізуге қатыспайтын
Үйлесімді шоғырланым – есеп пен есеп берудің әдісі. Ол
Үлестік қатысу әдісі – есеп пен есеп берудің әдісі.
Бірлесіп бақыланатын қызмет (операциялар)
Бірлесіп бақыланатын операцияның формасында ұйымдастырылған бірлескен қызметтің қатысушысы өзінің
Бақыланатын активтер мен қолдағы міндеттемелер;
Өтелген шығындар және бірлескен қызметпен байланысты тауарларды немесе қызметті
Жеке қаржы есептемені жасау барысында бірлескен қызметтің қатысушысы өзі
Бірлесіп бақыланатын активтер
Бірлесіп бақыланатын активтер формаларында ұйымдастырылған бірлескен қызметтің қатысушысы өзінің
бірлесіп бақыланатын активтердегі өз үлесін;
қолдағы кез-келген міндеттемелерді;
біріккен кәсіпорындағы міндеттемелердегі өз үлесін;
өткізуден түскен табысты немесе бірлескен кәсіпорын өтеген шығыстардағы өзінің
бірлескен кәсіпорындағы өзінің үлесіне қатысты өтелген шығыстарды.
Активтерді бірлесіп бақылау формаларында ұйымдастырылған бірлескен кәсіпорын қатысушыларғы бөлінген
Бірлесіп бақыланатын субъектілер
Бірлесіп бақыланатын субъектілер – бұл әрбір қатысушының өз үлесі
Үйлесімді шоғырландыру әдісі мынаны ұйғарады: қатысушылардың шоғырланған бухгалтерлік балансы
Үйлесімді шоғырландыру әдісін жүзеге асырудың, шоғырландырылған есеп беруде қатысу
Ұйғарымды баламалы нұсқа – «қауымдастырылған кәсіпорындағы инвестициялардың есебі» атты
Үйлесімді шоғырландыру әдіснамасы төмендегі шоғырландыруға арналған жұмыс кестесі түрінде
Жұмыс кестесі
Кірістер мен шығыстар (пайда мен зиян)
туралы есеп беруді шоғырландыруға арналған
Бап атауы Қатысу-шының есеп беруі Бірлесіп бақыланатын субъектінің есеп
Барлы-ғы Қатысушының үлесі Д К
1 2 3 4 5 6 7
Тауарды сатудан түскен табыс
Оның ішінде: бірлесіп бақыланатын субъектілер мен операциялар
Өткізілген тауардың өзіндік құны
Жыл басындағы тауар-материалды қор
Оның ішінде: бірлесіп бақыланатын субъектілер мен операциялар бойынша сатып
Сатып алу
Оның ішінде: бірлесіп бақыланатын субъектілер мен операциялар бойынша сатып
Жыл соңындағы тауар-материалды қор
Оның ішінде: бірлесіп бақыланатын субъектілер мен операциялар бойынша сатып
Өзіндік құнның қорытындысы
Салық салынуға дейінгі таза табыс
Табыс салығы бойынша шығыстар
Салық салынғаннан кейінгі таза табыс
Дивиденттер
Бөлінбеген табыс
Жұмыс кестесі
Бухгалтерлік балансты шоғырландыруға арналған
Бап атауы Қатысу-шының есеп беруі Бірлесіп бақылана-тын субъектінің есеп
барлығы Қатысушының үлесі Д К
1 2 3 4 5 6 7
Негізгі құрал-жабдықтар
Инвестициялар
Тауар-материалды қор
Дебиторлық берешектер
Активтер қорытындысы
Акционерлік капител
Өткен жылдың бөлінбеген табысы
Есепті кезеңнің бөлінбеген табысы
Міндеттемелер
Меншікті капитал мен міндеттемелердің қорытындысы
Кірістер мен шығыстар (пайда мен залал) туралы шоғырландырылған есеп
Бас компания мен еншілес компанияның кірістері мен шығыстары туралы
Төмендегі кестеде бухгалтерлік баланстың баптарын жолма-жол жинақтау бойынша процедуралар
БТ – бас компания табысы;
ЕТ – еншілес компанияның табысы;
ЕУТ – топ ішіндегі операция бойынша еншілес компанияның табысы;
БУТ – топ ішіндегі операция бойынша бас компанияның табысы;
БУӨ - топ ішіндегі операция бойынша бас компанияның сатылған
ЕУӨ - топ ішіндегі операция бойынша еншілес компанияның сатылған
БУҚ – топ ішіндегі операция бойынша сатып алынған бас
УӨТ – топ ішіндегі операциялар бойынша өткізілмеген табыс;
ВРПН – топ ішіндегі операция бойынша өткізілмеген табыстың салық
ТД – топ ішіндегі есеп айырысудағы дебиторлық берешек;
ЕКИ – еншілес компанияның меншікті капиталындағы бас компанияның тиісті
Г – гудвилл, жағымды іскерлік бедел;
БК – бас компанияның кредиторлық берешегі (міндеттемесі);
ЕК – еншілес компанияның кредиторлық берешегі (міндеттемесі);
УК – топ ішіндегі есеп айырысудағы кредиторлық берешек;
АҮ – еншілес компанияның меншікті капиталындағы азшылық үлесі;
БК – бас компанияның меншікті капиталы;
ЕК – еншілес компанияның меншікті капиталы.
Бухгалтерлік балансты шоғырландыру бойынша жұмыс кестесіндегі дүзету жазбасы былайша
топ ішіндегі есеп айырысу бойынша дебиторлық және кредиторлық берешектерді
«Топ ішіндегі есеп айырысу бойынша кредиторлық берешек» (ТҚ)
Еншілес компанияның меншікті капиталындағы бас компанияның тиісті қатысу үлесі
Баланстық құн бойынша - еншілес компанияның меншікті капиталындағы
Еншілес компанияның меншікті капитаындағы тиісті үлестің баланстық құны мен
Жұмсалған шығынның баланстық құны бойынша – «Еншілес компанияның акциясындағы
Кірістер мен шығыстар туралы есеп беруді біріктіру бойынша жұмыс
Топ ішіндегі операция бойынша кірістер мен шығыстарды (сатылған тауарлырдың
«Сатылған тауарлардан (жұмыс, қызмет) түсетінтабыс» (ЕУТ) транзиттік бабының дебиті
Бұл түзету жазбасы топ ішіндегі операция бойынша кірістер мен
Сондықтан да тауарлы-материалдық қордың баланстық құнының шамасы өткізілмеген табыстың
Топ ішіндегі операция бойынша табыстарды танудың мерзімін ұзарту 1500
Кірістер мен шығыстар (пайда мен залал) туралы есеп беруді
Бап атауы
Бас компания
Еншілес компания
Түзетілгенге дейінгі шоғырландырылған сома Түзетуден кейінгі шоғырландырылған сома
Тауарларды (жұмыс, қызмет) сатудан түсетін табыс БТ ЕТ БТ
Бас компания мен еншілес компанияның арасындағы тауарларды (жұмыс, қызмет)
Табыстар қорытындысы
Өткізілмеген өнімдердің өзіндік құны БӨ ЕӨ БӨ + ЕӨ
Бас компания мен еншілес компанияның арасындағы операциялар бойынша өткізілген
Жалпы табыс БУТ ЕУТ
Кезең шығыстары БКШ ЕКШ БКШ + ЕКШ БКШ +
Салық салынғанға дейінгі таза табыс
Түзетуді ескерумен
Табыс салығы бойынша шығыстар
Түзетуді ескерумен ВРПН
Салық салынғаннан кейінгі таза табыс
Түзетуді ескерумен ВРПН
Топ ішіндегі кәміл операция бойынша кірістер мен шығыстарды есептеп
Бап атауы Бас компания Еншілес компания Түзету жазбасы Түзетуден
Д К
Тауарларды (жұмыс, қызмет) сатудан түсетін табыс БТ ЕТ
БТ + ЕТ
Бас компания мен еншілес компанияның арасындағы тауарларды (жұмыс, қызмет)
ЕУТ ЕУТ
Өткізілмеген өнімдердің өзіндік құны БӨ ЕӨ
БӨ + ЕӨ
Бас компания мен еншілес компанияның арасындағы операциялар бойынша өткізілген
ЕУӨ
ЕУӨ
Жалпы табыс БУТ ЕУТ
Түзетуді ескерумен
Кезең шығыстары БКШ ЕКШ
БКШ + ЕКШ
Салық салынғанға дейінгі таза табыс
Түзетуді ескерумен
Табыс салығы бойынша шығыстар
ВРПН Түзетуді ескерумен - ВРПН
Салық салынғаннан кейінгі таза табыс
Түзетуді ескерумен
Кірістер мен шығыстар туралы есеп беруді шоғырландырудың жұмыс кестесі
Бап атауы Бас компания Еншілес компания Түзетілгенге дейінгі шоғырланды-рылған
кейінгі шоғырланды-рылған сома
Ұзақ мерзімді активтер (инвестициядан басқасы) (А) БА ЕА БА
Тауарлы-материалдық қорлар БҚ ЕҚ
Бас компания мен еншілес компанияның арасындағы операциялар бойынша тауарлы-материалдық
БУҚ - өткізілген табыс (ӨТ) БУҚ - ӨТ
Топ ішіндегі есеп айырысу бойынша дебиторлық берешек ТД
ТД
Еншілес компаниядағы инвестиция (ЕК) ЕКИ + Г
ЕКИ + Г
Гудвилл (Г)
Г
Мерзімі ұзартылған табыс салығы
МҰТС
Активтердің қорытындысы Σ Σ
Σ
Кредиторлық берешек (К) БК ЕК БК + ЕК БК
Топ ішіндегі есеп айырысу бойынша кредиторлық берешек (УК)
УК УК
Азшылық үлесі
АУ
Меншікті капитал (К) БК ЕК = ЕКИ + АУ
Бөлінбеген табыс
Түзетуді ескерумен ВРПН
СК және О қорытындысы Σ Σ
Σ
Топ ішіндегі есеп айырысуды есептен шығарушы түзетуші жазба
Бап атауы Бас компания Енші-лес компа-ния Түзетуші жазба Түзетуден
кейінгі шоғырлан-дырылған сома
Д К
Ұзақ мерзімді активтер (инвестициядан басқасы) (А) БА ЕА
БА +ЕА
Тауарлы-материалдық қорлар БҚ ЕҚ
БҚ + ЕҚ
Бас компания мен еншілес компанияның арасындағы операциялар бойынша тауарлы-материалдық
5)УӨТ БУҚ - УӨТ
Топ ішіндегі есеп айырысу бойынша дебиторлық берешек ТД
1)ТД
Еншілес компаниядағы инвестиция (ЕК) ЕКИ + Г
2)ЕКИ
3)Г
Мерзімі ұзартылған табыс салығы
6)ВРПН
ВРПН
Активтердің қорытындысы Σ Σ
Σ
Гудвилл (Г)
3)Г
Г
Кредиторлық берешек (К) БК ЕК
БК + ЕК
Топ ішіндегі есеп айырысу бойынша кредиторлық берешек (УК)
УК 1)УК
Азшылық үлесі
4)АУ АУ
Меншікті капитал (К) БК ЕК = ЕКИ + АУ
4)АУ
БК
СК және О қорытындысы Σ Σ
Σ
Кірістер мен шығыстар туралы шоғырландырылған есеп беру: топ ішіндегі
Өткізілген тауардың өзіндік құнын есептеу барысындағы кезеңдік түгендеу әдісі
Өткізілген тауардың
өзіндік құны
бір жылғы түсім
Кірістер мен шығыстар туралы есеп беруді шоғырландыру барысында компанияның
«Сатып алуды» жасаушы «Өткізген тауардың (жұмыс, қызмет) өзіндік құны»
«Жыл соңындағы қорытынды» жасаушы «Сатылған тауардың (жұмыстың, қызметтің) өзіндік
Жыл соңындағы өткізілген тауарлар қалдығының өткізілмеген табысындағы -
Егер топ ішінің тауарларын өткізу бойынша операциялар бұрынғы түрде
«Жыл басындағы қорытынды» жасаушы «Сатылатын тауарлардың (жұимыстың, қызметтің) өзіндік
Ағымдық түгендеу әдістері бойынша тауар-материалды қорлардың есебін ұйымдастыру кәміл
Дебит «Тауарды (жұмысты, қызметті) сатудан түскен табыс»
Кредит «Өткізілген тауардың (жұмыстың, қызметтің) өзіндік құны»
«Тауар-материалды құндылықтардың» баланстың бабы.
Шоғырландырылған қаржылық есеп беру: шоғырлану процесі
Еншілес компанияның акциялары сатып алынған уақыттағы шоғырлану процесіне бірнеше
Бас және еншілес компаниялардың активтерің, міндеттемелерін және меншікті капиталының
Топ ішіндегі есептеу бойынша дебиторлық және кредиторлық берешек-алашақты жою
Еншілес компанияларға салынатын инвестицияның баланстық құнын және бас компанияның
Бас компанияға тиесілі емес еншілес компанияның өзіндік капиталындағы азшылық
Бас компания еншілесінің акцияларына инвестиция салғанда, баланстық құнынан артық
Еншілес компанияның активтері мен міндеттемелерінің құнын ағымдағы нарықтық құнға
Іскерлік бедел шамасын (гудвилл) анықтау.
1-кесте
Бухгалтерлік балансты шоғырландыру
Бап атауы Бас компания Еншілес компания Түзетуге дейінгі шоғырлан-дырылған
1 2 3 4 5
Активтер (инвестициядан басқа) (А) БА ЕА БА + ЕА
Топ ішіндегі есептеу бойынша дебиторлық берешек (ТД) ТД
ТД
Еншілес компанияға инвестициялар (ЕКИ) ЕКИ + Г
ЕКИ + Г
Гудвилл (Г)
Кредиторлық берешек (К) БКК ЕКК БКК + ЕКК БКК
Топ ішіндегі есептеу бойынша кредиторлық берешек (ТК)
ТК ТК
Азшылықтың үлесі (А)
А
Меншікті капитал (К) БКК ЕКК = ЕКИ + М
Бұл кестеде бухгалтерлік баланстың ұқсас баптарын жол сайын қосындылау
БКА – бас компанияның активтері;
ЕКА – еншілес компанияның активтері;
ТД – топ ішіндегі есептеу бойынша дебиторлық берешек;
ЕКИ – еншілес компанияға инвестициялар, еншілестің меншікті капиталына бас
Г – гудвилл, жағымды іскерлік бедел;
БКК – бас компанияның кредиторлық берешегі (міндеттемелері);
ЕКК – еншілес компаниянның кредиторлық берешек – алашағы (міндеттемелері);
ТК – топ ішіндегі есептеулердегі кредиторлық берешек-алашақ;
А – еншілес компанияның меншікті капиталындағы азшыылықтың үлесі;
БКК – бас компанияншың меншікті капиталы;
ЕКК – еншілес компанияның меншікті капиталы.
Біріктірілген қаржы есептемесі біртұтас компания ретінде топ пікірі тұрғысынан
Еншілес компанияның меншікті капитбалы «Еншілес компанияларға инвестициялар» бабы бойынша
Акциялар сатып алынған күндегі еншілес компания активтерін бағалаудың күмәнсіз
Егер еншілес компанияның акцияларын сатып алуға шыққан шығындар олардың
Активтер мен міндеттемелердің құнын түзету еншілес компанияның меншікті капиталының
2-кесте
Топ ішіндегі есептеуді шығаратын түзету ждазбалары
Бап атауы
Бас компания
Еншілес компания
Түзету жазбалары Түзетуден кейінгі шоғырлан-дырылған сома
Д К
Активтер (инвестициядан басқа) (А) БА ЕА
БА + ЕА
Топ ішіндегі есептеу бойынша дебиторлық берешек (ТД) ТД
1) ТД
Еншілес компанияға инвестициялар (ЕКИ) ЕКИ + Г
2)ЕКИ
3)Г
Гудвилл (Г)
3)Г
Г
Кредиторлық алашақ-берешек (К) КБК КЕК
Топ ішіндегі есептеу бойынша кредиторлық алашақ-берешек (ТК)
ТК 1)ТК
Азшылықтың үлесі (А)
4) А А
Меншікті капитал (К) БК ЕК = ЕКИ + А
2)ЕКИ
4)А БК
Бухгалтерлік балансты шоғырландыру бойынша жұмыс кестесіндегі түзету жазбаларының мәні
«Топ ішіндегі есептіу бойынша кредиторлық алашақ-берешек (ТК)» баланс бабының
Бас компания инвестициясының баланстық құнын еншілестің акциясына және еншілестің
«Еншілес компанияның меншікті капиталы» баланс бабының дебиті еншілестің (ЕКИ)
«Гудвилл» (Г) баланстық бабының дебиті немесе кредиті (жағымды немесе
«Еншілес компаниялар акцияларына инвестициялар» баланс бабының кредиті (ЕКИ) –
3-кесте
Актив құнын түзете отырып шоғырландыру
Бап атауы
Бас компания
Еншілес компания
Түзету жазбалары Түзетуден кейінгі шоғырлан-дырылған сома
Д К
Активтер (инвестициядан басқа) (А) БКА ЕА 5)АҚТ (актив құнын
БА + ЕА + АҚТ
Топ ішіндегі есептеу бойынша дебиторлық берешек (ТД) ТД
1) ТД
Еншілес компанияға инвестициялар (ЕКИ) ЕКИ + БК + Г
2)ЕКИ
3)Г
5)АҚТ
Гудвилл (Г)
3)Г
Кредиторлық алашақ-берешек (К) БК ЕК
БК + ЕК
Топ ішіндегі есептеу бойынша кредиторлық алашақ-берешек (ТК)
ТК 1)ТК
Азшылықтың үлесі (А)
4) А А
Меншікті капитал (К) БК ЕК = ЕКИ + М
4)М
БК
4-кесте
Міндеттемелердің құнын түзете отырып, шоғырландыру
Бап атауы
Бас компания
Еншілес компания
Түзету жазбалары Түзетуден кейінгі шоғырлан-дырылған сома
Д К
Активтер (инвестициядан басқа) (А) БА ЕА
БА + ЕА + АҚТ
Топ ішіндегі есептеу бойынша дебиторлық берешек ТД
1) ТД
Еншілес компанияға инвестициялар ЕКИ + АҚТ + Г
2)ЕКИ
3)Г
5)АҚТ
Гудвилл (Г)
3)Г
Г
Кредиторлық алашақ-берешек (К) БК ЕК 5)АҚТ
БК + ЕК - АҚТ
Топ ішіндегі есептеу бойынша кредиторлық берешек (ТК)
ТК 1)ТК
Азшылықтың үлесі (А)
4) А А
Меншікті капитал (К) БК ЕК = ЕКИ + М
4)А
БК
Әрбір есептік күндегі бас және еншілес компанияның бухгалтерлік балансын
бас және еншілес компания активтерінің, міндеттемелерінің және меншікті капиталының
Топ ішіндегі есептеулер бойынша дебиторлық және кредиторлық берешекті жою
Еншілес компанияның меншікті капиталына бас компанияның тиісті қатысу үлесі
Бас компанияға тиесілі емес еншілес компанияның меншікті капиталындағы азшылық
Еншілес компанияның активтері мен міндеттемелерінің баланстық құнын түзету мөлшерін
Іскерлік беделдің (гудвиллдің) шамасын амортизациялау.
3, 4 – кестелерде бухгалтерлік баланстың ұқсас баптарын, сонымен
АҚТ – актив құнын түзету;
МҚТ – міндеттемелерін құнын түзету.
5-кесте
Табыс пен шығындар (пайда мен залал) туралы есептің шоғырлануы
Бап атауы Бас компания Еншілес компания Түзетуге дейінгі шоғырлан-дырылған
1 2 3 4 5
Тауарларды (жұмысты, көрсетілген қызметті) өткізуден түскен табыс БТ ЕТ
Бас және еншілес компаниялар арасындағы тауарларды (жұмысты, қызметті) өткізуден
ЕТ (ВДД)
Барлық табыс
Өткізілген өнімгнің өзіндік құны БӨҚ ЕӨҚ БӨҚ + ЕӨҚ
Бас және еншілес компаниялар арасындағы операциялар бойынша өткізілген өнімнің
Жалпы табыс БЖТ ЕЖТ Түзетулерді ескере отырып
Кезең шығыстары БКШ ЕКШ БКШ + ЕКШ БКШ +
Салық салынғанға дейінгі таза табыс
Түзетулерді ескере отырып
Табыс салығы бойынша шығыстар
Түзетулерді ескере отырып – ЖТСШ (жалпы табыс салығының шығындары)
Салық салынғаннан кейінгі таза табыс
6-кесте
Топ ішінде жасалған, операциялар бойынша кіріс пен шығыстарды шығаратын
Бап атауы Бас компания Еншілес компания Түзету жазбасы Түзетуден
Д К
Тауарларды (жұмыс, қызмет) сатудан түсетін табыс БТ ЕТ
БТ + ЕТ
Бас компания мен еншілес компанияның арасындағы тауарларды (жұмыс, қызмет)
ЖЕТ ЖЕТ
Өткізілген өнімдердің өзіндік құны БӨҚ ЕӨҚ
БӨҚ + ЕӨҚ
Бас компания мен еншілес компанияның арасындағы операциялар бойынша өткізілген
ЖЕӨҚ
Жалпы табыс
Кезең шығыстары
Табыс
Табыс салығы бойынша шығыстар ТСБШ (табыс салығы бойынша бас
ЖТСШ (жалпы табыс салығы бойынша шығыстар) Түзетуді ескерумен -
7-кесте
Кірістер мен шығыстар туралы есептерді шоғырландыру (пайда мен залал)
Бап атауы Бас компания Еншілес компания Түзетілгенге дейінгі шоғырланды-рылған
кейінгі шоғырланды-рылған сома
Ұзақ мерзімді активтер (инвестициядан басқасы) БА ЕА БА +
Тауарлы-материалдық қорлар БҚ ЕҚ
Бас компания мен еншілес компанияның арасындағы операциялар бойынша тауарлы-материалдық
ВЗМ - өткізілмеген табыс (ӨТ) БУҚ - ӨТ
Топ ішіндегі есептеулер бойынша дебиторлық берешек (ТД) ТД
ТД
Еншілес компаниядағы инвестиция (ЕК) ЕКИ + Г
ЕКИ + Г
Гудвилл (Г)
Г
Кредиторлық берешек (К) БК ЕК БК
Топ ішіндегі есеп айырысу бойынша кредиторлық берешек
Азшылық үлесі АҮ
Меншікті капитал (К) БӨК ЕК =ЕКИ + АҮ ӨК
Бөлінбеген пайда
Түзетулерді қоса ескергенде - ВРПИ
Өткізілмеген табыс ӨТ ӨТ
8-кесте
Топ ішіндегі есептеулерді шығарушы түзетуші жазба
Бап атауы Бас компания Еншілес компания Түзету жазбасы Түзетуден
Д К
Ұзақ мерзімді активтер (инвестициядан басқасы) БА ЕА
БА + ЕА
Тауарлы-материалды қорлар БҚ ЕҚ
БҚ + ЕҚ
Бас компания мен еншілес компанияның арасындағы операция бойынша тауарлы-материалды
5)УӨТ БУҚ – УӨТ
Топ ішіндегі есептеулер бойынша дебиторлық берешек (ТД) ТД
1)ТД
Еншілес компаниядағы инвестициялар (ЕК) ЕКИ + Г
2)ЕКИ
3)Г
Гудвилл (Г) 3)Г
Кредитолық берешек (К) БКБ ЕКБ
БКБ + ЕКБ
Топ ішіндегі есептеулер бойынша кредиторлық берешек (ТК)
ТК 1)ТК
Мерзімі ұзартылған табыс салығы
6) РПН ВРПН
Азшылық үлесі (АҮ)
4)АҮ АҮ
Меншікті капитал (МК) БМК ЕК = ЕКИ + АҮ
4)АҮ
5)УӨТ
БК
Өткізілмеген табыс
УӨТ
ІІ . ТАРАУ. БІРІККЕН КӘСІПОРЫННЫҢ ЕСЕП ЕРЕКШЕЛІГІ
Айналымнан тыс активтер мен тауар-материалдық
жинақ есебі
Материалдық емес активтер
Материалдық емес активтер - өндірісте ұзақ мерзім пайдалануға болатын
Мысалы, біріккен кәсіпорынның жабдықтары технологиялық басқаруға арналған компьютерлік бағдарламамен
Біріккен кәсіпорынның материалдық емес активтеріне: лицензиялық келісім;
Біріккен кәсіпорынның материалдық емес активтерін бағалау:
Басқа кәсіпорындар мен адамдардан ақыға сатып алынған материалдық
Кәсіпорынға өтеусіз келіп түскен материалдық емес активтер сараптау жолымен
Жарғылық капиталға салым ретінде құрылтайшыдан келіп түскен активтер есепте
Біріккен шаруашылық субъектісінде материалдық емес активтер есебі Қазақстан Республикасы
Материалдық емес активтердің біріккен кәсіпорынға келіп түсуі
Актлерде материалдық емес активтердің дәл атауы, кәсіпорынға дәл өткізілген
Біріккен кәсіпорынның материалдық емес активтері басқа кәсіпорынға
Біріккен кәсіпорынға материалдық емес активтердің келіп түсуі.
Басқа заңды және жеке тұлғадардан сатып алынғанда сатып алынған
Материалдық емес активті кәсіпорынның өзі жасаса (бағдарламалық қамтамасыз ету,
Біріккен кәсіпорындардың материалдық емес активтерін жасауға байланысты шығындарды
Біріккен кәсіпорындарға материалдық емес активтердің жарғылық капиталға салым
Шаруашылық серіктестіктер туралы Қазақстан Республикасының Президентінің Жарлығына сәйкес –
Біріккен кәсіпорындардың материалдық емес активтерінің есептен шығарылғанда басқа
Моральдық тозуына және кәсіпорынға пайда әкелу қабілетін жоғалтуына байланысты
Сатуға байланысты материалдық емес активтерді есептен шығарғанда материалдық емес
Өтеусіз берілсе баланстық құнға Д-т 841 К-т 101-103, 106,
Біріккен кәсіпорынның өндірістік-шаруашылық қызмет процесінде материалдық емес
Есептелген тозудың мақсаты – пайдаланудың белгіленген мерзімі ішінде тозуды
Біріккен кәсіпорынның материалдық емес активтері бойынша амортизация
Мысалы: Субъект ЭЕМ-ге бағдарламалық қамтамасыз ету сатып алды,
Ай сайынғы амортизация нормасы 120,0 / 60 = 2
111-116-шоттар бойынша талдамалы есеп МЕА түрлері және жекеленген объектілері
МЕА түгендеген кезде кәсіпорынға меншік құқына тиесілі МЕА нақты
Бастапқы құжаттамада МЕА объектісінің егжей-тегжейлі сипаттамасы болып, олардың бастапқы
Кәсіпорын аукционда басқа кәсіпорынның активтерін (НҚ, материалдар, дайын өнімдер
Сатып алушы кәсіпорын активтерінің шынайы құнынан артық 4200,0 төледі.
Нұсқа
Сатып алынған кәсіпорын заңды тұлға мәртебесін, дербес немесе жеке
Нұсқа
Жұмыс істеп тұрған кезінде сатып алынған кәсіпорын заңды тұлға
Бедвилл жағдайында сатып алынған кәсіпорын құны 10 000,0; 7
Д-т 562 К-т 727 – 3 000,0;
Жыл соңында: Д-т 727 К-т 571 болады.
Негізгі құралдар есебі
Біріккен кәсіпорынның негізгі құралдар есебі Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп
№6 БЕС бойынша біріккен кәсіпорынның негізгі құралдары – бұл
Өндіріс процесіне қатысу сипатына қарай біріккен кәсіпорындардың
өндірістік – бұл өндірістік процеске тікелей қатысатын немесе өндірістің
Өндірістік емес – бұл – тұтыну мақсатындағы негізігі құралдар.
Тиістілігі бойынша негізгі құралдар меншікті, қысқа мерзімге жалданған, ұзақ
Біріккен кәсіпорынның негізгі құралдарының есебін дұрыс ұйымдастырудың маңызды шарты
Біріккен кәсіпорынның негізгі құралдар бухгалтерлік есепте бастапқы құны бойынша
Жер учаскесінің бастапқы құнына мыналар шотта көрсетілген сату бағасы,
“Альтаир” ЖШС-і аумағында 1 200 000 теңгенің құрылысы орналасқан
Учаскенің бастапқы құны: 1 200 000 + 23 000
Біріккен кәсіпорынның негізгі құралдардың келіп түсуі негізгі құралдарды қабылдау-өткізу
Біріккен кәсіпорынның негізгі құралдардың есебі активтік 121-126-шоттарда жүргізіледі, оларды
Үйлер мен жеңіл автомобильдерді сатып алғанда баланстық құнына Д-т
Егер НҚ демеушілік көмек ретінде алынса, онда оларды былайша
НҚ жарғылық капиталға салым ретінде келіп түскенде мәлімделген жарғылық
Шығындар жиынтық табысты кемітеді: Д-т 571 К-т801 – 1200,0;
Табыстар жиынтық табысты арттырады д-т 701 К-т571 – 1500,0.
Аталған операциядан алынатын табыс (571-шоттың кредиттік сальдосы) – 300,0
НҚ түгендеу кезінде анықталған артықшылықтары (келіп түскен кезде кіріске
Инвентарлық объект НҚ есебінің объектісі болып табылады, яғни оған
Мысалы, үйлер үшін 0001-ден 0299-ға дейінгі ғимараттарға 0300-ден 0499-ге
Инвентарлық нөмірлер НҚ №1 нысанында және НҚ қолда бары
Негізгі құралдарының саны көп және есепті қол әдісімен жүргізетін
Ай ішінде 4-бөлімнің карточкалары 12-бөлімнің (негізгі құралдар) шотында ескерілген
Нормалар еңбек құралдарының экономикалық мақсатты қызмет мерзіміне орай белгіленеді.
Автомобиль көлігінің жылжымалы құрамының амортизациялық аударымының нормасы 1000 км
Бірккен кәсіпорындарда амортизацияны есептен шығарған кезде, соңғы жылды қоспағанда,
Бірккен кәсіпорындардағы қолданыстағы заңдарға сәйкес өзіне тиесілі үйлерді, ғимарттарды,
Тарату толық немесе ішінара (объект қайта жабдықталғанда және жаңартылғанда)
НҚ №4 нысандарындағы актілерде жасалған немесе салынған жылы, кәсіпорынға
Негізгі құралдарды жұмыс жағдайында ұстау үшін оларды мерзім сайын
Бір жылдан артық мерзім сайын жүргізілетін, нәтижесінде агрегат толықтай
Мысал: автомашинаның бастапқы құны 1 500 000 теңге, ұтымды
Ағымдағы жөндеу НҚ жұмыс жағдайында ұстау үшін оның тозған
Жұмыстарды жүргізудің шаруашылық әдісі кезінде НҚ ақау ведомосы жасалады.
Өндірістік негізгі қорларды жөндеуге жұмсалатын шығындарды есепке алу үшін
Қазіргі номативтік актілер мен кәсіпоры есеп саясатына сәйкес кәсіпорындар
№ 24 «Бухгалтерлік қызметті ұйымдастыру » ( БЕС-24) бухгалтерлік
Бухгалтерлік есептің тіркелімдерінде немесе техникалық құжаттамада ауытқу және жаңылыс
Ескерілмеген объектілерді түгендеу кезінде анықталған бағалау қолданыстағы бағалар мен
Түгендеу сәтінде кәсіпорыннан тыс жерде болған негізгі құралдар кәсіпорыннан
Түгендеу комиссиясы отырысының хаттамасын шаруашылық субъектісінің басшысы түгендеу аяқталғаннан
Ескерілгені белгілі болған НҚ объектілерінің құны тозу сомасына Д-т
Егер кінәлі адам анықталса немесе сот шешімі бойынша кінәлі
Тауарлы-материалдық қорлар
Өндіріс процесіне еңбек құралдармен қатар еңбек заттары да қатысады.
Біріккен кәсіпорындағы тауарлы-материалдық қорлардың есебі №7 “Тауарлы-материалдық қорлардың есебі”
Материалдар есебін дұрыс және тиімді ұйымдастыруды қамтамасыз ету үшін
Біріккен кәсіпорындарда өндірістік қорлар финкционалдық бағыты бойынша былайша бөлінеді:
Шикізаттар мен материалдар;
Сатып алынатын жартылай фабрикаттар мен жинақтаушы бұйымдар;
Отын;
Технологиялық (технологиялық мақсат үшін);
Қозғалтқыш (жанармай);
Шаруашылық (жылу үшін).
Ыдыс және ыдыс материалдары
Қызмет мерзімі мен құнына байланысты НҚ немесе материалдардың құрамында
өндірістік қорлардың құрамында ескерілетін инвентарлық емес ыдыстар.
Қосалқы бөлшектер, тозған тетіктер мен машиналық жабдықтарды жөндеуге және
Өзге материалдар;
Құрылыс материалдары.
Біріккен кәсіпорындардың материалдық қорлардың барлық түрлерінің есебі 20-“Материалдар” бөлімшесінің
Біріккен кәсіпорындарда материалдық құндылықтарды дұрыс есепке алу үшін материалдардың
Материалдар номенклатурасы – бұл атауы мен тиісті деректемелері (сорты,
Номенклатуралық тізілім – номенклатура бағалық деп, ал онда көрсетілген
Тағайындылған нөмірін, өлшем бірлігі мен бағасын ТМҚ-дың қалдығы мен
Біріккен кәсіпорындарда материалдық ресурстардың нақты өзіндік құны осы ресурстарды
№7 БЕС-ына сәйкес тарифтің артық төленген сомаларын қайтару және
Біріккен кәсіпорындарда қорлардың талдамалы есебі жоспарлы-есептік бағасы бойынша жүргізілсе,
Біріккен кәсіпорындарда өндіріске есептен шығарылатын материалдық ресурстардың өзіндік құнын
Материалдық қорлардың қозғалысын есепке алу бойынша типтік құжаттар әзірленеді.
Материалды қоймадан алу үшін жеткізушіге немесе көлік ұйымына және
№2А нысанындағы материалдық құндылықтарды алу номерленген және тесіп байланған,
Материалдақ құндылықтардың келіп түсуі мыналармен ресімделеді:
№4 нысанындағы кіріс ордерімен, субъектіге жеткізушілерден немесе тысқары кәсіпорыннан
№5 нысандағы тауар-көлік жүкқұжаттарын жеткізуші материалдық құндылықтар жеткізушінің қоймасынан
№7 нысанындағы материалды қабылдау туралы акт жеткізушілердің жолдама құжаттарының
Әзірлеу, сақтау және өндіру процесіне материалдық құндылықтардың жетіспеушілігі мен
Материалдық құндылықтардың табиғи кему нормасы шегіндегі ысырабы туралы акт
Жүкқұжатпен ресімделетіндер: материалдық құндылықтардың өңдеуден келіп түсуі; пайдаланылмаған материалдардың
Кәсіпорынның қоймасынан ТМҚ өнім әзірлеу үшін, әр түрлі шаруашылық
Шығыстар материалдық түрде былайша ресімделеді:
№8 нысандағы лимиттік-шектеу картасы өнімді әзірлеу кезінде жүйелі түрде
Қорларды шектен тыс босатуға және басқасына алмастыруға тек кәсіпорын
Лимит пайдаланып болғаннан кейін лимиттік-шектеу карталары бухгалтерияға өткізіледі;
материалды алмастыруға арналған №10 нысанындағы акт-талап қорлардың белгіленген шектен
материалды босатуға арналған №15А нысанындағы жүкқұжат – талап қорлардың
материалдардың бүлінуі, сынуы, сынығы туралы №7В нысанындағы акт кәсіпорындағы
машина құрылысы кәсіпорындарының әзірлеу цехтарында, тоқыма, аяқ киім және
Қаптама карталарында қойманың номері, тауы, номенклатуралық номері, саны, бағасы,
Қаптау аяқталғаннан кейін картада нақты алынған бұйымдардың саны, оларға
жинақтаушы ведомостер. Материалдардың босатылуын тікелей қойма есебінің карточкаларында ресімдеуге
Қойма шаруашылығының жақсы жағдайы ТМЖ-дың есебін дұрыс ұйымдастырудың маңызды
Қойма ішінде материалдардың әрбір тобы, топшасы мен түрі белгілі
Қоймадан тізім бойынша келіп түскен құжаттар алдын ала жинақталғаннан
Жинақтау ведомосі бухгалтерия мен қойма есебінің деректерін салыстыру үшін
№10 ведомосының екінші және одан кейін бөлімдері материалдық құндылықтарды
Егер 921-шотқа көптеген материалдар есептен шығарылатын болса, онда ауытқудың
Жүкті қабылдаған кезде жетіспеушілік анықталған болса, онда шығын сомасы
20-бөлімшенің дебеттелетін шоттарының бағандарында нақты құнның орнына есептік бағасы
Материалдардың өндірістегі жұмсалуына алдын ала бақылау кезінде материалдарды өндіріске
Материалдың өндірісте пайдалануын одан әрі бақылау үшін нормадан ауытқуды
Құрылыста кезекті бақылау №29 нысанындағы “Өндірістік нормамен салыстырғандағы негізгі
Жұмсалған материалдардың №29 нысанындағы есеп беруде көрсетілген саны жұмсалған
Құралдардың жағдайын жылдық есеп беруде объективті түрде көрсету үшін
Түгендеу тексерудің көлеміне қарай жалпылама және талдамалы, уақытына қарай
Түгендеуді жүргізу сәтінде бухгалтерияда “Қоймалар, учаскелер бойынша ТМҚ-дың инвентарлық
ТМҚ-дың артықшылығы мен кемшілігінің құнын бағалаумен бірге есептік тіркелімдер
Жұмыс түгендеу комиссиясының отырысы хаттамасымен ресімделеді, онда қойма шаруашылығының
ТМҚ-дың бүліну себептері, падаланылмайтын және жарамсыздарының қалыптасуының себептері келтіріледі,
2.2. Қаржы инвестициясының есебі
Біріккен кәсіпорындарда инвестицияның көзі болып жаңадан жасалған қосымша құнның,
Біріккен кәсіпорындарда инвестицияның нарықтық және қаржылық деп аталатын екі
Қандай да бір кәсіпкер құрылысты салу үшін қаржы керек
Қаржылық инвестициялар иелену мерзіміне қарай қысқа мерзімдік және ұзақ
Еншілес, тәуелді және бірлесіп бақыланатын заңды тұлғалардың инвестицияларының есебі
Инвестициялар №14-“Инвестициялар” – деп аталатын бас шотының тиісті бөлімше
Бірлесіп бақыланатын заңды тұлғалардың таза активіндегі инвестордың үлесін қайта
Инвестиция сатылғанда немесе басқа да жағдайларға байланысты есептен шығарылғанда
Жоғарыдағы екі жағдайда да субъектінің акциядан алынатын табыстарын есептеген
Меншікті капитал, табыстар мен шығыстар есебі
Меншікті капитал есебі
Жалпы біріккен кәсіпорынның есебін жүргізу барысында жұмыс істеп тұрған,
Жарғылық қор меншік иесі кәсіпроынның жарғысында қаралған қызметтерін қамтамасыз
Жарғылық қорының мөлшерікәсіпорының жарғысында және басқа да құрылтайшылық құжаттарында
Жарғылық капиталдың жалпы мөлшері, шығарылған түрлері бойынша акциялардың сандары,
Біріккен кәсіпорындардағы жарғылық капиталдың есебі: 501-“Жай акциялар”, 502-“Артықшылығы бар
Акционерлердің акцияға жазылған сомасына жарғылық қорды құрғанда, содай-ақ
Егер үлес қосушылар мен акционерлер қоғамға өз үлесін ақшалай
Ал егер үлес қосушылар мен акционерлер қоғамға өз үлесін
Сондай-ақ, кәсіпорындардың қоғамдық жарғылық қорға қосқан үлестері мен жарналарының
521-шот акционерлік қоғамның сатып алынған акцияларының есебін жүргізу үшін
Егер акционерлік қоғам өз акцияларын айналымнан алып тастаған уақытта
Осы айтылғандар мен қатар біріккен кәсіпорындарында 53-бас шоттың бөлімше
Сонымен қатар 541-шоттың кредитіне, 131-134-шоттарының дебитіне бұрынғы негізгі құралдарды
541-шотының дебетіне жазылатындар:
131-134-шоттардың кредитінен негізгі құралдарды қайта бағалау кезінде өскен тозу
561-шотының кредитінен негізгі құралдардың пайдалануына қарай оларды қосымша бағаланған
121-125-шоттарының кредитінен негізгі құралдардың бұрынғы қайта бағалау кезіндегі анықталған
542-шотының дебитіне;
401-403-шоттаорының тиістілерінің кредитінен қаржылық инвестицияларды бұрынғы қосымша бағалағанда алынған
561 немесе 723-шоттардың тиістілерін кредитінен қабылданған есеп саясатына қарай
Акционерлік қоғамдар мен басқа да біріккен кәсіпорындар өздерінің таза
Резервтік капитал субъектінің таза пайдасы есебінен қалыптасқан уақытта бухгалтерлік
Біріккен кәсіпорынның қорытынды табысынан бюджетке төленетін салықтарын және табыстың
561 және 562-бөлімше шоттарында жүргізіледі. Бөлінбеген пайда көбейгенде 561-шоты
Мысалы: 561-шотының дебитіне:
571-ші қорытынды табыс шотының кредитінен есеп беретін жылғы біріккен
551 және 552-шоттарының тиістілерінің кредитіне біріккен кәсіпорынының жасаған резервке
662, 622 немесе 687-шоттарының тиістілерінің кредитінен акционерлерге төленетін немесе
Акционерлерге дивидендтерді төлегеннен есеп беретін жылдың бөлінбеген табысының сомасы
Жалпы акционерлік қоғамның немесе субъектінің құрылғаннан бастап жұмсалған таза
Есепті жылдың соңында барлық біріккен кәсіпорындардың бухгалтериясында жетінші “табыстар”
Егер біріккен кәсіпорын зиян шексе жылдың аяғында – 561-шот
Табыстар есебі
Біріккен кәсіпорындардың табыстарына: дайын бұйымдар мен тауарларды сатудан алынатын
Қаржы есеп беру кезінде біріккен кәсіпорын түсініктеме жазба хатында
табысты тану үшін қабылданған есеп жүргізу саясатын, соның ішінде
есепті кезең үшін танылған табыстардың әрбір маңызды түрлерінің
Біріккен кәсіпорындарда табыстардың есебі субъектілердің бухгалтерлік есебі мен қаржы
Біріккен кәсіпорындардың негізгі қызметтен алынатын табыстарының есебі 70-“Негізгі қызметтен
Біріккен кәсіпорынның негізгі емес қызметтерді атқаруы, жұмыстарды орындау барысында
Кәсіпорын материалдық емес активтерін, негізгі құралдары мен құнды қағаздарын
Біріккен кәсіпорынның басқа заңды және жеке тұлғаларға берген қарыздары
725-шоты кредиті бойынша 30,32, 35, 43, 44, 45, 64,
726 және 727-шоттар кредиттері бойынша 1, 2, 3 және
Шығыстар есебі
Кәсіпорындардың сатқан өнімдерінің, тауарларының басқа да активтерінің өзіндік құны,
Жоғарыда аталған “Сатылған тауарлардың өзіндік құны” бас шотына тиісті
811 және 821 активті шотының дедитіне 6-шы бөлімнің тиісті
Біріккен кәсіпорынның банк немесе банктен тыс мекемелерден алған несиелері
Біріккен кәсіпорын өзінің меншігіндегі материалдық емес активтерін, негізгі құралдарын,
851-шоты кәсіпорынның таза табысын есептеу уақытындағы бюджетке төленуге тиісті
871-шоттың дебиті және 14-бас шоттың тиісті бөлімше шоттарының кредитінде
Дебиторлық берешектер мен міндеттемелер есебі
Дебиторлық берешектер есебі
Қазақстан Республикасы Бухгалтерлік есеп және аудит жөніндегі Ұлттық комиссияның
Біріккен кәсіпорындардың дебиторлық борыштарының есебіне мына төмендегі аталған есептілік
Сатып алушылар мен тапсырыс берушілер және басқадай дебиторлармен есеп
Дебиторлық борыштар кәсіпорынның қаржы-шаруашылық қызметіндегі бухгалтерлік есептің бас шоттар
30-бас шоттың бөлімше шоттары, сатып алушылармен тапсырыс берушілердің кәсіпорындарға
Тауарларды сату мен сатып алу кезіндегі барлық қатынастар, жеткізу
Кейбір жағдайларда жабдықтаушы сатып алушыға тиеліп жіберілген тауарлар үшін
Қазіргі таңда сатылған тауарлар мен көрсетілген қызметтер үшін уақтылы
Егер сатып алушының дебиторлық қарызы үмітсіз қарыз ретінде есептен
Күдікті қарыздар бойынша резерв құрылғанда Д-т 821 К-т311;
Күдікті қарыздар бойынша құрылған резервтің есебінен дебиторлық борыштың есептен
Артық жасалынған күдікті қарыздар резерв сомалары Д-т 821 К-т
Мысалы: қандай да бір біріккен кәсіпорынның дебиторлық қарызы 200
32-“Еншілес (тәуелді) серіктестіктердің дебиторлық борышы” бас шотының 323-“Бірлесіп бақыланатын
Бірлесіп бақыланатын заңды тұлғалардың басқадай операциялары бойынша тиісті дебиторлық
Бұл шоттарда 30-бөлімшесінің шотарында есептелуге жатпайтын есеп айырысу операциялары
331-“Алынуға тиісті ҚҚС” шоты сатып алынған негізгі құралдары, материалдары,
332-“есептелінген пайыздар”- шотында кәсіпорынның шартта қаралған жалға берген негізгі
Осыған байланысты 332-шотына сәйкес жалдағы негізгі құралдар, алынған бексельдер,
333-шотта жұмысшылар мен басқа да тұлғаларға қарызға қызметтегі іссапарлары
Есеп беруге тиісті тұлғалардың аванс ретінде алған сомаларының пайдаланғаннан
Сонымен қатар 334-шотта төленуге тиісті жал төлемдері жайлы ақпараттар,
Сақтандыру полисін алу үшін есеп айырысу шотынан төленгенде Д-т
Алдағы кезеңдер үшін төленген жал төлемінде Д-т 342 К-т
Берілген аванстар 351, 352-шоттарынан тұрады, бұларға байланысты бухгалтерлік есепте
Міндеттемелер есебі
Міндеттемелер есебі қаржы-шаруашылық қызметі бас шоттар кестесінің алтыншы міндеттемелер
Несие беру және оны қайтару тәртібі тиісті заңдарға сәйкес
Біріккен кәсіпорындар банк мекемесінен несие сұрамастан бұрын несие алудың
Несие алу үшін біріккен кәсіпорын банк мекемесі басшысының атына
Жалпы біріккен кәсіпорындарға берілетін несие сомасы, банк мекемесінің жауапты
Біріккен кәсіпорын банк мекемесінен несие алған уақытында Д-т 441,
Шетелдік банктерден немесе басқалардан шетелдік валюта түрінде несие алғанда
Алдағы кезеңдер табыстарының есебі 611-шотта жүргізіледі. Біріккен кәсіпорындар
Акционерлер мен оларға төленуге тиісті дивидендтер брйынша есеп айырысу
Біріккен кәсіпорындардан – алынатын салықтар, мемлекеттік бюджетті толықтырудың негізгі
Еншілес (тәуелді) серіктестіктерге кредиторлық қарыздардың есебі 643-синтетикалық шотта жүргізіледі.
Біріккен кәсіпорындар өздерінің мүліктерін және жеке адамдарын, әртүрлі қауіптен
Алдын ала келешекте сатылатын тауарлар, орындалатын жұмыстар және көрсетілетін
Біріккен кәсіпорын өнім өндіруші кәсіпорындармен, сондай-ақ делдалдық ұйымдармен өзін
Келіп түскен шот-фактураларды алдымен үлгілі түрі М-1 “Келіп түскен”
Жабдықтаушылар және қызмет көрсетушілермен есеп айырысулар есебі жөніндегі журналда
Жабдықтаубшылармен және мердігерлермен есеп айырысулар есебі бойынша алынған ТМҚ
Біріккен кәсіпорынның жалдық міндеттемелері есебі 683-“Жалдық міндеттеме”-деп аталатын шотта
Жалпы табыстан серіктестікке қатысушыларға тиісті табыс сомасына 56, 55-бас
III. ТАРАУ. БІРІККЕН КӘСІПОРЫННЫҢ АУДИТІ
Аудиторлық тексеру және салықтық есептеу кезіндегі ерекшелігі
Аудиторлық тексеру кезіндегі ерекшелігі
Материалдық емес активтер ұзақ мерзімді активтерге жататындықтан олар біріккен
Маетриалдық емес активтерді салқтық есептеу негізінен салықтың үш түріне
алғашы іске қосылған материалдық емес активтер бойынша амортизация нормасын
Материалдық емес активтер түгел есептен шығарылған жағдайда құндық баланстың
Көлемі 100 айлық есептік көрсеткіштен кем құндық баланстың қалдығы
Егер есептен шығарылған (сатылған,т.б.) материалдық емес активтердың құны жыл
Негізгі құралдарды аудиттеу кезінде оның пайдалану мерзімі, өндірісте, қызмет
бухгалтерлік есептегі ерекшелігі мүліктің негізгі құрал ретінде есепке
негізгі құралдардың қозғалысының дұрыс құжатталынуын және есептелінуіне;
Негізгі құралдардың сақталуына;
Негізгі құралдардың амортизация шығындарының және жөндеу шығындарының бухгалтерлік есепте
Негізгі құралдарды жою, есептен шығару нәтижесін дұрыс есептеуге;
Салық салуға;
Негізгіқұралдардың тиімді пайдаланылуына.
Негізгі құралдарды салықтық есептеудің ерекшелігі негізінен корпоративтік табыс салығына,
Тауар-материалды жинақтың тұрақты активтерде емес, пайдалану сәтінде өз құнын
ТМЖ-пен өндірісте пайдаланатын шығындар сатып алу циклынан өтеді. Сатып
ТМЖ-ты сандық, құндық есептеу оны бағалау әдісін таңдау біріккен
Аудиторлық тексеру кезінде ескеруге тиісті ТМЖ-қа байланысты ерекшеліктердің бірі
ТМЖ түрінің көптігі мен әртүрлілігі. Осыған байланысты сандық, құндық
ТМЖ-тың сақталуының, түгенделуінің ТМЖ-қа материалды жауапты адамның жауапкершілігінің маңыздылығында;
ТМЖ-тың оптималды көлемінің оны үнемі ұқыпты, тиімді пайдалануының қажеттілігінде,
ТМЖ-ты есептеу, пайдалану, бағалаудың салық салу мәселелерімен тығыз байланысында.
ТМЖ-ты салықтық есептуедің ерекшелігі негізінен корпоративтір табыс салығына, ҚҚС,
Инвестиция - кәсіпорынның негізгі кпиталына және айналым капиталын толықтыруға
Ұзақмерзімді инвестицияны салықтық есептеудің айрықша ерекшелері жоқ, себебі инвестициялар
Кез-келген біріккен кәсіпорын өз қызметін іске асырудың барысында әртүрлі
Алажақ және бережақ қарыздарды мейлінше азайтып немесе төлеудің мерзімінде
Алажақ қарыздарды салықтық есептеудің ерекшеліктері негізінен іссапар және өкімдік
Ақша қаражаты қашан да кейбір кемшіліктерге, жетпестік, жоғалу, ұрлану,
Бухгалтерлік есепте меншікті капиталдың әрбір элементі бөлек синтетикалық шоттарда
Меншікті капитал оның жеке элементтеріне жарғылық капиталға салынатын жарналарға
Табыстың толық есепке алынуы бухгалтерлік және салықтық есепте толық
Табыстарды салықтық есептеудің ерекшелігі салық кодексінің нормаларына сәйкес жалпы
Аудиттің міндеті, тексеру әдістері мен талдауда аудит үшін маңызды
Қандайда болмасын біріккен кәсіпорынды аудиттеудің міндеті мен тексеру процедуралары,
Материалдық емес активті аудиттеудің міндеті – қаржы есептемесінің материалдық
Материалдық емес активтердің есепке алынуының заңдылықтарына құқықтық баға беру
Құжат бойынша тексеру;
Нақтылығын тексеру.
Аудиторлық тексеру кезінде аудит үшін материалдық емес активтердің пайдалану
Негізгі құралдардың экономикалық тиімділігін, пайдаланылуын талдауда оларды сақтау мен
Негізгі құралдардың міндеті – қаржы есептемесінің негізгі құралдар, оның
Мүліктің негізгі құрал ретінде есепке алынуының негізділігін, дұрыстығын тексеру;
Бухгалтерлік және салықтық есепте негізгі құралдардың қозғалысын, жойылуын, жойылу
Амортизация шығындарын және жөндеу шығындарының бухгалтерлік және салықтық есепте
Қаржы есептемесі көрсеткіштерінің бухгалтерлік есеп регисторларының мәліметіне сәйкестігін тексеру;
Негізгі құралдардың сақталуын тексеру және тиімді пайдаланылуын тексеру.
Басқа активтер сияқты негізгі құралдарды да аудиторлық тексеру әдістері
Заңдылық нормаларының сақталуына құқықтық баға беру;
Біріккен кәсіпорынның ішкі бақылау және бухгалтерлік есептеу жүйесін бағалау;
Негізгі құралдардың қозғалысының құжатталынуын жаппай немесе іріктеп құжат бойынша
Нақтылығын тексеру.
Негізгі құралдардың экономикалық тиімділігін, пайдаланылуын талдауда оларды сақтау мен
Тауар-материалдық жинақты аудиторық тексерудің міндеті – қаржы есептемесінің ТМҚ-ға
ТМЖ-ты талдау кезінде аудитор үшін оларды пайдаланудың тиімділігін, өзіндік
Ұзақ мерзімді қаржылық және нақты инвестицияларды аудиттеудің міндеті –
Біріккен кәсіпорынның инвестиция нәтижесінде сатып алынған активтеріне меншік құқығын
Инвестициялау нәтижесінде алынған активтердің бағалануын, оның дұрыс құжатталынуын және
Ұзақ мерзімді және қаржылық инвестициялардың тиімділігін зеріттеу және талдау.
Ұзақ мерзімді инвестицияларды аудиторлық тексеруде алдымен қолданылатын әдістерге ұзақ
Инвестицияның тиімділігін талдауда инвестиция салымының қайтарылуын талдау, инвестицияланған капиталдаң
Есеп айырысу немесе дебиторлық және кредиторлық қарыздарды аудиттеудің міндеті
Дебиторлық және кредиторлық қарыздардың аналитикалық есебінің жайын, оның синтетикалық
Алажақ қарыздардың өндіріп алуға, ал бережақ қарыздардың төленуінің нақтылығын
Алажақ және бережақ қарыздарды кәсіпорынның ағымдағы қаржылық жағдайын зеріттеу
Қарыздарды тексерудің тәжірибеде жиі құжаттың жарамдылығын, формальды, арифметиаклық тексеру
Алажақ және бережақ қарыздарды талдаудың негізгі мақсаты оның кәсіпорынның
Ақша қаражатын аудиттеудің міндеті – қаржы есептемесінің ақша қаражатына
Ақша қаражаттарын тексеру кезінде аудит үшін кассадағы ақша қаражатының
Меншікті капиталды аудиттеудің міндеті – қаржы есептемесінің меншікті капиталға
Меншікті капиталды талдауда меншікті капиталдың, оның ішінде жарғылық капиталдың
Табыстарды аудиттеудің міндеті – қаржы есептемесінің көрсеткіштерінң шынайылығы мен
Табыстарды талдау кезінде аудитор үшін табыстың салықтық кезең ішіндегі
Аудиттеу кезінде тексерілетін ақпараттың көздері мен басшылыққа алынатын нормативтік
Біріккен кәсіпорынды аудиторлық тексеру, оның барысы тексеру кезінде жинақталған
Әрбір елде аудиттің сол елдегі құқықтық негізі бар, олар
Бірінші деңгейге “Қазақстан Республикасының аудиторлық қызмет туралы” заңы жатады.
Екінші деңгейге Қазақстан Республикасындағы аудиттің халықаралық стандарттары кіреді. 2000
Үшінші деңгейге тексеру нәтижесенде аудиторлық Ұйыммен дайындалған аудиторлық қызметтің
Біріккен кәсіпорындарды аудиттеуде басшылыққа алынатын ақпараттар мен тексерілетін ақпараттың
Материалдық емес активтерді, негізгі құралдарды, тауар-материалдық жинақты, инвестицияларды, есеп
Материалдық емес активтерді аудиттеу кезінде қаржы есептемесінің бухгалтерлік баланс,
Материалдық емес активті аудиттеу кезінде ең алдымен №28 “Материалдық
Негізгі құралдарды аудиттеу кезінде қаржы есептемесінің бухгалтерлік баланс, табыстар
Негізгі құралдарды аудиттеу кезінде БЕҚС №6 “Негізгі құралдарды есептеу”,
Тауар-материалды жинақты аудиттеу кезінде де қаржы есептемесінің бухгалтерлік баланс,
Тауар-материалдық жинақты аудиторлы тексеру кезінде БЕҚС №7 “Тауар-материалдық
Ұзақ мерзімді инвестицияны аудиттеу кезінде де қаржы есептемесінің бухгалтерлік
Ұзақ мерзімді қаржылық және нақты инвестицияларды аудиттеу кезінде БЕҚС
Алажақ және бережақ қарыздарды аудиттеу кезінде бухгалтерлік баланстың 080-“Ұзақ
Алажақ және бережақ қарыздарды аудиттеу кезінде БЕҚС №2 “Бухгалтерлік
Ақша қаражаттарын аудиттеу кезінде қаржы есептемесінің ақша қозғалысы туралы
Ааудитор ақша қаражатын тексеру кезінде БЕҚС №4-“Ақша қозғалысы туралы
Меншікті капиталды аудиттеу кезінде бухгалтерлік баланстың 150-“Жарғылық капитал (501-5003)”,
Меншікті капиталды тексеру кезінде БЕҚС №4-“ ”, ҚЕХС №7-“
Табыстарды аудиттеу кезінде тексерілетін ақпарат көздеріне тек табыстар мен
Табыстарды аудиттеу кезінде аудитор БЕҚС №5 “Табыстар”, ҚЕХС №18
ҚОРЫТЫНДЫ
Республикамызда 01.01.2004 жылғы көрсеткіш бойынша 81 ел арқылы құрылған
Шетел және біріккен кәсіпорындағы жұмысшылардың саны 77,9 мың адамды
Өнім өндірумен 226 кәсіпорын немесе жалпры алғанда 16,3% (2002
2003 жылы шетел және біріккен кәсіпорындар 165,7 млрд. теңгенің
Жалпы қызмет атқарып отырған кәсіпорындардың ішінде 146 (10,5%) экспортқа
Шетел және біріккен кәсіпорындардың көлемі салыстырмалы түрде 1509,8 млн
Импорт көлемі 1,8 есеге өсті, яғни 796,1 млн $
Нақты өнімдер көлеміне жанар-жағармай, мұнай және сол сияқты басқа
Көріп отырғанымыздай өнім өндіру саласындағы кәсіпорындар үлесі жоғары емес.
3