ЖОСПАР
Кіріспе.
І Еркін экономикалық аймақтардың
1.1. Еркін экономикалық аймақтар құрылымы
1.2 Еркін экономикалық аймақтар және олардың
ІІ Әртүрлі елдегі еркін экономикалық
ерекшелігі
2.1 Әр түрлі елдердердегі еркін экономикалық аймақтар
ерекшелігі
Еркін аймақтардың дамуының қазіргі жағдайы.
Еркін экономикалық аймақтардың мәселесі
Қорытынды.
Пайдалынған әдебиеттер тізімі
КІРІСПЕ
Нарықтық қатынастар аясының кеңеюі, экономика жүйесіндегі соңғы
Республикамыздың әрбір еркін аймағы еліміздің шаруашылық кешенінде белгілі
Қазіргі кезеңде негізгі шаруашиылық қызметтің еркін аймақтарда
Дегенмен, еркін экономикалық аймақтарға берілетін жеңілдіктер елге шетел
1.1 Еркін экономикалық аймақтар құрылымы.
Еркін экономикалық аймақтардың ұйымдық-функционалдық құрылымы әр алуан. Оларды
Аумақтық әдіс бойынша ұйымдастырылған еркін экономикалық аймақтар Қытайда
Функционалдық әдісті қолданудың нәтижесінде жеңілдіктерді пайдаланатын оңаша кәсіпорындар
Еркін экономикалық аймақтардың ең қарапайым түрлерінің бірі еркін
Еркін сауда аймақтары да дүние жүзінде кеңінен тараған.
АҚШ-тағы еркін сауда аймақтары жалпы міндетті және арнайы
90-жылдардың ортасына қарай АҚШ-та 500-дей еркін сауда аймақтары
Өнеркәсіптік өндірістік аймақтар. Булар еркін эконо-мгікалық аймақтардың екінші
Өнеркәсіптік-өндірістік аймақтарда баж тәртібі бар, экспортқа шығаратын өнімдерді
Экспорттық-өндірістік аймақтар. Еркін экономикалық аймақтардың бул түрі дамушы
Экспорттық-өндірістік аймақтардың пайда болуы даму-шы елдердің объективті экономикалық
Жаңа техника енгізу аймақтары. Бүлар еркін экономи-калық аймақтардың
Жаңа техниканы енгізу аймақтары кеңінен тараған ел-дердің қатарына
АҚШ-тағы ең ірі тёхнопарк „Силикон Вэлли11 (Кремний алқабы)
Қазіргі кезде олардың саны 50-ден асты. Азиядағы „Жаңа
Қызмет көрсету (сервис) аймақтары. Булардың қатарына оффшорлық аймақтар
Оффшорлық аймаққа тіркелген және сол арқылы са-лық төлеу
Салық айлақтарының оффшорлық аймақтардан айыр-машылығы, олар салық жеңілдіктерін
Оффшорлық аймақтардағы өндірістік, сауда, банк, қамсыздандыру және т.
Оффшорлық аймақтарды ұйымдастырушы елдердің пайдасына шетелдік капиталдың көптеп
Оффшорлық бизнес, әдетте банк ісінде, қамсыздандыру және қозғалмайтын
Оффшорлық аймақтар туралы мамандардың көзқарасы бірдей емес. Кейбір
Кешенді (комплексті) аймақтар. Бұлардың қатарына жекелеген әкімшілік құрылымдарының
Мысалы, мұндай аймақтардың сипатына Қытайдың бес арнайы экономикалық
Халықаралық еркін экономикалық аймақтар. Арнайы экономикалық аймақтардың бүл
1.2 Еркін экономикалық аймақтар және олардыңқұрудың себептері
Еркін экономикалық аймақтар дүние жүзінің көптеген елдерінде өрістеп
Еркін экономикалық аймақтар дегеніміз — ерекше жеңілдіктер мен
Бірқатар дамушы елдер үшін еркін экономикалық аймақтар территориясының
Еркін экономикалық аймақтарды ұйымдастыру ашық экономика принциптерін қолдауды
Еркін экономикалық аймақтардың баж, салық және инвестицияға байланысты
Еркін экономикалық аймақтарды құруды, әдетте төмендегі үш мәслені
1) өндіріс өнімдерін экспорттауды ынталандыру, сол арқылы валюталық
2) халықты жұмыспен қамту деңгейін
3) шаруашылық жүргізудің жаңа әдістерін сынақтан өткізіп, қолдану.
Қандай бір мемлекет болмасын өз экономикасын шетел капиталына
Еркін экономикалық аймақтар халықаралық экономикалық байланыстарды нығайтады.
Қажетті өндіріс салалары мен шарушылық объектілерін қолдау үшін
Өнеркәсібі дамыған АҚШ, Ұлыбритания сияқты елдерінде еркін экономикалық
Еркін экономикалық аймақтардың бәріне ортақ белгі — баж,
Жеңілдіктердің төрт тобын атап көрсетуге болады:
1) сыртқы сауда жеңілдіктері. Бұлар ерекше баж —тарифтік
2) сальщ жеңілдіктері. Бұлар нақты шаруашылық қызметін ынталандыруға
3) қаржы жеңілдіктері. Бұларды жәрдем ақының (субсидияның) әр
4) әкімшілік тарапынан жеңілдіктер. Шетел азаматтарының келіп-кетуіне, кәсіпорындардың
2.1 Әр түрлі елдердердегі еркін экономикалық аймақтар қызметінің
Еркін экономикалық аймақтардың дүниежүзілік іс-тәжірибесін талдап, олардың жетістіктері
Еркін экономикалық аймақтардың дамыған елдердегі іс-тәжірибесін алып қарастырсақ,
Дүниежүзілік шаруашылықтың динамикалық дамуы (ҒТР, бәсеке, валюта курстарының
Еркін экономикалық аймақтарды құрудың әлеуметтік-экономикалық пайдасы айтарлықтай мол.
Дамыған елдердегі еркін экономикалық аймақтардың маңызды ерекшелігіне олардың
Дамушы елдердегі еркін экономикалық аймақтар қызметінің бірқатар ортақ
Дамушы елдердің мүделері
өндіруді дамыту, елге шетелдік капиталды, үздік ғылыми-технологиялық жетістіктерді,
Еркін экономикалық аймақтарда шаруашылық жүргізудің ерекше тәртібі шетел
Еркін экономикалық аймақтардың қызметі барысында сауда-өндірістік диверсификациясы басталып,
Диверсификация — шаруашылық әрекеттерінің жаңа сфераларға (өріске) тарауы.
Қазіргі ғылыми-техникалық революция алғашқы орынға жаңа және жоғары
Дамушы елдер ішінде Қытайда құрылған арнайы экономикалық аймақтар
Шанхайдағы „Пудун" еркін экономикалық даму ауданына ерекше мән
Арнайы экономикалық аймақтарды құру жүмыстары 70-жылдары Қытай басшылығы
Әсіресе, Сингапур, Тайвань, АҚШ мемлекеттерінің тәжірибелері жан-жақты талданды.
Арнайы экономикалық аймақтар құрудың көп варианттарының ішінен қолда
90-жылдардың басында Қытайдың арнайы экономикалық аудандары орналасқан портты
Қытай Халық Республикасындағы арнайы экономикалық аймақтардың тәжірибесі мемлекеттік
Еркін экономикалық аймақтардың елдің белгілі бір аудандарының әлеуметтік-экономикалық
Еркін экономикалық аймақтарды ұйымдастыру белгілі аудандағы іскерлікті немесе
Еркін экономикалық аймақтарды ұйымдастырудың дүниежүзілік тәжірибесінде сәтсіздікке ұшыраған
Саяси себептерге елдегі саяси-әлеуметтік тұрақсыздық, азаматтық толқулар, әскери
Өкінішке орай, еркін немесе арнайы экономикалық аймақтар құру
Еркін экономикалық аймақтардың құрылуы мен шаруашылық жүргізуінің дүниежүзілік
Ол кезде төмендегі жобалар қарастырылған болатын:
1. Атырау — Каспий жағалауы экономикалық аймағы. Бұл
2. Ақмола ғылыми өндірістік
жүргізу жоспарланған еді.
Түркістан экономикалық аймағы. Бұл аймақтың орталығы Түркістан қаласьінда,
Орталық Қазақстан экономикалық аймағы (Орталығы — Сарань қаласы).
Аягөз экономикалық аймағы. Кір жуғыш машиналар мен шаңсорғыштар
Алматы экономикалық аймағы. Бұл аймақ Алматы, Қапшағай, Есік
Шығыс Қазақстан экономикалық аймағы.
1991 жылы Қазақстан Республикасының парламенті жергілікті халық депутаттары
Біздің пікірімізше аталған жобалардың ішіндегі өміршең болашағы бар
Маңғыстау еркін экономикалық аймағының жобасына зер салсақ, онда
Алакөл еркін экономикалық аймағы туралы айтар болсақ, бұл
Жаркент экономикалық аймағы Қытайға өтетін Қорғас автокөлік трассасына
Жәйрем — Атасу еркін экономикалық аймағы ең алдымен
2.2 Еркін аймақтардың дамуының қазіргі жағдайы
Республикамызда соңғы жылдары аймақтық экономикаға, аймақтарды дамытуға, дәлірек
Соның нәтижесі ретінде 2003 жылы 2002 жылмен салыстырғанда
Ауыл шаруашылығы саласына келер болсақ, 2003 жылғы оағалау
Негізгі капиталға салынған инвестициялар 2002 жылме, салыстырғанда 10,6%-ға
Жалпы еркін аймақтың өнімнің салалық құрылымына талдау жасау
Жоғарыдағы кестеде көрсетілгендей, агралық сектор Солтүстік Қазақстан (36,2
Сауда, көлік, байланыс, білім, денсаулық сақтау және қызмет
2003 жылдың алынған құрылымына сәйкес аймақтарды үш топқа
Аймақтар дамуының қазіргі жағдайын саралау олардың дамуының экономикалық
Аймақгың экономикалық қауіпсіздігі – еркін аймақ экономикасының оның
Аймақтардың саралануының күшеюі жалпы аймақтық өнім сияқты көрсеткіштер
орталық және жергілікті билік органдарының арасындағы өкілеттіліктер мен
аймақтардағы реформалардың жүргізілу қарқынындағы айырмашылықтар;
халықтың өмір сүру деңгейі мен сапасы бойынша аймақтардың
әлемдік нарық сұранысына сәйкес Қазақстан экономикасының
• еркін аймақтар дамуындағы аумақтық және салалық үйлесті
Барлың аймақтар үшін жалпы қатерлер:
жұмыссыздық;
ірі өңдеуші кәсіпорындардың тоқтап қалуы нем толық қуатында
экологиялық проблемалардың көбеюі;
- шағын қалалардың дағдарысты жағдайы.
Аймақ дамуының әлеуметтік қатерлері:
жан басына шаққандағы табыстың төмен деңгейі және табыстары
халықтың жалақысының төмен деңгейі. Бес облыс Оңтүстік Қазақстан,
Аймақтардағы өнеркәсіп өндірюі кұрылымының өндіруші сала жағына қарай
Шығыс Қазақстан облысында түсті металл рудалары кен орындарының
Қарағанды көмір өнеркәсібінің проблемалары: жер асты өмірін өндірудің
Оңтүстік Қазақстан облысы энергия тапшы аймақтар қатарына жатқызылады.
Жамбыл облысында өндірілетін фосфор минерал тыңайтқыштарына сұраныстың жоқтығы.
Орташа республикалық деңгейдің 60-80 %-ын құрайтын халық табысының
Сырткы факторларға, мұнайдың элементі нарығындағы коньюнктураның өзгеруге тәуелдік
өндіруші өнеркәсіп жұмысшыларының экономиканың басқа салаларындагы жұмысшылардың табыстарымен
Көлік коммуникацияларының дамымауы, автомобиль және
тeмip жолдардың тығыздығының темендігі.
Аймақтардың (Батыс Қазақстан, Солтүстік Қазақстан) mepmimui тобына
Өнекәсіптік өдірітің, ең алдымен бұрын аймақтағы дамыған салалардың
Машина жасау кәсіпорындарының әcipece корғаныс өнімдері үшін өткізу
Қаржы ресурстарының жeткшiкciздiгi. Облыстар республикалық бюджеттен жәрдем каржы
Электр энергиясына ішкі сұраныс аймактың өзіндегі өнpicneн камтамасыз
Жер сапасы мен топырақ құндылығының төмендеуі.Ауыл шаруашылығы өнімдерін
Аймақтардың (Ақмола, Алматы, Қызылорда) бесінші
тобы үшін тән қатерлер:
Қызылорда облысының өнекәсіп өндірісінің құаылымында
мұнай өндіру өнеркәсібінің басымдығы;
Алматы облысын электрмен,
Алматы облысында туризмін темен даму деңгейі.
Аймақтардың (Астана, Алматы) алтыншы тобы үшін тән қатерлер:
Қалалық коммуналдық шаруашылықтың
Алматы каласы үшін сейсмикалық және сел каупінің болуы.
«Тұрақты даму» деген терминнің мәніне келер болсақ, ол
Тұрақты дамудың нeriзi, оның басты көрсеткіші болып экономикалық
Экономикалық тұрғыдан алғанда тұрақты даму мен қауіпсіздік екі
Жоғарыда көрсетілгендей, катерлер әp6ip аймақ үшін ерекше және
Аймақтың шаруашылыктың жекелеген элементтерінің дамуындағы кажетті катынастардың бұзылуы,
Аймақтың мамандану тұрпаты кебінесе экономикалық қауіпсіздік факторларын анықтайды.
Аймақтардың экономикалық қауіпсіздігін бағалау үрдісінде қолданылатын көрсеткіштер мен
Экономикалық көрсеткішттер мен индикаторлар жүйес;бip-бipiмeн байланысты болуы керек;
Экономикалық көрсеткішттер мен индикаторлар жүйесі экономикалық қауіпсіздігінің негізі
Экономикалық көрсеткішттер мен индикаторлар жүйесі қажетті және жеткілікті
Алынған талдау нәтижелері нақтылыққа сай тексеру мүмкіндігіне ие
Олар уакытқа сай болып, әлеуметтік-экономикалық өмірдің бeлгiлi 6ip
Сандық сипаты бар мұндай көрсеткішттер төнген қауіпті алдын
Экономикалық қаутсіздіктің маңызды керсеткіштерін бipi аймақта 6ip жыл
Республика аймактарының экономикалық кауіпсіздігін қамтамасыз ету мақсатында макроэкономикалық
Қазақстан Республикасының Индустриялық-инновациялық дамуының 2003-2015 жылдарға арналған Мемлекеттік
Жалпы алғанда, жаңа ғаламдық экономикалық жағдайды калыптастыратын әлемдік
дамыған елдерде индустриялық экономикадан сервистік-
технологиялық экономикаға ету;
ғаламдану;
экономиканы ырықтандыру;
• ғаламдық бәсекенің артуы және аймақтық ықпалдасу.
Жиырмасыншы ғасырдын соңғы ширегінде экономикасы дамыған елдер индустриялық
Экономикасы дамыған елдерде санаткерлік ресурстар және каржы капиталы
Елдін Индустриялық-инновациялық даму бағдарламасында дүниежузілік экономиканың ғаламдануы аясындағы
Тәуелсіздік алғаннан кейін қазақстан ғаламдың экономикада әлемдік тауар
Өнеркәсіптің шикізат салаларына шетелдік инвестицияларды тарту және каржы
Нарыктық экономикада каржылар бүкіл аймақтың шаруашылықтың қызмет етуін
Аймактық экономикалық әлеуеметтік жағдайы мен деңгейі каржылық ресурстарды
Кез келген реформаны, оның ішінде экономикалық реформаларды жүргізу
Ал бюджет жүйсі ең алдымен, мемлекеттің құрылымымен анықталады.
- федералды бюджет немесе орталық үкіметтің , федерация
Қазақстан Республикасының бюджет жүйесі экономикалық қатынастар мен сәйкес
Республикада келесі денгейлердің бюджеті бекітіледі, орындалады және дербес
республикалык бюджет;
облыстык бюджет, республикалық маңыздығы кала,
астана бюджеті
ауданның бюджеті (облыстық маңыздағы кала бюд-
жен).
Республикалық бюджет салықтың және басқа да түсімдерден құралатын,
Облыстың бюджет, республикалық маңыздағы кала, астана бюджеті салықтың
Мемлекеттік бюджет республикалық және жергілікті бюджеттердің арасындағы өзара
Сонымен, бюджет жүйесінің жұмыс icтeyi әр түрлі деңгейдегі
сурет
Қазақкстан Республикасыныц бюджет
Жеке аймақтар бюджеттеріне қаражаттардың түсу келемі мен құрылымына
Жергілікті бюджеттердің құрылуының қaзipгi механизм Қазақстан Республикасының Конституциясымен,
Жepriлiктi аткарушы органдарға жүктелген міндеттерге жергілікті бюджеттер арқылы
ҚОРЫТЫНДЫ
Аймақ экономикасын басқару мәселелерін қарастыру нәтижесінде төмендегідей қорытындылар
Егер Үкімет макроэкономикалық саясатты жүргізуде еркін аймақтық ерекшеліктерге
Аймақтар экономикасын басқарудың маңызды міндеттерінің бірі жеке аймақтардағы
Барлық аймақтар үшің жалпы аймақтық міндеттер - бұл
Аймақтардағы басқару жүйесін өзін-өзі басқарушы өндірістік бірліктерді құру
Аймақтар арасындағы теңсіздіктін өсуі мен экономикалық, әлеуметтік және
Мемлекеттік банктер арқылы қайтарымды негзде берлетін бюджеттік қаражаттар
Табыстық түсімдердің шектелуі жағдайында құрылымы мен құрылу әдістері
. Олардың қатарына келесілерін жатқызуға болады: қоғамдық тәртіп
Пайдаланылған әдебиеттер
1.Конституция Республики Казахстан. 31 августа 1995 г.
2.Закон Республики Казахстан «О бюджетной системе Республики Казахстан»
3.Алпысбаева С.Н. Региональный рынок: закономерности формиро-
вания и развития. - Алматы, Ғылым, 1997.
4.Шнипер П.И., Новоселов А.С. Региональные проблемы рынковеде-
ния: экономический аспект. - Новосибирск, Наука, 1993.
5.Ермеков С.А., Махов А. Выбор типа эмпирических уравнений.
6.Курс экономической теории. Учебное пособие. / под редакцией
Чепурина М.Н. и Киселевой Е.А. - Киров, 1996.
7.Финансы. Учебник. /под редакцией Радионовой В.М. - М.,
8.Худяков А. Финансовое право Республики Казахстан (Общая
часть). -Алматы, 1995.
9.Мельников В.Д., Ильясов К.К. Финансы. Учебник. - Алматы,
10.Государственной бюджет. Учебник. // Ильясов К.К. и другие
Алматы, 1994.
11Зейнельгабдин А.Б. Финансовая система: экономическое содержа-
ние и механизм использования. - Алматы, 1995.
12.Смағұлов.Г.С. Аймақтық экономиканы басқару.-Алматы,2005.
13.Байгісиев.М.Ә.Халықаралық экономикалық қатынастары.-Алматы,2001.
14.Маыров.Н.К.Халықаралық экономика.-Алматы,2004.
Мерзімді басылымдар тізімі
15.Вустер Д. Реформа межбюджетных отношений в Казахстане //
Фараби. -2000. №1.
16.Экономическое регулирование продовольственного
обеспечения в регионе // Экономика сельскохозяйственных и пере-
рабатывающих предприятий. - 1999, №11
34