МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
1 ТАРАУ САЛЫҚТАР ЖӘНЕ САЛЫҚ ЖҮЙЕСІН ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ.................................................4
Салықтар ұғымы және олардың әлеуметтік-экономикалық мәні…………………………………………………………………….…......4
ҚР-ғы салық жүйесін ұйымдастыру ерекшеліктері мен салық санкциялары……...........................................................................................11
2 ТАРАУ САЛЫҚТАН ЖАЛТАРУ ЖӘНЕ САЛЫҚ ОРГАНДАРЫНЫҢ САЛЫҚТЫҚ ТҮСІМДЕРДІ
2.1. Салықтан жалтару себептері және әсері…………………………...............15
2.2. ҚР бюджетіне төленетін салықтар және басқа да
2.3. Қазақстандағы салықтар, алымдар мен төлемдердің,
алыну ерекшеліктері және салық ауыртпалығын аудару…..................23
3. ТАРАУ САЛЫҚТАН ЖАЛТАРУҒА БАЙЛАНЫСТЫ САЛЫҚ САНКЦИЯЛАРЫН ҚОЛДАНУ МЕХАНИЗМІН
3.1. Салық санкцияларын пайдалану проблемалары мен шешу жолдары……………………………………..............................................................51
3.2. Салық саясатындағы салық санкцияларының рөлін арттыру.....................55
ҚОРЫТЫНДЫ…………………………………………………………........…....59
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ..........................................................62
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі. Салықтар барлық елдерде олардың қоғамдық экономикалық құрылысы
Салықтар мемлекетпен бірге пайда болды және мемлекеттің өмір сүріп,
Салықтардың экономикалық мәні мемлекеттің заңды және жеке тұлғалармен қалыптасатын
Бірақ, нарық экономикасының кейбір объективті және субъективті жағдайларына байланысты
Диплом жұмысының мақсаты – қазіргі бәсеклестік экономикада салықтан жалтарудың
Диплом жұмысының міндеттеріне мыналар жатады:
салықтың әлеуметтік-экономикалық мәнін ашу және қызметтерін көрсету;
салық салуды ұйымдастыру прициптерін қарастыру;
салық жүйесінің құрылмын қарастыру;
салық салуды ұйымдастыру ерекшеліктерін көрсеті;
ҚР-ға салық ұйымдарының салық салықтан жалтаруды анықтау және салық
Салық сакцияларын жетілдіру жолдарын қарастыру.
Жұмыстың құрылымы – кіріспе, қорытынды және 3 тараудан тұрады:
І тарау – Салықтар және салық жүйесін ұйымдастырудың теориялық
ІІ тарау – Салықтан жалтару және салық органдарының салықтық
1 ТАРАУ. САЛЫҚТАР ЖӘНЕ САЛЫҚ ЖҮЙЕСІН
1.1. Салықтар ұғымы және олардың әлеуметтік-экономикалық мәні
Салық және салық салу түсініктерін айыра білген жөн. Салық
Салықтар – бұл мемлекеттің белгілі бір мөлшерде және белгілі
Салықтардың экономикалық мәні мемлекеттің өз функциялары мен мақсаттарын жүзеге
Салықтар қаржының бастапқы категориясы болып табылады.
Салықтар мемлекеттің қалыптасу кезінде пайда болып, оның өмір сүруінің
Салық ауыртпалығын бөлудің тарихи қалыптасқан 2 қағидаты бар:
Түсірілген пайда қағидаты (алынған, игіліктердің).
Қайырымдылық қағидаты (төлем төлеу қабілетіне).
Алғашқы қағидат бойынша әр субъектіге салық оның мемлекет қызметінен
Бұл қағидаттың қолданылуы қорғаныс, қоғамдық қауіпсіздік, білім жүйесі сияқты
Екінші қағидатқа сәйкес субъектілерге салық салу оларға “қайырымдылық” тиімді
Бұл қағидаттың мәні – табыстың әрбір қосымша бөлігі қанағаттандырылудың
Төлем төлеу мүмкіншілігі мен алынған игіліктерге салық салу қағидаттары
Салықтарды рационалды түрде (дұрыс) ұйымдастырудың классикалық қағидатын А.Смитт ұсынған
а) Салық әрбір салық төлеушінің табысына сәйкес мөлшерде салынуы
б) Салық мөлшері мен төлем мерзімі алдын-ала анықталуы керек
в) Салық салық төлеушіге ыңғайлы уақытта және ыңғайлы тәсілмен
г) Салық алу шығындары минималды мөлшерде болуы керек (үнемдеу
Бұл қағидаттың қолданылуы салық салу үрдісіне белгілі бір тәртіп
Салық салудың әділеттілік қағидаты 2 аспектте қарастырылады:
а) “көлденең теңдікке” қол жеткізу “көлденең теңдік” салық төлеушінің
б) Қоғамдық жағдай мен табыс деңгейі әртүрлі салық төлеушілер
Демек, ауқатты адамдардың табыстарының бір бөлігінің салықты аз мөлшерде
2. Қарапайымдылық қағидаты.
Бұл қағидат бойынша салықтың мәні мен қызметі, қолдану сферасы
3. Салықтардың анықтылығы - алдын ала белгіленген шарттар мен
4. Кейбір ерекше жағдайлардан басқа кезде мемлекет салық төлеушілерді
Әлеуметтік саясат, денсаулық сақтау, мәдениеттің дамуы үшін мемлекеттік қаржыландыру
Бұл қағидат нарықтық экономика көзқарасымен де маңызды болып табылады.
Қазақстанның салықтар мен басқа да бюджетке төленетін міндетті төлемдер
Мемлекетке түсетін салықтық түсімдердің өзіне тән ерекшелігі бұл –
Салықтардың мәні олардың функцияларында көрінеді. Жалпы, қаржы категориясы тұрғысынан
Тарихи алғашқы функция болып фискалды функция табылады. Бұл функция
Салықтардың қайта бөлу функциясының қызметі бұл - әртүрлі субъектілердің
Үшінші функция – реттеуші функция – мемлекеттің экономикалық қызметінің
Мемлекет салық саясатын – салық аясындағы жүргізілетін шаралар жиынтығын
Нарықтық қатынастардың қалыптасу жағдайында салық саясатының негізгі бағыты бұл
Салықтар – мемлекет белгілейтін, белгілі бір мөлшерде және бір
Салықтардың экономикалық мәні өз қызметін жүзеге асыру үшін мемлекетте
Салықтар қаржының маңызды категорияларының бірі болып табылады.
Салықтар мемлекетпен бірге пайда болды, оның өмір сүруінің негізі
Салық салу қағидаларына мыналар жатады:
әділдік қағидасы екі тұрғыда қарастырылады:
горизонталды әділдік – салық төлеушілердің табысына салық бірдей шарттарда,
вертикалды әділдікті сақтау салық табыстың бөлігін қайта бөлу үшін
қарапайымдылық қағидасы. Салық механизмі салық төлеушіге түсінікті әрі қарапайым
жеңілдіктердің минималды мөлшері. Жеңілдіктер құндық пропорцияларды бұрмалап және біле
салық салудың экономикалық бейтараптығы. Салықтар экономика мен инвестицияның өсуіне,
салық ставкалараның осы елдің экономикалық ынтымақтастық жөніндегі елдер салықтарымен
Салық түрлерінің мемлекеттегі ерекшелігі болып әр түрлі қоғамдық қажеттіліктері
Салықтардың мәні функциясында көрініс табады:
1) мемлекеттік бюджетке түсімді қамтамасыз ететін тарихи бірінші
2) салықтардың қайта бөлу қызметі мемлекет пайдасына әр түрлі
3) салықтардың үшінші реттеуші қызметі – мемлекеттің экономикалық қызметін
Мемлекет салық саласындағы шаралар жүйесін – экономикалық саясатқа сәйкес
Мемлекетке алынатын барлық салық түрлерінің жиынтығы, олардың құрылуының
Салық жүйесі – көптеген салық түрлері, салық төлеушілер,
Салықтарды әр түрлі принциптер бойынша бөлуге болады:
- мемлекет пен төлеушінің қарым –қатынастары және салық
Бірінші сипаты бойынша салықтар тікелей және жанама болып бөлінеді.
Тікелей салықтар табыс немесе мүлікке ғана (табысқа, пайдаға,
Тікелей салықтар өз кезегінде нақты және жеке болып бөлінеді.
Нақты салық мүліктің пайдалану тиімділігіне емес, сыртқы сипатына байланысты
Жеке салықтарда табыс қана емес, төлеушінің қаржылық жағдайы да
Жанама салықтар – тауар, қызметтер бағалары арқылы (қосылған құнға
Пайдалану сипаты бойынша салықтар жалпы және арнайы болып бөлінеді.
Салықты жинайтын және оны билейтін органына байланысты орталық (жалпымемлекеттік)
Объектінің экономикалық сипаты бойынша салықтар табысқа және тұтынуға
Салық салу объектісін есепке алу және бағалануы бойынша
Кадастрлық әдіске сәйкес салық салу және есепке алу қамтамасыз
Салық төлеуші декларацияда табыс көлемін, керекті жеңілдіктерді, шегерімдерді ескере
Төлем көзіне байланысты салықты табысты алған жердегі бухгалтерия есептеп,
Патент негізінде салық әр түрлі қызметтен табыс алуға байланысты
Салықтық есептің екі әдісі пайдаланылады: кассалық және есептеу әдісі.
Қазақстандағы салықтар, төлемдер мен алымдардың тізімі:
Салықтар
корпоративтік табысқа салынатын салық;
жеке табыс салығы;
қосылған құнға салынатын салық;
акциздер;
жер қойнауын пайдаланушылардың арнайы төлемдері мен салығы (қол қойылған
әлеуметтік салық;
жер салығы;
көлік құралдарына салық;
мүлікке салынатын салық.
Жекелеген салық төлеушілер топтары үшін арнайы салық режимі қарастырылған.
Алымдар
заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркегені үшін;
жеке кәсіпкерлерді мемлекеттік тіркегені үшін;
жылжымайтын мүлік және ол бойынша құқықтарын мемлекеттік тіркегені үшін;
радиоэлектронды құралдар мен жоғары жоғары жиілікті құралдарды мемлекеттік
көлік құралдарын және тіркемелерді мемлекеттік тіркегені үшін;
теңіз, өзен және аз өлшемді кемелерді мемлекеттік тіркегені үшін
азаматтық әуе кемелерін мемлекеттік тіркеу үшін;
дәрі –дәрмек құралдарын мемлекеттік тіркеу үшін алымдар;
Қазақстан Республикасы аумағынан автокөлік құралдарын өткізу үшін;
аукциондардан алынатын алым;
елтаңбалық алым;
белгілі бір қызмет түрлерімен айналысу құқығы үшін алынатын лизензиялық
радио – теледидар ұйымдарына берілетін радиожиілік спектрін пайдалану рұқсаты
Төлемдер
жер учаскелерін пайдалун үшін;
су ресурстарын (жер үсті көздерінен) пайдалану үшін;
қоршаған ортаны ластағаны үшін;
аңдар әлемін пайдланғаны үшін;
орманды пайдаланғаны үшін;
ерекше күзетілетін табиғи территорияларды пайдаланғаны үшін;
радиожиілік спекторды пайдаланғаны үшін;
кеме жүретін су жолдарын пайдаланғаны үшін;
сыртқы (визуальды) жарнаманы пайдалану үшін.
Мемлекеттік баждар
Кедендік баждар
кедендік баждар;
кедендік алымдар.
Сонымен, Қазақстанның салық жүйесі және басқа міндетті төлемдер түрлері
Мемлекеттік салық қызметі органдары Қазақстанда Қаржы министрлігімен және облыстардағы,
1.2. ҚР-ғы салық жүйесін ұйымдастыру ерекшеліктері мен салық
Мемлекетте жиналатын салық түрлерінің, нысандары мен тәсілдерінің, салық қызметі
Салық түрлерінің, оны төлеушілердің, жинау тәсілдерінің салық жеңілдіктерінің көптігіне
салық салынатын объект және мемлекет пен салық төлеушінің қарым-қатынасы
қолданылуы бойынша;
салық жинаушы органға байланысты;
экономикалық нышаны бойынша.
Бірінші нышаны бойынша салықтар тікелей және жанама болып бөлінеді.
Тікелей салықтарға тікелей табыс немесе мүлікке белгіленетін салықтар жатады
Тікелей салықтардың өзі нақты және жеке болып бөлінеді. Нақты
Жеке салықтарда табыс қана емес, сонымен бірге салық төлеушінің
Жанама салықтар тауарлар мен қызметтердің бағасы арқылы алынады (қосылған
Иемденуші тауарлар мен қызметтер сатып өткізілгеннен кейін салық сомасын
Қолданылу нышандары бойынша салықтар жалпы және арнайы болып бөлінеді.
Салықтарды жинап, оларды иемденетін органдарға байланысты салықтар орталықтандырылған (жалпы
Объекттің экономикалық нышандарына сәйкес салықтар табыс салығы және тұтынуға
Салық салынатын объектті есепке алу мен бағалау тәсілдеріне байланысты
Кадастрлық тәсілінде салық салу объектісінің нақтылы табысты есепке алмай,
Табыс көзінен алынатын салық салық төлеушінің қызмет орнындағы бухгалтерияда
Патент бойынша салық салық төлеушінің дәл анықтау қиынға соғатын
Салық есебінің 2 тәсілі бар:
1. Кассалық,
2.Есептеу тәсілі.
Кассалық тәсіл бойынша табыстар мен шегерулер төлем мерзіміне қарамастан,
Есептеу тәсілі салық қызметі үшін нығұрлым қолайлы тәсіл болып
Қазақстан Республикасының жүйесінің құрамына салық баж түрлері, салық қатынастарын
Салық төлеушілердің кейбіреулері үшін арнайы салық түрлерін төлеу мен
Салық жүйесіне, сондай-ақ, мемлекеттік салық қызметі кіреді. Қазақстанда ол
5. Экономикалық қолайлылық - салықтар экономиканың дамуы мен күрделі
6. Экономикалық қатынастар бойынша көршілес елдердің негізгі салық түрлері
Салық салуды ұйымдастыру салық механизмін, яғни салық түрлерінің нақты
Салық салу элементтеріне мыналар жатады: субъект, объект, салық көзі,
Салық субъектісі (салық төлеушісі) – бұл заң арқылы салық
Салық объектісі – салық салудың негізі болатын ақшалай операциялар,
Салық көзі болып салық төленетін табыс; кейбір салықтар бойынша
Салық өлшем бірлігі – санау үшін белгіленген салық объектісінің
Салық ставкасы – бұл салық салу бірлігіне бекітілген салық
Тұрақты ставкалар табыс көлеміне байланыссыз, салық салыну бірлігіне абсолютті
Пайыздық ставкалар үш түрлі болады: пропорционалдық, прогрессивтік, регрессивтік.
Пропорционалдық ставкалар салық объектісі көлемінен тәуелсіз бір пайызбен
Прогрессивті ставкаларда екі түрлі прогрессия қолданылады: жай және күрделі;
Регрессивтік ставкалар салық объектісінің ұлғаюына байланысты төмендейді.
Нарықтық экономика жағдайында ставкалар салық төлеушілердің төлем қабілеті мен
Ставкалар заңды түрде белгіленіп, мемлекеттік бюджеттің әр жылына байланысты
Салық оклады – субъектінің бір объектіден төленетін салық сомасы.
Салық жеңілдіктері – заңды түрде төлеушілерді салық төлеуден толық
салық салынбайтын минимум – толығымен салықтан босатылатын салық объектісінің
есептелген табыс сомасынан жеңілдіктер.
белгілі бір субъектілерге және кейбір салық төлеушілерге салық ставкасын
Салық жеңілдіктеріне мыналар жатады: төлеудің мерзімін шегеру және салық
Жеңілдік кезеңі – заң бойынша салық жеңілдігі қолданылатын мерзім.
Салық салу кезеңі – салық салу немесе жинау жүргізілетін
Салық төлеушілер мен салық органдарының құқықтары мен міндеттері билік
Салық жинау және басқа да міндетті төлемдерді жинаудың
2 ТАРАУ. САЛЫҚТАН ЖАЛТАРУ ЖӘНЕ САЛЫҚ ОРГАНДАРЫНЫҢ САЛЫҚТЫҚ
2.1. Салықтан жалтару себептері және оның әсері
Салық төлеуден жалтару – төлеушінің әдейі салым объектілерін (пайда,
Салықтан ауытқу себептері әртүрлі болуы мүмкін:
шаруашылық, кәсіпкерлік және басқа да қызметті атқаруға қиындық келтіретін
салық заңдылығының күрделілігі, сонымен бірге түсініксіздігі, ондағы өзгертулердің, түзетулердің,
салық жұмысындағы жеткіліксіздіктер: төменгі квалификация және жұмысшылардың білімсіздігі, құқықтық
субъекттердің әдейі ойластырған “көлеңкелі” экономика үшін салық сомаларын
“Көлеңкелі” экономиканың ірі масштабтары, басқа елдердің банктеріндегі шоттарына ақша
Кейбір деректерде Қазақстанда “көлеңкелі” экономика 1/3 ден 40%-ін құрайды
“Екілік” есептің практикасы қалыптасты: кәсіпкерлердің өзіндік қолдануы үшін және
Салықтар бойынша әкімшілік жағдайларға салықтық орындардың әртүрлі бекітілген тәртіптен
Салықты күштеп салу шаралары бекітілген; салық төлеушінің мүлкіне тиым
Салық және басқа да міндетті төлемдерді бюджетке жартылай сомасымен
ҚҚС бойынша бюджетке ағымдағы төлемдердің сомасын азайтқаны үшін салықтың
салық төлеушілердің жасанды шот-фактуралары үшін 100% өлшемде санкция салынады;
ҚҚС бойынша сынаққа кіретін расталмаған деректер туралы арыз үшін
Корпоративтік табыс салығы бойынша аванстық төлемдер сомасын салық төлеушілердің
Салық төлеушіде салық есебінің болмауы немесе салық есебін белгіленген
Банктердің банк операцияларын салық төлеушілердің банк құжаттарына тіркеу номерінсіз
Мемлекетке елеулі зиян келтіріп салық заңдылықтарын қатал бұзу қылмыстық
Алайда бұл жазалардың барлығы салықтан ауытқу проблемасын жоймай отыр.
Салық салудан ауытқудың әртүрлі әдістері бар. Ең кең таралғаны
Жұмыс жасаушы субъектке “әрекетсіз” статусын беру оған салықтан кетуге
Әрекетсіз субъектілер басқа заңды тұлғалардың бөлушілері болуы мүмкін, оларға
Жасырыну салық орындары мен әділет орындарында тіркеу мерзімдерінің сәйкессіздігін
Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктер барлық құқықтарды иеленеді, бірақ қаржылық міндеттемелерге
Табыстарға салық салу бойынша жалтарудың кең таралғанына өндіріс шығындары
Салық салынатын табыстың азайтылуы да шығындарды шегеру қатынастарымен жүргізіледі.
Өзіндік құн ҚҚС салынған әртүрлі қызмет көрсетулерді, тауар-ақша құндылықтарының
Табыстың салық салудан жалтаруының кең таралған тәсіліне кәсіпкерлік қызметтен
Салық салудан жалтару бухгалтерлік есептің қанағаттандырылмайтын түрде қойылуы немесе
Жеке табыс салығын толық төлемеу немесе мүлде төлемеу еңбекке
Еңбекке ақы төлеудің шығындарын көбейту тәжірибесі тұлғаларға наряд жазу,
Өзіндік құнды көбейту арқылы табысты жасыру оған меншік иелерінің,
Жалтаруға тән басқа жағдайлар:
1. Салықтық заңдылықтарды қате түсінуге апаратын заңдар мен құқықтық
2. Актілік бухгалтерия жүргізу жағдайында салық төлеушілер салық орындарының
3. Салық орындарында тіркелмеген кәсіпкерлік қызметті жүргізу жағдайында кәсіпкерлер
4. Бюджетке төлемдік берешектерінің көбеюіне байланысты “салық органдарымен байланысын
5. Жалған банкроттылық: бір жұмыс берушілер бірнеше фирма ашады,
6. Жасалмаған операциялар мен жоғары бағаларға наклоднойлар бөлу. Бұл
7. Жалған тұлғаларды пайдалану. Бұл жағдайда экономикалық әрекет ресми
8. Жеке тұлғаларға қызмет көрсету және тауарларды беру. Салықтан
Мүлікке немесе табысқа салық салуда жеке тұлға санына салу
Өндіріс шығындарын есептеу, фирмаларды, компанияларды, организацияларды тіркеу тәртібінің ерекшелігіне
Осылайша тездетілген төзу тәсілінде шығындарды көбейту мүмкіндігі туады және
Салым объектісін жалған тіркеу әдісі жеңілдіктің көп мөлшері немесе
Салықтық заңдылықты бұзу үшін себептің пайда болуына соттарда салықтық
Салық орындары жағынан келген шағымды ұзақ уақыт қарастыру әдепсіз
Әсіресе, еңбекке ақы төлеудің өсуіне кедергі қоюды алып тастаумен,
Бұл салықтық төлемдерді тұтынушыларға – тұтындарға үздіксіз, бағаны шексіз
Инфляция мен өндірістің құлдырауы жағдайындағы кең таралған қаражаттардың шексіз
Салықтан жалтару мүмкіндігі халықаралық экономикалық қатынастарды да көріне бастады.
Мұндай елде бизнесті тіркеу салық салудан алынатын пайда, пайыздық
Мұндай мақсаттарға салықтық тәртіп әлсіреген немесе заңдылықтар бойынша табыстарды
Салықтық сомаларды төлемеу немесе төмендетіп төлеу “салықтық моральіың” құлдырауын,
2.2. ҚР бюджетіне төленетін салықтар және басқа да міндетті
Жалпы, жұмыстың тақырыбы бойынша алдымызға қойылған міндеттерді шешу үшін
Талдауды жүргізу үшін кейінгі үш жылдық мәліметтер алынған. Бұл
1 Кесте -Салықтық түсімдердің кассалық орындалуы
(млн.тг.)
Салықтар мен тағы басқа міндетті төлемдер 2004ж-факт 2005ж- факт
Жалпы табыс салығы
Әлеуметтік салық
Мүлік салығы
Жер салығы
Жанама салықтар:
ҚҚС
Акциз
6. Басқада міндетті төлемдер 214017,0
99076,0
14763,0
5506,0
134416,0
115131,0
19284,0
50344,0
237622,0
124284,0
20944,0
5454,0
181743,0
159913,0
21830,0
58547,0
284735,0
133852,0
35278,0
5387,0
201336,0
175893,0
25443,0
52782,0
Барлығы 518122,0 623140,0 713370,0
Ескерту - /Статистикалық бюллетень № 12-48 желтоқсан 2006ж/
Осы кестенің құрылымына келсек салықтарды үш негізгі топқа бөлуге
1. табысқа салынатын салықтар
2. мүлікке салынатын салықтар
3. тұтынуға салынатын салықтар
Соның ішінде ең маңызды зор – жанама салықтар болып
Бірақ жанама салықтардың құрамында кедендік баждар көрсетілмеген. Сызбаның мәліметі
жалпы тауарлардың, қызметтердің және жұмыстардың өзіндік құнын төмендетіп, айналымға
акцизбен салынатын тауарлардың заңсыз өндірілуіне байланысты;
экпорт пен импорт тауарларын контрабанда ретінде мемлекетке алып келу
Жанама салықтардың үлесі жалпы салықтық, түсімдердің көлемінде азайғанына қарамастан
Ал акциздердің 2004-05 жылдар аралығындағы өсуі (2004ж-19284,0; 2005ж-21830,0; 2006ж
Көбінесе салықтан жалтару фактілері тура салықтарды ұйымдастыруда байқалады.
Қазақстан Республикасы бюджетінің салықтық түсімдер мәліметтеріне оралып келетін болсақ,
2 Кесте - Тура салықтардың қассалық орындалуы.
(млн.тг)
Тура салықтар 2004ж- факт 2005ж-факт 2006ж-факт
Табыс салығы:
заңды тұлғалардан
жеке тұлғалардан
Әлеуметтік салық
меншік салығы:
мүлік салығы:
жер салығы
214017,0
163529,0
51016,0
99076,0
19407,0
14763,0
4644,0
237622,0
169048,0
68574,0
124284,0
33472,0
20944,0
5454,0 284735,0
207354,0
77381,0
133852,0
40665,0
35278,0
5387,0
Ескерту - (Статистикалық бюллетень-12/48 желтоқсан 2006 ж).
Кесте бойынша зерттейтін болсақ тура салықтардың түсімі жылдан жылға
Мүлік салығын ұйымдастыруда жалтарушылық мынадай жағдайларда байқалады, мысалы: кәсіпорынның
2.3. Қазақстандағы салықтар, алымдар мен төлемдердің алыну
Салық салуды ұйымдастыру құрамына салық қатынастарының нышандары, яғни салық
Салық салу элементтеріне мыналар жатады: субъект, салық төлеушілер, салық
Салық субъектісі (салық төлеуші) – салық төлеу міндеті заңмен
Салық объектісі – салық салудың негізі болып табылатын табыс,
Салықтардың номенклатурасы (түрлері мен тізімі) өз бастауын салық салынатын
Қазақстанның салық заңдылығында салық салынатын объект және салық салумен
Салық салу бірлігі – есептеу үшін белгіленетін салық объектісін
Салық мөлшерлемесі – салық базасын өлшеу бірлігіне есептелетін салық
Құрылу тәсіліне байланысты салық мөлшерлемесі тұрақты және проценттік болып
Тұрақты (қатты) мөлшерлемелер табыс көлеміне байланыссыз, салық салу бірлігіне
Проценттік мөлшерлеменің 3 түрі белгілі: пропорционалдық, прогрессивтік және регрессивтік.
Пропорционалдық мөлшерлемелер салық объектісінің мөлшеріне байланыссыз біртұтас процент түрінде
Прогрессияның 2 түрі бар: жай және күрделі. Жай прогрессия
Прогрессивтік салықтың кемшілігі – оның экономика және еңбекке кері
Регрессивтік мөлшерлемелер салық салу объектісі өскен сайын төмендейді, және
3 Кесте
Табыс (долл.), жыл бойына Шекті салық мөлшерлемесі, %
29750
71900
149250-ге дейін
149250-ден жоғары 15
28
33
28
Ескерту - (Финансы. Мельников В.Д. Ильясов К.К. Қаржы -Қаражат.2001ж-
Мұның себебі, АҚШ-та табысы 149250$-дан асатындар ауқатты (бай) адамдар
Нарықтық экономика жағдайында мөлшерлеменің қай түрі болса да, салық
Салықтық оклад – субъектінің бір объект бойынша төлейтін салық
Салық жеңілдіктері – салық төлеушінің белгілі бір заңдылыққа сәйкес
Салық салынбайтын минимум – салық салудан толық босатылатын салық
Табыс сомасы бойынша есептелген жеңілдіктер (халықтың табыс салығы бойынша
Салыққа салынатын табыстың құрамына енбейтін сомалар (мысалы, босатылған кезде
Төлем төлеушілердің кейбір категориялары мен кейбір салық салу субъектілеріне
Салық жеңілділігінің кезеңі – заңмен бекітілген салық бойынша жеңілдіктердің
Салық салу кезеңі – аяқталған кезде база анықталып, салықтар
Салық органдары мен салық төлеушілердің құқықтары мен міндеттемелері басқару
Салық және басқа да міндетті төлемдердің жүзеге асырылуын салық
Салық органдарының және олардың қызметкерлерінің қызмет ету тәртібі; компетенция
Заңдылықты бұзған салық төлеушіге табыстарын төмендетіп, жасырғаны үшін сол
1) Жанама салықтар.
Жанама салықтар мемлекеттің фискалды мүддесін білдіреді. Олардың дұрыс қолданылуы
Олардан бас тарту қиынға соғады;
Олардан туындайтын экономикалық тәртіп бұзушылық неғұрлым аз;
Олар еңбек стимулдарын неғұрлым аз қысқартады;
Дефициттен басқа жағдайларда олар тұтынушылардың таңдау хұқығына мүмкіндігін береді;
Оларға анонимділік тән.
Жанама салықтарға сыртқы экономикалық қызметтерден түсетін түсімдер де жатады
2006 ж. жанама салықтан түсетін табыстар мемлекеттік бюджеттің жалпы
Салық салу жүйесінде мынадай жалпы заңдылықтың бар екенін ескеру
Бұл өндірістің құлдырауымен байланысты болатын өндіріс сферасындағы салық базасының
Сондықтан да салық төлеуші неғұрлым көп тұтынатын болса, соғұрлым
а) Қосылған құнға салынатын салық (ҚҚС).
Жанама салықтардың ең маңыздысы болып табылатын 1992 ж. енгізілген
Салық төлеуші мемлекетке төлеген салығының шығындарын жабу үшін бағаны
Қазақстан Республикасының “Бюджетке төленетін салық және басқа да міндетті
Бюджетке төленетін ҚҚС салық салынатын бойынша сатып өткізілген тауарлардан,
Тауарларды сатып өткізу айналымы дегеніміз:
Тауарларды (қызметті) иемдену (сату, айырбастау) хұқығын басқа біреуге беру
Қызметтер мен қызмет көрсетулерді сатып-өткізу айналымы дегеніміз – ақы
Салық салынатын айналымға ҚҚС бойынша салықтан босатылатын айналым мен
Салық салынатын айналымның көлемі бағалар мен тарифтерге отырып, сатып-өткізілетін
Тауарлар, қызметтер мен қызмет көрсеулердің құны өзгергенде және тауарды
Қосылған құнға салынатын салық – көп жолғы өндріс пен
Сөйтіп, салық салу механизмі баға құрамында біртіндеп және үнемі
Қосылған құнға салынатын салықты есепке алу механизмі
ҚҚС –тің 15% -дық мөлшердегі жүйелі түрде жұмыс істеуін
Сауда кәсіпорны үшін таурадың құны – 522 шартты бірлік;
3 кәсіпорындағы өнімнің біртіндеп жылжуындағы, 16% мөлшерлеме кезіндегі ҚҚС-тің
4 Кесте
Өндіруші кәсіпорын Сатып алу құны Өзіндік құнға қатыс-ты
1 2 3 4 5 6 7 8 9
І
ІІ
ІІІ -
120
130 -
100
300 100
200
150 100
300
450 20
60
90 120
360
540 -
20
60 20
40
30
Барлы-ғы
450
90
Ескерту- Ермекбаева Б.Ж., Бурабаев А.Б., Кулжабаева М.Т. Жергілікті салықтар
Сауда кәсіпорны үшін тауар құны 540 шартты бірлік, қосымша
ҚҚС бойынша 2006 жылдың басында айналымының кейбір түрлерін салық
Тауарларды, қызметтерді өткізу бойынша мынадай айналымдар салықтан босатылған: мемлекетті
Айналым қатарының салықтан босатылуы оның сипатына қарай нақты операцияларына
Салықтың мөлшері оның әрекеті кезінде жүйелі түрде 26% -дан
Нөлдік ставка бойынша салық мыналарға салынады:
халықаралық тасымалдауға байланысты қызмет пен жұмысқа, тауар экспортына;
тазартылған асыл металдарды Ұлттық банкке өткізу.
Қосылған құн салығы бойынша қолданылу кезінде үнемі өзгеріп отырған
Үстіміздегі жылы Алматы қаласында жалпы сомасы 331 млрд. теңгеге
1-Сурет Алматы қаласы бойынша 2001-2005 жылдардағы салық түсімдері*
2005 жылы жергілікті бюджетке 92 млрд теңге жиналды, бұл
2004 жылмен салыстырғанда бюджетке жетіспеушілік 20,7 % төмендеді және
Бюджет саясаты қаланың әлеуметтік-экономикалық даму басымдылықтарын жүзеге асыруға бағытталған,
*- Салық азайса да түсім көбейеді//Егемен Қазақстан 18 сәуір
Қаланың бюджеті жеке табыс көздерінің 101 % түсімін қамтамасыз
2005 жылы шығындар бойынша орындалу 96,2 млрд. теңгені немесе
Республикалық бюджетке 284,5 млрд теңге аударылды (салықтар мен төлемдер
Салықтан босату кейбір тауарлар мен қызметтерді сатып-өткізу айналымдарына беріледі:
Салықтан босатылған кейбір айналымдарға өз сипаттамаларына тән операциялардың сәйкес
Нөлдік мөлшерлемемен салық салынатындар: тауарлар экспорты (белгісі бір жағдайларда),
20%-тік және нөлдік мөлшерлемеден басқа ҚҚС-ның импортта мөлшерлемелер айырмасы
б) Жанама салықтардың ішінде фискалдық маңызы бойынша ІІ салық-кедендік
в) Акциздер.
Акцизді енгізудің басты мақсаты болып жалпы және арнайы сұраныстағы
Бұл жағдайларда мемлекеттің өз табыстарын ұлғайтуы шектеулі сондықтан, мемлекет
Тауардың баға сомасы оның құн сомасынан жоғары болады ,
Бірінші тұжырым темекіні, спиртті, сусындарды және де құнданған ойындарды
Екінші тұжырым акцизделген болып тауарлар ғана емес сонымен қатар
Жанама салықтардың фискалды функцйясы жақсы дәрежеде дамуда, себебі жанама
Қазіргі кезде кәсіпорындарда салық ауыртпалығы өнімнің өзіндік құнына қосылатын
Біз жоғарыда акциздердің тауар құнына қалай қосылатындығын қарастырып өттік,
Салық жүйесінің құрылымы әр түрлі салықтардың қатынасы табыстардың мөлшеріне
Бағалардың тұрақталған деңгейінде және жанама салықтардың жоғары ставкаларының ары
Шетел мемлекеттердің мысалында біз акциздің қоиылымының минималды төмендеуін немесе
Сонымен біз жанама салықтардың және акциздердің экономикалық мәнін ашып
Акциз – тауарларға салынатын салық. Тауар өндірушілер
Сонымен, осылайша тізімдердің көп бөлігі өнімдер мен тауарларды қамтиды,
Қазақстанда акциздерді салу объектісі болып республика аумағында өткізілетін (айырбасқа,
Қазақстан Республикасында өткізілетін алкоголь өнімдері және темекі бұйымдары
Кедендік баждар – бұл, кедендік тарифтерге негіздей отырып алынатын
ерекшелік (спецификалық)
- алу тәсіліне байланысты
біріктірілген (комбинацияланған)
импорттық
- салық салу объектісіне
байланысты
маусымдық (сезондық)
- мінездемесіне
байланысты
автономдық
- құрылуына байланысты
преференциалдық
- ставкалардың типтеріне
байланысты
- есептеу тәсіліне
байланысты
Осы жіктеме бойынша көрсетілген баждардың, анықтамасына келетін болсақ, отандық
1-ден, адвалорлық, ерекшелік және біріктірілген – кедендік баждардың ставкалары
2-ден, импорттық (кіріс), маусымда (бұл баждардың іс-әрекеті 4 айдан
Осыдан басқа, тағы кедендік алымдар алынады:
Тауар сақталуына алынатын алым;
Тауарды кеденді сүйемелдеу үшін алынатын алым;
Кедендік органдардан алынған лицензия және лицензияның әрекет қимылын жаңарту
Кедендік аукциондарға қатысқан үшін алынатын алым;
Кеден саласындағы алдын ала қабылданған шешімдер үшін алынатын алым;
Және тағы басқа.
Жанама салықтардың ІІІ тобына акциздер кіреді. Бюджетке түсетін салықтардың
Акциздер – сатып алушымен өтелетін тауар бағасына енетін салықтар.
Акциздер әмбебап және жеке-дара болып бөлінеді. Әмбебап акциздер жалпы
Жеке-дара акциздер кең таралған. Қазақстанда мұндай акциздер ішкі өндіріс
Сөйтіп, бұл тізімнің көп бөлігін күнделікті қажеттіліктегі жатпайтын тауарлар
Адвалорлық (адвалорный) мөлшерлемелер тауар құнына қатысты процентпен белгіленеді. Қатты
Қазақстандағы акциздердің салық салынатын объекті болып табылатындар - Қазақстан
Импортталатын акциз салынатын тауарлардың көлемі мен тауарлардың кедендік құны.
Қазақстан Республикасының - территориясында сатып өткізілетін алкогольдік ішімдіктер мен
Заңмен экспорт (салық салудан босатылу дәлелденген жағдайда) және кейбір
2. Тура салықтар:
а) Корпоративтік табыс салығы
Салықтың бұл түрі Қазақстанның мемлекеттік бюджет түсімінің 27%-ін
Корпоративтік табыс салығын салу механизмі салық алу тәртібін, төлем
Қазақстан Республикасының заңдылығына сәйкес бұл механизм бойынша корпоративтік табыс
Жалпы жылдық табыс, жалпы жылдық табыс пен заңмен белгіленген
Жалпы жылдық табыс дегеніміз резидент заңды тұлғаның әр түрлі
өнімді сатып өткізуден, атқарылған жұмыстардан және көрсетілген қызметтерден түскен
ғимарат пен басқа да активтерді сатып өткізудегі өсімінен түсетін
міндеттерді істеп шығару кезіндегі табыстар;
мүлікті жалға беруден түсетін табыстар;
қайтарымсыз алынған мүлік, атқарылған жұмыс;
ұсынылған қызмет көрсетулер;
курстың айырбасының оң қалдығы;
санкциялар (айып, төлем, т.б.) бойынша алынған салалар;
дивидендтер;
банк марапаттаулары;
ұтыстар;
роялти;
сақтық ұйымдардың сақтық резервтері мен банк провизиялары көлемдері мен
басқада табыстар, түсімдер мен сомалар. Алынған жалпы жылдық табыстар
төлем көздерінде бұрыннан салынған дивидендтерінің;
меншіктік акциялардың құндарының олардың номиналды құнынан айырмасы;
акцияларды сатып өткізу кезіндегі өсімдерден түсетін табыстар (АҚ “Қазақстандық
мемлекеттік бағалы қағаздар бойынша марапаттаулар;
күтпеген жағдай кезінде болатын гуманитарлық көмек түрінде алынған мүлік
үкімет шешімі бойынша мемлекеттік кәсіпорындардың мемлекетпен қайтарымсыз негізде алған
зейнетақының активтерді орналастыру кезінде алынатын және жеке зейнетақы шоттарына
Корректировкаланған жалпы жылдық табыстардан, салық салынатын табысты анықтау үшін
Салықтық шегерулер дегеніміз салық төлеушінің жалпы жылдық табыс алумен
тауарлы материалдық қор бойынша
еңбек ақы бойынша
фискацияланған активтер бойынша
кредит, депозит облигация иелеріне сенімдікке берілген мүлік бойынша шығындар
сенімсіз міндеттемелер мен сенімсіз талаптар бойынша;
ғылыми-зерттеу, тәжірибелік-конструкторлық жұмыстарға кететін шығындар бойынша;
теріс таңбалы курстық айырма бойынша;
резервтік қорларға бөлінген қаржылар бойынша;
сақтандыру төлемдері (салымдар) бойынша;
әлеуметтік төлемдерге бөлінетін шығындар бойынша;
табиғат ресурстарын іздеп табуға арналған дайындық жұмыстары мен геологиялық
негізгі қорларды жөндеу шығында бойынша;
айып төлем мен пени (бюджетке енгізілетіндерінен басқа);
бюджетке төленген салықтар (қосымша құн салығы мен жалпы жылдық
Салық төлеуші ұйымның баланысындағы шегерулерден қалған салық салынатын табыс
Бұған коммерциялық емес ұйымдарға қайтарымсыз негізде берілген мүліктер мен
Кәсіптік қызметтің шығындарын (яғни, қалыпқа келтірілген жиынтықтан жоспарланған шегерулердің
Табыс салығының мөлшерлемесі 30% деп белгіленген. Төлем көздерінің табыстарына
Шетелдік заңды тұлғалардың Қазақстанда тапқан тұрақты мекемен байланыссыз табыстарына
Дивидендтер, қатысым үшін үлестік табыстар мен сыйақылар – 15%
Сақтық және тәудің қайта сақтандыру келісім шарттары бойынша төленетін
Халықтық байланыстық телекоммуникациялық қызметтері мен тасымалдаудың көлік қызметтері 5%.
Басқа да табыстар 20%.
Қазақстан Республикасындағы тұрақты мекеме арқылы қызмет ететін шетелдік заңды
Қазақстан Республикасында тұрақты мекеме арқылы қызмет ететін шетелдік заңды
Қазақстан Республикасында бір жағы болып табылатын Конвекцияларда (келісімдерде) қосарлы
Салық төлеушілер әрбір салық кезеңінің (күнтізбелік жыл) басында әр
Кезеңдік аванс төлемдерінің сомасы декларация тапсырғанша алдыңғы салық кезеңінде
Корпоративтік табыс салығының Қазақстандағы мемлекеттік бюжетке түсетін түсімі маңызды
Корпоративті табыс салығын салу механизмі заңды тұлғалардың салықты төлеу
Салықты табыс алатын заңды тұлғалар, Қазақстан Республикасының резиденттері мен
Салықты салудың объектісі салық салынатын табыс болып табылады, ол
Жылдық жиынтық табысқа резидент заңды тұлғаның әр түрлі көздерден
Алынған жылдық жиынтық табысқа түзету жүргізіледі: төлем көзінен бұрын
Салық шегеріміне Қазақстан Республикасы заңнамасымен бекітілген мөлшерде жылдық жиынтық
Шегерімнен кейін анықталған салық салынатын табысқа түзету жасалады. Салық
Кәсіпкерлік қызметтің залалы 3 жылға; жер қойнауын пайдаланумен
Табыс салығының ставкасы – 30%.
Бағалы қағаздар мен депозит бойынша сыйақы мен дивидендтерге, резидент
Қазақстандағы көздерден алынған шетелдік заңды тұлғалардың табысына келесідей мөлшерде
сыйақы және қатысу үлесі бойынша табыстарға, дивидендтерге - 15%;
тәуекелдікті сақтандыру және қайта сақтандыру шарты бойынша төленетін салықтың
халықаралық тасымалдаушылардың транспорттық қызметі мен халықаралық байланыстардың телекоммуникациялық қызметтеріне
өзге де табыстарға – 20%.
Қазақстан Республикасында тұрақты емес арқылы қызмет жасайтын шетелдік заңды
б) Жеке табыс салығы
Берілген табыс бойынша түсімдер барлық салық төлемдірінің 11%-ін қамтиды.
Жеке табыс салығының төлеушілері жеке тұлғалар мен шетелдік жеке
Салық мөлшермесі табыс көлеміне байланысты 5%-тен 30%-ке дейін сатылық
Төлем кезіндегі табыстан бір айлық есеп айырысу көрсеткіштері айырмалындағы
Төлеу көздерінен төленбейтін кірістерге мыналар жатады: меншіктік (мүліктік) табыс,
Жекеменшік табыс салығы бойынша жеңілдіктер бекітілген: Ұлы Отан соғысының
Қазақстаннан тыс жерде төленген жекеменшік табыс салығының сомалары Қазақстанда
Резидент еместер тұрақты орынмен байланыспаған, салықты төлеуді төлем көздерінен
Жеке табыс салығын төлеушілер жеке тұлға мен шетелдік жеке
Салық төлем көзінен салық салынатын табыстары және төлем
Бірінші жағдайдағы табысқа: жұмысшылардың табысы, бір жолғы түскен табыс,
Төлем көзінен салық салынбайтын табысқа: мүліктік табыс, жеке кәсіпкерлікке
Салық мөлшері табыс көлеміне байланысты сатылы прогрессия түрінде, яғни
Жеке табыс салығы бойынша жеңілдіктер, яғни Ұлы Отан соғысына
Қазақстан тысқары жерде төленген жеке табыс салығының сомасы
Резидент жеке тұлғалардың табысына Қазақстан Республикасындағы көздерден алынған
Резидент еместердің жеке табыс салығының төлемдерін, ұстап қалуын, есептеу
Резидент емес, тұрақты мекемелермен байланысы жоқ жеке тұлғалар шегерімсіз,
Төлем көздеріне жеке табыс салығын есептеуді және ұстап қалуды
Төлем көздеріне салық салынбайтын табысқа салықты есептеуді және аударымды
Жеке табыс салығын төлеушілер жеке тұлға мен шетелдік жеке
Салық төлем көзінен салық салынатын табыстары және төлем
Бірінші жағдайдағы табысқа: жұмысшылардың табысы, бір жолғы түскен табыс,
Төлем көзінен салық салынбайтын табысқа: мүліктік табыс, жеке кәсіпкерлікке
Салық мөлшері табыс көлеміне байланысты сатылы прогрессия түрінде, яғни
Жеке табыс салығы бойынша жеңілдіктер, яғни Ұлы Отан соғысына
Қазақстан тысқары жерде төленген жеке табыс салығының сомасы
Резидент жеке тұлғалардың табысына Қазақстан Республикасындағы көздерден алынған
Резидент еместердің жеке табыс салығының төлемдерін, ұстап қалуын, есептеу
Резидент емес, тұрақты мекемелермен байланысы жоқ жеке тұлғалар шегерімсіз,
Төлем көздеріне жеке табыс салығын есептеуді және ұстап қалуды
Төлем көздеріне салық салынбайтын табысқа салықты есептеуді және аударымды
Жеке табыс салығын төлеушілер жеке тұлға мен шетелдік жеке
Салық төлем көзінен салық салынатын табыстары және төлем
Бірінші жағдайдағы табысқа: жұмысшылардың табысы, бір жолғы түскен табыс,
Төлем көзінен салық салынбайтын табысқа: мүліктік табыс, жеке кәсіпкерлікке
Салық мөлшері табыс көлеміне байланысты сатылы прогрессия түрінде, яғни
Жеке табыс салығы бойынша жеңілдіктер, яғни Ұлы Отан соғысына
Қазақстан тысқары жерде төленген жеке табыс салығының сомасы
Резидент жеке тұлғалардың табысына Қазақстан Республикасындағы көздерден алынған
Резидент еместердің жеке табыс салығының төлемдерін, ұстап қалуын, есептеу
Резидент емес, тұрақты мекемелермен байланысы жоқ жеке тұлғалар шегерімсіз,
Төлем көздеріне жеке табыс салығын есептеуді және ұстап қалуды
Төлем көздеріне салық салынбайтын табысқа салықты есептеуді және аударымды
3. Арнайы төлемдер және жер
Жер қойнауын пайдаланушылар үшін жасалған салықтық тәртіп, жер қойнауын
Келісім-шарттың негізгі түлеріне сәйкес салық салудың 2 моделі жасалған:
Жер қойнауын пайдаланушының салықтың барлық түрлерін және басқа да
Жер қойнауын пайдаланушының өнім бөлшегіндегі Қазақстан Республикасының үлесін төлеу
Жер қойнауын пайдаланушыларға қатысты (салықтық тәртіп) жер қойнауын пайдалану
Жер қойнауын пайдаланушылардың арнайы төлемдері мен салықтарына енетіндер:
Бонустар: коммерциялық және жазбалық сипаттағы
Роялтилер
Үстеме табысқа салық
Өнімді бөлгендегі Қазақстан Республикасының үлесі.
Жазбалық бонус деп келісім-шарттағы территорияда жер қойнауын пайдаланушының өз
Коммерциялық сипаттағы бонустар келісім шарттағы территориядағы пайдалы қазбалардың әбір
Роялти техногендік құрылымдарды өңдеу және пайдалы қазбаларды өндіру үрдісінде
Бонустар, роялти және үстеме табыс бойынша пайдаланушыларға территориялық салық
Қазақстан Республикасының өнімді бөлшектеудегі үлесі тараптардың келісімі бойынша анықталады.
4. Әлеуметтік салық. Әлеуметтік салықтың төлеушілеріне заңды тұлғала, сонымен
Салым объектісіне еңбек ақы және басқа да төлеулер жұмысшыларға,
Салық мөлшерлемесі 21 %.
Жеке кәсіпкерлер, жеке нотариустар, адвокаттар салықты 3-айлық есеп айырысу
Салық бюджетке келесі айдың 15 жұлдызынан қалмай төленуі тиіс.
Кіші бизнестің субъектілері – заңды тұлғалар және жеке кәсіпкерлер
5. Меншікке салынатын салықтар. Нарықтық экономика жағдайында бұл салық
Меншіктік салыққа жататындар: жерге салық, заңды және жеке тұлғалардың
Меншікке салық жергілікті бюджетке түседі.
Фискальдық мақсаттан басқа, бұл салықтардың мақсаты меншікті пайдаланудың нәтижелілігін
6. Жер салығы. Жер салығы 1992 жылдан бастап енгізілді.
Оның мақсаты – жерді тиімді пайдалануды экономикалық тәсілдермен қамтамасыз
Салықның объектісіне салық төлеушінің меншігіндегі жер бөлімшелері жатады. Ол
Салық төлеушілер болып заңды және жеке тұлғалар және меншігінде
Салық мөлшерлемесі жердің сапасына, орналасуына, сумен қамтамасыз етілуіне байланысты
Базалық мөлшерлемелер республиканың заңдылықтарымен бекітіледі. Максималды мөлшерлемелер елді мекендердің
Ауылшаруашылық, өндірістік және басқа да салалық негіздегі, қорғаныс қажеттілігіне
Базалық мөлшерлемеге жыл сайын ҚР Үкіметі бекітетін коэффициент қолданылады.
Жерге мөлшерлеме коммерциялық мақсаттағы елді мекендердің базалық көрсеткіштері, 2-ден
Гуманитарлы және әлеуметтік сипаттағы қызметі бар салық төлеушілердің бірқатары
Жер салығын төлемейтіндерге мемлекеттік орындардың бірқатары, салықтық тәртіптің 2
Ауылшаруашылығындағыларға және бөлімшелердің иелеріне салық төлеу қазанның 1 жұлдызынан
7. Мүлікке салынатын салық. Мулікке салық тікелей нақты салық
Салықты төлеушілерге заңды және жеке тұлғалар, (шетелдік жеке тұлғалар)
Салық төлеудің көздеріне олардың табысы жатады. Ол осы мүлікті
8. Көлік құралдарына салынатын салық. Бұл салықтың төлеушілеріне заңды
Заңды тұлғалар салықты өз бетімен төлейді, ал жеке тұлғалар
9. Арнайы салық режимдері. Арнайы салық тәртібі – салық
Арнайы салық тәртіптері төмендегідей қарастырылады:
кіші бизнестің субъекттеріне
ауыл шаруашылық қожалықтарына
заңды тұлғарларға – ауылшаруашылық өнімдерін өндірушілер
кәсіпкерлік қызметтің кейбір түрлеріне
Кіші бизнестің субъектілеріне арнайы салық тәртібі корпоративтік (жеке) табыс
Айтылған тәсілдердің әрқайсысына қолданудың жағдайы белгіленеді: қызметтің эпизодтылығы, орны,
Кіші бизнестің субъектілеріне арнайы салық тәртібі финанстық қызмет, акциздік
Эпизодтық (1 айдан аз) кәсіпкерлік қызметті жүргізгенде салықтық есеп
Жеңілдетілген декларация арқылы салық алуды кіші бизнестің субъектісі өз
Салықтың патент (кіріске белгіленген мөлшерлеме мөлшері) бойынша алынды да
Жеке кәсіпкерлер үшін арнайы салық тәртібі патент негізде жүзеге
жалдамалы жұмысшыларды пайдаланбау
қызметтің бір түрімен айналысу
жылдық айналысты белгілі көлемде азайту
Шаруа қожалықтары үшін арнайы салық тәрртібі ортақ жер салығын,
Ортақ жер салығының салым объектісіне жер бөлімшесінің бағалау құны
Ортақ жер салығының төлеушілері әлеуметтік салықтан, жинақ зейнеткерлік қорларына
Ауылшаруашылық өнімдерін өндерушілер – заңды тұлғалар үшін арнайы салық
Кәсіпкерлік қызметтің жеке түрлері үшін арнайы салық тәртібі боулинг,
Бұл субъекттер бюджетпен белгіленген сомалық, төлеу көзінен жеке табыс
10. Алымдар, баждар, төлемдер. Алымдар, баж, төлеулер болып мемлекеттік
Бұл төлемдердің сомасы жергілікті бюджеттің кірісіне немесе сәйкес мекемелер
Алымдарды төлеу барынша қызметтің кең аясынан жүргізіледі. Оларға көбіне
Бірінші жағдай бойынша ҚР-да алынатын мына төлемдерді бөлуге болады:
Аукциондық сатулардың жинаулары, мемлекеттік тіркеу жинаулары, ондай тіркеуге заңды
Жинау төлеу міндетті қызмет оларының әртүрлілігі олардың көбін таза
Мұндай ақылы қызмет көрсетуге, мысалы, жол полициясының жинаулары, тексеруге
Алымдардың сомалары Үкімет белгіленгін мөлшерлеме бойынша алынды. Кейбір төлемдер
Осыған байланысты салым объектісінің жинау және төлеу базалары әртүрлі,
Қарастырылып отырған төлемдердің ішінен ресурстарға төлеулер ерекшеленеді:
Жер учаскелерін пайдалану үшін.
Орманды пайдалану үшін.
Беткі кен орындарының су ресурстарын пайдалану үшін.
Жануарлар дүниесін пайдалану үшін.
Радиобөліктік ресурсты пайдалану үшін.
Мысалы, жер бөлімшелерін пайдалану үшін төлеулер (жер салығынан басқа)
Міндетті төлемдердің ішінде ерекше орынды мемлекеттік баждар алады. Мемлекеттік
Мемлекеттік баждың ерекше түріне өкілдік жинауы жатады. Олар өкілдің
Мемлекеттік баж арнайы нотариалдық маркалармен, несиелік орындарға қолма-қол ақшаны,
Бұл төлемдер бойынша заңды және жеке тұлғалар үшін әртүрлі
Кейбір жағдайларда салықтар қолайсыз, кәсіпорындар мен ұйымдардың қызметтеріне әсер
3. ТАРАУ. САЛЫҚТАН ЖАЛТАРУҒА БАЙЛАНЫСТЫ САЛЫҚ САНКЦИЯЛАРЫН ҚОЛДАНУ МЕХАНИЗМІН
3.1.Салық санкциясын салу проблемалары мен шешу жолдары.
Салықтардың қозғалысы – салықтың бар ауыртпалығын көтеретін салықтың соңғы
Салықтардың аударылуы өндіріс сферасында да, айналымда да жасырын формада
Корпоративтік табыс салығы өнімді тұтынушыларға барынша жоғары бағада немесе
Көздерден алынатын жеке табыс салығы аударылмайды, себебі салық төлеушілердің
Осылай басқа да тікелей салықтар аударылады. Бағалы қағаздарды шығару
Жеткізілген құнға салық тұтынушылырға аударылады, себебі ол өнім мен
Салық салу өндірушілер (сатушылар) мен тұтынушыларға теріс әсер етеді,
1-Сызба Өндіріс көлемі
P1
P
Pc
Q1
Тұтынушы мен өндірушінің арасында салық ауыртпалығын болу сұраныс пен
Тауарға сұраныс қанша икемсіз болса, тұтынушылар салықтың көп бөлігін
Ұсыныс қанша икемді болса, салықтың көп бөлігін тауарды тұтынушылар
2-Сызба
P
P1
P
Pc
Q1
Сұраныс икемді, баға байқаусыз Ро ден Р1- ге дейін
3 - Сызба
P
P1
P
Pc
Q1
Сұраныс икемсіз, баға тез көтерімді, салық ауыртпалығының тұтынушыға түсуде
4 – Сызба. Ұсыныс икемді, баға өсуде, салықты
P
P1
P
Pc
Q1
P
P1
P
Pc
Q1
5 - Сызба. Ұсыныс икемсіз. Баға байқаусыз көтеріледі және
Келтірілген схемаларда АВС үшбұрыштың алаңы артық салық ауыртпалығының көлемін
Мемлекеттің осы күнгі даму кезінде салықтан жалтару проблемасы маңызы
Әр-түрлі себептерге байланысты жалтарушылық пайда болады, мысалы:
салық салмағының ауыр болуына байланысты. Осыған орай экономикада көлеңкелі
салық салудан заңдылық жүйесінің күрделі болуына;
салық қызметін ұйымдастыруда кемшіліктерге байланысты, салық қызметкерлерінің квалификациясы мен
салық төлеуші субъектілердің салық төлеуден мақсатты ауытқуына байланысты
Салықтан жалтаруда казіргі тәжірибеде көптеген тәсілдер қолданылады. Мысалы: шаруашылық
Дүние жүзілік тәртібіне негізге ала отырып, менің ойымша мынадай
салық салуда неғұрлым төмендетілген салықтық ставкаларды қолданылған жөн. Себебі,
Салықтан жалтарушылық ставкалардың қолданылуына және капиталға салынатын салықтарды әртүрлі
Салықтық реформалар қарапайым салық төлеушіге түсінікті болуы керек;
Салықтық реформаларын алдын-ала ескерту сипатына ие болуы керек. Себебі,
Салықтық реформаларды жүзеге асыруда көптеген қойылған міндеттер экономиканың дамуына
Салықтық заңға бұрмалары еңгізуден бұрын осы бұрмалардың экономикаға көрсететіні
Экономиканың нақты секторының субъектілеріне салық салуда дифференциалдық көзқарасты қолданған
Осы жоғарыда айтылған күрделі сұрақтарды неғұрлым шешетін болсақ, соғұрлым
3.2 Салық саясатындағы салық санцияларының рөлін арттыру
Фискалдық саясат ел экономикасының бәсекеге қабілеттілігін арттыру жағдайында салық-бюджет
Үкімет салықтық әкімшілік етуді жетілдіру жөніндегі жұмысты жалғастырады.
Салық саясаты елдің индустриялық-инновациялық дамуын ынталандыруға, бәсекеге қабілеттілікті арттыруға,
Салықтық ауыртпалықтарды заңды тұлғалардың кірістерінен жеке тұлғалардың кірістеріне қайта
Тұтастай алғанда, жүргізіліп отырған салмақты фискалдық саясат бюджет тұрақтылығын
Мемлекеттік сатып алу саласында мемлекет пен бизнестің мүдделерін
Салықтар ауыртпалығын аудару салық төлеушінің салық ауыртпалығын соңғы
Салықтар ауыртпалығын аудару тек қана салық төлеуші мен тасушының
Аудару жасырын түрде өндіріс саласында және айналым саласында болады.
Өндіріс саласындағы пайда мен табыс есебінен төленетін салықтар жалданған
Айналым саласында салықтар баға механизмі арқылы аударылады.
Корпоративті табыс салығы кәсіпорын өнімін тұтынушыларға жоғары бағалар есебінен
Табыс көзінен алынатын жеке табыс салығы аударылмайды, себебі, салық
Декларация бойынша төленетін жеке табыс салығына тоқталатын болсақ,
Жеке меншікке салық жарым-жартылай аударылады, осылайша, кәсіпкерлік қызметпен айналысатын
Табыс есебіне төленетін тікелей салықтардың басқа да
Жанама салықтардың аударылуға үлкен қабілетті болады. Қосымша құн
Салық салу, толығымен, яғни тікелей және жанама салуда
Сұраныс пен ұсыныс, икемділік факторының басқа тауар
Салық төлеуден жалтару – салықты толық немесе бөлшектеп төлемеу
Салықтан жалтарудың бірнеше себептері бар:
шаруашылық кәсіпкерлік немесе басқа қызметін дұрыс жүргізуге мүмкіндік бермейтін
салық заңдылығының тура еместігі, оларды толықтырулар, өзгертулер, түзетулердің көптігі,
салық қызметін ұйымдастырудағы жетіспеушіліктері;
субъектілердің салық соммаларын көлеңкелі бизнесті инвестициялау және байыту үшін
«Көлеңкелі экономиканың» үлкен масштабы, басқа мемлекеттің банкісіне ақша аудару,
Кейбір деректер бойынша, Қазақстандағы заңсыз экономика жалпы ішкі
«Қосарлама» есеп жүргізу тәжірибесі қалыптасты: ресми органдар үшін және
Салық жөніндегі әкімшілік ережелер бойынша салық аудару немесе
Салықты мәжбүрлі түрде төлету шаралары бекітілген: салық төлеушінің мүлкін
Салық заңын мемлекетке едәуір зиян келтіретін бұзуға қылмыстық жауапкершіліктің
Дегенмен, аталған шаралар салық төлеуден жалтару проблемасын толығымен жоя
Салық төлеуден жалтарудың әр түрлі тәсілдері бар. Тікелей салық
Салық сомаларын төлемеу немесе төмендетіп төлеу «салық моралінің» төмендеуіне
Қорытынды
Қаржы – бюджет, салықтық несие-ақша және тағы басқа шаруашылық
Салықтық қатынастардың дамуынан қоғамдық прогресстің дамуы тікелей байланысты.
Салықтық қатынастардың жетілдіруі мемлекеттің қызметіндегі ең қүрделі мәселе. Себебі,
Салықты күштеп салу шаралары бекітілген; салық төлеушінің мүлкіне тиым
Салық және басқа да міндетті төлемдерді бюджетке жартылай сомасымен
ҚҚС бойынша бюджетке ағымдағы төлемдердің сомасын азайтқаны үшін салықтың
салық төлеушілердің жасанды шот-фактуралары үшін 100% өлшемде санкция салынады;
ҚҚС бойынша сынаққа кіретін расталмаған деректер туралы арыз үшін
Корпоративтік табыс салығы бойынша аванстық төлемдер сомасын салық төлеушілердің
Салық төлеушіде салық есебінің болмауы немесе салық есебін белгіленген
Банктердің банк операцияларын салық төлеушілердің банк құжаттарына тіркеу номерінсіз
Мемлекетке елеулі зиян келтіріп салық заңдылықтарын қатал бұзу қылмыстық
Алайда бұл жазалардың барлығы салықтан ауытқу проблемасын жоймай отыр.
Салық салудан ауытқудың әртүрлі әдістері бар. Ең кең таралғаны
Жұмыс жасаушы субъектке “әрекетсіз” статусын беру оған салықтан кетуге
Әрекетсіз субъектілер басқа заңды тұлғалардың бөлушілері болуы мүмкін, оларға
Жасырыну салық орындары мен әділет орындарында тіркеу мерзімдерінің сәйкессіздігін
Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктер барлық құқықтарды иеленеді, бірақ қаржылық міндеттемелерге
Табыстарға салық салу бойынша жалтарудың кең таралғанына өндіріс шығындары
Қорыта келе, салық салу механизмін жетілдіру тұрақты экономикалық базистің
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Қазақстан Республикасының «Салық және бюджетке төленетін басқа міндетті төлемдер
«Жеке кәсіпкерлікті қорғау және қолдау туралы» Қазақстан Республикасы
Қазақстан Республикасының 1997 жылғы 19 маусымдағы «Жеке кәсіпкерлік туралы»
Ермекбаева Б.Ж. Жалпымемлекеттік салықтар. Алматы, Экономика, 1997.
Ермекбаева Б.Ж., Бурабаев А.Б., Кулжабаева М.Т. Жергілікті салықтар мен
Ильясов К.К., Зейнелғабдин А.Б., Ермекбаева Б.Ж. Налоги и налогооблажение.
Смагулова Г.Э. Аграрлық салаға арналған салық режимі. Жинақ. Астана,
Заяц Н.Е. Теория налогово: Учебник.- Минск БГЭУ, 2002.
Юткина Т.Ф. Налоги и налогооблажение: Учебник – М.: Инфра
Ермекбаева Б.Ж., Лесбеков Г.А. Основы налогооблажения. Уч. пособие. Алматы,
Худяков А.М., Наурызбаев Н.Е. Налоги: понятие, элементы, установление, виды.
Карагусова Г.Д. Налоги: сущность и практика использования. – Алматы:
Черник Д.Г. Налоги. 3 –е издание. – Москва: фис,
“Финансы” Мельников В.Д. , Ильясов К.К. Алматы. 1997 год.
В.Д. Мельников, В.Д. Ли “Общий курс финансов” Алматы: 2001
Ермекбаева Б.Ж., Лесбеков Г.А. “Основы налогооблажения” Алматы 2002г.
“Налоги: понятие, элементы, установление, виды” А.И. Худяков, Н.Е. Наурызбаев,
“Налоги: сущность, практика, использования” Г. Карагусова, Алматы “Қаржы-қаражат” 1994
“Налоги” 4-е издание Д.Г. Черника, Москва 1998 год.
“Налоги”Д.Г. Черник, Москва 1994 г.
“Основы налоговой системы” Д.Г. Черник, А.П. Починок, В.П.
“Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы”
Алиев Р., КамаевМ. Чтобы повысить эффективность//Қаржы-қаражат – 2000-2004
“Налоговые проблемы” А.А.Сурашов//Вестник КазГУ – 2002 год.
“Қазақстан салық жүйесіндегі кейбір мәселелер” А.Б. Байдуйсенов// Вестник
Салық азайса да түсім көбейеді//Егемен Қазақстан 18 сәуір 2003
Әкімова А.Қ. Арнайы салық режимі бойынша шағын бизнес субъектілері
Тургенев Н. Опыт теории налогов. – М., 1937.
Гривус А. Налоги как орудие экономической политики. Баку, 1925.
Соколов А. Теория налогов. – М., 1928.
Основы налогового права. Учебно – методическое пособие. Под.ред. С.Ч.Пепеляева.
Евстигнеев Е.В. Основы налогоблажения и налогового права. –
Сатыбалдин С.С., Фурсов В.Г. Налоговая система в условиях рыночной
Лесбеков Г.А. Анализ особенностей функционирования основных налогов
Лесбеков Г.А. Динамика основных показателей системы налогооблажения РК. //
21
3