ЖОСПАР
1.1 Нарықтық қатынастар аясының кеңеюі жағдайындағы
1.2 Жоспарлаудың ғылыми-методологиялық негіздері. 6
1.3 Стратегиялық жоспарлаудағы экономиканың негізгі даму
1 Нарықтық қатынастар аясының кеңеюі жағдайындағы
Әлемдік тәжірибенің көрсетуінше, қазіргі кезде жалпымемлекеттік
Әлеуметтік-экономикалық мақсаттарды шешу мерзімінің ұзақтығына
Республика Президенті Н.Назарбаевтің 1997 жылғы Қазақстан
Стратегиялық жоспарлау – көптеген мемлекеттер, ірі
Стратегиялық жоспарлаудың мәні айқындалған, шекті қор
Қазақстан Республикасының Стратегиялық жоспарлау және реформалау
Саланың ағымдағы қал-күйіне баға беру;
Жоспарлы кезеңдегі министрлік жұмысының мақсатын анықтау;
Басыңқылар;
SWOT- мақсаттарға қол жеткізу мүмкіндіктерін талдау;
Мақсаттарға қол жеткізу стратегиясы;
Стратегияларды жүзеге асыру кезеңдері, немесе аралық
Жоспардың бірінші бөлімінде бастама (старттық) кезеңге
Министрліктердің алға қойған мақсаты барынша аз
Жоспардың үшінші бөлімінде министрліктің іс-әрекеттерінің басыңқы
SWOT- талдау - жоспардың төртінші бөлімін
SWOT- ағылшын әріптерінің аббревиатурасы. Қазақ тілінде
Күшті (ұтымды) жақтарға төмендегілер жатқызылуы мүмкін:
салада реформалардың жеткілікті жүргізілуі және олардың
өзін-өзі қамтамасыз ету мүмкіндігі, сыртқы ортаға
шығындар мен бағалардағы артықшылықтар (бұл мүмкіндіктерде
сәйкес (барабар)құқықтық және нормативтік қамтамасыз етілгендігі;
барабар информациялық қамтамасыз етілгендігі;
прогрессивтік (перспективалық) технологиялар;
күшті (ұтымды) менеджмент;
жоғары профессионалды министрлік аппараты және оның
ғылыми қамтамасыз етілуі және жақсы интеллектуалдық
жеткілікті қорлар (жер, су,қаржылық т.б.);
жақсы әлеуметтік қызметтер (салалық, ведомстволық т.б.).
Бастапқы кезеңнің әлсіз жақтары төмендегілерді қамтиды:
нақты стратегиялар мен жоспарлардың болмауы;
іс-әрекеттердің бірімен-бірі байланыссыз жан-жаққа бағытталуы;
нашар реформалануы немесе реформалардың дұрыс нәтиже
Министрлік апаратының нашар ұйымдарстырылуы;
нашар құқықтық кеңестік;
ақпаратпен нашар қамтамасыз етілуі;
нашар технологиялар;
экологиялық мәселелердің болуы;
іс-әрекеттердің өз-ара байланысының нашарлығы;
көлік жолдары мен коммуникациялардың болмауы,т.б.
Егер кұшті (ұтымды) және әлсіз жақтарды
Мүмкіндіктер:
табиғи байлықтардың болуы (жер,су, пайдалы қазбалар
жаңа сыртқы нарықтарды жаулап алуға жағдай
жаңа технологияларды игеру;
халықаралық көлік байланыстары мен коммуникациялардың болуы;
басқа ұйымдармен, компаниялармен көлбеу интеграция
бәсекелестердің сыртқы нарықтардағы әлсіздігі;
баға мен шығындарды төмендетудегі ірі мүмкіндіктер;
мемлекет тарапынан қолдау және т.б.
Қауіп-қатерлер:
күшті бәсекелестер тарапынан қысымның болуы;
қорлардың жеткіліксіздігі (мүлдем болмауы);
сыртқы нарықтарға шығуға мүмкіндіктердің болмауы;
ішкі нарықты жоғалтып алу қаупі, т.б.
Барлық мүмкін жұп комбинациялар талданады,
Жоспардың келесі бөлімінде алға қойған мақсаттарға
құнарлы өсу стратегиясы - өндірілетін өнім
б) диверсификациялық өсу стратегиясы -
в) интеграциялық өсу стратегиясы –
г) шығындарды қысқарту стратегиясы.
Жоспарланған стратегия аралас болуы да мүмкін,
Жоспардың соңғы бөлімінде көзделген мақсаттарды жүзеге
Егер де стратегиялық жоспарлау басқару механизмінің
Макроэкономикалық тұрғыдан, ұдайы өндіріс процесі
байланысы ретінде қарастырылады. Осындай көрсеткіштердің өзара
Сонымен, стратегиялық жоспарлаудың объектілері жалпы экономикалық,
Осыдан келіп стратегиялық жоспарлаудың негізгі қағидаттары
Республика халық шаруашылығы мен оның аумақтық-шаруашылық
Аймақтық, салалық және жалпы эккономикалық басымдылықтарды
Ағымдағы, орта, және ұзақ мерзімді жоспарлаудың
Алдағы мерзімге жоспарды жасағанда (өңдегенде, әзірлегенде)
Қоғамда болып жатқан экономикалық және әлеуметтік
Сонымен стратегиялық жоспарлау – бұл елдегі
Әр түрлі шаруашылық жүйелерінің қалыптасуы мен
Осы орайда республика Президентінің соңғы
2 Жоспарлаудың ғылыми-методологиялық негіздері.
Кез келген қоғам, мейлі ол қоғамдық
Өндірісті басқару тек қана тиімді шешімдерді
Сондықтан, қоғамның даму үрдістерін болжау деңгейі
Жоспар – алдыға белгілі бір мақсат
Экономикалық және әлеуметтік дамудың барлық жақтары,
Экономикалық және әлеуметтік даму процесінің заңдылықтары
Болжам мен жоспардың мақсаты мен міндетін
Адрестік негізде, яғни жоспарлардағы көрсеткішті орындаушыны
Кешенді негізде, яғни ұдайы өндіріс пен
Аймақтар мен салалардың ерекшеліктерін ескеріп, көрсетуі
Қоғамдық өндірістің жоғары тиімділігіне және істің
Ақпар мен жоспарды, салалар мен аймақтардың
Жоспар көрсеткіші дегеніміз – басқару шешімінің
Сандық көрсеткіштер жоспардағы тапсырманың сандық белгісін
Сапалық көрсеткіштер өндіріс тиімділігі, экономикалық құбылыстар
Натуралдық көрсеткіштер ұдайы өндіріс процесінің физикалық
Құндық көрсеткіштер экономикалық құбылыстарды натуралдық-заттық құрамынан
Абсолюттік корсеткіштер өнім, еңбек ақы, т.б.
Директивалық көрсеткіштер, жоспардағы негізгі тапсырманы, жоғарғы
Енді экономикалық процестерді жоспарлау ісінің
Жоспарлау - экономиканың объективті заңдары мен
Экономикалық пропорциялар дегеніміз өндірістің әртүрлі элементтері
Экономикалық пропорциялар өздігінен (стихиялық) және адамның
Капиталистік экономикалық формацияның қалыптаса бастаған алғашқы
Өндіріс күштерінің дамуы жоғары деңгейге жеткен
Осы жағдайда экономикалық пропорциялар жүйесін, пропорционалдықты
Жоспарлау төменде көрсетілген міндеттерді атқарады:
қоғамның әлеуметтік-экономикалық дамуының басыңқы (негізгі) бағыттарын
жоспарлы кезең экономикасының сандық және сапалық
материалдық, еңбек және қаржы ресурстарын (қорларын)
жекелеген салалар мен аумақтардың даму карқыны
Жоспарлаудың ғылыми негіздеріне объективті экономикалық заңдарды
Сурет 1 Шаруашылық субъектілерінің жоспарлары мен
- жоспарлық көрсеткіштер “қозғалысының” бағыты
- табыстар “қозғалысының” бағыты
- міндетті емес, бірақ керек байланыстардың
Жоспар жасау логикасы – барлық деңгейде
жоспарлау кезеніндегі экономика дамуының мақсаттарының жүйесін
б) базистік кезеңдегі экономика дамуын талдау
параметрлерін анықтау;
в) қоғамның қор көлемін, қаржылық мүмкіндіктерін
г) жоспарлы кезеңдегі қоғамның қажеттіліктерінің көлемі
анықтау;
д) қоғамның қорлары мен қажеттіліктерін үйлестіру
кезеңдегі экономика дамуы жоспарының жобасын әзірлеу;
е) жоспар жобасын талқылау және
Жоспар жасау логикасы жоспарлау қағидалары деп
Басқарудың ғылыми нақтылы және тиімді болу
Жоспарлаудың үздіксіз болуы. Ұзақ мерзімдік жоспарлар
Жалпы мемлекеттік және жеке мүдделерді үйлестіру
Жетекші салаларды белгілеу арқылы экономикада тиімді
Жалпымемлекеттік жоспарлардың бірлігі мен кешенділігін
Біз тек жоспарлаудың негізгі қағидаларына ғана
Жоспардың жасалу ерекшеліктеріне, қамтитын ауқымына байланысты
Жоспар жасау ісі, біріншіден, экономика дамуының
Экономика дамуы жоспарының барлық көрсеткіштерін нақтылау
Баланстық әдіс, жоспар көрсеткіштерін тығыз байланыстыру
Еңбек баланстарының көмегімен экономика салаларында еңбек
1-кесте Қарапайым материалдық баланс(
Қор Көрсеткіш Тұтыну Көрсеткіш
1.Жылдың басындағы қалдық
1.Өндірісте тұтыну көлемі
2. Өндіру
2.Күрделі құрылыста тұтыну
3. Импорт
3.Халыққа сату қоры
4. Басқа көздері
4. Экспорт
5.Резервтер қорын толықтыру
6.Жылдың аяғындағы қалдық
Барлығы
Барлығы
Құндық баланстар арқылы қоғамдық жиынтық өнім
Жоспардың экономикалық тиімдік тұрғысынан оптималді вариантын
Сызықтық программалау әдістерін пайдалану арқылы өндірісті
Жоспарлаудың бағдарламалық-мақсаттық әдісі экономикадағы құбылыстарға, ірі
Бағдарламалық-мақсаттық әдіс мемлекеттік, салааралық және аймақтық
Бағдарламалық-мақсаттық әдіс: біріншіден – экономика дамуындағы
1.3 Стратегиялық жоспарлаудағы экономиканың негізгі даму
Елді реформалау мен жалпы әлеуметттік-экономикалық стратегияның
Ұлттық деңгейде, ұзақ мерзімді перспективаға елдің
жалпы Үкіметтік, салалық және аймақтық органдардың
бұл қызмет стратегиялық жоспардың мақсаттарына
үлкен орынды стратегиялық жоспардың орындалу тиімділігіне
Жоспарлаудың тиімділігін жоғарылату мақсатында арнайы органдар
Қазақстан Республикасының стратегиялық жоспарлау және реформалар
Стратегиялық ресурстарды бақылау жөніндегі агенттік.
Бірінші орган ел дамуының стратегияларын (министрліктер
дүниежүзілік тәжірибені оқиды, және елдің дамуының
Қазақстанның экономикалық жағдайын талдау, ішкі әлеуетін
тиісті құрлымдық бөлімдермен бірге ведомствалық стратегияларды
Екінші орган мемлекет мүддесіне байланысты стратегиялық
Бұл агенттіктер экономика дамуының стратегиялық жоспарларын
Жалпы жоспарларды әзірлеу процесінің негізгі мынадай
елдің табиғи-экономикалық, материалдық, техникалық, интеллектуалдық әлеуетін
алдағы мерзімге әлеуметтік-демографиялық, ғылыми-техникалық,
табиғи-экономикалық болжам жасау.
қажетті тауарлар мен қызметтердің түрлеріне жиынтық
болжау;
жоспар жасаудың қағидаттарын анықтау және
тұжырымдау;
өндіріс және оның басым бағыттарының дамуының
сапалық көрсеткіштерін ғылыми негіздеу;
қажетті, маңызды проблемалар бойынша ұлттық бағдарламалар
жасау;
7) баланстар жүйесін құру;
8) жоспардың өзін жасау./9/
Стратегиялық жоспарлар келесі бөлімдерден тұрады:
жоспарланған уақыттағы (мерзімдегі) қоғам дамуының
макроэкономикалық көрсеткіштері;
2) ұлттық бағдарламалар;
3) сыртқы экономикалық байланыстардың нәтижесі мен
4) тауарларға (қызметтерге) мемлекеттік тапсырыстар;
елдің әкімшілік-территориялық бірліктерінің даму деңгейін
сипаттайтын көрсеткіштер.
Енді республиканың әлеуметтік-экономикалық дамуының негізгі басымдықтарына
ҚР-ның 2003-2005 жылдарға арналған әлеуметтік экономикалық
Ұлттық қауіпсіздік.
Ішкі саясаттың тұрақтылығы және қоғамның бірігуі.
Жоғарғы деңгейдегі шетелдік инвестциялар мен ішкі
а) аграрлық секторды дамыту және ауыл
ә) өнеркәсіптік секторды дамыту;
б) ғылым мен технологияны дамыту;
Қазақстан азаматтарының денсаулығы, білімі және әл-ауқаты.
а) білім, денсаулық сақтауды дамыту және
ә) демография және миграция;
б) тұрғын үй құрылысын дамыту;
в) кедейшілікті төмендету және әлеуметтік қорғау.
Энергетикалық ресурстар. Мұндағы жүзеге асырылуы тиіс
а) қоршаған ортаны қорғау және табиғи
6) Инфрақұрылым, көлік және байланыс.
а) өндірістік және әлеуметтік инфрақұрылымды дамыту.
7) Кәсіби деңгейі жоғары мемлекет.
а) мемлекеттің қызмет статусын жоғарлату./10/
Осы аталған негізгі басымдықтар ішінен үшінші,
Стратегиялық жоспарлардың орындалуы ең алдымен олардың
Бюджеттік шығыстағы қысқа және орта мерзімдегі
Тұтастай алғанда мемлекеттің ауыл шаруашылығындағы саясатына
Ауыл шаруашылық жерлерін пайдаланудағы тиімді жүйелерді
тиімділікті қамтамасыз етуге, мемлекеттік су шаруашылық
гидромелиоративтік құрылғылар мен шаруашылық аралығындағы қаналдардың
су шаруашылық жүйесінің және құрылғыларының гидротехник-инженерлерімен
Өсімдік наруашылығы өнімдерінің өндіруді арттыру және
ауыл шаруашылығы өнімдерін өндірушілердің гербицидтер мен
ауыл наруашылығы өнімдерін өндірушілерге шетелдік және
қызмет етудің бастапқы кезеңінде мемлекеттік орындар
өсімдіктердің аурулары мен қауіпті паразиттеріне қарсы
. Мал шаруашылығы өнімділігі мен экспорттық
асыл тұқымды өнімдердің ауыл шаруашылық
асыл тұқымды бұзауларды арзан бағамен
асыл тұқымды жұмыртқаларды арзан бағамен сату
өнімдік бұқа тұқымдарын арзан бағамен беру
асыл тұқымды бұқаларды алу және ұстау,
саны жөнінен аз және жоғалып кеткелі
Ауыл шаруашылық саласы бойынша ауылдық жерлерге
Мәдениет саласын дамыту бойынша
1) жұмыс істемей тұрған мәдениет орындарын
ауыл турғындарын мәдени, ақпараттық-ағартушылық қызметтермен қамтамасыз
Жұмыспен қамту және тұрғындарды әлеуметтік қорғау
а) ауыл түрғындарын жұмыс бастылығын арттыру;
ә) тұрғындардың, табиғи-климаттық қолайсыз және экологиялық
б) ауыл тұрғындарын әлеуметтік қорғау;
в) мемлекетпен төленетін зейнетақы мен жәрдемақыны
г) атаулы әлеуметтік қолдау жұмыстарын күшейту,
д) әлеуметтік төлемдердің барлық түрлері бойынша
Бюджеттік шығындардың келесі басымдығы – бұл
а) тұрғындарға сапалы медициналық және дәрі-дәрмектік
ә) санитарлы-эпидемиологиялық жағдайды қамтамасыз ету,
б) медициналық қызмет нарығында қаржылық құралдармен
в) алғашқы медициналық-санитарлық көмекті және диагностикалық
г) салауатты өмір салтын жүргізу туралы
Демография мен миграция бойынша жүргізілетін шаралар
Туу деңгейінің төмендеуі – Қазақстан үшін
Жалпы миграция – оралмандарды орналастыру мен
Тұрғын үй құрылысын дамыту саласында 3
Басымдылық бойынша өндірістік және әлеуметтік инфрақұрылымының
Жақын арада, көліктік-коммуникациялық кешенді тұрақты қаржыландыру,
ҚР-сының 2001-2005 жылдарға жасалған темір жол
халықаралық стандартқа сәйкес, респуликадағы
халықаралық стандарттарға сай, тиімді авиакөліктік жүйені
жоғары деңгейлі порттық инфрақұрылым негізінде, теңіздік
республика экономикасының телекоммуникациялық секторын дамытуға бақытталған,
Қазақстанның өндірістік секторын дамытуға арналған бюджеттік
а) шикізат ресурстарын тереңдетілген өңдеумен байланысты
ә) мұнай химия саласына;
б) машина жасауға;
в) тұтыну тауарлары мен құрылыс материалдарының
г) ауыл шаруашылық машиналарын (дөңгелектік және
Ғылым мен технологияны дамыту.
Ғылым мен өндірістің (ассоциация, технопарк, технополис,
Кедейлікті төмендету және әлеуметтік қорғау.
Тұрғындардың әлеуметтік қорғауды қажет ететін топтарына
а) зейнеткерлерге зейнетақының ең төменгі мөлшерін
ә) аз камтамасыз етілген азаматтарға жанұяның
б) жетім балаларға білім алуларына және
Аталған басымдықтарды жүзеге асыруда мемлекеттік
Мемлекеттік инвестициялық артықшылықты бағыттарды іске асыру
( Прогнозирование и планирование экономики. Под
2
( Қазақстанның халық шаруашылығы және оның
Халық шаруашылығы салалары және олардың даму
Қазақстан облыстары және олардың кешенді даму
Қалалар, аудандар және олардың кешенді даму
Жеке кәсіпкерлер, үй шаруашылықтары және олардың
Мемлекеттік кәсіпорындар және олардың даму жоспары
Экономика саласын тікелей мемлекеттік реттеу
Тауар және ресурс қозғалысын нарықтық реттеу
Тауар, ресурс, қызмет көрсетудегі түскен табыс,