МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ………....…………………………………………………………..……5
1. КӘСІПОРЫННЫҢ ҚАРЖЫ БАСҚАРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
Кәсіпорында қаржыны басқару жүйесінің мәні …....…..........…..…..7
Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау әдістері........................12
1.3 Қаржы менеджментінің ақпараттық базасы………...………………..21
2. КӘсіпорынның қаржысын оперативті басқаруды ұйымдастыру
2.1 Кәсіпорынның активтерінің жағдайын талдау: баланстың өтімділігін және кәсіпорынның
2.2 Активтерді пайдалануды талдау............................................................35
2.3 Кәсіпорынның іскерлік белсенділігінің оның қаржылық жағдайына ықпалын талдау.....................................................................................................45
3. кӘсіпорындарында қаржыны басқаруды оңтайландырудың мӘселелері
3.1 Кәсіпорындардағы қаржыны басқаруды оңтайландыру бойынша ұсыныстар...............................................................................................................56
ҚОРЫТЫНДЫ.......................................................................................................64
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ...........................................................67
КІРІСПЕ
Басқару жүйесі басқарылатын объектіге қажетті әсерді қамтамасыз етеді. Басқару
Қаржыны басқару (немесе қаржы менеджменті) ақшалай қаражаттарды, қаржы ресурстарын
Көптеген қазақстандық кәсіпкерлердің ең үлкен қателіктері олардың қаржылық менеджментті
Біздің елімізде өтіп жатқан нарықтық өзгерістер, жаңа жағдайларда шаруашылық
Қазақстан Республикасында нарықты экономика үлкен күшке ие болуда. Сонымен
Кез-келген кәсіпорынның жұмыс істеу процесі циклдік сипатта болады. Бір
Орталықтандырылып жоспарланған экономикада осы объектілерді басқарудағы басымдылықтар, қағидаға сай,
Нарықтық экономика жағдайларында бұл шектеулер едәуір дәрежеде алынып тасталады
Осылай, қаржыны басқару (қаржы менеджменті) басқару аппаратының негізгі функцияларының
1. КӘСІПОРЫННЫҢ ҚАРЖЫ БАСҚАРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
1.1 Кәсіпорында қаржыны басқару жүйесінің мәні
"Менеджмент" ұғымын үш жағынан қарастыруға болады: экономикалық басқару жүйесі
Басқару – бұл басқарушы әсердің өндірілуі мен жүзеге асырылуы.
Қаржы менеджменті, бәрінен бұрын, ақша ағымы мен айналым қаражатын
Қаржы менеджменті – бұл ақша ағымын, қаржы ресурстарының қозғалысын
Қаржы менеджментін, айқындалудың әртүрлі нысанында болатын интегралдық құбылыс ретінде
Мысалы, атқарымдық көзқараста, қаржы менеджменті экономикалық басқару жүйесін және
Түйсіктік көзқараста, қаржы менеджменті – басқару органы.
Ұйымдастыру -құқықтық көзқараста, қаржы менеджменті – бұл кәсіпкерлік қызметінің
Қаржы менеджменті шаруашылық жүргізуші субъектілер арасында, қаржы ресурстарының қозғалысы
Сонымен қатар, қаржы менеджментіне басқарудың стратегиясы мен тактикасы кіреді.
Тактика – бұл нақты жағдайлардағы қойылған мақсатқа жетуге арналған
Қаржы менеджменті басқару жүйесі ретінде екі қосалқы жүйеден тұрады:
Кез-келген бизнес келесі үш өзекті сұрақтардың қойылуы мен жауабынан
Кәсіпорынның алдына қойылған мақсаттар мен міндеттерге жетуге мүмкіндік беретін,
қаржыландыру көзін қайдан табуға болады және олардың оңтайландырылған құрамы
кәсіпорынға төлем қабілеттілігі мен қаржылық орнықтылықты қамтамасыз ететін, қаржы
Осы сұрақтардың бәрі, кәсіпорынды басқарудың жалпы жүйесінде өзекті қосалқы
Шаруашылық жүргізуші субъектінің қаржылың басқару жүйесінің және де оның
Шағын кәсіпорындарда қаржы директорының ролін бас бухгалтер орындайды. Қаржы
Ақпараттық база қаншалықты жақсы және объективті болса, соншалықты қаржылық
Қызметтің бөліп көрсетілген бағыттары бір мезгілде менеджер алдында тұрған
Бірінші бағыт шеңберінде жалпы бағалау жүзеге асырылады:
- кәсіпорын активтері және олардың қалыптасу көздері;
- кәсіпорынның қол жеткізген экономикалық потенциалын ұстап тұру үшін
- қосымша қаржыландыру көздері;
- қаржы ресурстарын тиімді қолдану және күйді бақылау жүйелері.
Екінші бағыт бөлшекті бағалауды болжайды:
- талап етілетін қаржы ресурстарының көлемін;
- оларды ұсыну нысандарын (ұзақ мерзімді немесе қысқа мерзімді
- қол жетерлік дәрежесі және ұсыну уақытын (қаржы ресурстарының
- ресурстың берілген түрін қамту құнын (пайыздық мөлшерлемелер, қаражаттың
- берілген қаражат көзімен байланысты тәуекелді.
Сурет 1.1 - Кәсіпорындағы қаржыны басқару жүйесінің жұмыс
Үшінші бағыт инвестициялық сипаттағы ұзақ мерзімді және қысқа мерзімді
- қаржы ресурстарының ресурстардың басқа түрлеріне түрленуінің оңтайлы болуын
- негізгі қорлар салымының тиімділігі мен орындылығын, олардың құрамы
- айналым қаражатының оңтайлылығын;
- қаржылық салымның тиімділігін.
1.2 сурет - Қаржы менеджері қызметінің өзекті
Қаржы менеджері қызметінің салалық бөліну логикасы, кәсіпорынның мүліктік және
Келтірілген бағаларды қолдану шешімінің қабылдануы өтімділіктің, қаржылық орнықтылық пен
Қаржы менеджментінің негізгі міндеттерінің бөлінуі, мәнді дәрежеде, бухгалтерлік есеп
Табысты қаржы басқармасының белгілерін анықтайтын мақсаттар жүйесін тұжырымдап
- фирманың бәсекелестік күрес жағдайларындағы өміршеңдігі;
- кәсіпорындағы қаржы басқармасының құрылымдануы.
банкротқа ұшыраудан және ірі қаржылық сәтсіздіктерден сақтану;
фирма “бағасын” барынша көбейту;
фирманың экономикалық әлуеттілігінің өсуінің қолайлы қарқындылықтары;
өндіріс пен өткізу көлемдерінің артуы;
пайданы барынша көбейту;
шығындарды барынша азайту.
Қандайда бір мақсаттың басымдылығы кәсіпорынның өзімен туындаған жағдайларға байланысты
Мақсаттар әртүрлі қаржы құралдарының қолданылуы жолдарымен жүзеге асырылады. «Қаржы
«Қаржы құралы» ұғымының барынша жеңіл түсіндірілуі де бар. Оған
Қаржылық басқару әдістері сан алуан. Олардың негізгілері болатындар: болжау,
бухгалтерлік есеп-қисап;
қаржы органдарының жарияламасы;
банкілік жүйе органдарының ақпараты;
тауарлық, қорлық және валюта биржаларының ақпараты;
басқа ақпараттар.
Қаржы басқармасы жүйесінің техникалық қамтамасыздануы оның жеке және өте
Қаржыны басқару кез-келген жүйесінің жұмыс істеуі әрекеттегі құқықтық және
1.2 Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау әдістері
Нарықтық қатынасың қалыптасуы шаруашылық қызметін біртұтас кешенді талдауды ішкі
Әлемдік тәжірибе көрсеткендей есеп берудің екі түрі бар: Акционерлерді,
Қаржылық талдаудың тәжірибесі қаржылық есепті оқудың негізгі ережелерін қалыптастырады.
көлденең (уақытша) талдау;
тікелей талдау;
трендтік талдау;
салыстырмалы талдау;
факторлық талдау;
қаржылық коэффициенттер әдісі.
Көлденең талдау — есеп берудің әр бабын өткен кезеңмен
Ол өткен кезеңмен салыстырғандағы бухгалтерлік есептің түрлі баптарының абсолюттік
Тікелей талдау — әрбір есеп позициясының жалпы нәтижеге тигізетін
Трендік талдау — барлық көрсеткіштер 100 пайыз деп алынатын
Коэффиценттер — салыстырмалы соммалар болып табылады. Оларды есептеу шамалардың
Салыстырмалы (кеңестіктін) талдау — бұл фирманың, еншілес фирмалардың бөлімшелердің
Факторлық талдау — жекелеген факторлардың қорытынды көрсеткішке тигізетін
Жоғарыда көрсетілген қатар, қаржылық жағдайды талдауда экономиканың, сондай-ақ экономикалық
Қорыта айтқанда, кәсіпорынның қаржы жағдайын талдауда аудиторлық түрлі әдістері
Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау – басқару шешімін қабылдаудың
Кәсіпорынның қаржылық талдамасы келесі талдауларды қамтиды:
алдын-ала;
қаржылық орнықтылық;
баланс өтімділігі;
қаржы коэффициенттері;
қаржы нәтижелері;
пайдалылық пен істік белсенділік коэффициенттері.
Талдау бірқатар экономикалық көрсеткіштер негізінде жүргізіледі. Кәсіпорынның қаржылық жағдайын
Алдын – ала талдау нәтижесі болып қаржы күйінің жалпы
Пассивтер құрылымын талдау кезінде келесі мақсаттар жүзеге асырылады:
а) кәсіпорын қаражаттарының қарыз және меншікті көздері арасындағы қатынас
б) кәсіпорынның қорлары мен шығындарының меншікті көздермен, сонымен қатар
в) несие қарыздардың (кәсіпорынға байланысты, байланыссыз) пайда болу себептері,
Пассивтер құрылымының талдауы айналым қаражатының қалыптасу көздерін талдаумен өзара
Қаржы орнықтылығының типі және оның өзгерісі бойынша, төлеу қабілеттілігі
Қаржы орнықтылығын талдау қаржы күйінің орнықтылығының мәнін айқындайтын көрсеткіштерден
Қорлар мен шығындардың меншікті және қарыз көздерімен қамтамасыз етілу
1) қаржы жағдайының абсолюттік орнықтылығы – меншікті айналым қаражаты
2) қалыпты орныққан қаржылық күй –қорлар мен шығындар меншікті
3) орнықпаған қаржылық күй - қорлар мен шығындар меншікті
4) дағдарысты қаржылық күй - қорлар мен шығындар оларды
Баланстың өтімділігін талдау кәсіпорының несиені өтеу қабілетін бағалауға мүмкіндік
Ең өтімді активтер (кәсіпорынның ақшалай қаражаттары мен құнды қағаздары)
Осы шарттар орындалған кезде баланс абсолютті өтімді деп есептеледі.
Баланс өтімділігін кешенді бағалау үшін (өтімділік тұрғысынан қаржы жағдайын
НЛА + 0,5*БРА + 0,3*МРА
(1.1)
мұндағы НЛА – ең өтімді активтер;
БРА – жылдам өтімді активтер;
МРА – баяу өтімді активтер;
НСО – ең мерзімді активтер;
КСП – қысқа мерзімді пассивтер;
ДСП – ұзақ мерзімді пассивтер.
Кәсіпорынның орнықтылығының өзгерісін зерттеу немесе бірнеше бәсекелес фирмалардың салыстырмалы
кесте – Қаржы коэффициенттері
Коэффициенттің атауы Есептеу тәртібі Нормативі
1. Тәуелсіздік П1 / ИБ 0,5 аса
2. Қарыз және меншікті қаражаттар қатынасы П6
3. Меншікті көздермен қорлар мен шығындардың қамтамасыздандырылу П4 +
4. ¤тімділік (НЛА + БРА) / П6 0,8
5. Абсолюттік өтімділік НЛА / П6 Мин. 0,2
6. Жабу (төлеу қабілеттілігі) А2 / П6 Мин. 2
7. ¤ндірістік тағайындалымды мүліктің нақты құны ОС + ПЗ
Мин. 0,5
мұндағы ИБ – баланс сальдосы;
ОС – негізгі қаражат;
ПЗ - өндірістік қорлар;
НП – аяқталмаған өндіріс;
А1 – баланстыңң I активі бөлімінің қорытындысы;
А2 - баланстың II активі бөлімінің қорытындысы;
П4 - баланстың IV пассиві бөлімінің қорытындысы;
П5 – баланстың V пассиві бөлімінің қорытындысы;
П6 - баланстың VI пассиві бөлімінің қорытындысы.
Кәсіпорынның қызметінің қаржылық нәтижелерін талдаудың бірінші кезекті міндеттері болып
пайда көрсеткіштерінің динамикасы (оның пайда болуын және нақты шамасының
-келесі көрсеткіштермен сипатталатын, кәсіпорынның іскерлік белсенділігі мен пайдалылығы (1.2
мұндағы Пр . - пайда; В -
КЗ – несиелік қарыз; А - кәсіпорын активтерінің
кесте – Кәсіпорынның пайдалылығы мен іскерлік белсенділігінің коэффициенттері
Коэффициент атауы Есептеу тәртібі Сипаттама
1. Кәсіпорынның бүкіл капиталының пайдалылығы Пр. / ИБ
2. Сату пайдалылығы Пр. / В ¤ткізілген өнімнің
3. Негізгі қаражаттар мен басқа айналымнан тыс активтердің пайдалылығы
Пр. / А1 Негізгі қаражаттар мен басқа айналымнан тыс
4. Меншікті капитал пайдалылығы Пр. / П4 Меншікті капиталды
5. Капиталдың жалпы айналымдығы В / ИБ Кәсіпорынның бүкіл
6. Меншікті капитал айналымдығы В / П4 Меншікті капиталдың
7. Икемді қаражаттың айналымдылығы В / А2 Барлық икемді
8. Материалдық айналым қаражаттарының айналымдылығы В / ПЗ Кәсіпорынның
9. Дайын өнімнің айналымдығы В / ГП Дайын
10. Дебиторлық қарыздың айналымдығы В / ДЗ Кәсіпорын
11. Дебиторлық қарыз айналымының орташа мерзімі 365*ДЗ / В
12. Несиелік қарыздың айналымдығы В / КЗ Кәсіпорынға берілетін
13. Несиелік қарыз айналымының орташа мерзімі 365*КЗ / В
14. Негізгі қаражаттар мен басқа айналымнан тыс активтердің қор
15. Орташа тізімді 1 жұмыскерге есептегендегі өнімділік, млн. тг.
Ч 1 жұмыскерге активтердің, өндірістік қорлардың, пайданың қаншасы келетінін
Кәсіпорынның балансы құрылымының және төлеу қабілеттілігінің қанағаттанарлығын бағалау үшін,
Ағымды өтімділік коэффициенті (КТЛ):
Активтің II бөлімінің қорытындысы
Пассивтің VI бөлімінің қорытындысы-№ 640,650,660 қатарлар сомасы
Минимал нормативтік мәні КТЛ
2) Меншікті қаражаттармен қамтамасыздану коэффициенті (КОСС):
Пассивтің IV бөлімінің қорытын. – Активтің I бөлімінің қорытын
Активтің IІ бөлімінің қорытындысы
Минимал нормативтік мәні КОСС = 0,1
(1.3)
а) егер талдау барысында аталған коэффициенттердің ең болмаса
(КТЛ к г + КТЛ н г) * 6
12
2
Егер бұл коэффициенттің мәні бірге жетпесе, онда кәсіпорынның жақын
б) егер КТЛ және КОСС бойынша оң мәндер алынса,
(КТЛ к г + КТЛ н г) * 3
12
2
Егер бұл коэффициент бірден кем болса, онда жақын тоқсанда
Сонымен, кәсіпорынның қаржылық күйінің талдауын сұлбалы түрде келесідей көрсетуге
Қаржы күйін талдау келесі негізгі тәсілдердің көмегімен жүргізіледі: салыстыру
Салыстыру тәсілі есеп беру кезеңіндегі қаржы көрсеткіштерін олардың жоспарлы
1.3 - сурет Кәсіпорынның қаржылық күйін талдаудың сұлбасы
Тізбекті ауыстыру тәсілі жеке факторлардың олардың жалпы кешенді ықпалындағы
Айырым тәсілі, зерттелетін фактор және жиынтықты қаржы көрсеткіштері бойынша
Сонымен қатар, жоғарыда айтылғандардың негізінде айтуға болады, қаржылық талдау
а) өндіріс тиімділігінің өсуі жайғасымынан кәсіпорынның қызметін бағалау;
б) жеке факторлардың кәсіпорынның қызметінің соңғы нәтижелеріне ықпалын анықтау.
Қаржылық талдауды жүргізу барысында кәсіпорынның нақты қаржылық жағдайына баға
1.3 Қаржы менеджментінің ақпараттық базасы
Қаржылық есеп-қисап - бұл пайдаланушыларға кәсіпорынның қаржылық жағдайлары мен
Жоспарлы экономикада бухгалтерлік есептің негізгі міндеттері басқарудың мемлекеттердің органдары
Бұл жағдайларда кәсіпорынның есеп-қисабы, мемлекеттік тапсырманың орындалуын, мемлекеттік бюджетке
қатаң сәйкестендірілу;
өндірістік тапсырманы орындауды көрсететін көрсеткіштерге бағдарлану;
салық салудың және бюджетке түсетін басқа да аударымдардың базаларын
Нарықты экономикада бухгалтерлік есеп принципиалды басқа функцияларды орындайды. Бұл,
Осының бәрінің нәтижесінде кәсіпорынның, бір жағынан, басқарушы шешімдерді қабылдау
Сонымен қатар, нарықтық экономикаға өту жағдайларында бухгалтерлік есеп
Кәсіпорынның жұмысы туралы ақпаратқа мүдделі жақтарды, шартты түрде екі
Ішкі пайдаланушыларға кәсіпорынның басқарушы қызметкерлері жатады. Ол өндірістік және
Одан өзге, қаржылық есеп-қисап кәсіпорын мен оның сыртқы ортасы
Кәсіпорын мен қаржы нарықтарының арасындағы тиімді байланысты қамтамасыз ету
Қаржы есеп-қисабын пайдаланушылар ішінде, өз кезегінде, екі топ бөлінеді:
Бірінші топқа жататындар:
кәсіпорынның қазіргі және әлуетті меншіктенушілері, олар кәсіпорынның меншікті қаражаттарының
қазіргі және әлуетті несиегерлер, олар есеп-қисапты несиені берудің немесе
жеткізушілер мен сатып алушылар, олар белгілі клиентпен істік байланыстың
мемлекет, ең алдымен салық органдары тұлғасында, олар есептік құжаттардың,
компания қызметкерлері, олар осы кәсіпорындағы олардың жалақысы және жұмысының
Сыртқы қаржылық есеп-қисапты пайдаланушылардың екінші тобы — бұл пайдаланушылардың
Бұл топқа кіретіндер :
аудиторлық қызметтер, олар инвесторлар мүдделерін қорғау мақсатында, есеп-қисаптың мәліметтерін
қаржы сұрақтары бойынша кеңес берушілер, олар есеп-қисапты, өздерінің клиенттеріне
бағалы қағаздар биржалары;
тіркеуші және басқа мемлекеттік органдар, олар фирмаларды тіркеу, компанияның
заң органдары;
заңгерлер, олар өзара шарттардың орындалуын, пайданы бөлу және дивиденттерді
баспасөз және ақпараттық агенттіктер, олар шолулар дайындау үшін, жеке
сауда-өндірістік ассоциациялар, олар есеп-қисапты салалар бойынша статистикалық қорытындылау үшін
кәсіподақтар, олар жалақы мен еңбек келісімінің шарттарына қатысты өздерінің
Нарықты экономикалы елдерде есеп-қисаптың қаржы нарығындағы және оны реттеуде
Бұл стандарттардың ұлттық айырмашылықтарына қарамастан, олардың ең маңызды жалпы
Сондықтан біздің елімізде қаржы менеджерлері үшін, дамыған нарықтық экономикалы
Нарық жағдайларында қаржы есеп-қисабын жасау бірқатар принциптерге негізделген,
Дамыған қаржы нарығының сыртқы пайдаланушыларына берілетін (ұсынылатын) ақпараттарға қойылатын
Орындылық осы ақпараттың маңыздылығын және пайдаланушымен қабылданатын шешімге ықпал
Ақпараттың растығы оның шыншылдығымен, заңдық нысаннан экономикалық мазмұнның басымдылығымен,
Ақпарат шыншыл деп есептеледі, егер ол қатесіз және бұрмалаушы
Бейтараптық, қаржы есеп-қисабының жалпы есеп-қисапты пайдаланушылардың бір тобының мүддесін
Түсініктілік, пайдаланушылардың есеп-қисап мазмұнын арнайы кәсіптік дайындықсыз-ақ түсіне алатынын
Салыстырмалылық осы кәсіпорындағы бухгалтерлік есептеудің қолданылатын әдістерінің бірізділігінің сақталуын
Ақпараттың әрбір бірлігі есеп-қисапқа осы қаржылық ақпараттың есебі есептеудің
Қаржы менеджментіндегі ақпараттық базаның көрсеткіштерінің құрамы.
Шешім қабылдау үшін, қаржы менеджеріне кәсіпорынның алдағы кезеңдердегі әлуетті
Мұндай ақпараттарда келесі бағыттар үшін қажетті деректер болуы керек:
• кәсіпорынның ағымдағы қаржылық жағдайының, оның активтерінің, міндеттері мен
• кәсіпорынның ақша қаражатының ағындары, олардың сомалары, ағынның кіру
• инвестициялық шешімдерді қабылдау және қаржыландыру көздерін таңдау бойынша
Кәсіпорынның қаржылық жағдайын көрсететін негізгі көрсеткіштер баланста келтірілген. Баланс
Баланс кәсіпорын ресурстарының егжей-тегжейлі сипаттамасын береді. Дегенмен менеджментті қаржыландыру
кәсіпорын активтерінің жалпы құны;
активтердің жалпы сомасындағы ұзақ мерзімді және қысқа мерзімді активтердің
активтердің жалпы сомасындағы нақты және қаржы активтерінің салым үлесі;
меншікті капиталдың жалпы құны;
салынған капитал құнының өсуі;
қарыз капиталдың құны;
пассивтердің жалпы сомасындағы қаржыландырудың ұзақ мерзімді және қысқа мерзімді
Бұл көрсеткіштердің кейбіреуі тікелей баланста болады. Ақпараттың үлкен көлемі
Кәсіпорынның активтері компаниямен оның жұмыс істеу кезеңіндегі уақытта қабылданған
Қаржы менеджменті үшін принципиалды болатын, ол активтердің ұзақ мерзімді
Қаржы шешімін қадбылдау үшін айналым қаражаты құрамынан ресурстардың келесі
ақшалай қаражат;
қысқа мерзімді қаржылық жұмсалым;
дебиторлық қарыз;
материалдық-өндірістік қорлар.
Айналымды активтердің ең өтімді бөлігі — ақшалай қаражат. Бұл
Кәсіпорын үшін оңтайландырылған қолма-қол ақша сомасы қарама-қарсы беталыс ықпалымен
Кәсіпорынның ақшалай қаражат сомасына едәуір ықпалды инфляция көрсетеді. Бір
Қаржылық менеджмент жүйесінде осы бағалы қағаздарды сатып алу (мемлекеттік
Баланстың келесі бабы — дебиторлық қарыз, яғни фирмаға тиесілі,
кәдімгі істік цикл ішіндегі сатуға;
кәсірорын ішіндегі өндірістік қолдануға;
өткізілетін өнімнің ары қарай дайындалуы мақсатындағы өндірістік қолданыста.
Бұл бапқа шикізаттар мен материалдар, аяқталмаған өндіріс, дайын өнім,
Материалдық-өндірістік қорлардың оңтайландырылған деңгейінің бұзылуы компанияның жұмысындағы зияндарға әкеледі,
2. КӘсіпорынның қаржысын оперативті басқаруды ұйымдастыру
2.1 Кәсіпорынның активтерінің жағдайын талдау: баланстың өтімділігін және кәсіпорынның
Қаржы жағдайын талдаудың маңызды этапы болып баланстың өтемпаздығын талдау
Баланстың өтемпаздығын талдау, олардың өтемпаздық дәрежелері бойынша топтастырылған, міндеттемелерімен,
¤тімді дәрежесіне тәуелді кәсіпорын активтері келесі топтарға сыныпталады.
Ең өтемпазды активтер (Е¤А) - оған
«НарОйл» АҚ 2005 жылғы балансының мәліметтеріне сүйенсек, бұл баптар
Жылдам өткізілетін активтер (Ж¤А) - есеп беру күнінен
«НарОйл» АҚ бойынша, жылдам өткізілетін активтер, 2005 жыл басында
Баяу өткізілетін активтер (Б¤А) – қорларды және басқа айналымдағы
«НарОйл» АҚ баяу өткізілетін активтері 2005 жылдың басында 2,555,312
Қиын өткізілетін активтер (Қ¤А) – негізгі қаражат
Қиын өткізілетін активтер, «НарОйл» АҚ есеп-қисабына сәйкес, 2005
Балансты қаржыландыру көздеріде төлем мерзімділігінің дәрежесі бойынша төрт топқа
Ең мерзімді міндеттемелер (ЕММ) – оларға қысқа
«НарОйл» АҚ есеп-қисабына сәйкес, қысқа мерзімді несиегерлік берешек 2005
Қысқа мерзімді міндеттемелер (ҚММ) – бұл қысқа мерзімді
«НарОйл» АҚ қысқа мерзімді міндеттемелері 2005 жылдың басында 8,621,581
Ұзақ мерзімді міндеттемелер (ҰММ) – бұл ұзақ
«НарОйл» АҚ ұзақ мерзімді міндеттемелері 2005 жылдың
Қаржыландырудың тұрақты көздері немесе орнықтылықты (ҚТК) - бұл
«НарОйл» АҚ бойынша тұрақты қаржыландыру көздері 33,302,674
Баланстың өтемділігін анықтау үшін келтірілген топтардың активтері және қаржыландыру
Е¤А >= ЕММ; Ж¤А
Егер осы жүйенің бірінші үш теңсіздігі орындалса, онда бұл
Жүйенің бір немесе бірнеше теңсіздігі, оптималды нұсқада белгіленгеннен кері
2.1 – кесте «НарОйл» АҚ балансына сәйкес өтімділік топтары
01.01.2004ж-ға 01.01.2005ж-ға
01.01.2004ж-ға 01.01.2005ж-ға 2г 01.01.
2004ж-ға 01.01.
2005ж-ға
Е¤А 1,423,430 2,143,834 ЕММ 6,174,849 7,056,919 А1 < П1
Ақшалай қаражат
1,407,501
2,143,834 Задолжполж. по налогам
683,976
571,581
Қысқа мерз. ФИ
15,929
--
Несиег. берешек
5,490,873
6,485,338
Ж¤А 7,368,215 8,288,519 ҚММ 8,621,581 10,390,803 А2 < П2
АғымдыДБ 7,368,215 8,288,519 Қысқа мерз. несиелер
2,167,500
3,664,880
Ұзақ мерз. Ағымды бөл.
6,454,081
6,725,923
Б¤А 2,555,312 2,625,453 ҰММ 12,121,958 13,455,395 А3 < П3
ТМЗ 2,555,312 2,625,453 Ұзақ мерз. несиелер
10,100,553
8,021,673
Басқа мінд. -- 3,225,653
Мерз. Ұзарт. салықтар
2,075,811
2,273,000
Келеш. Кез. Шығ.
- 54,406
- 64,931
Қ¤А 49,025,410 56,040,012 ҚТК 33,453,979 38,194,701 А4 > П4
НМА 637,478 844,223 У Капитал 12,136,529 12,136,529
ОС 40,585,357 49,879,600 Алынған капитал
--
-2,652,636
Аяқталмаған.күрд.құр.
6,612,797
4,564,900 Қос. төлен-бейтін капитал
9,743,577
5,611,552
Ұзақ мерз. ФИ 1,189,778 511,007 Резервтік капитал
143,503
1,820,479
Ұзақ мерз. ДБ -- 240,282 Бөлінбеген табыс
11,355,176
21,257,378
Кел.мер.табысы 96,899 128,702
Кел.мер.шығыны - 21,705 - 107,303
БАРЛЫҒЫ 60,372,367 69,097,818 БАРЛЫҒЫ 60,372,367 69,097,818
Ақпарат көзі «НарОйл» АҚ есептік мәліметтер негізінде.
Активтер мен қаржыландыру көздері баптарының 1 тобының қорытындыларын салыстыру
Активтер мен қаржыландыру көздері баптарының 2 тобын салыстыру
Жалпы активтер мен қаржыландыру көздері баптарының 1 және
Баяу өткізілімді активтерді ұзақ мерзімді міндеттемелермен салыстыру келешектегі өтімділікті
Активтер мен балансты қаржыландыру көздері баптарының 4 тобының
Ал төртінші теңсіздікте, кестеде келтірілген деректерге сәйкес, орындалмайды және
Көбінесе төлеу қабілеттілігін анықтау үшін үш көрсеткіш қолданылады:
Абсолюттік өтімділік коэффициенті ақшалай қаражат пен қысқа мерзімді қаржы
АҚар + Қар
Аб.ө.к. =
МА
01.01.2004 ж. бұл коэффициент «НарОйл»
Ол ағымды берешектің қандай бөлігі, балансты құру күніне немесе
Мерзімді өтімділік (аралық) коэффициентті есептеу үшін алдыңғы көрсеткіштің алымына
АҚар + Қар + ДБ
М.ө.к. =
МА
Мерзімді өтімділік (аралық) коэффициентті 01.01.2004 ж. «НарОйл» АҚ
Ол дебиторлармен есеп айырысуды өз уақытында жүргізу жағдайлары
Бұл коэффициент болжалды 0.5 - 0.7 тең болуы
Жалпы өтімділік коэффициенті барлық ағымды активтердің (келешектегі кезеңдер
АА
Ж.ө.к. =
МА
1,423,430+7,368,215х0.5+2,555,312х0.3 5,874,129
=
6,174,849+8,621,581х0.5+12,121,958х0.3 14,122,226
2,143,834+8,288,519х0.5+2,625,453х0.3
=
7,056,919+10,390,803х0.5+13,455,395х0.3
«НарОйл» АҚ 01.01.2004 ж. балансының мәліметтері бойынша ағымдағы
Ол ағымды активтердің ағымды міндеттемелерді қандай еселікте жабатынын
Дамыған нарықтық экономикасы бар елдерде, шаруашылық жүргізуші субъектінің ағымды
Бұл коэффициент 1-2 шегінде болуы керек. Төменгі шекара,
Жоғарыда келтірілген үш көрсеткіштердің әрқайсысы шаруашылық жүргізуші субъектінің қаржы
Атап айту керек, көптеген шаруашылық жүргізуші субъектілер үшін
Бұл шығындардың негізсіздігі ақырында ақша қаражатынығ жетіспеуіне және төлеу
¤тімділікті қаражаттардың айналымдылық көрсеткіштерінің нашарлауы кезіндегі төлеу қабілеттілігін барынша
Жоғарыда көрсетілген коэффициенттер нәтижелері бойынша, «НарОйл» АҚ жылдың басында
2.2 Активтерді пайдалануды талдау
Кәсіпорын активтері құрылымының өзгерісін зерттеу өте маңызды ақпарат алуға
ұйым қаражаттарының айналымдылығын жеделдетуге ықпал ететін, активтің ең жұмылдыру
ағымдағы активтердің бір бөлігін дайын өнімді тұтынушыларды, көрсетілетін қызметті,
өндірістік базаларды қысқарту;
олардың бухгалтерлік есебінің қолданудағы тәртібі салдарынан негізгі қорлардың нақты
Активтер құрылымындағы осы пропорцияның өзгеру себептері туралы дәл қорытындылар
Баланс активінің бірінші бөлімін талдау кезіндеаяқталмаған құрылыс сияқты элементтің
Ұзақ мерзімді қаржылық жұмсалымның болуы кәсіпорын жұмсалымының инвестициялық бағыттылығына
Негізгі қаражаттардың меншікті салмағының сыртқы факторлар ықпалы салдарынан өзгере
Кәсіпорын құрамында материалдық емес активтердің болуы ұйыммен инновация ретінде
Ағымды активтердің (абсолюттік және салыстырмалы) өсуі тек өндірістің кеңеюі
Қорлар құрылымын зерттеу кезінде негізгі көңілді ағымдағы активтердің келесідей
¤ндірістік қорлардың меншікті салмағын арттыру келесі салдарлардан шығады:
ұйымның өндірістік потенциалын арттыру;
өндірістік қорларға салу арқылы кәсіпорынның ақшалай активтерін инфлияция ықпалынан
шаруашылықтық стратегияның тиімсіз таңдалуы, соның салдарынан ағымдағы активтердің маңызды
Осылай, қорларды өсіруге бетбұрыс кейбір уақыт аралығында ағымдағы
Баланстың позитивтік өзгерісінің белгілері болып табылатындар:
баланс валютасы есеп беру кезеңінің аяғында бастапқысымен салыстырғанда жоғарылады;
айналым капиталының өсу қарқыны негізгі капиталдың өсу қарқынына қарағанда
кәсіпорынның меншікті капиталы қарыз капиталдан артық және оның өрлеу
дебиторлық және кредиторлық берешектердің өсу қарқындары жуық шамамен бірдей.
Қаржы жағдайының жалпы сипаттамасынан және оның есепті кезеңдегі өзгерісінен
F + Z + Ra
Мұндай әдістемелік тәсілдеме, қайтару мерзімдері, қарыз қаражаттары шамалары көзқарасымен,
Қаржылық талдау негізінде, оның экономикалық ұйғарылуынан басталатын, бухгалтерлік
- баланс бойынша меншікті капитал сомасы ұзақ мерзімді активтер
2.2- кесте «НарОйл» Ак балансы (біріктірілген түрде).
Млн.тенге
АКТИВТЕР Шарт. бел. 01.01.
2005 ж-ға 01.01.
2006 ж-ға Қаражат-тандыру көздері Шарт. бел. 01.01.
2005 ж-ға 01.01.
2006 ж-ға
1.Негізгі қаражаттар мен жұмсалым.
F
49,079,816
56,104,943 1.Менш. қараж. көздері
Ис
33,378,785
38,173,302
АКТИВТЕР Шарт.
бел. 01.01.2005 ж-ға 01.01.2006 ж-ға Қаражат-тандыру көздері Шарт.бел. 01.01.20055
2.Қорлар мен шығындар
Z
2,577,017
2,732,756 2.Есеп айырысу және басқа пассивтер
Rp
8,347,559
9,458,621
3.Ақшалай қаражат, есеп айырысу және басқа активтер
Ra
8,791,645
10,432,353 3.Несиелер және басқа қарыз қара-жаттар
К
18,722,134
21,638,129
Оның ішінде:
Оның ішінде:
Ақша қаражаты және қысқа мерз. Қаржылық жұмсалым
Д
1,423,430
2,143,834 Қысқа мерз. Несиелер мен қарыз қар.
Кt
8,621,581
10,390,803
Есеп айырысу және басқа активтер
rа
7,368,215
8,288,519 Ұз. Мерз. Несиелер
мен қар.
Мерз. өт-елм. не-сие
КТ
Ко
10,100,553
11,247,326
БАЛАНС В 60,448,478 69,270,052 БАЛАНС В 60,448,478 69,270,052
Ақпарат көзі «НарОйл» АҚ есептік мәліметтер негізінде.
осының есебінен меншікті капитал өндірістік циклдің жүзеге асырылуында тікелей
«НарОйл» АҚ үшін бұл шарт
жыл басында 33,378,785 /> 49,079,816
жыл аяғында 38,173,302 /> 56,104,943
ағымдағы активтер сомасы кәсіпорын міндеттемелерінің шамасынан асуы керек (Z
«НарОйл» АҚ үшін бұл шарт
жыл басында 11,368,662 /> 27,069,693
жыл аяғында 13,165,109 /> 31,096,750
- табысты пайдалану осы табыстардың өз шамасынан артпауы керек,
«НарОйл» АҚ үшін бұл шарт
жыл басында 11,355,176 бөлінбеген табыс
жыл аяғында 21,257,378 бөлінбеген табыс.
Келтірілген мысалдардан, жыл басындағы және аяғындағы балансқа сәйкес, жоғарыда
Осылай, материалдық айналым қаражатының құнының және олардың қалыптасуының
Қаржылық орнықтылық келесідей көрсеткіштермен сипатталады: тәуелсіздік коэффициенті, қаржыландыру,
Тәуелсіздік коэффициенті, шаруашылық жүргізуші субъектінің қаншалықты қарыз қаражаттарға тәуелсіз
Кт = Мк :
Оның өрлеуі қаржылық тәуелсіздіктің жоғарылауы, келешек кезеңдерде қаржы қиыншылығының
Егер осы коэффициентке «НарОйл» АҚ балансының деректерінен шыға
Тәуелсіздік коэффициентінің жеткілікті жоғары деңгейі, меншікті капиталдың баланс валютасына
Қаржылық орнықтылықты сипаттайтын келесі көрсеткіш, меншікті капиталдың қарыз капиталға
Кқ = Мк :
Осы коэффициенттің деңгейі неғұрлым жоғары болса, солғұрлым банктер мен
Коэффициент, шаруашылық жүргізуші субъекті қызметінің қандай бөлігі меншікті
«НарОйл» АҚ балансының деректері бойынша қаржыландыру коэффициентінің мәні 01.01.2005
Батыс фирмаларында қаржыландыру коэффициентіне қарағанда оның кері көрсеткіші кеңірек
Кқ = Қк : Мк
«НарОйл» АҚ балансы бойынша 01.01.2005 ж. бұл қатынас
(18,722,134/33,378,785 и 21,638,129/38,173,302)
Бұл коэффициент, шаруашылық жүргізуші субъектінің меншікті қаражаттар активіне
Егер оның мәні 1 асса, онда шаруашылық
Шаруашылық жүргізуші субъектінің тәуелсіздігі (автономдығы) дәрежесін сипаттайтын маңызды
Мк + Ұо
Кқо =
Жк
Батыс тәжірибесінде, оның мәні 0.9-ға жуыққа тең болғанда дұрыс
Шаруашылық жүргізуші субъекті капиталының құрылымын сипаттай отырып, жеке топтар
Ұм
Кұм =
Мк + Ұм
«НарОйл» АҚ балансының деректері бойынша бұл коэффициент
(12,176,364/33,378,785+12,176,364 және
13,520,326/ 38,173,302+13,520,326).
Осы коэффициент, меншіктімен қатар қаржы есеп-қисабының активтерін қаржыландыру
Капитал құрылымын қалыптастыру оптималдығын анықтау үшін, меншікті капиталдың негізгі
Егер «НарОйл» АҚ балансына қарасақ, онда негізгі капиталдың
Әртүрлі жайғасымнан меншікті, қарыз және жалпы капиталдың қатынастарын сипаттайтын
Меншікті капиталды зерттеу кезінде, меншікті айналым қаражаты болуымен өтетін
Ұйымның тұрақты қаржы орнықтылығы үшін динамикада меншікті айналым капиталының
2.3 - кесте Меншікті және қарыз капиталының өсу
01.01.2004 01.01.2005 01.01.2006 2005ж/ 20056ж., % 2006ж./ 2007 ж.,
Меншікті капитал мың тенге 30,880,690 33,378,785 38,173,302 108.1 114.4
Қарыз капитал
мың тенге 19,498,862 18,722,134 21,638,129 96.0 115.6
Ақпарат көзі «НарОйл» АҚ есептік мәліметтер негізінде.
Кәсіпорын айналымына қарыз қаражаттарды тарту – дұрыс құбылыс. Бұл
Дебиторлық және несиегерлік берешекке келетін болсақ, онда, несиегерлік берешек
Дебиторлық және несиегерлік берешек мәндері туралы деректер, талдау уақыты
2.4 – кесте Дебиторлық және несиегерлік берешек мәндері
31.12.2004 31.12.2005 31.12.2006
Дебиторлық берешек, мың тенге 7,476,716 7,368,215 8,288,519
Несиегерлік берешек, мың тенге 5,005,850 6,174,849 7,056,919
Ақпарат көзі «НарОйл» АҚ есептік мәліметтер негізінде.
Егер келтірілген несиегерлік берешегінің құрылымын қарайтын болсақ, ондағы деректерден,
Жалпы атап айту керек, жиынтықты активтер құрылымы, олардың құрамындағы
Баланстың пассивтік бөлімі меншікті көздердің азғана басымдылықты меншікті салмағымен
Берілген екі жыл ішінде қарыз қаражат құрылымы маңызды өзгерістерге
Баланс валютасының, активтер құрылымының және ұйым пассивтерінің динамикасын талдау
Мысалы, есеп беру кезеңіндегі баланс валютасының төмендеуі (абсолюттік шамада)
Деректерін талдай отырып, берілген уақыт аралығында баланс валютасының
Баланс валютасының артуы негізгі қаражаттардың тұрақты жаңаруының, сонымен қатар
Егер, дебиторлық және несиегерлік берешектердің өсу қарқыны 2005 жылдың
2.3 Кәсіпорынның іскерлік белсенділігінің оның қаржылық жағдайына ықпалын талдау
Шаруашылық жүргізуші субъектінің қаржылық жағдайына іскерлік белсенділік деңгейі көп
Жоғарыда айтылып өткендей, активтердің жеке түрлері айналымның әртүрлі жылдамдығында
Іскерлік белсенділік коэффициентінің субъектінің қаржылық жағдайын бағалау үшін үлкен
Іскерлік белсенділік көрсеткіштеріне келесі коэффициенттер жатады.
Капиталдың жалпы айналымдылық коэффициенті. Ол жыл бойында өндірістің қанша
¤т
К а.к. =
Жк
«НарОйл - Тельф» АҚ қаржылық есеп-қисабының мәліметтері бойынша,
Бұл коэффициент шаруашылық жүргізуші субъектінің іскерлік белсенділігі
Әртүрлі жылдар үшін, бір немесе әртүрлі субъектілер үшін жалпы
Дегенмен, тұрақты түрдегі жаңғырту мен тозған негізгі құралдарды жаңаға
Негізгі қаражаттың айналымдылық коэффициенті. Бұл көрсеткіш қор қайтарымын көрсетеді,
Тө
Н қ.ак =
НҚ
«НарОйл - Тельф» АҚ қаржылық есеп-қисабының мәліметтері бойынша,
(45,880,679+3,847,668/(40,585,357 + 49,879,600):2.
Бұл коэффициенттің жоғарылауы негізгі қаражаттардың салыстырмалы жоғары емес меншікті
Меншікті капиталдың айналымдылық коэффициенті. ¤ткізілімнен түскен табыстың баланс бойынша
Тө
М к.а.к. =
Мк
«НарОйл - Тельф» АҚ қаржылық есеп-қисабының мәліметтері бойынша,
(45,880,679+3,847,668/(33,378,785+38,173,302):2.
Бұл көрсеткіш қызметтің әртүрлі аспектілерін сипаттайды: коммерциялық
Талданылған субъект бойынша меншікті капитал айналымының жылдамдығы, жоғарылады
Ағымдағы активтердің айналымдылық коэффициенті. Ол өткізілімнен түскен табыстың
Тө
А а.а.к. =
АА
«НарОйл - Тельф» АҚ қаржылық есеп-қисабының мәліметтері бойынша,
(45,880,679+3,847,668/(11,368,662+11,165,109):2.
Ол ағымдағы активтердің айналым жылдамдығын көрсетеді, яғни
Айналымның жылдамдану нәтижесінде айналым қаражатының заттай элементтері босатылады,
Ағымдағы активтердің айналымдылық жылдамдығы олардың айналым санымен ғана
360
Ұ ай. =
А а.а.к.
«НарОйл - Тельф» АҚ қаржылық есеп-қисабының мәліметтері бойынша,
(360 х ((11,368,662+11,165,109):2)/ (45,880,679+3,847,668)
Кезеңнің ұзақтығы көрсеткіш шамасын жылға есептеу кезінде 360 тәулікті
Сонымен, ағымдағы активтердің айналымдылық коэффициенті бүкіл жұмылдырылған
Материалдық айналым қаражаттарының айналымдылық коэффициенті. Талдану жүргізілген кезеңдегі
Sр
Мқ.а.к. =
ТМҚ
«НарОйл - Тельф» АҚ қаржылық есеп-қисабының мәліметтері бойынша,
(26,823,392/(2,555,312+2,732,756):2.
Көрсеткіш жоғары болған сайын, қорлар қолда бар қаражатқа тезірек
Бір айналымның, тәулікке шаққандағы, ұзақтығы келесі теңдеумен анықталады:
360
Мқ.А.ұ. =
Мқ.а.к.
«НарОйл - Тельф» АҚ қаржылық есеп-қисабының мәліметтері бойынша,
360 х ((2,555,312+2,732,756):2)/26,823,392.
Қорлардың бір айналымына қажетті тәулік санын көрсетеді. Қорлар сапасы
«Дәл мезгілінде» қорын басқару тәсілдемесі туралы білу керек,
Есептеуден көргеніміздей, айналымға кететін күндер бойынша ТМҚ төмендеді, бұл
Дебиторлық берешектің айналымдылық коэффициенті. ¤ткізілімнен түсетін табыстың дебиторлық берешектің
Тө
Дб.а.к. =
ДБ
«НарОйл - Тельф» АҚ қаржылық есеп-қисабының мәліметтері бойынша,
(45,880,679+3,847,668/(7,368,215+8,288,519):2.
Ол дебиторлық берешектің және оның көлемінің сапасын бағалау
Дебиторлық берешектің айналымдылық коэффициентінің көрсеткішімен қатар дебиторлық берешектің
360
Дб.а.ұ. =
Дб.а.к
«НарОйл - Тельф» АҚ қаржылық есеп-қисабының мәліметтері бойынша,
(360 х (7,368,215+8,288,519):2)/ (45,880,679+3,847,668).
Дебиторлық берешекті инкассолау үшін қажетті орташа тәуліктер санын көрсетеді.
Егер артықшылық байқалса, онда бұл келесі себептермен шартталған:
берешекті тиімсіз өндіріп алу;
инкассолауға шығындалған күшке қарамай, төлемді мерзімінде алу қиындығы;
сатып алушылардың қаржылық қиындықтары.
Барлық уақытта келесідей ықтималдық бар, орташа мән бүкіл дебиторлық
Несиелік берешектің айналымдылық коэффициенті. ¤ткізілімнен түсетін табыстың несиелік берешектің
Тө
Н б.а.к. =
НБ
«НарОйл - Тельф» АҚ қаржылық есеп-қисабының мәліметтері бойынша,
(45,880,679+3,847,668/(6,174,849+7,056,919):2.
Ол дебиторлық берешектің айналымдылық коэффициентіне ұқсас коммерциялық несиенің
Осымен біруақытта несиегерлік берешектің айналымының орташа мерзімі келесі
360
Д об.к.з. =
Ко.к.з.
«НарОйл - Тельф» АҚ қаржылық есеп-қисабының мәліметтері бойынша,
(360 х (6,174,849+7,056,919):2)/ (45,880,679+3,847,668).
Бұл көрсеткіш субъект қарызының орташа қайтару мерзімін анықтайды
Инвестицияланған капиталдың айналымдылық коэффициенті шаруашылық жүргізуші субъектінің ұзақ
Тө
К и.к. =
МК + ҰМ
«НарОйл - Тельф» АҚ қаржылық есеп-қисабының мәліметтері бойынша,
(45,880,679 + 3,847,668/(33,378,785 +10,100,553 + 38,173,02 + 11,247,326):2. Осы
Осы көрсеткіштерді талдаумен қатар, акция табысы және бір акцияның
Акция табыстылығы коэффициентін таза табыстан артықшылықты акциялар бойынша дивиденттерді
Тт – Дарт.ак.
Д а =
Акәд.
Бір акцияның табысы, таза табыстың (артықшылықты акциялар бойынша төленген
«НарОйл - Тельф» АҚ акционерлік капиталы дауыс
Дауыс беру құқығы жоқ, артықшылықты акциялар, Қоғам бойынша тіркелген,
2006 жылы «НарОйл - Тельф» АҚ 810,232 дана
Қолдағы бар деректерге сәйкес «НарОйл - Тельф» АҚ
Тт – Дарт.ак. 2,858,679 – (1,213,653х30%)
Д а 2005ж. =
Акәдуіл.
Тт – Дарт.ак.
Д а 2006ж. =
Акәдуіл.
Есептеулерден көргеніміздей, бір акцияның табыстылығы 2005 жылы 2005 жылмен
Акция табысы - бұл сол бойынша төленетін
Дамыған нарықтық экономика жағдайларында бір акцияға келетін табыс, компанияның
Талдау жоспарындағы оның негізгі кемшілігі - әртүрлі компаниялардың акцияларының
Бір акцияның баланстық құны шаруашылық жүргізуші субъектінің,
Қ ак.кап. – Сарт.ак.
Қ ак.бал. =
Акәд .
Жоғарыда келтірілген мысалдың акциялар бойынша мәліметтерінен шыға отырып, «НарОйл
Қ ак.кап. – Қарт.ак. 33,378,785 –
Қ ак.бал.=
2005ж.
Қ ак.кап. – Қарт.ак.
Қ ак.бал.=
2006ж.
Есептеуден бір акцияның баланстық құнының өскенін көреміз, ол 2005
Іскерлік белсенділікті бағалау үшін кәсіпорынның пайдалылығының бағалану көрсеткіштері қолданылады.
Жалпы пайдалылық жалпы табыстың мүліктің кезеңдегі орташа құнына (баланс
жалпы табыс
П жал. =
Мүл.орт.құны
«НарОйл - Тельф» АҚ қаржылық есеп-қисабының мәліметтері бойынша,
((19,057,287 / (60,448,478+ 69,270,052):2)х100
Пайдалылықтың жоғарылауы қоғамның қызметіндегі оң фактор ретінде бағаланады, мүлік
Таза пайдалылық таза табыстың мүліктің кезеңдегі орташа құнына (баланс
Таза табыс
Птаза =
Мүл.орт.құны
«НарОйл - Тельф» АҚ қаржылық есеп-қисабының мәліметтері бойынша,
Бұл көрсеткіш бүкіл қолданылған капиталдың экономикалық пайдалылығын сипаттайды және
Меншікті капиталдың таза пайдалылығы таза табыстың меншікті капиталдың орташа
Таза табыс
Птаза МК =
МК орт. Құны
«НарОйл - Тельф» АҚ қаржылық есеп-қисабының мәліметтері бойынша,
((11,697,765 / (33,378,785+ 38,173,302):2)х100
Бұл көрсеткіш қаржылық пайдалылықты сипаттайды, және осы көрсеткіштің талдау
¤ндірістік қорлардың жалпы пайдалылығы жалпы табыстың негізгі өндірістік және
Жалпы табыс
П жал.өнд.қор. =
Нег.өнд.орт.құн.+АМҚ
«НарОйл - Тельф» АҚ қаржылық есеп-қисабының мәліметтері бойынша
((19,057,287 / (40,585,357+2,555,312+49,879,600+2,732,756):2)х100.
¤ндірістік қорлар пайдалылығы күрт жоғарылады, бұл өткен кезеңмен салыстыру
3.кӘсіпорындарында қаржыны басқаруды оңтайландырудың мӘселелері
3.1 Кәсіпорындардағы қаржыны басқаруды оңтайландыру бойынша ұсыныстар
Фирманың қаржы саласындағы сәттілігі сыртқы да, ішкі де факторлардың
Сыртқы ортаның талдауы, соның көмегі арқылы менеджерлер әлуетті қатерлерді
Сыртқы орта – бұлда сол сыртқы факторлар, олар фирманың
Қазақстанда қалыптасып келе жатқан нарықты экономикаға, ондағы жұмыс істеуші
Әртүрлі қауіптер сыртқы қоршаған ортаның әртүрлі саласында пайда болуы
Саяси факторларды қарастыру кезінде заңның өзгеру күйі мен динамикасын,
Нарықтық факторлар компанияның тиімді жұмысына тікелей ықпал етеді. Оларды
Фирма басшылары, ұйымның түршілік-тынысына күрделілік тудыратын, оларда өтетін өзгерістердің
Бәсекелік факторларын талдау фирманың басшылары жағынан бәсекелестерінің әрекетін тұрақты
Сыртқы ортаның әлеуметтік факторларын есептеу өзгеріп отыратын қоғамдық құндылықтармен,
Ақырында, халықаралық факторларды қарастыру, сыртқы саудаға мемлекеттік монополияны алып
Сыртқы ортаны талдау, жоғарыда қарастырылған оның аяларын зерттеу, фирманың
Фирманың сыртқы жағдайларының маңызды аспектілерінің динамикасын жүйелі қарастыруында, оның
Фирманың маркетингілік жүйесін талдау кезінде, ережеге сай, зерттеудің жеті
Ұйымның орнықтылығын көп жағдаймен анықтайтын, ассортименттің әртүрлілігі мен сапасы
Нарықтық демографияның маңызын асқын бағалау қиын. Мұндай текті өзгерістерді
Нарықтық зерттеулер мен әзірлеулер өте маңызды. Тұрақты бәсекеге жарамдылықты
Клиенттерге сатуға дейінгі және кейінгі қызмет көрсету бірте-бірте маңызды
Соңғы уақыттарда өткізу, жарнама, тауарды жылжыту өте үлкен маңызды
Дегенмен, әрине, ең бастысы – бұл пайдалылықты талдау. Пайда
Ұйымның қаржылық күйі, нарықта басшылардың қандай тактика мен стратегия
Фирманың өндірістік әлуетін талдау әдістемесі, өндірістің ұйымдастыру-техникалық деңгейін бағалаудың
Егер менеджмент бағыныштыларының көмегімен үлкен ақша көлемін қалай жасауға
Фирманың ұйымдастыру мәдениеті мен имиджіне ерекше тоқталып өту қажет.
Ұйымның сыртқыда, ішкіде имиджі қызметкерлерінің, клиенттерінің көмегімен және тұтас
Қазақстандағы бүгінгі жағдайларда, кәсіпорындарға өзінің өміршеңдігін сақтау үшін нарықтағы
Тиімді басқару мен команданың жоғары сапалылығы кәсіпорынды кез-келген дағдарыстан
Бірінші кезекте фирманың қаржылық табысының технологиясына тоқталу қажет. Оның
Инвесторлардың ұсынатын шарттары, көп жағдайда кәсіпорын үшін өте тиімсіз
Кәсіпорынның қаржылық тиімділігін жоғарылатудың келесі бағыттарын бөліп көрсетуге болады:
Жылдам өткізілетін резервтерді тиімді басқару шешімдері есебінен пайдалану (ең
Ассортименттік саясаттың түпкілікті жетілдірілуі (пайдалылығы төмен өнімнің үлесін төмендету)
Инновациялық процестерді қалыптастыру, оған енетіндер: жаңа тиімді қызметтерді, өнімдерді,
Бір реттік шара болып табылмайтын және тұрақты түрде қадағалауды
Шаруашылықтық көрсеткіштерін жоғарылату мақсатында кәсіпорынды реформалауға мүдделілер:
компаниялардың өздері, өйткені олардың қаржылық-экономикалық жағдайлары жақсарады;
мемлекеттік билік (бюджеттің кіріс бөлімінің артуы қамтамасыз етіледі, халықтың
күйсіздік пен банкроттық туралы істер бойынша мемлекеттік басқарманың территориалық
банктер, инвестициялық қорлар және басқа инвесторлар, өйткені несиелердің қайтарылмау
Фирманың қаржы табысы көп жағдайда оның жетекшісінің, бас бухгалтерінің
Осы және басқа проблемаларды шешу үшін шығындарды басқару механизмі
Неліктен бұл менеджер үшін соншалықты маңызды? Ол ұқсас тауарлардың
Бәсекелік күресте тіршілікті жалғастыру мақсатында, кәсіпорын бағаны белгілеу механизмін
Толық бағалы экономикалық қызметті құру өте маңызды. Ол үшін
арнайы бөлімшелерді қалыптастыру, олар өзіндік құнның есептелуінің динамикалық әдісін
менеджер өзінің жұмысына негіз етіп алған, негізқұраушы принциптерге сәйкес,
шығындардың құрылымы мен механизмін анықтау үшін барлық өндірістік бөлімшелерді
Қазақстанда көптеген нәрсе басқа елдердегідей емес. Егер тауар шығарылған
Төлемеу – екі басты таяқтай. Мемлекет бюджет жыртығын бітеу
Қазіргі кезде Қазақстанда сынау мен қателіктер әдістерімен осы проблеманы
Мемлекеттің өзінің бюджетін салық жинау арқылы қаншаға көтеретіні белгісіз,
ҚОРЫТЫНДЫ
Жоба алдына қойылған барлық мақсаттарды орындағаннан соң, әрбір тарау
Қазіргі уақыттың менеджменті - бұл басқару шешімдерінің мыңдаған мүмкіндікті
Нақты нарықтардың қоятын талаптарына бейімделуде ең маңызды болып табылатындар:
Шешімдердің көп нұсқалылығы және менеджмент жүрісінің көп нысандығы, шаруашылық
Қазіргі уақыттың менеджменті үшін сипатты:
өндірістің тиімділігін жоғарылатуға және жалпы бизнесті көтеруге тұрақты ұмтылу;
шаруашылықты жағдайларды жылдам және дұрыс бағалау қабілеттілігі мен басқарудың
нарық күйіне, сыртқы органың өзгерісіне тәуелді мақсаттар мен бағдарламаларды
ұйым жұмысының жоспарланған ақырғы нәтижесіне жетуге бағдарлану;
басқару шешімдерін қабылдау кезінде көп нұсқалы есептеулер үшін қазіргі
жоспарлау функциясының ағымдағыдан – келешекке өзгеруі;
қаржы менеджментінің кәсіпорынды басқарудың барлық жүйесінде алдыңғы шепке шығуы;
фирма қызметін жақсартудың барлық негізгі факторларына күш салу;
басқаруды тек қана нақты қол жеткен ақырғы нәтижелер негізінде
математикалық әдістерді және ЭЕМ негізінде ақпараттың жетістіктерін максимал пайдалану;
фирманың барлық қызметкерлерін оны басқаруға тарту;
өзгерістер мен икемді шешімдер табу негізінде басқаруды жүзеге асыру;
ұйымның жұмысының әрбір сегментінде инновацияға сүйену, стандарттық емес шешімдер;
әрбір басқарушылық шешімнің тереңдетілген экономикалық талдауын жүргізу;
ақылды тәуекелге бел буу қабілеттілігі және тәуекелді басқару;
бизнестегі маркетинг ролінің өзектіге дейін артуы.
Қазақстандағы шаруашылықтық жағдайлар дамыған нарықты экономикалы елдердің жағдайларынан соншалықты
Бірінші тараудан, әрбір елде шағын бизнес туралы өзінің меншікті
Шағын кәсіпорындар қызметінің құқықтық негіздері бойынша келесі аспектілерді бөлуге
Қазақстандағы шағын бизнестің проблемалары мен келешегі туралы үшінші тараудың
Әрине шағын кәсіпкерліктің дамуына бірден-бір ықпал етуші сауатты құрылған
Және ақырында, қосып айтқымыз келетіні, шағын кәсіпкерлік – бұл
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Бригхэм Юджин, Гапенски, Луис Финансовый менеджмент:Полный курс. В 2-х
Финансовый менеджмент:теория и практика.Учебник/Под ред.Е.С. Стояновой – М.: Перспектива,
Стратегический менеджмент. Учебник./Под ред. Уткина Э.А. – М.: Ассоциация
Крейнина М. Финансовый менеджмент. Учебное пособие М.: Изд-во «Дело»,
Дюсембаев К.Ш. Аудит и Анализ финансовой отчетности Алматы.
А.Я.Пономарев. Введение в административный и экономический менеджмент. Санкт-Петербург. 2000.
Радостовец В.В., Шмидт О.И. Теория и отраслевые особенности бухгалтерского
Дүйсенбаев К.Ш. "Кәсіпорында қаржы жағдайларын талдау" Алматы 2003.
Томпсон А.А., А.Дж. Стрикленд Стратегический менеджмент М.: «Банки и
Овситчук М.Ф.,Сидельников Л.Б. Финансовый менеджмент. Методы инвестирования капитала.М.,Юрайт:1999.
Балабанов И.Т. Основы финансового менеджмента. Как управлять экономикой. М.,
Дж. К. Шим, Дж. Г. Сигел. Финансовый менеджмент. М.,
Джеймс К., Хорн, Джон М, Вахович, Основы финансового менеджмента.
Джеймс К. Хорн, Джон М.Вахович. Основы финансовой менеджмента. Киев,
Радостовец В.К. Радостовец В.В. Шмит О.И. Бухгалтерски учет на
Рындин А.В., Шамаев Г.А. Организация финансового менеджмента на предприятии.
Дюсембаев К.Ш. "Аудит и анализ финансовой отчетности". Алматы, Экономика
Дюсембаев К.Ш. "Анализ финансового состояния предприятия". Алматы, 2001 г.
Павлова Л. Н. Финансовый менеджмент. Управление денежным оборотом предприятия.
Крейнина М. Н. Финансовое состояние предприятия. Методы оценки. М.,ДиС,
Финансовый менеджмент (под ред. Е. С. Стояновой). М., "Перспектива",
Ковалев В. В. Финансовый анализ. М., "Финансы и статистика",
Радостовец В. К. Финансовый и управленческий учет в
Савицкая Г.В. "Анализ хозяйственной деятельности промышленного предприятия". Минск: ИСЗ,
Шеремет А.Д., Баканов М.И. "Курс экономического анализа хозяйственной деятельности
Ефимова О.В., Финансовый анализ. Москва. Изд.
Артеменко В.Г., Беллендир М.В. Финансовый анализ. М.:ДИС,1997
Савицкая Г. В. "Анализ хозяйственной деятельности промышленного предприятия". Минск:
Яцюк Н.А.,Халевинская Е.Д. Оценка финансовых результатов деятельности предприятия.Аудит и
Бернстайн Л.А. Анализ финансовой отчетности. Москва. Финансы и статистика.
Нитецкий В.В., Гаврило А.А. Финансовый анализ в аудите. Москва.Дело,
Ковалев В.В., Финансовый анализ, методы и процедуры. Москва, Финансы
Дюсембаев К.Ш.,Егембердиева А.К., Дюсембаев З.К. Аудит и анализ
Ковалев В.В., Финансовый анализ, методы и процедуры. Москва, Финансы
Ефимова О.В., Финансовый анализ. Москва. Изд.Бухучет,
Джеймс К., Хорн, Джон М., Вахович. Основы финансового менеджмента.
Бараненкова С.А. Управленческий анализ. Москва, Финансы и статистика 2002
Коротков Э.М.Концепция менеджмента; М: Издательство-Консалтинговая Компания.2000.
Донцова Л.В., Никифорова Н.А. Годовая и квартальная бухгалтерская отчетность.
Майданчик Б.И.,Грязнова А.Г.Методы экономического анализа и обоснования хозяйственных решений
Мерсер Д.Упровление в самой преуспевающей корпорации. Пер, с англ.
Грачев А.В., Анализ и управление финансовой предприятия. Москва,
Мельников В.Д.,Ли В.Д. Общий курс финансов. Алматы: Институт развития
Бригхэм Юджин, Гапенски, Луис Финансовый менеджмент: Полный курс. В
Финансовый менеджмент: теория и практика. Учебник / Под ред.
Стратегический менеджмент. Учебник. / Под ред. Уткина Э.А. –
Крейнина М. Финансовый менеджмент. Учебное пособие М.: Изд-во «Дело»,
Дюсембаев К.Ш. Аудит и Анализ финансовой отчетности Алматы.
А.Я. Пономарев. Введение в административный и экономический менеджмент. Санкт-Петербург.
Радостовец В.В., Шмидт О.И. Теория и отраслевые особенности бухгалтерского
Д‰йсенбаев К.Ш. "Кєсіпорында ќаржы жаѓдайларын талдау" Алматы 2003.
.
Томпсон А.А., А.Дж. Стрикленд Стратегический менеджмент М.: «Банки и
Овситчук М.Ф.,Сидельников Л.Б. Финансовый менеджмент.Методы инвестирования капитала.М.,Юрайт:1999.
Балабанов И.Т. Основы финансового менеджмента. Как управлять экономикой. М.,
Дж. К. Шим, Дж. Г. Сигел. Финансовый менеджмент. М.,
К., Хорн, Джон М, Вахович, Основы финансового
Джеймс К. Хорн, Джон М.Вахович,Основы финансовой менеджмента. Киев, Перевод
Мельников В.Д., Ли В.Д. Общий курс финансов. Алматы: «Институт
Рындин А.В., Шамаев Г.А. Организация финансового менеджмента на предприятии.
Дюсембаев К.Ш. "Аудит и анализ финансовой отчетности".Алматы, Экономика 2000
Дюсембаев К.Ш. "Анализ финансового состояния предприятия". Алматы, 2001 г.
Павлова Л. Н. Финансовый менеджмент. Управление денежным оборотом предприятия.
Крейнина М. Н. Финансовое состояние предприятия. Методы оценки. М.,ДиС,
Финансовый менеджмент (под ред. Е. С. Стояновой). М., "Перспектива",
Ковалев В. В. Финансовый анализ. М., "Финансы и статистика",
Радостовец В. К. Финансовый и управленческий учет в
Савицкая Г. В. "Анализ хозяйственной деятельности промышленного предприятия". Минск:
Шеремет А. Д., Баканов М. И. "Курс экономического анализа
Ефимова О.В., Финансовый анализ. Москва. Изд.Бухучет,
Артеменко В.Г., Беллендир М.В. Финансовый анализ. М.:ДИС,1997
Савицкая Г. В. "Анализ хозяйственной деятельности промышленного предприятия". Минск:
Яцюк Н.А.,Халевинская Е.Д. Оценка финансовых результатов деятельности предприятия.Аудит и
Бернстайн Л.А. Анализ финансовой отчетности. Москва. Финансы и статистика.
Нитецкий В.В., Гаврило А.А. Финансовый анализ в аудите.Москва.Дело,2001г.
Ковалев В.В., Финансовый анализ, методы и процедуры. Москва, Финансы
Дюсембаев К.Ш.,Егембердиева А.К., Дюсембаев З.К. Аудит и анализ
Ковалев В.В., Финансовый анализ, методы и процедуры. Москва, Финансы
Ефимова О.В., Финансовый анализ. Москва. Изд.Бухучет,
Джеймс К., Хорн, Джон М., Вахович. Основы финансового менеджмента.
Бараненкова С.А. Управленческий анализ. Москва, Финансы и статистика 2002
Коротков Э.М.Концепция менеджмента; М: Издательство-Консалтинговая Компания.2000.
Донцова Л.В., Никифорова Н.А. Годовая и квартальная бухгалтерская отчетность.
Мерсер Д.Упровление в самой преуспевающей корпорации. Пер, с англ.
Грачев А.В., Анализ и управление финансовой предприятия. Москва,
Мельников В.Д., Ли В.Д. Общий курс финансов. Алматы: Институт
26
1 В. В. Ковалев. Финансовый анализ. М.: “Финансы и
Кєсіпорындаѓы ќаржыны басќару ж‰йесініњ ќ±ќыќтыќ жєне нормативті ќамтамасыздандырылуы
Аќпарат аѓыны
Басќарушы ќосалќы ж‰йе
Ќаржыны басќарудыњ техникалыќ ќ±ралдары
Ќаржы сипатындаѓы аќпарат
Ќаржы єдістері
Ќаржы ќ±рал-дары
Қаржы бµлімше-лерініњ кадрлары
Ќаржы бас-ќармасыныњ ±йымдастыру ќ±рылымы
Басќару процесі
Басќару обектісі
Ќаржы ресурстары
Ќаржы ресурстарыныњ кµздері
Ќаржы ќатынастары
Аќша аѓымы
Аќша аѓымы
¤ндіріс
Материалдыќ аѓын
Нарыќ
Апарат аѓыны
Аќпарат аѓыны
Бюджет, меншіктенушілер, контрагенттер
Ќаржылыќ талдау жєне жоспарлау
БАЛАНС
Меншікті
капитал
Негізгі ќаражат
Тартылѓан
капитал
Аѓымды
активтер
Капиталды басќару
Активтерді басќару
НСО + 0,5*КСП + 0,3*ДСП
fµ =
П1
ПЗ
ИБ
КТЛ =
КОСС =
КТЛ к г +
КВП =
КТЛ н г +
КУП =
Ќаржы к‰йін талдауѓа арналѓан бастапќы деректер
Ќаржы кµрсеткіштері: кєсіпорын балансы, ќаржылыќ нєтижелер жєне оларды пайдалану
Ќ
А
Р Ж
Ы
К
‡
Й
І
Н
І
Њ
Кєсіпорынныњ абсолюттік жєне
меншікті ќаржылыќ кµрсеткіштерініњ динамикасы
Активтер
Пассивтер
М‰лік
Ќорлар мен шыѓындар
Ќаржы к‰йініњ бірізді баѓалануы
Б
А
Ѓ
А
С
Ы
Ќаржы орныќтылыѓыныњ типтері
Ќаржы орныќтылыѓын талдау
Кєсіпорын балансыныњ µтімділігін талдау
Аѓымды жєне келешекті µтімділікті баѓалау. ¤тімділік коэффициентініњ мєні
Динамикадаѓы коэффициенттердіњ абсолюттік мєндері жєне олардыњ нормативтік шектелуі
Ќаржы коэффициенттерін талдау
Ќарастырылатын кезењдегі пайданыњ, пайдалылыќтыњ жєне іскерлік белсенділіктіњ кµрсеткіштерініњ динамикасы
Кєсіпорынныњ ќызметініњ пайдалылыѓыныњ жєне іскерлік белсенділігініњ ќаржылыќ нєтижелерін