Т. Рысқұлов атындағы Қазақ Экономикалық Университет
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Қазақстан Республикасындағы ұлттық валютаны нығайту мәселелері
АЛМАТЫ
2004
Мазмұны:
Кіріспе 3
І тарау. Ақша жүйесі және оның негізгі элементтері
1.1. Ақша жүйесінің сипаттамасы және оның даму тарихы
1.2. Ақша жүйесінің негізгі элементтері 7
2-тарау. Қазақстан Республикасында ұлттық валютаны нығайту жөнінде жүргізілетін
2.1. Ақша айналысын басқару 11
2.2. Валютаның тұрақтылығын сақтау және нығайтуға бағытталған саясаттың
Қорытынды 25
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 27
Кіріспе
Қазақстанда ақша бірлігі теңге деп аталады. 1991 жылы
Қазақстан жерінің тарихына көз салатын болсақ, белгілі Жібек
Теңге алғашында Ұлыбританиялық «Харрисон және оның ұлдары» атты
Ендігі кезекте ұлттық валютаның құнын ұстап тұру, құнсызданудың
Осы курстық жұмыста ұлттық валютаны нығайту барысында елімізде
І тарау. Ақша жүйесі және оның негізгі элементтері
1.1. Ақша жүйесінің сипаттамасы және оның даму тарихы
Қазіргі жағдайда қандай мемлекеттің де экономикалық құрылымын зерделеу
Әр елдің тарихы қалыптасқан және тиісті заңмен бекітілген
Ақша жүйесі - бұл әрбір елде тарихи қалыптасқан
Негізінде ақша жүйесі көпшілік елдерде 16-17 ғасырларда қалыптасты,
Биметалды ақша жүйесі. Бұл жүйеде валюталық метал болып
Монометалдық ақша жүйесі. Бұл жүйеде валюталық металл ретінде
Алтын монометалдық ақша жүйесінің үш түрі болды:
алтын - монеталық стандарт. Бұл стандартта алтың ақшаның
алтын — құйма стандарты. Бұл стандарт бойынша банкноттар
алтын — девиздік стандарт. Бұл стандартта жеке елдердің
Бұл жерде айта кететін маңызды нерсе - алтын
Өткен ХХ-ғасырдың отызыншы жылдарының басында дүние жүзінде айырбасталмайтын
Кейінгі кезеңдерде, несиелік ақша белгілерінің айналымы негізінде, екі
1 СДР - арнаулы өзара қарыз құқықтары 1969
Тек, әшейін көзбен салыстырғанның өзінде, келтірілген айырмашылықтар, осы
1.2. Ақша жүйесінің негізгі элементтері
Қазіргі жағдайда ақша жүйесі бірнеше элементтерден құралады. Оның
Елдің ақша бірлігінің аты. Бұл элемент, әр елдің
Ресейде ХVIII-ғасырда, кейбір княздықтарда қолданылған күмісқұймалар "рубль" деп
Қазақстанда, егемендік алғаннан кейін 1993 жылдың 15-қазанында шығарылған
— Ақша белгілерін қамтамасыз етудің тәртібі. Қазақстанда жоғарыда
– Эмиссия тетігі. Ақшаны айналымға шығару және оны
а) қолма-қол емес ақшаның айналымға шығару және оны
б) қолма-қол ақшаны айналымға шығару және оны айналымнан
— Айналымдағы ақша жинағының құрылысы. Бұл ұғым екі
— Ақша мен несиені реттеу тетігі. Бұл ақша-несие
— Ақшаның құнын белгілеу тәртібі. Бұл, осы елдің
— Касса тәртібін ретке келтіру. Кассалық операцияларды жүргізу
Орталық банктер елдің барлық кредит жүйесінің бас үйлестіруші
Орталық банк елдік эмиссиялық, резервтік, кассалық орталығы болып
Мемлекет берген эмиссиялық құқыққа ие Орталық банк экономиканы
“Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі туралы” ҚР Заңы бойынша
Іс жүзінде барлық кассалық резервтер Ұлттық Банкіде шоғырланатынын
Ұлттық Банк – өзінің алтынвалюта резервтерін, басқа да
2-тарау. Қазақстан Республикасында ұлттық валютаны нығайту жөнінде жүргізілетін
2.1. Ақша айналысын басқару
Ұлттық Банк – борышты төлеуге қабылдауға міндетті елдегі
Ұлттық Банк банкноттар мен металл ақшаның қажетті санын
Қазақстан Республикасында шығарылған банкноттар мен металл ақша номиналдық
Ұлттық Банк ҚР ұлттық валютасының шетел мемлекеттерінің ақша
Қолма-қол ақшаның айналымы банктердің кассаларына тұрақты қайтару арқылы
ҚР ақша банкноттарын шығару бойынша өз қуаттарын енгізуге
Эмиссия – мемлекеттің банкноттарды, металл ақшаны, бағалы қағаздарды
Қолма-қол ақша нысанындағы эмиссия айналысқа қосымша банкноттар мен
Қазақстандағы қолма-қол теңге эмиссиясының елеулі көлемінің ең басты
Бірақ 1995 жылдың өзінде-ақ жағдай өзгере бастады, кассалық
Депозиттік банктердің эмиссиясы депозиттік-несиелік операциялар процесінде жүзеге асырылады.
Депозиттік банктердің эмиссиясын Ұлттық Банк ақша базасы сияқты
Ақша базасы – Ұлттық Банк құратын ақша. Оған
Айналыстағы қолма-қол ақшаның көлемі банктердегі корреспонденттік шоттардағы қаражаттың
Бұл ақша-кредит саясатының құралдарын пайдалану арқылы жүзеге асырылады.
Ақша мультипликаторының көлемі міндетті резервтеу нормасына тәуелді болады,
Ақшаның экономикадағы айналыс жылдамдығын (бұл жағдайда төлемдердің банк
Ақша айналысы жылдамдығының көлемінен экономиканың монетаризация деңгейіне тәуелді
1989 ж. Франциядағы монетаризация деңгейі 68,5%, Германияда –
2.2. Валютаның тұрақтылығын сақтау және нығайтуға бағытталған саясаттың
Проценттік саясат ақша-кредит саясатының бірден-бір құралы болып табылады.
Теңгені айналысқа енгізгеннен кейін проценттік саясаттың негізгі мақсаты
Қазақстанда инфляциямен күресте жоғары проценттік ставкаларды пайдалануды мәжбүр
Ұлттық Банктің қайта қаржыландыру ставкаларының өзгеру серпінділігі мынадай.
Қаржылық операциялардың барлық түрлері бойынша проценттік ставкалардың деңгейі
Мемлекеттік қазынашылық міндеттемелер, банкаралық кредиттер, Ұлттық Банктің ноттары
Ұлттық банктің қазыналық вексельдері мен ноталары бойынша
Резервтік талаптар. Банктер ұсынған несиелер көлемін реттеу, өздерінің
1993 жылдың 1 қаңтарынан бастап енгізілген «ҚР коммерциялық,
Банктердің міндетті резервтерінің нормативінің артуы 1994 жылдың бірінші
Банктердің артық резервтерінің (Ұлттық банктегі корреспонденттік шоттардағы қаражаттар)
Банктің корреспонденттік шоты жөніндегі (резервтік талаптардан аспайтын) орташа
1995 жылдың басында баламалы резервте сақталушы банктердің үлес
1995 жылы банктердің жалпы санының орташа есеппен 13,5%
Әлемдік тәжірибе міндетті резервтердің шамадан тыс жоғары деңгейі
АҚШ-да міндетті резервтердің сомасы банктің санатына, депозиттің шамасы
ФРЖ іскерлік белсенділіктің дамуын осылайша ынталандыруға тырыса отырып,
АҚШ-та несие қарым-қатынасына бақылау жасау мен оны реттеуге
Несиелік операциялар. Ұлттық банк пен ҚР Министрлер кабинеті
Министрлер кабинетінің өкімдігінде 1994 жылы Ұлттық банк ұсынған
Директивалық несиелер айналасында күрделі жағдай бірден орнады. Олардың
Жекешелендіру саясатының жеткіліксіз қолданысы жағдайында сауықтыру және банкроттық
Үкіметтің несиелендіру көлемі бюджет тапшылығының көлемімен және баламалы
Мемлекеттік қысқамерзімді міндеттемелердің алғашқы аукционын Ұлттық Банк арқылы
Аукциондық несиелер 1-ден 6-ға, сонан соң 3 айға
1995 жылғы жаңа қаржы рыногының ашылуы Банкаралық қаржы
1995 жылы Ұлттық банк ломбардтық негізде несиелерді ұсыну
Республикадағы жалпыэкономикалық жағдайға, атап айтқанда, төлем және есеп
Ашық рыноктағы операциялар. Мұның түбінде ақша жиыны көлемін
Ұлттық банк бағалы қағаздарды сатып алу кезінде коммерциялық
Бағалы қағаздармен ашық рынокта Ұлттық банктің операцияларын жүргізу
Бұл Орталық банк осы операция арқылы коммерциялық банктердің
Орталық банк ашық рыноктағы операцияларды тұрақсыз түрде, оқта-текте,
1995ж. ортасынан бастап Ұлттық Банк өзінің бағалы қағаздар
Бағалы қағаздардың жеткіліксіз “портфелі” Ұлттық Банкке ашық рыноктағы
Ақша массасын жедел реттеудің негізгі құралы Ұлттық Банк
Валюталық рыноктағы операциялар арқылы өтімділікті қамтамасыз ету саясаты.
Қорытынды
Орталық банктің монетарлық саясатының механизмі былайша болады. Ақша
Бірінші кезеңде орталық банк өзінің әрекеттері арқылы (коммерциялық
Екінші кезеңде банк депозиттерінің мультипликациондық кеңеюі болып ақшаны
Үшінші кезеңде ақшаны ұсынудың өсуі оны арзандатады, яғни
Төртінші кезеңде процент ставкасының төмендеуінің нәтижесінде жеке меншік
Ұлттық Банк Қазақстан Республикасының орталық банкі болып табылады
Ұлттық Банк – бұл республиканың эмиссиялық, резервтік, кассалық
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі жүргізіп отырған ақша-кредит саясатының
Ұлттық валютаны нығайтуға бағытталған валюталық саясаттың негізгі құралдары:
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
1. Деньги, кредит, банки. / под ред. Г.С.
2. Деньги, кредит, банки. / под ред. М.М.
3. Деньги, кредит, банки. / под ред. Г.С.
4. Казахстан. Национальный Банк. Сборник нормативно-правовых актов Национального
5.Пашку Ю.В. "Деньги: прошлое и
6. Фишер С., Дорнбуш Р.,
7. Поляков В.П.,
8. Красавина Л.Н. "Денежное обращение и кредит капиталистических
9. Жуков Е.Ф. "Общая теория денег и кредита"
10. Сейткасимов Г.С., Шаяхметова К.О., Абдраимова Г.Т. Бухгалтерский
11. Мельников В.Д., Ильясов К.К. «Финансы» Алматы 2001г.
12. Омирбаев С.М. «Финансы» Астана 2002 г. Гл.-17.
1
2