Мазмұны
Кіріспе....................................................................................................................8
1 Қазақстан Республикасының қылмыстық іс жүргізудегі арнаулы білім институты................................................................................................................11
1.1 Қазақстан Республикасында сот ісін жүргізуде арнаулы білімді пайдалану
1.2 Қылмыстық іс жүргізудегі сот сарапшысы және маманның құзыреті...........24
2 Қылмыстық іс бойынша дәлелдеме ретіндегі сот сараптамасының қорытындысы....................................................................................................28
2.1 Сарапшының қорытындысын алудың тәсілі ретінде сараптаманы жүргіз......................................................................................................................28
2.2 Дәлелдемелер ретіндегі сарапшы қорытындысының құрылымы және мазмұны....................................................................................................................33
2.3. Сарапшы қорытындысын бағалаудың тактикалық ерекшеліктері..............41
3 Маманның қорытындысы және жауаптары....................................................50
3.1 Дәлелдемелерді жинаудың жаңа тәсілі ретіндегі сарапшы қорытындысы ..50
3.2 Маманның қорытындысы мен жауаптарының дәлелдемелік мағынасы......54
3.3 Маман қызметін бағалау.............................................................................57
Қорытынды....................................................................................................... ..60
Қолданылған әдебиеттер тізімі..........................................................................62
Кіріспе
Диплом жұмысы тақырыбының өзектiлiгi - ТМД елдерінде, соның ішінде
Қылмыстық іс жүргізуде сот сараптамасының ролін дұрыс түсіну оның
Осы мәселені зерттеудің қажеттілігі сот танымының мақсаттарының ерекшеліктерінен, қылмысты
Іс жүргізу дәлелдемесіне хабардар тұлғаны тартудың екі нысаны тарихи
Маман мен сот сарапшысының арасындағы негізгі процессуалдық айырмашылық -
Сот ісін жүргізудегі маман мен сот сарапшысының арнаулы білімінің
Дипломдық жұмыстың мақсаты мен міндеттері: Жұмыстың маңыздылығы сарапшының қорытындысын
Сот тәжірибесінде мұндай қадам, бір мезгілде, құқық қорғау органдарының
Жұмыстың жаңалығы қылмыстық-құқықтық ғылымда сарапшы қорытындысы мен маман қорытындысы
Дипломдық жұмыстың зерттеу объектісі: Осы жұмыстың мақсаты сарапшы қорытындысының
Жұмыстың мақсаты дипломдық зерттеулердің төменде аталған міндеттерін айқындайды:
Қазақстан Республикасының қылмыстық сот ісін жүргізудегі арнаулы білім ұғымы
сот сарапшысы мен маманның құзіреттілік шегін олардың іс жүргізу
сот сараптамасын тағайындау және жүргізу шараларының ерекшелігі, сараптама зерттеулерін
маманның қорытындысының, қылмыстық істерді тергеу барысындағы жауаптарының орны мен
Дипломдық зерттеудің қойылған міндеттерін шешу жұмыстың басты тарауларында ұсынылады.
Екінші тарауда, сот сараптамасын тағайындау және жүргізу сияқты өзіндік
Қорытынды, үшінші тарауда, маман қорытындысының дәлелдемелік мағынасы туралы новелла,
Дипломдық жұмыстың теоретикалық негізі ретінде сот сараптамасы және криминалистика
Дипломдық жұмыстың әдістемелік негізі ретінде диалектикалық және формальды
Дипломдық жұмыста сондай-ақ, эмпирикалық материал – Қазақстан Республикасы Әділет
Дипломдық жұмыстың теориялық және практикалық қолданылуы: Дипломдық жұмыстың тәжірибелік
1 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҚЫЛМЫСТЫҚ ІС ЖҮРГІЗУДЕГІ АРНАУЛЫ БІЛІМИНСТИТУТЫ
1.1 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҚЫЛМЫСТЫҚ СОТ ІСІН ЖҮРГІЗУДЕ АРНАУЛЫ БІЛІМДІ
Қазақстан Республикасының қылмыстық іс жүргізу заңы белгілі бір уақыт
Қазақстанның қолданыстағы қылмыстық іс жүргізу заңының айрықша ерекшеліктері оның
Қылмыстық сот ісін жүргізудің міндеттерін шешу үшін арнаулы білімді
Сарапшы және маманның іс жүргізу міндеттері және арнаулы білімдерінің
ҚР ҚІЖК 83-б. 2-б. сәйкес іске мүдделі емес, арнаулы
Тергеуге және сот әрекеттеріне маман ретінде қатысу үшін іске
Алайда, бүгінгі күні заңнамалық регламентацияларда маман мен сарапшының
ҚР ҚІЖК 7-б. 41-б. келтірілген «арнаулы білім» ұғымының анықтамасында
ҚР ҚІЖК 84-б. 2-бөлімінде маманның салыстырмалы зерттеулерді қоспағанда,
Заң тұжырымдарынан шыға отырып, маманның зерттеу жүргізуге қажетті шарты
Маманның арнаулы білімі болмаса да оның іс жүргізуіне заңмен
Қазақстан Республикасының ТМД елдеріндегі ҚЖК-нен айырмашылығы қылмыстық іс жүргізу
Арнаулы білімінің мазмұны – ғылым, техника, өнер, кәсіп саласындағы
«Арнаулы білім» термині күнделікті өмірде кеңінен таралған, ол нақты
Арнаулы білім ұғымын талдай келе, А.А. Эйсман оған заң,
Ю.К. Орлов арнаулы білім мен жалпыға белгілі арнауы білімнің
А.А. Исаев қылмыстық іс жүргізудегі арнаулы білімнің мазмұнының анықтамасы
-арнаулы білім жалпыға белгілі білім және құқық саласындағы білімді
-арнаулы білім адамның белгілі бір мамандығының кәсіби білімі болып
-арнаулы білімді осы топқа жатқызу процессуалдық шешімдерді қабылдаумен байланысты
-арнаулы білім ғылыми білім болып табылады;
-арнаулы білім ««аналық ғылым» базасындағы жинақталған білім кешені болып
Е.В.Селин, қылмыстық іс жүргізуде арнаулы танымды пайдалану саласындағы әр
- қылмыстық іс жүргізу саласына тартылған тұлғалардың құқығын қамтамасыз
- әлеуметтік сала бойынша арнаулы білім;
-тергеуші, прокурор, адвокат, судьялар азды-көпті шамада игергендіктен криминалистикалық арнаулы
- басқа да сала бойынша арнаулы білім (7;29).
Аталған арнаулы білімді жіктеуден басқа, олардың күрделі құрылымына назар
-«өзіндік білім» (алынған деректер) – білімнің теоретикалық деңгейіне
- дағдыдан, яғни қозғалысты таптаурынға негізделген, кейде әрекеттің алгоритмнінен
- іскерлік-білімді тәжірибеде пайдалану шеберлігінен, өзінің арнаулы білімін тәжірибелік
Арнаулы білімді қылмыстық іс жүргізуде пайдалану шарттарының бірі ретінде
Келтірілген анықтама бойынша құқықтық саланы қоспағандағы, ғылыми қызметтің түрлі
Т.В.Сахнованың анықтамасында көрсетілген шарттардың ғылыми арнаулы білімді «акрнаулы»
-арнаулы білім нақты және заңды негіздемелер болғанда ғана пайдаланылады.
- арнаулы білім қылмыстық іс жүргізу заңымен регламенттелген нысанда
-арнаулы білімді қылмыстық сот ісінің субъектілеріне жатқызылатындар ғана (тергеуші,
- арнаулы білімді пайдалану бойынша қызмет қылмыстық іс
- арнаулы білімді пайдалану бойынша қызмет жүргізіліп жатқан іс
- арнаулы білімді пайдаланумен байланысты қызметтің нәтижелері тиісті іс
Қылмыстық іс жүргізуде арнаулы білімді пайдаланудың іс жүргізу шарттарының
арнаулы білімді пайдалану үшін нақты және заңды негіздемелер қажет;
арнаулы білім қылмыстық іс жүргізу заңнамасымен регламенттелген нысанда қолданылуы
арнаулы білімді қылмыстық сот ісінің субъектілеріне жатқызылатындар ғана (тергеуші,
арнаулы білімді пайдалану бойынша қызмет қылмыстық іс жүргізудің салалық
арнаулы білімді қолдану бойынша қызмет рәсімдік сипатта болады
арнаулы білімді пайдаланумен байланысты қызметтердің нәтижелері тиісті іс жүргізу
Арнаулы білімді пайдалану қызметі көрсетілген шарттардың жиынтығын есепке ала
Е.В. Селинаның анықтамасы бойынша: «қылмыстық іс жүргізу заңына бекітілген,
Е.В. Селин арнаулы танымды пайдаланудың іс жүргізу нысандарымен қатар
Осылайша, қылмыстық сот ісін жүргізуде арнаулы білімдерді пайдалану бойынша
Арнаулы емес білімді пайдаланудың процессуалдық емес нысаны мәні бойынша
Арнаулы білімді пайдалану бойынша қылмыстық процесті жүргізетін органның (тұлғаның)
іс бойынша нақты және заңды негіздемелердің бар болуымен арнаулы
жүргізіліп жатқан тергеу немесе сот әрекеттеріне мүдделі тұлғаларға арнаулы
барлық қатысушыларға құқықтары мен міндеттерін, сондай-ақ, жүргізіліп жатқан іс
сарапшы, маман және аудармашы ретінде іс жүргізу қызметтерін орындауға
қылмыстық процесті жүргізетін тұлғаның арнаулы білімді пайдалану нәтижесін
арнаулы білімді пайдалану процесінде мүдделері қозғалған тұлғаларды алынған нәтижелермен
арнаулы білімдердің нәтижелерін іс бойынша дәлелдеу барысындағы бағалаудан және
Қылмыстық процесті жүргізетін органдардың (тұлғалардың) арнаулы білімдерді қолдану бойынша
Қылмыстық сот ісінде арнаулы білімді пайдалану нысандарының әртүрлілігі олардың
-арнаулы білімдерді тергеушінің, прокурордың, сот құрамының тікелей пайдалануы, яғни
- тергеу әрекеттеріне тартпай, хабардар тұлғалардың арнайы білімдерді қолдануы
- сот емес тергеу нәтижелерін (ведомстволық, әкімшілік), сондай-ақ, көрсетілген
- маманның процессуалдық қызметін орындауға шақырылған хабардар тұлғаның арнаулы
- мылқау және саңыраулардың ишараларын түсінетін аудармашы және тұлғалардың
- ревизияны тағайындау;
- тергеуші немесе соттың тапсырмасы бойынша техникалық немесе басқа
Алайда, В.К. Лисиченко және В.В. Циркаль келтірілген шектеулердің кемшілігі
В.А. Образцов сондай-ақ тергеуші мен соттың іздеу-тану қызметінің барысында
- мамандарды процессуалдық және өзге де әрекеттерге қатысуға тарту;
- сот сараптамаларын жүргізу;
- құжаттамалық ревизияларды, түрлі тексерулерді, зерттеулерді жүргізу;
- хабардар тұлғалардан анықтамаларды және консультацияларды алу;
- олардың құратын құжаттарын талап ету және өздерінің қызметтік
- хабардар тұлғадан тергеуші немесе сарапшы (егер де олар
В.А.Образцовтың тергеу және сот әрекеттеріне аудармашының қатысуы және оларды
Арнаулы танымның процессуалды және процессуалды емес нысандары деп айыру
тергеушінің өзінің арнаулы танымын тарту;
маманның тергеу әрекеттеріне қатысуы;
сараптаманы жүргізу.
Процессуалды емес нысандарға – хабардар тұлғаның консультациялық және анықтамалық
Авторлардың В.А. Образцовқа қарағанда ерекшелігі тергеушіні жеке арнаулы білімді
В.Н. Махов арнаулы білімді пайдаланудың нысандарын қылмыстық іс жүргізу
В.Н. Махов арнаулы білімді пайдаланудың екінші топ нысандарының тікелей
Екінші топ нысандарынан үшінші топтың айырмашылығы қылмыс туралы мәліметтерді
Жоғарыда мазмұндалғандарды қорытындылай келе, бүгінгі күні қылмыстық сот
Орын алған жағдай арнаулы білімді пайдаланудың нысандарын жіктеу шарттарының
- арнаулы білімді пайдаланатын субъектілердің процессуалдық ережелері бойынша;
арнаулы білімді пайдаланудың мақсаттары мен міндеттері бойынша;
арнаулы білімді пайдаланудың мазмұны бойынша;
арнаулы білімді тартудың негіздемелері бойынша;
арнауы білімді пайдалану бойынша қызметтің процессуалдық регламентациясының бар болуы;
арнаулы білімді пайдалану бойынша процессуалдық регламентациясының сипаттамасы бойынша;
қылмыстық іс жүргізу сатылары бойынша;
процессуалдық әрекеттердің түрлері бойынша;
арнаулы білімді пайдаланудың нәтижелерін бекіту нысандары бойынша;
арнаулы білімді қолданудың нәтижесінде алынған ақпараттардың дәлелдемелік мағынасы бойынша
Қылмыстық сот ісінде арнаулы білімді пайдаланатын субъектілердің процессуалдық
Қылмыстық іс жүргізудің субъектілері:
а) іс бойынша өндірісті жүргізуді жүзеге асыратын органдар мен
б) заңмен арнаулы білімге ие тұлғалар (сарапшы, маман, дәрігер,
2. Процессуалдық статусы жоқ өзге де субъектілерге: ревизорлар, аудиторлар,
Сонымен қатар мамандар да процессуалдық статусқа ие емес және
Арнаулы білімді пайдаланудың мақсаттары мен міндеттерібойынша жіктеу
Арнаулы білімді пайдаланудың жалпы мақсаты істі жүргізетін органдар мен
Нақты мақсаттар нақты қылмыстық істер бойынша іс жүргізу процесінде
Арнаулы білімді пайдаланудың міндеттерін типті және нақты деп бөлуге
маман тергеу және сот әрекеттерін жүргізу барысында жәрдем беру
сарапшы – сот сараптамасын жүргізу және дәлелдеменің дербес түрі
аудармашы – қылмыстық процестің сот ісін жүргізудің тіл туралы
Іс жүргізудің нақты міндеттері типті міндеттерге қарағанда қылмыстық істің
Қылмыстық істегі арнаулы білімнің мазмұны бойынша жіктеу.
Қылмыстық сот ісін жүргізуде міндеттерді шешу үшін тартылатын
арнаулы білім өзінің мазмұны бойынша ғылым мен техниканың түрлі
ж) педагогика; з) тіл білімі (қылмыстық сот ісіндегі аударманың
Арнауы білімді тартуды негіздемелері бойынша жіктеу.
Арнаулы білімді тартудың негіздемелері нақты және заңды болып бөлінеді.
Іс жүргізу барысындағы нақты негіздемелер туындаған мәселелерді шешу бойынша
Заңды негіздемелерге арнаулы білімді тартумен мәселелерді шешу қажеттілігін растайтын
241- б. – сот сараптамаларын міндетті түрде тағайындау; ҚР
Сараптаманы тағайындау және сарапшыны шақыру үшін нақты іс жүргізу
Аудармашыны тарту үшін нақты негіздеме болып сезікті, айыпталушы, сотталушы,
Маманды тарту үшін нақты негіздемелер, негізінен, субъективті сипатта болады
Маманды тартудың негіздемесі болып міндетті сонымен қатар ұсыныс сипатында
Сарапшы және аудармашыдан айырмашылығы қылмыстық іс жүргізу заңнамасымен маманды
V. Арнаулы білімді пайдалану бойынша қызметтің іс жүргізу регламентациясының
-арнаулы білімді пайдалану бойынша қызмет ҚР ҚІЖК-де регламенттелген (арнаулы
- арнаулы білімді пайдалану бойынша қызмет ҚР ҚІЖК-де регламенттелмеген
VI. Арнаулы білімді пайдалану бойынша қызметтің іс жүргізу регламентациясының
- мұндай қызмет міндетті сипатқа ие болғанда (мысалы, ҚР
241-б. көрсетілген сот сараптамасын міндетті тағайындау жағдайларында);
- қызмет факультативті сипатта және арнаулы білімді пайдалану қылмыстық
VII. Қылмыстық іс жүргізудің сатылары бойынша жіктеу
қылмыстық істі қозғау сатыларында арнаулы білімді пайдалану (сот
сараптамасын пайдалану, оқиға болған жерді қарау барысында ғылыми-техникалық құралдарды
сотқа дейінгі сатыда арнаулы білімді пайдалану (ғылыми-техникалық құралдарды қолдану,
арнаулы білімді сотта пайдалану (аудармашы, маманды тарту, сот сараптамасын
VIII. Іс жүргізу әрекеттерінің түрлері бойынша жіктеу:
оқиға болған жерді қарау барысында арнаулы білімді пайдалану;
жауап алу барысында арнаулы білімді пайдалану;
тінту барысында арнаулы білімді қолдану;
сот сараптамасын тағайындау және жүргізу барысында арнаулы білімді пайдалану;
сараптамалық зерттеу және т.б. үшін үлгілерді алу барысында арнаулы
IX. Арнаулы білімді пайдаланудың нәтижелерін бекітудің нысаны бойынша жіктеу:
Арнаулы білімді пайдаланудың нәтижелерін бекітудің сөз жүзіндегі (ауызша) нысаны:
Іс жүргізу құжаттарында бекіту (хаттама, сараптама қорытындысы); өзге де
құжаттық бекітілмегендер (консультациялар, әдістемелік көмек).
Бекітудің сөз жүзіндегі емес нысаны (суреттер, заттай дәлелдемелер, құймалар,
X. Дәлелдемелік мағынасы бойынша жіктеу:
- арнаулы білімді пайдаланудың нәтижелерімен алынған ақпараттар (сарапшының қорытындысы
- тергеу әрекеттерін өндіру барысындағы жәрдем беру кезінде және
- маманның тергеу және сот әрекеттеріне қатысуы кезінде ашылған
- анықтамалар, соттық емес сараптамалар қорытындылардағы ақпараттар оларды өзге
Келтірілген жіктеулер қылмыстық істерді тергеу және сот қарауы барысында
1.2 ҚЫЛМЫСТЫҚ ІС ЖҮРГІЗУДЕ СОТ САРАПШЫСЫ ЖӘНЕ МАМАННЫҢ ҚҰЗІРЕТІ
«Құзірет» деген сөздің екі мағынасы бар: біріншісі – бір
Сот сарапшысының құзіреттілігін сот сараптамасын тағайындауда да, сот қорытындысын
Сарапшы сондай-ақ берілген сараптама мәселелерін шешу барысында өз құзіреттілігін
Сарапшы құзіреттілігін бағалау сипаты қылмыстық процесті жүргізетін тұлғалар мен
Сот сарапшысының құзіреттілігін бағалау қажетті арнаулы білімнің құрылымдары мен
Сот сарапшысы өкілеттігінің шеңбері сараптаманың пәндерімен, яғни берілген сипаттағы,
Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінің Астана қ. Сот сараптамасы орталығының
Сарапшының құзіреті сараптамалық зерттеуге арналған тапсырмалар туралы, сараптамалық зерттеулердің
М.С. Строгович: «кеңестік қылмыстық іс жүргізу үшін сарапшыны «ғылыми
ҚР ҚІЖК 83-б. сәйкес, сарапшы өзінің арнаулы білімінен тыс
Сараптаманы тағайындау сатысындағы сарапшының құзіреті оның мінездемесін қойылатын кәсіптік
Сонымен бірге сарапшы және сарапшыға белгілі ұқсастықтары бар
Осыған қарамастан, сарапшы мен маманның белгілі ұқсастықтары бар болғанымен,
Заң сарапшыны тергеуші мен соттың қаулысы негізінде ғана тағайындауды
Осыған дейін аталғандай, сарапшы – дәлелдемелердің дербес түрінің
Сарапшы қызметінің нәтижесінде істе дәлелдеме пайда болады, сол кезде
Маманға қарағанда сарапшы фактілерді, белгілерді анықтау үшін арнаулы таным
Сарапшының міндеті фактілердің қасиеттерінің нақты белгілерін бөліп көрсету, олардың
Сот сараптамасын жүргізуді қоспағанда, түрлі қызметтерді орындау барысына қатысушы
Бірінші қызмет – тергеу және сот әрекеттеріне дәлелдемелерді табу,
Тергеу (сот) әрекеттеріне қатысушы маман тиісті объектілерді объективті, жан-жақты
Алдымызда тұрған үлгілерді сараптамалық зерттеулерді қамтамасыз ету мақсатында, біз,
2 ҚЫЛМЫСТЫҚ ІС БОЙЫНШЫ ДӘЛЕЛДЕМЕ РЕТІНДЕГІ СОТ САРАПТАМАСЫНЫҢ ҚОРЫТЫНДЫСЫ
2.1 САРАПШЫНЫҢ ҚОРЫТЫНДЫСЫН АЛУДЫҢ ТӘСІЛІ РЕТІНДЕ САРАПТАМАНЫ ЖҮРГІЗУ
Іс жүргізу әдебиеттерінде анағұрлым дұрыс деп танылған пікір бойынша
Дәлелдемелерді жинау – бұл алдын ала тергеу және сот
Дәлеледемелерді жинау заңмен көзделген тәсілдермен жүзеге асырылады. ҚР ҚІЖК
Дәлелдемелерді жинаудың тәсілі ретіндегі сараптаманың ерекшелігі осы іс жүргізу
Сараптаманың басқа ерекшелігі сарапшының қорытындысында дәлелдемелерді бекітуі туралы емес,
Сараптаманы жүргізу сараптамамен байланысты іс жүргізу әрекеттерінің бүкіл
1. Сараптаманы тағайындауға тергеушінің немесе соттың сараптамалық зерттеулері үшін
Бұл кезеңде шешімін табуы маңызды болатын мәселе – сараптаманы
Қылмыстық-құқықтық заңның талаптарына сәйкес кез келген сот әрекеттері, соның
Дәлелдемелер теориясында нақты негіздемелер тергеу әрекеттерін жүргізу қажеттілігіне себепші
Сараптаманы тағайындау негіздемелеріне – арнаулы ғылыми білімді пайдаланумен байланысты
Ең алдымен мұндай болып істің мән-жайларын бекіту және сараптамалық
Сараптаманы міндетті тағайындау жағдайларының мәні көрсетілген фактілер мен мән-жайлардың
Сарапшының тұжырымдары осы түсініктерді қолдана отырып, жүргізген зерттеулерінің нәтижесі
ҚР ҚІЖК 240-бабында көрсетілген арнаулы білімнің қажеттілігін сараптаманы тағайындауға
Сараптаманы тағайындау негіздемелерінің тағы бір маңызды элементі сараптама нәтижесінде
Осылайша, сараптаманы тағайындау үшін негіздемелерді анықтау барысында төмендегілерден келіп
істің белгілі мән-жайларын бекіту үшін арнаулы білімді пайдаланудың объективті
сарапшының алдына қойылған мәселесі арнаулы білімді пайдаланумен оның жүргізген
жүргізілген зерттеулер нәтижесінде сарапшы алдына қойылған мәселелер бойынша өзінің
ҚР ҚІЖК 241-б. аталған сараптаманы міндетті түрде тағайындау
жағдайлары, сондай-ақ тергеу және сот тәжірибесінде пайда болған жағдайлар
Өзге негіздемелер қосымша және қайталама сараптамаларды тағайындау үшін қарастырылған.
Қайталама сараптама сарапшы қорытындысы негізсіз немесе оның дұрыстығы күмәнді
Кешенді сараптаманы тағайындауға негіздеме болып белгілі бір мәселелерді шешу
Қылмыстық процесте сараптама іс жүргізудің кез келген сатысында тағайындалуы
Алайда бұл мәселені шешу барысында қылмыстық істі қозғауға дейін
Ең алдымен бұл сараптаманы жүргізу мерзімдері. ҚР ҚІЖК 184-б.
Сондықтан осы мәселені шешуді жеделдету үшін қылмыстық істі қозғау
Сонымен қатар тағы да туындайтын қиындық – сараптамаға
Осыған байланысты, сарапшыға жіберілетін материалдардағы мәліметтердің дұрыстығы туралы сұрақ
Істі қозғағанға дейін сараптаманы жүргізу барысында іс жүргізу заңымен
Осылайша, қылмыстық істі қозғау сатысында сараптаманы жүргізу қажеттілігі туралы
2. Сараптаманы жүргізу: Табыс етілген материалдарды, өтініш беру
Сараптаманы жүргізу сараптама мекемесінде немесе одан тыс жүзеге асырылуы
Осыдан басқа тәжірибеде сараптамалық мекемесі басшысының ролі мен қызметімен
Сараптаманы сараптамалық мекемеде жүргізу ҚР ҚІЖК 242-б. регламенттелген. Сараптаманы
Сараптаманы тағайындау туралы қаулыны алғаннан кейін сарапшы сараптама зерттеуін
Қорытындыны беру мүмкін емес туралы хабарламаны сараптама мекемесінің басшысы
2.2 ДӘЛЕЛДЕМЕЛЕР РЕТІНДЕГІ САРАПШЫ ҚОРЫТЫНДЫСЫНЫҢ ҚҰРЫЛЫМЫ ЖӘНЕ МАЗМҰНЫ
Дәлелдемелерді түріне қарай бөлудің негіздемесі дәлелдеменің әрбір түрінің белгілі
Сарапшы қорытындысының құрылымы және мазмұнының ерекшелігі келесі талаптарда көрініс
белгілі құрылымда, сондай-ақ іске қатысты мәліметтің көлемі мен сипатында,
осы дәлелдемелерді дұрыс құру және рәсімдеуде.
Қылмыстық іс жүргізу заңы сарапшы қорытындысының құрылымы және мазмұнын
Заң сарапшы қорытындысының негізгі элементтерін бекітеді. Жекелеп алғанда, ҚР
Сарапшы қорытындысының құрылымы заңда нақты айтылмауына және сараптама
Әдеттегінше, сарапшы қорытындысы үш бөлімнен тұрады: 1) кіріспе, 2)
Сарапшы қорытындысы мәліметтердің белгілі бір мөлшерін қамтуы керек, соның
Егер сарапшы қорытындысында қандай да бір сұраққа өзінің бастамашылдығы
Егер іс бойынша қосымша немесе қайталама сараптама жүргізілген болған
Сонымен қатар, кіріспе бөлімде қорытындыны беру үшін қажетті қосымша
Егер сарапшыға сұрақтың мазмұны түсінікті, алайда ол оны басқаша
Егер сарапшыға алдына қойылған сұрақтың мағынасы түсініксіз болса, онда
Сараптаманың зерттеу бөлімінде сараптамалық зерттеудің бүкіл процесі және соның
Зерттеу бөлімінің басында тергеуші және соттың сарапшыға берген материалдарына
Ары қарай зерттеу процесінде қолданған зерттеудің әдістері, техникалық құралдары
Сарапшы зерттеу процесінде басшылыққа қандай нормативтік тапсырмаларды, түрлі коэфицент
Зерттеудің алынған нәтижелерін хабарлап, сарапшы оларға өзінің кәсіби бағасын
Кейде сарапшы қорытындысында тағы бір бөлім – синтездеуші, оқшаулануы
Құжаттың қорытынды бөлімі толығымен сарапшының ғылыми қызметінен келіп шығатын
Сарапшыға қойылған әбір сұраққа шын мәнісінде уәжді жауап не
Тұжырымдардың өзі зерттеу барысында анықталған фактілерді белгілеу немесе белгілі
Тұжырым тікелей тәжірибеге қатыссыз ақ шығыс эмпирикалық мәліметтердің жанама,
Сарапшы тұжырымы қорытынды бөліміне шығарылуы мүмкін оған берілетін түсіндірме
Осыған орай сарапшы қорытындысы қорытынды білімнен тұрады және формальды
сарапшы негізделген ғылыми ереже;
зерттелетін объект туралы нақты мәліметтер, шығыс мәліметтер, белгілер, қасиеттер;
сарапшының ой қорытындысы болып табылатын тұжырымдары, ол зерттелетін объект
Сарапшы өзінің қорытындысының құрылымында қорытынды білімді құруын аяқтап бітіруі
Сондықтан сарапшы қорытындысының шын мәнісінде болуы үшін келесі шарттар
а) ережелер немесе пайымдауы көп ғылым жетістіктеріне сәйкес келуі
б) пайымдауы аз болып қызмет ететін және істің материалдарынан
в) қорытындының өзі қисынды ойлау заңын бұзбай берілуі керек,
Сарапшының тұжырымы түрлі қисынды нысаннан тұрады. Түрлі жіктеулерден
Сарапшы қорытындысының мазмұны оның құрылымы және нысанымен тығыз байланысты
Сарапшы қорытындысының негізгі мазмұны болып сарапшының өзі жүргізген зерттеулердің
Сарапшы қорытындысының мазмұны сараптамалық зерттеулер процесінің барлық элементтерінің мазмұнын
Жай сараптамадан басқа қылмыстық іс бойынша кешендік және комиссиялық
Кешенді сараптаманың басты мақсаты сарапшының шекаралық біліміне қатысты мәселелерді
Заң талаптарына сәйкес, сарапшы өзінің берген қорытындылары үшін жеке
Бұл үшін қорытындының кіріспе бөлімінде кім қандай зерттеу жүргізгендігін
Сарапшының қорытындысына зерттеулерді жүргізген және оған нәтижелерін ұсынған сарапшы
Осымен бірге сарапшы өз қорытындысының мазмұнында қойылған сұрақтардың жауаптарын
Бұл сұрақтың маңыздылығы зерттеу барысында сарапшының қорытындысының жеке бөлімдерінде
Заң әдебиеттерінде бірқатар авторлар олардың дәлелдемелік мағынасын мойындамайды. Басқалары
Зерттеу жұмыстары барысында сарапшы белгілері мен қасиеттерін анықтайды және
Сарапшының қорытындысын: 1) сарапшы зерттеулер барысын мен олардың қорытындыларын
Сонымен қатар, аралық тұжырымдардың бірқатары өздерін түсіндіруі үшін арнаулы
Іс бойынша дәлелдеме тұтастай бүкіл құжат, яғни сарапшының барлық
Алайда аралық мәліметтер мен аралық тұжырымдарды тергеуші немесе сот
Сарапшының қорытындысы тәртіпке сәйкес, сарапшының тікелей қатысуынсыз ақ жеке
Сарапшы қорытындысы – сарапшының зерттеу қызметінің нәтижелері мазмұндалуы мүмкін
Сарапшы қорытындысы ҚР ҚІЖК 251-б. мағынасынан келіп шығады және
Сарапшының қорытындысын дәлелдеме ретінде қарастырып қана қоймай, оны
қорытындыда мазмұндалған сарапшы тұжырымдарының ғылыми негізділігі, аргументтілігі мен сенімділігі.
Қорытындының негізділігі тұжырымдардың дәлелділігін, жүргізілген зерттеулермен олардың расталғандығын білдіреді.
белгілі бір дәйектілік, айқындылық, нақтылық, зерттеу процесін және сарапшы
Дәлелдеме процесінде түсіндірілуі үшін арнаулы ғылыми білімді қажет
Зерттеулерді сипаттай отырып, сарапшы арнайы терминдерге, қажетсіз шетел сөздеріне
- сараптаманы рәсімдеудегі сауаттылық және мәдениеттілік, әрбір құжат, әсіресе
2.3 САРАПШЫ ҚОРЫТЫНДЫСЫН БАҒАЛАУДЫҢ ТАКТИКАЛЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
Жоғарыда айтып өткеніміздей, сот сараптамасының қорытындысы сарапшының қорытындысы болып
Сарапшы қорытындысының мәні туралы мәселе заң әдебиеттерінде ұзақ уақыт
Осы күнге дейін іс жүргізу доктринасында сарапшы қорытындысының дәлелдемелік
Біздің ойымызша, арнаулы зерттеу барысында сарапшы анықтайтын аралық фактілер
Осылайша, арнаулы зерттеу барысында сарапшымен өңдірілген кез келген ақпарат,
Мысалы, сот психологиялық сараптаманы тағайындай отырып, сарапшының алдына: аманатшы
а) тұлғаның интеллектуалдық, жігерлік, эмоционалдық саладағы психологиялық ерекшеліктері;
б) әрекет жағдайындағы психологиялық ерекшеліктері (стрессогендік және соған ұқсас
Осылардың барлығы бірінші дәрежелі фактілер.
Ары қарай сарапшы анықтайды:
а) адамның психологиялық ерекшеліктерінің негізінен айналасында дұрыс бағат табуға
б) көрсетілген қабілеттер нақты жағдайлардың шарттарымен өзара байланысы қандай.
Соңында, сарапшы келтірілген зерттеулер негізінде: аманатшы аманатты құру барысында
Аралық фактілердің дәлелдемелік маңыздылығы туралы пікірталас сарапшы жасайтын қорытындысының
Белгілі болғандай, жанама дәлелдеме, тура дәлелдемеден айырмашылығы ізделіп отырған
Жоғарыдағы жанама дәлелдемелер ретіндегі аралық фактілер туралы келтірілген пікірлер
Осылайша, сарапшының жасалатын қорытындысының заңды мағынасын бағалай отырып, келесі
1) тұжырымдама арнаулы білімді пайдалана отырып, тұжырымдалған ба?
2) сарапшы ықтимал дәрежелігін бағалады ма?
Соттың сарапшы қорытындысын зерттеуі және бағалауы – сот қызметінің
Сарапшы қорытындысын зерттеу сот отырысында жүргізіледі не ҚР ҚІЖК
Сарапшы қорытындысын зерттеу тәртібіне келетін болсақ, ол ҚР ҚІЖК
ҚР 364-б. сәйкес сот іске қатысушы адамдардың түсініктемелерін тыңдап,
Қорытындыны жария еткеннен кейін (ҚР ҚІЖК 354-б.) сарапшыға –
ҚР ҚІЖК сарапшыдан жауап алу тәртібін регламенттейді, алайда ҚР
Сарапшыдан жауап алу нәтижелері ізделіп отырған заңды фактінің өзіндік
Сарапшыны сотқа шақыру міндетті емес; бұл сұрақ – сарапшының
Сарапшы қорытындысының ерекшелігі оның сот отырысында зерттелуіне дейін қалыптасуындығында.
Сараптама қорытындысын тексерудің іс жүргізу тәсілі ретінде соттың сарапшы
Іс жүргізу доктринасында қайталама (қосымша секілді) сараптама туралы мәселе
Шын мәнісінде, қорытындының негізсіздігі немесе толық еместігі туралы тұжырымды,
Сот дәлелдемелерінің зерттеу, тексеру, бағалау секілді сатыларын формальді шектеу
Мұндай позиция толық негізді. Іс жүзінде дәлелдемелерді зерттеу, тексеру
Процессуалдық мағынасы бар дәлелдемелерді соңғы бағалау әрқашан белгілі сот
Іс жүргізу доктринасында қайталама сараптаманы тағайындаудың негіздемесі және пәні
Заң шығарушы қайталама сараптаманы тағайындаудың екі негіздемесін айырып көрсетеді:
Егер екінші негіздеме жеткілікті түсінікті болса, онда біріншісі бойынша
Негізсіздік болып сараптама негіздерінің ғылыми әзірленіп бітпеуі, саралаудан өткен
Біздің ойымызша, сарапшы зерттеу әдістерін таңдауда ерікті; бұрын дәлелдегендей,
Іс жүргізу әдебиеттерінде сот сарапшының алғашқы қорытындысының негізсіздігі туралы
Т.А. Палиашвили ымыралы нұсқаны ұсынды: оның пікірі бойынша егер
Егер заңмен белгілі мән-жайларды бекіту үшін сараптаманы жүргізу міндеттілігі
Қайталама сараптаманың қортындысы бойынша берілетін сарапшының қорытындысы да сот
Осыған орай заң әдебиеттерінде қайталама сараптамын жүргізу барысында сарапшының
Осы мәселені шеше отырып, келесі ережелерден келіп шығу керек.
Сарапшының қорытындысын процессуалдық бағалауды (алғашқысы секілді, қайталаманы да)
Сөзсіз, сарапшы қорытындысын процессуалдық бағалауды және арнайы табиғаттың
Сонымен, соттың сарапшы қорытындысын және қайталама зерттеуді жүргізу барысындағы
Іс жүргізу заңы сондай-ақ сарапшы қорытындысына күмән жоқ, бірақ
Қосымша сараптаманы жүргізу жаңа зерттеулерден бас тарту деген сөз
Осыған орай сарапшының қорытындыны құруы бойынша қызметінің әлеуметтік еспектісі
Шет елдерде қорытындыны жүргізу, сотта сарапшының өзін-өзі ұстау тактикасына
Сонымен сот сараптамалық қорытындыға соңғы баға беруден бұрын қорытындыны
АҚШ-та жүргізілген психологиялық зерттеулер қорытындыға жеке және кәсіптік баға
Әлбетте, психологиялық факторлар өз алдына процессуалдық мағынаға ие емес,
Сараптамалық қорытындының сот бағасы – қорытындыны сот дәлелдемелері ретінде
Сот дәлелдемелерін бағалау секілді сарапшы қорытындысын бағалау мәселелеріне арналған
Дәлелдемелерді бағалаудың мазмұнының негізі соттың ойлау қызметінен тұрады, дегенмен
Сот үшін сарапшы қорытындысы міндетті емес және сот
Осылайша, сараптамалық қорытынды дәлелдемелерді бағалаудың жалпы тәртіптері бойынша бағалануы
Дәлелдемелерді бағалаудың жалпы тәртіптері ҚР ҚІЖК 128-б. бекітілген: сот
Дәлелдемелерді бағалаудың ішкі (логикалық) секілді сыртқы (құқықтық) жақтары болады,
Сарапшының қорытындысы өзінің дәлелдемелік күші бойынша өзге дәлелдемелермен салыстырғанда
Өкінішке орай, сарапшы қорытындысы тәжірибесінде, өзінің арнаулы білімді пайдалану
3 САРАПШЫНЫҢ ҚОРЫТЫНДЫСЫ ЖӘНЕ ЖАУАПТАРЫ
3.1 ДӘЛЕЛДЕМЕЛЕРДІ ЖИНАУДЫҢ ЖАҢА ТӘСІЛІ РЕТІНДЕГІ МАМАННЫҢ ҚОРЫТЫНДЫСЫ
Қылмыстық сот ісінде арнаулы білімді пайдаланудың нысандары заңмен тікелей
Заң әдебиеттерінде осы мәселеге мүлдем қарама-қайшы пікір бар. Бұл
Арнаулы білімді пайдаланумен шешілетін, бірақ ешқандай зерттеулерді талап етпейтін
Қылмыстық іс бойынша дәлелдемелерде арнаулы білімді шектеп пайдалану іс
Маман барлық уақытта объектіні көзбен шолып шықаннан кейін оның
Тәжірибеде маманның тұжырымдары әртүрлі нысанда көрініс табады, оны таңдау
Қылмыстық істі қозғаннан кейін объектілерді зерттеу, сот-медициналық зерттеу, сондай-ақ
Алдын ала тергеу сатысы қылмыстық істі қозғау сатысымен жалғасады
Арнаулы зерттеу нәтижелерін тексерудің негізгі тәсілі сараптама болып табылады.
Осыған ұқсас жағдайлар қылмыстан зардап шеккендерді сот-медициналық зерттеулердің нәтижелерін
Сарапшының қорытындысы тергеушінің міндетті түрде қаулыны шығару және айыпталушыны
Қылмыс туралы хабарламаны тексеру барысында алынған сарапшының қорытындысы, жекелеп
Маман қорытындысына дәлелдеменің жеке түрі ретінде қарау қылмыстық іс
Осыған орай, қылмыстық істі тергеу және қарау барысында тәжірибелік
Тергеушінің қаулысымен ол заттай дәлелдеме болып табылады және қылмыстық
Объектіні зерттеу тәсілі тараптардың қойған мәселелердің міндеттеріне байланысты. Егер
Зерттелетін объектінің толықтығы және жан-жақтылығы зерттеу объектісіне, ұсынылған объектінің
Маманның техникалық құралдарын қолдана отырып, қылмыстық істің материалдарына жүргізген
Арнайы зерттеулерді тағайындау ҚР ҚІЖК нормаларымен реттелмеген. ҚР ҚІЖК
Сарапшы қорытындысына түсініктеме беретін ҚР ҚІЖК 251-бабында сарапшыға сұрақтарды
Сот отырыстарында тараптардың өтініші бойынша немесе өзіндік бастамасы бойынша
Осылайша, сотқа дейінгі және сот ісін жүргізуде сараптаманы тағайындау
Арнаулы зерттеуді тағайындау тәртібі реттелмеген. ҚІЖК-інде сұрақтардың қамтылуы тиіс
Зерттеулер мен тұжырымдардан тұратын маманның қорытындысы сарапшының қорытындысына ұқсас.
Кіріспе бөлімінде арнайы зерттеудің атауы көрсетіледі, маман туралы мәліметтер
Маман қорытындысының өзге де түрінің нормативтік негізі болып ҚІЖК
Маман қорытындысының құрылымы бұл жағдайда екі бөлімнен тұруы мүмкін:
арнайы зерттеуді жүргізудің күні, уақыты және орны;
арнайы зерттеуді жүргізудің негіздемесі;
талабы бойынша қорытынды ұсынылатын тұлға;
маман туралы мәліметер: тегі, аты, әкесінің аты, білімі, мамандығы,
маман алдына қойылған сұрақтар;
арнайы зерттеуді жүргізу үшін ұсынылған қылмыстық іс бойынша зерттеу
арнайы зерттеуді жүргізу барысында қатысқан тұлғалар туралы мәліметтер;
маманға қойылған сұрақтар бойынша пайымдау (тұжырымдар немесе пікірлер).
Маман қорытындысының нысандарын таңдау зерттеу пәні арқылы жүзеге асырылуы
3.2 ҚОРЫТЫНДЫНЫҢ ЖӘНЕ МАМАННЫҢ ЖАУАПТАРЫНЫҢ ДӘЛЕЛДЕМЕЛІК МӘНІ
Дәлелдемелік құқықтың базалық ережелерін реформалауға бағытталған заң шығарушының кез-келген
Қылмысты тергеу барысындағы дәлелдемелік қызметтің нәтижелі болуына тергеуші мен
Алайда ҚР ҚІЖК нормативтік регламенті маманның қорытындысы және
Қылмыстық процесте алдымен сарапшы арнайы зерттеу жүргізуге және алынған
Дәлелдемелердің тізіміне маманның қорытындысын енгізуді профессор В.П. Божьев «жалған
Маманның қылмыстық сот ісін жүргізудегі ролі өзгерген жоқ –
Егер сарапшы қорытындысының алдында маманның зерттеу жүргізуі мүмкін деп
Егер мамандарға сотқа дейінгі және сот ісін жүргізуге зерттеу
Сонымен бірге ҚР ҚІЖК-нде маман қорытындысы үшін «Сот сараптамасы
Маман қорытындысында бекітілген ақпараттардың шүбасыздығы үшін оны жауап алуға
Маман қорытындысының дәлелдемелік мағынасы, қазіргі таңда, судьялардың, сол секілді
Сот корпусының осындай дәлелдемелер көзіне, маманның қорытындысы сияқты, қатысы
Маманның қорытындысы: белгілі бір ғылыми ережелерді түсіндіру; белгілі бір
3.3 МАМАН ҚЫЗМЕТІН БАҒАЛАУ
ҚР ҚІЖК 84-б. сәйкес маман қылмыстық процесті жүргізетін тұлғаға
Маманды істің материалдарын зерттеуге, сараптама тағайындау үшін материалдарды дайындауға
ҚР ҚІЖК 84-б. 2-б-не 5.05.2000 жылғы №47-11 ҚР Заңымен
Осылайша маманның арнаулы білімді пайдалануы дәлелдемелерді жинау (табу, бекіту
Маманның тергеу және сот әрекеттерінің хаттамаларында сипатталған ғылыми-техникалық құралдарды
ҚР ҚІЖК 126-б. 2-б. сәйкес дәлелдемелерді бекітудің техникалық тәсілдері
Алайда қылмыстық іс жүргізу заңының көрсетілген баптарында сол әрекеттерді
Осыған орай, маманның дәлелдемелерді табу, бекіту және алу
Маманның іс-әрекетіне мұндай баға беру мүмкіндігі оның өзі орындаған
Маманның іс материалдарына жүргізген нәтижелері бойынша оның жасаған, ҚІЖК
Осылайша, маманның арнаулы білімді пайдалану бойынша оның қызметін бағалау
Дәлелдемелерді жинау және зерттеу барысында маман әрекеттерін процесті жүргізетін
маманның тергеу әрекеттерін жүргізудің бекітілген тәртіптен ауытқуын, табылған дәлелдемелерді
маман жұмысының аралық нәтижелері туралы мәліметтерді алу, тапсырманы уақытында
маманның кәсіптік тәсілдерінің дұрыстылығына баға беру мүмкіндіктерін береді.
Маман дербес, тергеушіден алыс жерде: суқоймасының түбінде, қол
Сонымен бірге маманның байланыс құралдары – телефон, радиобайланысты тергеушімен,
Тергеу әрекеттерінің хаттамасында маман қызметінің нәтижелерінің берілу толықтығына қатысты
Осыған орай Г.И. Поврезнюк және К.Б. Брушковский маманның қатысуын
маманды тарту фактілері, оның Т.А.Ж..;
оның арнаулы білімін сипаттайтын мәліметтерді келтіру;
оның қызметінің мазмұнын, пайдаланылған техникасы мен олардың нәтижелерін мазмұндау
Осылайша, маман қызметін бағалау тиісті хаттамаларда бекітілген, дұрыстығы маман
ҚОРЫТЫНДЫ
Қылмыстың белгілеріне жататын мән-жайларды зерттеу үшін сот сараптамасын пайдалану
Белгілі бір мән-жайлардың маңыздылығын тергеуші, сот олардың өзінен ғана
Қылмыстық іс жүргізу кодексі «арнаулы білімге» анықтама бере отырып,
Сот сарапшысын арнаулы ғылыми білімді меңгерген субъект ретіндегі ұғымды
Осы жұмыста қылмыстық іс жүргізуде сот сарапшысы мен маманның
арнаулы білімді пайдаланудың нысаны бойынша сот сараптамасын жүргізуді процессуалдық
өзінің арнаулы білімін пайдаланатын адамдардың құзіретін өкілеттік шеңберінде, яғни
сот сараптамасын жүргізу және оның нәтижелерін кейінгі бағалау –
маманның арнаулы білімді пайдалануы дәлелдемелерді жинау кезеңінде (табу, бекіту
- сарапшының қорытындысы, сол сияқты оның жауаптары тергеу
Тергеуші маманның дәлелдемелерді табу, бекіту және алу барысындағы алған
Осылайша, қылмыстық іс жүргізудегі сот сарапшысы мен маманның процессуалдық
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1.Шакирова К.Н. Сот сараптамасы. Теория және тәжірибе мәселелері. «Аркаим»
2 Құқықтық саясат тұжырымдамасы аясындағы Қазақстан Республикасындағы қылмыстық іс
3 Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу кодексі. «Жеті жарғы»
4 Эйсман А.А. Заключение эксперта (құрылымы және ғылыми негіздемесі)
5 Орлов Ю.К. Заключение эксперта и его оценка по
6 Исаев А.А. Қылмыстарды жіктеу үшін арнаулы білімді пайдаланудың
7 Селина Е.В. Применение специальных познаний в уголовном процессе.
8 Сонда. 7 б.
9 Сахнова Т.В. Судебная экспертиза. М.: Городец, 2000, 8
10 Сонда, 8б.
11 Селина Е.В. Применение специальных познаний в уголовном процессе.
12 Шмканов В.И. Проблемы использования специальных познаний и научно-технических
13 Лисиченко В.К., Циркаль В.В. Использование специальных знаний в
14 Криминалистика; ЖОО арналған оқулық/ред. В.А. Образцова. М.: Юристъ,
15 Сонда.
16 Махов В.Н. Использование знаний сведущих лиц при расследовании
17 Махов В.Н. көрсетілген жұмыс. 74 б.
18 Варенникова С.П. Қазақстан Республикасының қылмыстық сот ісін жүргізуде
19 Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу кодексі. Алматы. ЮРИСТ,
20 «Адвокаттық қызмет туралы» ҚР Заңы// ҚР Парламентінің ведомостволары,
21 Ожегов С.И. Орыс тілінің түсіндірме сөздігі. М.: Сов.энциклопедиясы,
22 Строгович М.С. Курс советского уголовного процесса. Т.1, М.:
23 Строгович М.С. көрсетілген жұмыс. 102 б.
24 ҚР Әділет министрінің 2005 жылғы 05 наурыздағы «Сот
25 Бурков И.В., Мурзиков А.В. Заключение эксперта как вид
26 Курс советского уголовного процесса, М.: Юр.лит., 1989, с.
27 Горский Г.Ф., Кокорев Л.Д., Элькинд П.С. Проблемы докозательств
28 Теория доказательств в советском уголовном процессе. М., 1973,
29 Ларин А.М. Работа следователя с доказательствами . М.
30 Зажицкий В.И. Шумило Н.Е. Актуальные проблемы обоснованного производства
31 Арсеньев В.Д., Заблоцкий В.Г. Использование специальных знаний при
32 Арсеньев В.Д., Заблоцкий В.Г.көрсетілген жұмыс. 81 б.
33 Сот сараптамаларын және арнайы зерттеулерді Қазақстан Республикасының Әділет
34 Петрухин И.Л. Экспертиза как средство доказывания в советском
35 Эйсман А.А. Заключение эксперта (структура и научное обоснование)
36 Притузова В.А. Заключение эксперта как доказательства в уголовном
37 Педенчук А.К. Заключение судебного эксперта: логика, истинность достоверность.
38 Қараңыз, мысалы: Давтян А.Г. Көрсетілген шығарма – 66-67
39 Қараңыз: Жуков Ю.М. Көрсетілген шығарма – 66-67; Треушников
40 Притузова В.А. Заключение эксперта как доказательство в уголовном
41 Орлов Ю.К. Категории вероятности и возможности в экспертном
42 Осипов Ю.К. Косвенные доказательства в советском гражданском процессе.
43 О применении норм УПК Каз ССР при рассмотрении
44 Палиашвили А.Я. Экспертиза в суде по уголовным делам.
45 Бухаров А.Г. Повторная экспертиза в советском уголовном процессе.
46 Лилуашвили Т.А. Экспертиза в советском гражданском процессе. –
47 Притузова В.А. Заключение эксперта как доказательство в уголовном
48 Уголовно-процессуальное законодательство Союза ССР и РСФСР: Теоретическая модель./В.М.
49 Мухин И.И. Важнейшие проблемы оценки судебных доказателств в
50 Матюшин Б.Т. Оценка доказательств судом первой инстанции по
51 Бухаров А.Г. Повторная экспертиза в советском уголовном процессе.
52 Петрухин И.Л. Экспертиза как средство доказывания в советском
53 Притузова В.А. Заключение эксперта как доказательство в уголовном
54 Лилуашвили Т.А. Экспертиза в советском гражданском процессе. –
55 Притузова В.А. Заключение эксперта как доказательство в уголовном
56 Палиашвили А.Я. Экспертиза в суде по уголовным делам.
57 Орлов Ю.К. Заключение эксперта и его оценка по
58 Орлов Ю.К. Производство экспертизы вуголовном процессе. – М.,
59 Процессуальные и организационные вопросы судебной экспертизы в США
60 Треушников М.К. Судебные доказательства. – М., 1997. –
61 Россинская Е.Р. Судебная экспертиза в гражданском, арбитражном, административном
62 Быков В.В. Заключение специалиста // Законность. -№9. -2004.
7