МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
1 ӘДЕБИЕТТЕРГЕ ШОЛУ
1.1 Қазақстан кен орнындағы платина элементтерінің таралуы
1.2 Малеевка кен орнының геологиялық құрылысының ерекшелігі
1.3 Кеннің параметрі және рудалық дененің пайдалы қазбалары
2 МАЛЕЕВКА КЕН ОРНЫНЫҢ РУДАСЫНЫҢ ТАСЫМАЛДАНУЫ
2.1 Мыс колчеданы рудалары
2.2 Мырыш – мыс рудалары
2.3 Полиметаллдық рудалары
3 ЭКСПЕРИМЕНТТІК БӨЛІМ
3.1 Зерттеу әдісі және суреттеу нұсқасы
3.2 Полиметаллдық рудалар
3.2.1 12 көкжиектегі руданың минералдық қасиеті
3.2.2 11 көкжиекте ашылған руданың минералдық қасиеті
3.3 Руданың физико – химиялық қасиеті
4 РУДАНЫҢ БАЙЫТУ ТЕХНОЛОГИЯСЫН ЖАСАУ
4.1 Үлгілерді дайындау механизмі
4.1.1 Аншлифтерді дайындау
5 ЭЛЕКТРОНДЫ МИКРОСКОПТАН ДАЙЫН МИНЕРАЛДАРДЫ
ҚАРАСТЫРУ
ҚОРЫТЫНДЫ
СӨЗДІК 57
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ҒЫЛЫМ ЖӘНЕ БІЛІМ МИНИСТРЛІГІ
Химия және биология мамандығы
БІТІРУ ЖҰМЫСЫ
Тақарыбы Платиналық элементтердің рудадағы (кендегі)
Кіріспе
Платиналы металдар жер қыртысында аз кездесетін металдар. Бұлар сап
Шығыс Қазақстанда тау-кен металлургиялық өндірістерге негізгі минералды шикізатқа сульфидті
Кенде қоспа элементтер ретінде Cd, Sb, As(0,01-0,1%), Bi, Tl,
Көпшілік қоспа элементтері кеннің сульфидтік құрамында болады, шамамен 90-100%-тейі
Соңғы кезде шешуге таяу тұрған ірі мәселелердің бірі –
Сондықтан, минералдық қорды комплексті зерттеу кезінде – галинит,
сфалерит, пирит, халькопирит, арсенопирит сияқты сульфид минералдармен изоморфты байланысқан
Міне менің бітіру жұмысымның ізденістері де жоғарыда айтылған мәселелерге
Зерттеудің мақсаты мен міндеттері. Минералдардың физика-химиялық қасиетін және
Зерттеудің нысаны. Малеевка кен орнындағы 11,12,13 көкжиекте ашылған
1 ӘДЕБИЕТТЕРГЕ ШОЛУ
1.1 Қазақстан кен орынындағы платина элементтердің таралуы
Басқа ТМД елдері сияқты, осы қазіргі жүз жылдықта Қазақстан
1978-1998 жылдары әр түрлі өнеркәсіптердің және ғылыми зерттеу ұжымдары
Малеевка кен орынының колчедан- полиметаллдық кендері платинаға бай екендігін
Платинаның химиялық құрамы, ылғи темірмен (20%-ке дейін) аздаған иридий,
Кристаллографиялық мәліметтер. Гексаэдрлік; шашыраңқы кен орындарында көбінесе оралған аллотриоморфты
Оптикалық қасиеті. Мөлдір емес натрий
Жылтыратқандағы жағдайы. Жақсы дайындалған шлифтер керемет жылтырланады, кейбір жағдайларда
Шағылған жағдайы. Таза ақ түсті бірге жүрген минералдық түсіне
Уландыру кезіндегі жағдайы. (Ван дер Вену бойынша) реагенттердің әсеріне
Физико-химиялық қасиеттері. Табиғатта платина қатты ерітінді түрінде темірмен, иридиймен,
Диагностика. Ұқсас минералдар феррит, когенит және аваруит, жеке түрдегі
Кен орынында түзілуі. Метеориттерде платинаның болуы темірде жасырылған. Жер
Платинаның алғашқы шыққан жері. Орал мен Алтайдың тауларында Кувшинск
1.2 Малеев кен орнының геологиялық құрылысының
Малеев кен орны Шығыс Қазақстан облысында Зырян ауданының Зырян
Қоспаның элементтері: алтын, күміс, кадмий, сынап, висмут, молибден, кобальт,
Кеннің текстурасы: қатпарлы, массивті, краптелінген.
Кен маңайындағы өзгерістері: кварцтелу, серицитизация, баритизация, хлоритизация [24,25].
1.3 Кеннің параметрі және рудалық дененің пайдалы қазбалары
Малеевка кен орны колчеган – полиметалдық өнеркәсіп түріне жатады.
Кен жақындатқыш каналдар өзінше жоғары зоналы жалыста байқалады. Тектонамагматикалық
Зерттелетін ең ірі рудалық аймақ Родниковая болып табылады. Оның
2 Малеевка кен орынының рудасының тасымалдануы
Малеевка колчедан – полиметаллдық кен орны Ревнюшинск антиклинінде солтүстік
Осы жердің айналасының қасиеті төрт байлам (төменнен жоғары қарай)
1) Төменгі – вулканогенді – гидротерманальді – тұнба байлам
2) Төменгі тұнба байлам – алевролиттер, саз-тасты, тасты, иассивті,
3) Жоғары вулканогенді – гидротерманальді –тұнба байлам –
4) Жоғарғы тұнба байлам – тасты – саз
Негізгі көлем колчедан – полиметаллдық руда бірінші, үшінші байламда
Негізгі табиғи рудалардан бөлінетін типтер: колчеданды (күкіртті, мыс-колчеданды және
1) рудалық – біріншіден кеннің құрылуы.
2) метаморфогенді – екіншіден кеннің құрылуы
Бірінші кеннің құрылуы Малеевка кен орынында тұнбаның жиналуының нәтижесінен
Кәріздің жарылу кезінен кейін декструкциялық кластикалық интенсивті ағым болды,
Малеевка кен орынының рудалық кені толығымен осы массив аймағында
Термоконтакты метоморфизм даектардың енуімен анықталды. Екінші рет облыста олардың
Малеевка және Родникова кені 250-300 температурада болады. Кендердің
Руданың термоконтакты метоморфизмді руданың даектарға енуімен байланысты, минералды парагенезистің
Геометрлік параметрлер метоморфизмді рудада даектің қуаттылығымен анықталады. Көлемі тойымды
1,2 кестеде – Малеевка кен орынының табиғи рудасының минерологиялық
1- кесте Малеевка кен орынынң табиғи руданың минерологиялық
Руданың типтері Cu:Pb:Zn Қаты-настары Минералдар Элемент серіктерін порфирлейтін Элемент
Негізгі Екінші дәрежелі
Көпшілігі элемент серіктері-нің пішіндері Элемент серіктерінің минералдық концентрациясы
Күкірт-колчеданды
Пирит, халько-пирит, кварцтар
Селен теллур, кобальт,
Изо-морфиты Пирит -пирит
Мыс-колчеданды 95:1:12,5 Пирит, халько-пирит, хлорит, актинолит* Теннантит, галенит, пирит,
Минерал-дар Халькопирит, галенит, теннантит
Колчедан-мыс мырышты 14,3:1:22,6 Сфалерит, халькопирит, пирит, кальцит, хлорит Арсено-пирит,
Минералды
Изомо-рфты Халькопирит, сфалерит, Висмуттық минералдар
Мырышты 1,65:119,7 Сфалерит, кальцит, Пирит, халько-пирит, клеофан* Кадмий, сынап
Изомор-фты Сфалерит,
сфалерит
Барит-қорғасын-мырышты 1:7:24 Барит, сфалерит, галенит Халькопирит, электрум*, кальцит, теннантит.
Изо-морфты Галенит, сфалерит, сфалерит
1-кестенің жалғасы
Руданың типтері Cu:Pb:Zn Қаты-настары Минералдар Элемент серіктерін порфирлейтін Элемент
Негізгі Екінші дәрежелі
Көпшілігі элемент серіктері-нің пішіндері Элемент серіктерінің минералдық концентрациясы
Барит-мырыш-қорғасын-мысты (полиметаллдық) 1,14:1:4,6 Барит, сфалерит, халькопирит, пирит. Теннантит минералдар,
Минерал-дар Галенит, халькопирит, барит, теннантит, сирек минералдар, элемент-серіктер
2- кесте Малеевка орынының табиғи руданың текстура –
Руданың типтері
Минерал-дық ассоциацияны Морфо-логиялық минералдың жиналуы Типтік текстура Біршама тараған
Пи-рит Ха-лько-
пирит Сфале-рит Га-ле-нит
Күкірт- колчеданды
Пирит хлоритті Әр түрлі жинақталған Идиоморфнодәнді 0,2-1,5 0,02-0,7 0,01-0,3
Мыс- колчеданды
Пирит халькопирит-хлоритті Бекітілген, линзалы, жолақты Шпидиоморфнодәнді., коррозионды ілмекті, интерстициальді,
2- кестенің жалғасы
Руданың типтері
Минерал-дық ассоциацияны Морфо-логиялық минералдың жиналуы Типтік текстура Біршама тараған
Пи-рит Ха-лько-
пирит Сфале-рит Га-ле-нит
Мыры-шты Кварц –кальцит сфалеритті Жолақты, дақты-жолақты, массивті, Гипидиоморфнодәнді, аллотриоморфнодәнді,
Қорғасын мырыш - баритты Барит–сфалерит-галенитті,кварц-кальцит-сфалерит-галенитті Жолақты, дақты-жолақты, массивті, Аллотриоморфнодәнді,
2.1 Мыс – колчеданды рудалар
Онда бөліктері екі түрлі салаға бөлінеді:
а) Рудада халькопиритпен қатар магнетит пен пирротин қатысады. Түйісу
ә) Рудаға пирротин ғана қатысады. Бұндай жағдайда жанасу аймағында
2.2 Мырыш-мыс рудалар
Бөліктері үш түрге бөлінеді:
1) Рудада магнетитте және пирротинде қатысады. Осы арада массивті
2) Руданы тек қана пирротин құрайды. Бұндай жағдайда жаңадан
2.3 Полиметаллдық рудалар
Жоғарғы облысы жиктелген метоморфизмді полиметаллдық кендерде жолақты текстура пайда
Оның магнитті сезгіштігі 0,06*10 тен 13,36*10 дейін
Жоғары температураның метоморфизмге түскен (актилинит, тренолит) құрамында магнетитте пирротинде
Магнетиттердің кюри температурасының нүктесімен бағалауы 480-570 аралығында болуы, термоконткты
Жоғары аймақта сипатталған біріншілік сфалериттер 0,3мм болатын аз мөлшерде
150 С та пириттің, халькопириттің, галениттің, сфалериттің кристалдану
басталады. Т-250-300 та темірдің моносульфиді мен күкіртке дейін диссоцияланатын
Бұл процесс үш кезеңнен тұрады:
реакциялық орталықтардың пайда болуымен жүретін активизация.
бөлшектері активтелген көрінетін декрипитация. Т-250-300 та болады.
пирит магнитті, гексогональді пирротинге айналады. Оның реакция әректтескіштігі өте
Т-650-700 та пирит-пирротин-тройлит тізбегінде магниттсіз тройлитке дейін айналуы
Қатты ерітіділердің түзілуі:
1) Т=300-8400 С –та сфалерит+пирротин6
2) Т=2500 С халькопирит+пирротин6
3) Т=3000 С барнит+халькопирит,
4) Т=550-650 0С халькопирит+сфалерит
Қатты ерітінділердің суығанда ыдырауы:
1) 3500 С сфалерит-халькопирит,
2) 2350 С кубанит-пирротин-халькопиррит
3)1500 С халькопирит-пирротин
Күкіртпен байытылған пириттің диссоцияциасында пириттелген газ фазасында пирит және
Метоморфизм дәрежесі бойынша келесі әртүрліктер анықталады:
1) Негізгі құрамындағы эндоконтакты даектардың аймақтарында минералдардың болуы. Минерализация
2) Кендердің дайкалармен байланыс аймағында кристалдану жүреді. Орынбасудың өзекті
3) Негізгі құрам дайкасы арасындағы кендердің интенсивті метоморфизм іздері
Халькопирит пириттің өзектен тыс, халькопирит сфалеритте эмульсия түрінде берілген.
3-ші кестеде олардың алынған үлгі бойынша кендердің құрамындағы
3 - кесте Кендердегі платинаның үлгілерінің бөлінуі
Көкжиек Рудалық зат Кенен алынған үлгі
Полиметаллдық Мыс-мырыш
12
13
12
13 6
6
7
7 5
7
5
7 5
6
3
2
4 - кесте Pt жалпы сандық үлгінің
Жалпы сандықтан үлгінің % үлесі
Pt ,бар шектер 0,05-0,1 0,1-0,5 0,51-1,0 1,1-1,5 1,51-2 2,1-3,0
Полиметаллдық рудалар 1/2,5 5/12,5 7/17,5 3/7,5 5/12,5 ½,5 2/5
Мыс-мырышты рудалар 5/12,5 11/27,5 - - - -
Толығымен 11, 12 көкжиекте 6/15 16/40 7/17,5 3/7,5
3 Эксперименттік бөлім
3.1 Зерттеу әдісі және суреттеу нұсқасы
3.2 Полиметаллдық рудалар
Рудалық минералдар негізінен темір сульфидімен, фалеритпен, галенитпен,халькопиритпен көрсетілген. Басқа
Зертттелген аншлифтерде көбінесе темірдің сульфиді негізгі пириттің екі генерациясымен
Мөлшері 8ден 20микронға дейін. Кейбір дәндерде дәл осындай домалақ
Сфалериттегі құрастырылған ұяшықтар, жолақтар, қабатшалар пиритII-нің еріген кристаллдарымен белгіленеді.
Микроскоптан қарағанда сфалериттің түстерінің кейбір айырмашылығын белгілейді. Типтік кезде
Галенит және халькопирит зерттелген руданың шетінде әркелкі тараған. Галенит
Ең көп зерттелген рудада қарама-қарсы тараған халькопирит сипатталады. Оның
Халькопирит интерстицияда ықшамдалып, пириттің, сфалериттің дәндерімен құрасып, ұяшықтардың көп
Кейбір дәндерде кубаниттің таблетка тәрізді дәндері байқалады. Халькопириттің орнын
Халькопириттің зерттелетін бөлшекте мөлшері 2-6% тан 37-45% байқалады.
Текстурасы:массивті, жолақты, өзекті, ілмекті, ілмекті-шұбар.
Мыс-мырыш рудалары мыс-мырыш, мырыш-мыс, мыс-колчедан бөлшектерінің таралуымен сипатталады. Мыс-мырыш
Көбінесе сфалериттер мен рудалы емес минералдардың құрамында бағынышты болып
Галенит сфалерит дәндерінде сирек және сонымен қатар эмульсиондық бөлінген
Теннантит халькопиритпен тығыз ассоцияланады. Соңғысы теннантит дәнінің жиек маңында
Магниттік фракцияда пириттің бос дәндері сфалеритпен және халькопиритке
Арсенопирит жіңішке призмалық формада жеке дәндер күйінде кездеседі. Ұзындығы
Дәндернінің басымдылығымен 0,1-0,15 мм құрайды. Бұл дәндер дұрыс емес
Сульфаттардың минерализацияланған аймағы дайкадағы қуты 50-250 мм жоғары емес.
Руданың полиметаллдық қасиеті жіңішке тамыршықтардың алғашқы миллиметрден ондық сантиметрге
Галениттің айтарлықтай бөлігі жіңішке жинақталған күйде, эмульсиондық енгізілген, сфалериттерге
3.2.1 12 көкжиектегі руданың минаралдық қасиеті
Заттың қасиеті бойынша 12 көкжиектегі руданың ашылуы №7 рудалық
Қорғасын колчедан рудасы негізінен галениттен (60:85%), аз көлемде пириттен
Өте кеш (пирит II ) дәндері жақсы кристаллдық дақтар
Сфалерит, халькопирит, теннантит, галенит дәндерінде дұрыс емес пішінде мөлшері
Полимеоаллдық және мыс – мырыштық, медисті – мырыштық рудалар
Халькопиритпен және рудалы емес пен жегідей жейді. Халькопирит, графикалық,
Теннантиттің маңызы 1:1,5% жиі көтеріледі. Арсенопирит жеке дәндерде призматикалық
Сфалеритпен және темір сульфидімен құрылған аймақтық концентрацияның құрылуымен анықталады.
Пирит рудада55-70% жалпы көлемін құрайды. Екі генерация түрінде қатысады.
12 көкжиекте мыс – мырышты, полиметаллдық, мырыш – мысты
Пириттің бірінші генерациясында жатқан сульфидті матрица оларға ортақ болады.
Сульфидтер екі генерация түрінде қатысады. Пирит өткен генерацияда дақтар,
Халькопириттік графикалық, субграфикалық жолақтар, пириттік массивте пайда болды. Ұяшықтары
Сфалерит өзінің қасиеті бойынша мөлшерде өзгереді: типтік марматиттен темірсіз
Сфалериттермен қосылған рудаларды мыс – колчедан рудаға минералдар қатысында
Халькопирит темір сульфидімен пириттің бұрыңғы және пириттің екінші генерациясынан
Жеке жіңішке кварц – сфалерит қасиеті жолақтар да болады.
Дәннің мөлшері 0,01ден3мм. Олар 50-80% руданың негізгі массасын құрайды.
3.2.2 11 көкжиекте ашылған руданың минералдық қасиеті
Бесінші рудалық затта жатқан, 11 көкжиектегі руданы келесі бойынша
Қайтакристаллизациялау процессінің жоғарғы дәрәжесі бірінші кезекте текстура – құрылымдық
Дамыған мырыш рудасын қолданады (65%дейін). Арасында аз тараған әр
Қайтакристаллизация процессінің негізгі рөлі термокантакты метомарфизмге жатады. Даектың негізгі
Метоморфизм дәрежесі бойынша келесі түллерді көрсетүге болады:
1) Минерализацияланған аймақтық даектың негізгі қасиеті эндоконтакты. Минерализация пиритпен,
2) Контакт шекарасында руда дайкамен интесивті қайтакристаллизденген. Жолақты текстураның
Рудалы еместің субпараллельді жолақтармен байланысы жалын түрлі пішінмен анықталады.
Сфалерит көбінесе қуаттылығы өзгеріп отыратын субпараллельді жолақтар түрінде болады.
Басқа минералдарда арсенопириттің, теннантиттің және магнетиттің жеке дәндері қатысады.
Рудалар бір талай қашықтықта негізгі даектың қасиетінен орналасқан (10-15м
Полиметаллдық әр түрліде галениттің сфалеритке микро қосылуымен қатар сфалерит
3.3 Руданың физико – химиялық қасиеті
Физика-химиялық қасиеті қарастырылады. Бұның флотациялық байыту және сұрыптау, сеперация
Магнитті қасиеті.
Магнитті қасиетін анықтауда таулы қазбадан 1 метр қадам және
Электрофизикалық қасиеті.
Электрофизикалық қасиетте: өткізгіштіктерінің түрін, термо ЭДС, негізгі руданың минералдарын
Руданың өткізгіштігі термо ЭДС –тің сульфиді матрицасымен анықталады.
Химиялық қасиеті.
Табиғирудалардың қарама – қайшылық түрлерінің химиялық қасиеті бойынша олардың
Заттық қасиеті.
Малеевка кен орынындағы колчедан – полиметаллдық рудасының минералдық қасиеттері,
5 – кесте Табиғи руда типтерінің минералдық
Табиғи руда типі Рудалық минералдар
Негізгі Сирек және екінші дәрежелілер
Полиметаллдық Пирит, халькопирит, галенит, сфалерит, барит. Теннантит,арсенопирит,электрум.
Минералдар: алтын, никель, кобальт, пирротин, магнетит.
Мыс – мырышты Пирит, халькопирит, сфалерит. Пирротин, арсенопирит, галенит.
Мыс – колчеданды Пирит, халькопирит. Галенит, сфалерит, пирротин, теннантит.
Күкірт- колчеданды Пирит. Халькопирит, сфалерит, пирротин, галенит.
Метоморфизм рудаларды формиралау механизмі және олардың заттық, энергетикалық сипаты.
Малеевка Кен орынының үстіңгі келімісінде көмір – сазды алевролиттер
Табиғи руда типінің құрылымы және текстурасы
Табиғи руданың типі Текстураның сипаты Типті құрылымы
Көп тараған дәннің өлшемінің мөлшері, мм.
Пи-рит
Ха-лько- пирит
Сфа-ле-рит
Гале-нит
Полиме-таллдық Массивті, дақты, жолақты-сызықты. Аллотриоморфно-дәнді, гипидиоморфнодәнді, графикалық, коррозионды. 0,01-0,2
Мыс-мырышты Жолақты, тақталы. Аллотриоморфно-дәнді, коррозионды. 0,04-0,3 0,1-0,3 0,1-0,6
Мыс-колчеданды Ұяшықты-жолақты қосылған Ілмекті, коррозионды,
гипидиоморфнодәнді, 0,1-0,5 0,04-0,2 0,1-0,18 0,05
Күкірт-колчеданды Массивті біріктірілген Идиоморфнодәнді,
гипидиоморфнодәнді. 0,2-1,5 0,02-0,7 0,01-0,3 0,05
6 - кесте Малеевка кен орынының
Минералдар
Термо – ЭДС, мкВ/град
n=өткізгіштік Р=өткізгіштік
min Max min Max Min Max
Пирит -170 0 0,10 270 1,1*10-4 0,13
Пирротин - - 2,4 120 3,1*10-5 6,6*10-3
Халькопирит -420 -200 10* 38* 4,6*10-5 4,8*10-2
Гленит -480 -160 14* 30* 8,8*10-5 2,6*10-3
Сфалерит 8 0 - 2,7 10,8*103 9,3*106
*Сирек кездесетін минералдар
Пириттер тісік өткізгіштігімен тек ғана тесік зонасында метоморфизмді рудада
Заттық сипатпен байланысқандар:
1) негізгі металлдардың әр түрлі пішіндерінің табылуы. Бұлар
а) мыстар халькопирит, кубанит, борнит, халькозин түрінде болады.
б) темір пирит, пирротин, кейде магнетит түрінде кездеседі.
в) мырыш сфалерит, құрамы әр түрлі темір, марматит түрінде
2) Төменгі қатты ерітінділердің қатысуы:
Сфалерит+халькопирит; сфаоерит+галенит; халькопирит+кубанит.
3) Халькопириттің сфалеритпен қатысуы.
4) Жаңымсыз құрылымының пайда болуы. Әр түрлі минералды пішінде
5)Рудада минералдық дәндердің таралуы. Олардың мөлшері 0,074мм. Бұлар
Энергетикалық байланыспен сипатталады.
1) Электрофизикалық қасиетпен біртекті минералдарды дифференциялау
2) Әр түрлі атты минералдардың электрофизикалық қасиетінің дәл келуі.
3) Гальваникалық элементтердің әр түрлі электрофизикалық қасиетінің
4 Рудалардың байыту технологиясын жасау
Айтылған ақпараттардан қарағанда, метоморфизм руданың флотацияның төменгі сапалы концентрат
Осы кестеде берілгендей стандартты мырыш концентратынан магнитті зат бөлініп
Магнитті заттар мырыш-пиритті флотацияда және мырыш циклінде бөлінуі оң
1) Мыс минералының циркуляциясы өседі. Олар өздері кәдімгі
2) Магнитті мырыш минералды нашар стандартты флотацич процессінде флотацияланады
Бұндай мәселені шешу үшін, өзіне келесі мақсат қояды;
1) Кен ағымын ұйымдастырушы жекеленген және метоморфизделген кендер, қазба
2) Метоморфизмді кендерді байыту технологиясын жасау.
Кен ағымының бөлінуін және метоморфизмді кен, тау-кен массасының сапалығын
Кен
Кен даярлау
Қорек (80-60% кл – 74мкм)
Магнитті сепарация
Магниттті фракция Магнитті сепарация
Магнитті емес сепарация Флотация
Сурет 1 Тәжірибенің принципті схемасы
Үлгіде металдардың құрамы: мырыш – 14,31%, қорғасын – 1,93%,
Тиімді анализ нәтижесі:
Мырыштың құрамы: - тотыққын 0,32%
- сульфидті 10,99%
Қорғасын құрамы: - тотыққын және байытылған 0,16%
- сульфидті 1,77%
Мыс құрамы: - тотыққын және екіншілік 0,12%
сульфидті 2,05%
Химиялық анализ үлгісі тек жығыс бөлетін компоненттер: SiO2 –
Кендік созылған үлгісінің анализі: Ca2+ - 468,9 мг/л, Mg2+
Магнитті фракцияны сілтілендіру жағдайын анықтау кезінде, технологиялық мүмкіндік мыс
- Күкірт қышқылының жұмсау траспорты тасуға шектелген, қалған күкірт
- Сілтілендірудің максимальды температурасы – 95%С. жылыту өткір буда
- Магнитті фракцияны ұсақтауға МШР 21*29 диірменін қолдануға болады.
- Сілтілендіруді ауа жіберу арқылы іске асыруға болады.
Тәжірибе 100 г өлшемде жүргізілді. Берілген сілтілтілендіру жағдайы кезінен
Малеевка кен орнының метоморфизмді полиметаллдық рудасы магнитті фракцияны сілтілендіру
Магнитті фракция
H2SO4
Сілтілеу
Қойылту+фильтрация
Ерітінді
Гидрокситтердің тұнуы
PH=8-8,5
Ерітінді
Гидратты кек
H2SO4
Мыс және мырыш еруі
Темір – кальцилі кек Ерітінді
Цементтеу
Мыс цементтеу
Мырыш тұндыру
Мырышты концентрат
Сурет 2 Магнитті фракцияны қайта өңдеу
4. 1 Үлгілерді дайындау механизмі
Біріншіден қойыртпақты флотамашинада (агитаторда) дайындалады.
Судың керек мөлшерін немесе айналмалы ерітіндіні құйып, 500г құрғақ
Содан кейін қоюланған және қатты фаза фильтрациясы соңғы өнім
4.1.1 Аншлифтерді дайындау
Аншлифтерді дайындау, минераграфиялық минералдарды зерттеу үшін қажет. Минераграфия-бұл шағылысқан
Шағылысқан сәуледе микроскопиялық зерттеу препараты типылданған шлиф деп атайды.
1) Руданы дайындау;
2) Ажарландыру;
3) Дәлелдеу;
4) Жылтырату.
Руданы дайындау – оған қажетті беріктік пен тығыздықты цементтеу
Ажарландыру. Өнделген тілімге руда қалыбын келтіру және оның ауданын
Дәлелдеу. Үлгінің үстіңгі жағын жылтырату үшін жүргізіледі. Осындай жағдайда
1) М. 11/15; М.11/26;
2) М.12144; М.12/121;
3) М.13; М.13Л1; М.13127; М.13174; М.13187.
Берілген аншлифтер рудалық NTОРНОТ – 21 және РOLYVAR маркалы
Рудалық минералдардың диагностикалық белгілері. Минераграфияда рудалық минералдарды анықтау, келесі
Физикалық белгілері.
Оптикалық
1) Сәулелену қабілеті және қос шағылысу
а) Түсі
б) Ішкі рефлекстері
2) Сәуленің шағылысу қатынасы
Басқа физикалық қасиеті
1) Қаттылығы
2) Магниттілігі
3) Электр өткізгіштігі
Сонымен катар химияпык белплерi бар – бул диагносгикалык улағыш,
Берілген он белгіердің ішінен, негізгісі сәулелену қабілеті, саулеюн шагылыеу
Сәулелену қабілеті және қос шағылысу. Минерографияда сәулелену қабілеті неізгі
Сәулелену қабілетінің мөлшерi немесе сәулелену көрсеткіші интенсивті сәулелену жарықтың,
Түс. Рудалық минералдардың диагностикасында түс негізгі белгі болып саналады.
Ішкі рефлекс. Мөлдір немесе жартылай мөлдір минералдарды сәулелену жарығында
Сәуленің шағылысу қатынасы. Барлық рудалық минералдарда сәуленің шағылысу қатынасымен
Малеевка кен орынының негізгі минералдарын микраскопта және алардың фотосуретінің
Арсенопирит.
Арсенопирит пирит группасының арсенопирит топшасына кіреді. Пирит группасы –
1) пирит топшасы (пирит, марназит) FeS2;
2) кобальтин топшасы (Ni,Co)
3) леллингит топшасы (Fe, Ni, Co – диорсенид, ромбиналық
4)арсенопирит топшасы (сульфоарсенидтер және ромбикалық сингония кристалданады)
Арсенопирит FeAsS. Синонимдері: мистикель, мышьякты колчедан.
Химиялық қасиеті: Құрамы (%); Fe 34,34; As 46,01; S
Қоспа ретінде арсенопирит кобальт, никель, сурьма, сонымен қатар висмут,
7 – кесте Арсенопириттің микрорентгеноспектральды анализ құрамы
Кен рынының
типтері Компоненттер Сумма Тұжырым
коэффициенттері
Малеевка
колчедан-
полиметаллдық
кен орыны Fe Co As S
97,74 Fe Co As S
34,88
0,10
44,16
18,6
1,05
-
0,98
0,97
Бакырчык 34,4 - 44,7 20,4 99,5 1,00 -
Моноклинді сингония: призматикалық силиметрия түрі. Кристалдық өңі: арсенопирит жақсы
Арсенопирит түсі ақ, қалайы – ақ түстен болат –
Ішкі рефлекстері – жоқ.
Сәуленің шағылысу қатынасы: күшті анизотропты. Арсенопирит кең тараған минералдардың
Пирит.
Пирит FeS2 . Кристаллдардың бейнесі: пирит жақсы жасалынған кристаллдар
Қаттылығы 6 – 6,5. Нәзік. Сәулелену қабілеті 53%.
Пириттің түсі ашық – сары, кейде сары – құба
Ішкі рефлекстері – жоқ.
Сәуленің шағылысу қатынасы: изотропты, генерацияға тәуелді.
Сурет 3 Малеевка кен орынындағы аншлифте
Пирротин.
Пирротин Fe1-xS (көбінесе Fe6S7 ден Fe11S12). Формуласы оның FeS
Кристаллдық бейнесі: Пирротиннің кристаллы сирек. Көбінесе олар таблеткалық күйінде
емес формасында жабысқан түрінде кездеседі. Қаттылығы – 4. Рельефі
Халькопиритке қарағанда сфалериттікінен жоғары, бірақ арсенопирит немесе Сәуленің шағылысу
Сурет 4 а – ақ идиоморфты пирит
Халькопирит.
Халькопирит CuFeS2. Синонимы: мыс-колчедан. Кристаллдық құрылысы бойынша сфарелитке жақын,
Кристаллдық бейнесі: кристаллдары сирек кездеседі. Көбінесе, олар октаэдрлік немесе
Сәулелену қабілеті 47%.
Халькопириттің түсі сары, жезді сары, жиі қою-сары юолады.
Ішкі рефлекстері – жоқ.
Сәуленің шағылысу қатынасы: әлсіз анизотропты.
Сурет 5 а – пирит (Ру), галенит
Халькопиритгидротермальді тараған түрінде және метасоматикалық кен орындарында жақсы дамыған.
антиферромагнитті электр өткізгіш.
Блеклая руда
Осыған кіретін минералдар изоморфты группада блеклая руда деп аталынады.
Келесі минералдармен олардың қосылыстарын анықтайды: теннантит Cu12As4S14 және
Қаттылығы 3-4.
Сәулелену қабілеті 29%.
Түсі сұр-ақ, галенитпен салыстырғанда әлсіз қаңыр түс көрсетеді.
Ішкі рефлексі – теннантитте қызыл, ал тетраэдрите – жоқ.
Сәуленің шағылысу қатынасы: изотропты.
Халькопирит, сфалерит, галенит, пирит, ареснопирит және басқа минералдаремн паргенетикалық
Сурет 6 а- галенит (Gn) және пирит
Әр түрлі минералдарды тікелей жолмен құралда өлшеп, эксперимент нәтижесін
Термоэлектірлі эффект жылу және электр арасындағы байланыс. Зеебек эффект
Термоэлектірлі эффект ξ минералда – жартылай өткізгіште температура қозғалғыш
(1)
Мұндағы, а(Т) – термо-эдс коэфициенті, Т1Т2 – температураның өзгеруі.
Осы коэфициенттің (а) негізгі бірлігі микровольт (мкВ/град). Термо-эдс оң
Заряд таситындарда, оң жағдайда р- типті тасушылар және қарама-қарсы
Е=аав(Т1-Т2), (2)
Термо-эдстің коэффициенті электродтар материалымен анықталады. Олар а және в
8- кестеде Малеевка Кен орынындағы галенитпен сфалериттің термо- ЭҚК-тің
8 - кесте Малеевка кен орынындағы рудасындағы галенитпен
Үлгі Галенит Сфалерит
М.11/15; 30;25; -
М.11/26; 7;13; 30;14;
М.12/44; 14;12; -4,8;-16;
М.12/121; 12;13; -14;15,6;
М.13; 13;16; 7; -21;--4,8;
М.13/11; 11,5;13; -12;-2,6;
М.13/27; 15;13,6;12; -16,5;-13;
М.13/74; 18;9;8; -12;-18;7;
М.13/87; 12; -15;-17;
Кристалл торларында электрондар энергетикалық тепе- теңдікте (Паули принципі) тарағаны
Термо-ЭҚК-те өлшеніп алынған мәндер 7 суретте көрсетілген.
Магниттік тартқыш қасиеті, 10-3б. СИ
7 - сурет Берілген мәліметтер бойынша турғызылған график
5 Электронды микроскоптан дайын минералдарды қарастыру.
Берілген бірнеше аншлифті қарастыруға болады.
М-12-44 Пирит теннантиттің құрамында кездеседі. Пирит бұнда жақсы штрихтелінген.
М – 12-121 Аншлифтің шеткі жағында галенит ақ түсті,
М – 12-152 Бұнда ақ түсті галенит дұрыс емес
М – 12-341 Ашық сары түсті минерал пирротин, аншлифтің
М – 12-347 Аншлифтің шеткі жағында кішкентай қою сары
М – 13 Бұнда теннантит ақ сұр түсті, сфалеритке
М – 13-11 Сары түсті, рельефі жоғары, дұрыс емес
М – 13-74 Бұл аншлифте теннантит ақ сұр түсті,
М – 13-87 Ашық сұрғұлт түсті минерал, көк түс
М – 13-27 Бұнда бес бұрышты пириттер өте көп
М - 11-26 Осында да пирит теннантиттің ішінде орналасқан.
М – 11-15 Шлифтің шеткі жағында үшбұрышты галенит таза
Осы Малеевка минералдарының мөлшері басқа минералдарға қарағанда дәндерінің мөлшері
8 - кесте Минераграфикалық үлгіні зерттеу кезіндегі
Кен орынының үлгісі М-11-26 М-12-152 М-12-121 М-12-341 М-13
Рудалық минералдар Галенит, сфалерит Сфалерит галенит Cфалерит, галенит Cфалерит,пирит
Сандық құрамы,% 57 47 53
Сәуленің көрсеткіші Орташа Жоғарғы Жоғарғы Жоғарғы Жоғары Орташа
Қаттылығы 6-6,5 3-4 6-6,5 4 3-4 3-4
Поляризацияланған жарықтың қатынасы Сары Көк түс Көгілдір Ақ түс
Түстері Сары Ақ түс Ақ түс Сары Сары Сары
Ішкі рефлекстері Жоқ Жоқ Жоқ Жоқ Қызыл Сары, сұр
Диагностикалық улаңыштар Тұрақты Тұрақты Тұрақты Тұрақсыз Тұрақты Тұрақсыз
Дәннің мөлшері, мм 0,07-0,09 0,01-0,34 50-250 төртбұрыш 0,2-2,3 1-10
Дәннің пішіні
Дұрыс емес Төртбұрыш төртбұрыш Төртбұрыш Төртбұрыш Ксеноморфты
Дәннің құрылысы Төртбұрыш Үшбұрыш үшбұрыш үшбұрыш дұрыс үшбұрыш
Қорытынды
1. Әдебиетке толығымен шолу жасалынады
2. Малевка кен орнының рудалық зонасынан үлгілер алынады.
3. Малеевка кен орнының колчедан – полиметалдық жерде толығымен
- қорғасын
-полиметалл
- мырыш
- мыс-колчедан
4. Кендердің түрлерінің атауы зоналық нақты орындарын алады. Өйткені:
5. Малеевка кен орнының кен рудасының құрамында негізгі
6. Аншлифтер дайындалып, микроскоптан минералдар қарастырылады.
7. Аналитикалық жұмыстар жүргізіледі.
Сөздік
А
Агломерат (agglomero – теру) – тау жыныстарының және минералдардың,
Аксиолиты (аксон – ось) – радиалды-сәулелі талшықтарды түзу немесе
Алеврит (алеврон – ұн) – құмтасты және сазды жыныстардың
Алевролит – цементтелген алеврит.
Аллювиалды шөгін (alluvio – шайылу) – өзен далаларында шайылу
Алювиалды тарамдар – алювиалды шөгінділерге ұштастырылған тарамдар. Олар өзен
Альбит (Albus – ақ) – минерал.
Альбитизация – негізгі плагиоклазды минералдармен араласуы.
Амфиболит – көбінесе амфибол мен плагиоклаздан тұратын метаморфтық жыныс.
Амфиболдар – маңызды жыныс түзетін силикаттар тобы.
Антраксолит – органикалық ерітінділерде ерімейтін, қара, сынғыш, нәзік, жылтыр
Аншлиф – жарықта, айда зерттеуге арналған бір беті тегістелген
Аргиллизация – тау жыныстарының химиялық желдету нәтижесінде сазға айналуы
Аргиллиттер (аргиллёс – саз) – қатты, тас тәрізді сазды
Б
Березит – (Березовскийдің Оралдағы туу орны) – гидротермалды-метасоматикалы жолмен
Березитизация – березиттерді және березиттелген жыныстардың гидротермалды ерітділердің қышқыл
Блеклді кендер – шамамен Cu10(Zn, Fe, Cu)2(As, Sb)4S13 болатын
Бретчия – (итал. Breccia, немісше Brecha – сыну) –
Буконды құйма – (по р.Буконь) – Калбин жотасындағы Пермьдік
Бус – шашылатын алтынның көзге көрінбейтін, кішкентай бөліктері.
Г
Габбро – негізінен плагиоклаз бен моноклиндік пироксеннен тұратын, әдетте
Габитус – (Habitus – түр, келбет) – минералогиямен кристаллографиядағы
Гипергенді процестер – Ферман бойынша, атмосфераны, гидросфераны және литосфераның
Глобулдер – ішкі құрылыссыз ұсақ домаланған денелер.
Гравелит – цементтелген гравийлер.
Д
Дайка (шотл.dyke – тастан жасалған қабырға) – жер қабығындағы
Денудация – (denudatio – ашу) – желдету өнімдерін тегіс
Диягенез (диягенезис)- (диягенесис - қайта туу) – шөгіндінің тау
Дислокация (dislocatio – араласу) – геологияда тау жыныстарының, кеннің
Друза (нем.Druse – щетка) – түбі белгілі бір бетте
З
Зона смятия – үгіту зонасы – тектоникалық процестің қысу
И
Интузия (intrusio – ену, кіру) – 1. магманың жер
К
Катаклаз (катаклазо – бұзамын, бөлшектеймін) – қысым процесінен туған
Кливаж – (фр.clivage – бөліну, жарылу) – жыныстар оңай
Кливаж ағымы – минералдардың жыныстағы тегіс – параллельді орналасуына
Конгломерат (conglomero – тар үймеге жинау) – цементтелген галечник.
Кора выветривания – желдету қабаты – физикалық, химиялық, биохимиялық
Коалиндік желдету қабаты – дымқыл, жылы, қалыпты, ыстық климатты
Кора выветривания остаточная – шөгінді желдету қабаты – орнында
М
Месторождения – туу орны – экономикалық конъюнктура мақсатты болып
Металлогения – жер қабығының жеке бөліктерінің және негізгі геологиялық
Метасоматоз (метасоматизм) – тау жыныстарының балқытқышпен, газ фазасымен және
Метаморфизм – алғашқы қалыптасуынан ерекшеленетін тау жыныстарының химиялық және
Минерализация – кендік және кендік емес минералдарының орны толатын
Минеральная фация – Эскол бойынша, біркелкі температура мен қысым
Миспикель (стар.нем.термин) – минерал; арсенопирид терминінің қосымша синонимі.
О
Онтогения, онтогенез – тіршілік иесінің ағзасы жұмыртқаның ұрықтанған сатысынан
Оруденение – 1. тау жыныстарындағы кен минералдарындарының көп бөлігінің
Останец – қалдық денудация процестерінде тау жыныстарының бұзылуынан аман
П
Парагенезис – минералдың біріккен орны. Ол өзара генетикалық байланыспен
Первичные породы – алғашқы жыныстар – ерілген магманың әсерінен
Первичные руды – алғашқы кендер – кейінгі өзгелерге ұшырамаған
Песчаник – құм-тас – мөлшері бидай өсіндісндей 2,0-0,1мм болатын
Плагиоклаз – алюминосиликат және суармалы шпаттар тобы.
Полоска Бекке – Бекке сызығы – полярланған зерттеуде әр
Порфир – микрофельзиттен немесе сол минералдардан тұратын кварциттің, биотиттің,
Р
Руда – қазіргі кезде эконмика мен техника жағдайында мақсатты,
Рудалы алаң – әдетте құрамы мен генезисі ұқсас бір
Рудалы дене – кез келген формадағы кеннің жиналу аты.
С
Сопролит – терең химиялық өзгеріске ұшыраған, бірақ физикалық бұзылуға
Свита – жергілікті стратиграфиялық шкаланың бірлігі. Белгілі бір аудандарда,
Сингенез – (генезис- шығуы) Ферсман бойынша, шегіну кезінде шөгіндерде
Сингенетикалық кен орындары – кен орындары бір геологиялық
Сингенетикалық минералдар – жиналған шөгінділермен және ерте диагенез кезінде
Спайность – тегіс, параллель шынайы беттерге шаншылатын кристалдар қасиеті.
Сфералитттер – радикалды сәулелер орналасқан, белгісіз кристал затынан жіңішке
Ф
Фация – (facies – түр, келбет) – 1838 жылы
Ш
Штокверг – (нем.таулы термині) – жыныс массасын жаратын, әр
Штуф (нем.Stufe – саты, плита) – үлкен емес мөлшердегі
Әдебиеттер тізімі
Бірімжанов Б. Жалпы химия / Алматы: Ана тілі,
Геолого- структурные условия локализации оруднения Малеевского место рождения (
Месторождения цветных металлов и золото Восточного –Казахстана // Усть-
Вогон Д., Дж. Крейг. Химия сульфидных минералов / Пер.
Кузнецов К.А. Параметры залежей и рудных тел полезных ископаемых
Борцов В.Д. Платиноносность руд Малевского месторождения / В.Д Борцов,
Борцов В.Д. Отчет о научно- исследовательском работе. Изучение платиноности
Борцов В.Д. Отчет о научно- исследовательской работе. Разработка технологии
Мамаев Г.А. Особенности магнитных свойств руд Малевского месторождения /
Вулканогенные колчеданно- полиметаллические месторождение (на примере Рудного Алтая) /
Бетехин А.Г. Минерология / А.Г. Бетехин. - М.:
Бубличенко Н.Л. В поисках горных богатств Рудного Алтая /
Вейц Б.И. Минерология Рудного Алтая / Б.И. Вейц. -
Ворбьев Ю.Ю. Геолого- генетические особенности и зональность Иртышского месторождения
Геология и полезные ископаемые Рудного Алтая/ А.Г. Каюпов, М.О.
Юдовский А.Г. Колчеданно – полиметаллические месторождение Прииртышского района /
Богородская В.П. Вопросы методики геологических исследований Рудного Алтая /
Каюпов А.К. Закономерности размещения и осбенности формирования полиметаллических месторождений
Наумов В,П. Отчет о научно исследовательской работе. Разработка новых
Волынский И.С. Определение рудных минералов под микроскопом. / И.С.
Влияние онтогении Малеевского колчеданно- полиметаллического месторождения на флотоционные
Иванкин П.Ф. Геология и вопросы генезиса полиметаллических месторождения Прииртышья
Борцов В.Г. Отчет о научно- исследовательской работе. Классификация и
Борцов В.Д. Отчет о научно – исследовательской работе. Изучение
Наумов В.П. Отчет о научно- исследовательской работе. Изучение физико-
Особенности вещественного состав и физико- химических свойств руд колчеданно-
Генкин Ю.Б. Отчет о научно- исследовательской работе. Классификация и
Борцов В.Д. Минерально - сырьевые ресурсы Восточного Казахстана и
Ганженко Г.Д. Редкие минералы элементов- спутников в рудах Малеевского
Геология Лениногорского и Зыряновского рудных полей на Алтае /
Кудрянов Н. Платиновая семейка / Н. Кудрянов //
Проблемы совершенствование технологий на обогатительных технологий на обогатительных предприятиях
Повышение технологического уровня горно - металлургических предприятий Казахстана /
Лаверов Н.Т. Платиновые металлы и стратигические интересы России /
Использование полимодельности гистограмм распределегия характеристик руд для выделения их
Геолого – струтурные условия локализации оруднения Малеевского месторождения (Зыряновский
Лухтанова М.Г. Минерология Малеевского и Гриховского месторождения на Алтае
Полянский М.В. К вопросу о генезисе рудных брекчий Малеевского
Рахимжанов П. Методика последовательного растворения изоморфносвязанного золота сульфидными минералами
Рахимжанов П. Исследования растворения связанного золота с сульфидами /
Твалчрелидзе А.Г. Геохимические условия образования колчеданных месторождений / А.Г.
2