МАЗМҰНЫ
Kіpіcпe................................3
I -ТАРАУ. Үй-жайға ұрлық жасау қылмыстарды тергеудің жалпы
1.1. Үй-жайды ұрлау қылмыстарының түсінігі мен мәні......5
1.2. Үй-жай ұрлығының криминалистикалық сипаттамасы...9
1.3. Үй-жайды ұрлау қылмысын алдан-ала тергеуге дайындалу және
ІІ -ТАРАУ. Үй-жайға ұрлық жасаудың криминалистикалық зерттеу әдістері
2.1. Пәтерді ұрлау қылмыстары бойынша оқиға болған жepдi қарау
2.2. Пәтерді ұрлау қылмысы бойынша бастапқы тергеулік әрекеттер............................48
2.3. Пәтерді ұрлау қылмысы бойынша кейінгі тергеулік әрекеттер....57
Қорытынды.........................67
Қолданылған әдебиеттер тiзімi.................69
Кіріспе
Қазақстанда кең тараған қылмыстардың біріне бөтен адамның мүлкін жасырын
Қылмыскерлердің көбici ұрлық объектісін таңдауда ол туралы ақпарат жинайды,
Қылмыстың өсу қарқыны мен ауқымы оны әлеуметтік реформаларды icкe
Жасалған қылмыстардың қатыгездігі күшеюде және олардың салдары да артуда,
Азаматтардың көпшілік бөлігінің мемлекеттік мүлікті жекешелендіру үрдісінен тыс қалуынан
Осы жұмыстың мақсаты осы саладағы өте маңызды мәселелерді қойып,
1.Үй-жайға ұрлық жасау қылмыстары бойынша тергеу ерекшелігі.
1.1. Үй-жайды ұрлау қылмыстарының түсінігі мен мәні
«Үй - жайға ену» сияқты біліктілік белгісінің және мұндай
Біріншіден, «үй - жайға ену түciнiгi» заңнамада қолданылып жүрген
Ұрлық бөтен адамдардың көзінше де жасала береді, өйткені олар
Енді қымқыраудың не екенін қарастырайық. Қымқыраудың астары ҚР ҚК-тің
Мүлікті қымқырған адам оны иемденсе де, пайдаланса да өз
Бөтен мүлікті алудың қайтарымсыздығын егерде кінәлі оны тегін иеленсе
Қымқыруды анықтаудағы басты түciнiктepдiң бipi мүлік анықтамасы. Меншікке қатысты
Электр немесе жылу энергиялары (заттық белгісінің жоқтығынан) қымқыру заты
Ұрлықты сараптау көп жағдайда ұрлықтың бip түрін eкiншi түрінен
Ауырлатпайтын мән-жайы бар ұрлықтарға бip тұлғамен ipi емес көлемде
1.2. Пәтер ұрлығының криминалистикалық сипаттамасы
Қазіргі уақытта «қылмыстың криминалистикалық сипаты» деген түсінік қазіргі заманғы
Криминалистикалық сипаттаманың мәні мен мағанасын Ф.Ю.Бердичевский келтірген қылмысты ашу
1967 жылы А.Н.Колесниченко өзінің докторлық диссертациясы авторефератында көбірек болатын
Кейінірек, 1973 жылы С.П.Митричев қылмыстың әрбір түрлерін зерттеу әдістемелерін
Соңғы жылдары қылмыс сипаттамасына ғалымдар өте көп назар аударуда.
И.Ф.Герасимов қылмыстың сыртқы жағын бейнелейтін объективтілік жаққа қарағанда субъективтілік
Қылмыс негативті, қоғамға қауіпті құбылыс ретінде әр жағынан сипатталуы
Қылмыстың қылмыстық-құқықтық сипаты өзінің құрамына қоғамға қауіпті, құқыққа қарсы,
Қылмыстың криминалистикалық сипатының құрамына оның ортаның сыртқы факорлары және
Қылмысты жүзеге асыру механизмі: қылмыс әрекетін криминалистикалық талдау кезінде
Пәтер ұрлығының криминалистикалық сипаттамасының келесі элементтері атауға болады:
қылмыстық әрекет;
қылмысты жасауға дайындалу, қылмыс жасау және жасыру әрекетінің тәсілдері;
із түсіру механизімі;
қылмыскердің және жәбірленушінің жеке басының ерекшеліктері;
осы аталған элементтерінің бір бірімен байланысы.
Бұл жерден қылмыстық әрекет деген қылмыскердің қылмыс жасау барысындағы
Үй жайға ұрлық жасау қылмыстың құрамын және оның криминалистикалық
а) қылмыстың субъектісіне – ұрлықты қылмысты кім жасады, кінәлінің
б) субъективтік жағына байланысты - қылмыскерлердің алдын ала
в) объектісіне байланысты – ұрланған заттардың мәліметтер, қандай
г) объективтік жағына байланысты – ұрлық болған жерге қалай
Ұрлық қылмысын жасау жағдайының криминалистикалық элементтерін қарастыра келіп төмендегідей
ұрлықты жасау уақыты мен орны;
қылмыстық жолмен әсер еткен зат (ұрланған зат немесе қылмыстың
қоршаған ортаның материалдық элементтері (ұрланған заттың оңай жерде тұруы
Қылмыскердің ұрлық жасауға алдын-ала дайындалуын анықтауда:
а) қылмыс жасаушыларды дайындау оның ішінде: мекемелер мен
б) қылмыс жасау орынын таңдап алу (пәтер, дача, көлік
в) ұрланған құнды бағалы заттарды қоятын жер қарастыру (ақша,
г) ұрлауға қажетті арнайы заттар мен құралдарды даярлау (радио
д) арнайы ұрланған затты тасмалдауға арналған көлік құралдарын;
е) ұрланған заттарды жасыруға арналған орындар іздеу әрекеттерін
Пәтер ұрлығын қарастыра отырып ол қылмыстың жасау әдістеріне
Қылмыс жасау орны мен қылмыстық әрекеттің жасау орынының жіктемесіне:
жеке азаматтардың пәтерлеріне кіру;
қонақ үйі, дача, жатақханаға, және басқа да (гаражға, подвал,
автокөлік терден;
жолаушылардан;
қалтадан ұрлау;
күзетсіз қалдырып кеткен киімнің қалтасынан.
Белгілі бір бөлмеге бүлдіріп сындыру арқылы кірудің типтік әдісіне:
есіктен немесе терезеден сындырып кіру;
қабырғаны немесе дуалды тесу арқылы кіру:
төбені тесіп түсу арқылы кіру;
еденді тесіп шығу арқылы кіру;
арнайы жел шығатын (ауа кіріп тұратын) тесік орынан кіру.
Ќылмыстыњ криминалистикалыќ сипаттамасы белгілі бір ќылмысты тергеуде дєлелденуі тиіс
Ќылмысќа єсер ететін типтік себептермен шарттарды аныќтау жєне оны
Істі тергеу барысында тергеуші ќылмыс жасаумен байланысты жеке жаѓдайларды
«қылмыстың жасалуына тура себеп болған қылмыс жасаушы тұлғаның санасында
қылмыс субъектісінің мінезі қалыптасу шарттары;
қылмыс жасалған объективті жағдайда» .
Белгілі түрдегі қылмыс сипмттамасында оның жасалуына әсер еткен спецификалық
Ұрлық жасаумен қоса жүретін және әсер ететін спирттік сусындарды
Қылмыстың жеке түрлеріндегі криминалистикалық сипаттамаларды қолдану тергеушіге тергелуші қылмыстың
Қылмыс іздерін жабуға бағытталған мүмкін әрекеттер: Әдейі жасалған қылмыстың
Қылмысты жасыру әрекеттері тергеуге бөгет жасауға бағытталған және жасыру,
Жасырудың мәні, қылмысты тергеу үшін қажетті қылмыс жасалу жағдайлары
Жою- қылмыс іздерін жою және қылмыс туралы ақпаратты жою
Бүркеу- дәлелдеуші ақпаратты өзгерту қылмыскер туралы, қылмыс құралдары,
1.3. Пәтерді ұрлау қылмысын алдан-ала тергеуге дайындалу
Пәтер ұрлығына байланысты алғашқы тергеу әрекеттірінің бірі оқиға болған
1. Хабарлаушыдан (орган бойынша кезекшіден, әкімшілік өкілінен жапа шегушіден)
2. Оқиға болған жерде жәбірленушілерге тез арада көмек көрсету
Анықтау органына оқиға болған жердің күзетін қамтамасыз етуді және
3. Жедел-тергеу тобын құру шаралары қабылданады. Жағдайды ескере отыра
Жедел-тергеу тобын қысқа мерзімде құру үшін оқиға болған жерді
4. Дайындық кезенінің осы сәтінде сырт куәгерлер шақырылады, оқиға
5. Аппаратура, құрал-жабдық, қосымша құралдар және басқа материалдар және
Техника-криминалистік құралдар әртурлі. Пайдалану мақсатына орай төмендегідей бөлінеді:
а) іздеу мақсатында қолданылатын заттар;
б) объектілерді тіркеу мен алу құралдары;
в) объектілерді зерттеу құралдары;
г) техника-криминалистік iз жасау заттары;
Оқиға болған жерді қарау кезінде әртурлі техника-криминалистік
Осы мақсатта жарық түcipгiшi бар криминалистік арнайы ұлкейткіш, алюминий,
Осы топқа металл объектілерін (уық және дәрімен ату қарулары;
Іздеу мақсатында жұмсақ жиһаздар мен сусымалы, созылмалы заттары бар
Практикада іздеу құралдарымен қоса криминалистік маңызы бар объектілерді тіркеу
Құралдардың осы тобының ішiнeн дактилоскопиялық (мөлдір және қара) жабысқақ
Өндіріс барысында жабысқақ үлбірдегі микробөлшектерді (қалталардан, сөмкеден) микро шаңсорғыштын
Осы топ құралдарына жабысқақ материалдар да жатады: гипс, силиконды
Объектілерді тіркеу мақсатында фото, кино, бейне жазылымдар қолданылады. Фотография
Магниттік дыбыс жазу аппараты оқиға болған жерді куәгерлерімен сөйлескенде,
Оқиға болған жерді қарау кезінде табылған объектілерді зерттеу алдын
Объектілерді алдын-ала зерттеу кезінде техникалық криминалистикалық құралға келесілер пайдаланылады:
Алдын ала зертеуді нәтижелі жүргізу үшін бірнеше ғылыми әдістемелер
а) қол іздерін алдын ала зерттеу әдістемесі;
б) аяқ іздерін алдын ала зерттеу әдістемесі;
в) бұзу қаруларының іздерін алдын ала зерттеу әдістемесі;
г) көлік құралдары іздерін алдын ала зерттеу әдістемесі;
д) қан іздерін алдын-ала зерттеу әдістемесі;
е) бойды, жасты, алақанның ерекшеліктерін жобамен анықтайтын;
ж) оқиға болған жерде болған адамдардың саны, олардың жынысы,
з) қолданылған құралдың түpi мен тегін, оның жұмыстық бөлігін,
и) автокөлік құралының түpiн, маркісін, моделін, ондағы бар ақауларды,
к) уақыт өте келе қанның түci қою қызылдан, қою
Аталған әдістемелерді қолдану арқылы алынған ақпарат «суымаған ізбен» қылмыстық
Техника-криминалистік iз жасаушы заттар техникалық криминалистикалық құралдардың 4-тобына жатады.
Кең тараған және жиі қолданылатын техникалық криминалистік құралды тергеу
Чемоданның алдыңғы бөлігінде үш полиэтиленді ыдыс, екі сұйықтық жинайтын
6. Оқиға туралы хабарды алған сәтте тез арада алдында
7. Оқиға болған жерге
8. Оқиға болған жерді қайта
Оқиға болған жерді қараудың оң нәтижелілігі көбінесе тергеушінің оны
Арам пиғылды қылмыстардың ішінде кең тарағаны ұрлықтар. Ұрлық жөніндегі
а) ұрлық жасалған жердің алдындағы жер мен үй
б) бұзу орны мен жабық немесе қоршаған жерге ену
в) қандай да бip заттың ұрланған жерінің аумағы.
Ұрлық болған жердің маңындағы заттар мен іздер басқаларға қарағанда
Кең мағынада алсақ ондай іздерге келесілер жатады: қылмыскердің аяғының
Бұзу жерлерін және ғимаратқа ену жерлерін зерттегенде маман-криминалистердің көмегіне
Белгілі бip заттар ұрланған жер аумағын қарағанда келесілерді анықтап
Қарау кезінде ұрланған заттардың белгілері, номерлері анықталса аудандық, қалалық
Қылмысты ашуға қатысушы қылмыстық іздеу қызметкерлеріне, ұрланған
Егер ұрлық заңды тұлға иеленетін жерде жасалса онда қараудан
Оқиға болған жерді қарауға қатысу үшін материалды жауапты адам
Жеке тұлғаға тиеciлі ұрлық болған жерді қарағанда (пәтер, бақ
Қарауға қатысушы ұйым жұмыскерлері мен жәбірленушілердің өтініштepi оқиға болған
Ұрлық icтep бойынша оқиға болған жерді бұзу іздері көп
Жанында орналасқан бірнеше іздерді фотоға түcipy торапты түcipy ережесімен,
Ұрлық туралы icтep бойынша оқиға болған жерге қарау жүргізгенде
Оқиға болған жерді қарау кезінде ұрлықты қайталаудың келесі белгілері
а) бұзу iштен жасалған (егер қылмыскер ол жерге алдын
б) кірудің сол әдісінде болуы тиic іздердің болмауы (мысалы
в) бұзудың ішкі әрекеттермен жеңілдетілгенін
г) ұрланған заттардың бар тeciктeн алып шығудың мүмкін eмecтiгi;
д) қылмыс оқиғасының сипатына сай келмейтін ғимарат ішіндегі асыра
Тонау мен қаракшылық жөніндегі icтep бойынша оқиға болған жерді
Мүмкіндік болса, қарауға дейін жәбірленушіден жауап алынады. Одан қылмыстың
Шабуылдың мән-жайын біле келе қылмыскерлерге қатысты оқиға болған жерде
Егер жапа шегушінің жағдайы мүмкіндік берсе оны қарауға тартқан
Жапа шегушінің берген түсініктемесін бағалағанда әртүрлі факторлардың әсерінен оның
Оқиға болған жерде барлық жұмысты қажетті жедел ақпаратпен қамтамасыз
Ұрлық қылмыс жөніндегі icтep бойынша оқиға болған жерді қарауда
- жасалған қылмыс жағдайын анықтау;
- қылмыс қаруын табу;
- қылмыскердің іздерін табу және оның жеке басын айқындайтын
- қарау кезінде қылмыскердің жеке
Осы тапсырмаларды орындау үшін келесілер іздеуге, табуға, зерттеуге, тіркеуге
а) қылмыскердің оқиға болған жерге келгенде және кеткенде қалдырған
б) Іздері қылмыскердің денесінде және
в) оқиға болған жерде қылмыскермен қалдырылған заттар мен олардың
г) жапа шегушінің оқиға болған жерде калған іздері мен
Қарау хаттамасы мен қосымшаларда тонаушылық немесе қарақшылық шабуылмен байланысты
Ұрлықты, тонау мен қарақшылықты тергеудің нәтижелілігі соған сай жедел-іздестіру
II ТАРАУ. Үй-жайға ұрлық жасаудың криминалистикалық зерттеу әдістері мен
2.1. Пәтерді ұрлау қылмыстары бойынша оқиға болған жepдi қарау
Ұрлықты тергеу мақсаты оқиға болған жерді тиянақты зерттеу, ic
Ұрлық болған жерге шығу жасалған қылмыс туралы хабар алынғаннан
Ұрлық болған жердегі оқиға болған жерге келген бетте ол
Азық түлік дүкендерінде ұрлық болғанда шокалад кәмпиттері, сыр, май,
Ұрлық жасағанда қылмыскерлер көбінесе киім ауыстырады және оқиға болған
Ұрлық жасағанда көбінесе әртүрлі көлік құралдары қолданылады. Сондықтан қарау
Оқиға болған жерге келген бетте төмендегілер ұйғарылады:
1. Оқиға болған жерге келу уақытын тipкey және жәбірленушіге
Жапа шегушіні емханаға жеткізу қажеттілігі туса,
2. Оқиға болған жердің күзетіле ме екенін тексеру. Қажет
3. Егер олар оқиға болған жерге жеткенше шақырылмаса сырт
4. Жапа шегушімен (егер оның
Ахуалды қалпына келтіру
5. Осы жерде оларға ic жайы бойынша белгілі түсініктемелеріне
Жедел топ мүшелерінің бipiмeн осы адамдарды сұрауды тез арада
Қайткен күнде де осы тұлгалардан айкындауыш мәліметтер (аты- жөні,
Оқиға болған жерде қылмыс жасаған адамның өзi болуы мүмкін
Сол адамды ceзiктi ретінде тез арада тергеу қажет, егер
Егер дәл сол сәтте оны ұстауға негіз болмаса ,
6. Жәбірленушден, анықтау органы қызметкерлерінен, қылмыс iзiн тапқан адамдардан
Осы кезенде болжаулар жасау материалдық іздерді табу мен тipкey
Мысалы, блиц-сұрау үрдісінде және оқиға болған жерді жалпы қарауда
7. Блиц- сұрау кезінде алынған ақпараттар негізінде анықтау органы
Жедел-іздестіру ic-әpeкeтepi келесі сипатта жүргізілуі мүмкін: қарауға дейін және
а) мүмкіндігінше қызметтік-іздеу итін пайдалану арқылы қылмыскердің "iзiн
б) жасырынған қылмыскердің қозғалу маршрутының торапты пунктеріне бақылау орнату
в) қылмыскердең қозғалу, пайда болуы ықтимал жерлерге андыс қою
г) белгілі бip жер учаскесін қоршау (мысалы, тұрғын кварталын,
д) табиғи шекаралармен шектелген учаскелерге алдын-ала бөлінген оқиға болған
е) тексеріліп жатқан тұлғалар туралы мәліметтерді келтіру, қылмыс жасады
ж) сәйкес объектілерді криминалистік, жедел-іздеушілік, жедел- анықтау eceптеpi бойынша
з) ұрланған мүлікті өткізуі мүмкін жерлерді тексеру (базарлар).
8. Кәсіпорын мен ұйымның ғимараты мен аумағында қарау жүргізбес
Әкімшілік өкілі оқиға болған жерді қарау кезінде оның жұмысына
9. Топ мүшелері арасындағы міндеттерді бөлу, оларға және тыс
Сонымен қоса қарау басталарда оның жағдайын жақсарту мен қауіпсіздігін
Қараудың өзін жүргізудің күттірмес қажеттілігі туып тұрса да алдын-ала
Үй-жайға, ғимаратқа бұзып-кірген іздерді қарап әдеттегенде мамандардың көмегіне сүйеніп,
- бұзып сындыру қандай (нендей) құралмен жасалған;
- бұл қашан болған (жасалған);
- қылмыскерлердің кәнігілік- тәжірибесі қандай;
- жабылып (бекітіліп)қойылған жердің ерекшелігін құрылысын білген бе?
- қылмыскерлер неше адам болған;
- олардың киімдерінде, аяқ киім, денелерінде, сондай-ақ бұзған құралдарының,
Мұндай нәрселердің із-белгілері байқалған сәтте оларды қолма-қол түcipiп алып
Жердегі бөгет қоршаулықтың, бүлініп-жазылуының, бүлініп-сындыдырылуын жай көріп, хаттамалап қана
Кез-келген тұрақ жерге, үй-жайға бұзып кipy деген ол жердегі
Үйлерді және басқа тұрақ жерлерді көбінесе құлып салып яки
Құлып салғанда, олардың мынадай түрлерін барып ескерген жөн:
1. ілмелi құлыптар;
2. аспалы құлыптар;
3. ойық құлыптар;
4. бастырма кұлыптар;
Бұлардың қай-қайсысының да бұзу тәсілдері бар. Аламда олардың қандай
Құлыптың кілт салмасы яки кілттемесі, доғасы яғни ілмeci жұлынып,
Үйден үй-жайдан ұрлық жасалғанда, міндетті түрде есік терезелердің бұзылуы
- Eciк бұзудың мынадай түрлері кездеседі:
- Eciктiн қақпағын яки топсасын бұзып суырып алу.
- Есіктің жақтауларын аралап немесе итеріп яки тартып суырып
- Eciктiң кілттемес ілгегін бұзып алу.
Eciк бұзылған ретте eciктi бұзған құрал-сайман, eciктiң материалы, конструкциясымен
Терезелер, әдетте iш жағынан сұқпа тиекпен яки ілгектеліп жабылады.
а) форточканың тиегін ашып, содан соң барып сұқпа тepiктi
б) терезенің тынысын итepiп босатып алу немесе шыныны кесу.
Eciк, терезе шынылары итеріліп жіберіледі немесе суырылып алынады яки
Мүндайда:
а) нендей тәсілмен, қандай құрал яки аспаппен бұзылғаны;
б) бұзу кезінде ілгек механизмнің ұсталу қалпы қалай болды?
в) бұзуға кететін уақыт мөлшері
г) бұзуға қаншалықты күш жұмсалған, бip адам бұза аларлық
д) бұзу барысында бұзу құралында қалған қоршау сынығы, ағаш
Көп жағдайларда бұзу үй қолданысындағы яки өндірісте пайдаланылатын аспаптармен
Табылған, жатқа орындарына қарай бұзу құралдары мен аспаптардың мынадай
- құлып, ілгектерде яки басқадай iлгек құрылымдарында қалған іздер;
- қоршауларда, eciк-терезе, қабырға, едендерде
Жабық жерлерді бұзып кіргенде ондағы шкаф, жәшік, сейф, қабырғанда,
Жалпы қарау кезеңінің басында оқиға болған жерді қараулы жүргізуші
Оқиға болған жерді шолудың мақсаттары:
1. Оқиға болған жердің шекарасын анықтау. Шекаралар қол сұғылған
Мысалы зорлап өлтірілген мәйіттің қаланың көпқабатты үйіндегі пәтерден табылуы
Оқиға болған жердғ қарау кезінде алынған мәліметтерге сай оның
Әдетте оқиға болған жердің шекарасы полициямен немесе жіппен қоршалады.
2. Қараудың қайнар көзін яғни қылмыс iзiн ашу үшін
Мысалы тоналған пәтерді қарау кезінде (eciгi бұзылған) ең басты
Қарау қайнар нүктеден басталмауы да мүмкін, егер:
а) шалғайдағы іздердің тез жойылып кету қayпi болса, яғни
б) қайнар нүкте дәл анықталмаса;
3. Қайнар нүктені таңдау оқиға болған жерді қараудың әдістерін
Keлeci әдістер кең тараған: орталықтан шалғайға (эксентрлық) яғни оқиға
Бipiншi келтірілген мысалда қайнар нүктені анықтау үшін оқиға болған
Көрсетілген әдістерден басқа сызықты әдісі де кен қолданылады. Сызықты
Соңғы кезде криминалистік маңызы аз ақпарат көзi ретінде мүрделердің
Қарау басталмас бұрын қылмыскердің оқиға болған жерге жету барымында
Мысалы, Қарағанды облысының Саран қаласының шетінде полицияның мотопатрульді сақшылары
Оқиға болған жерді қарауға байланысты тергеушінің әрекеттері:
а) оқиға болған жерге шықпас бұрын:
оқиға болған жерге күзет ұйымдастырылуын қамтамасыз ету;
оқиға болған жерге баратын адамдар жөніндегі сұрақтарды шешу (жедел
б) оқиға болған жерге келген бетте:
бөтен адамдарды оқиға болған жерден шығарып жіберу, ол жерде
жедел-тергеу топтың басқа мүшелеріне оқиға орнынмен танысу, ол жерде
жедел іздестіру шаралары арқылы қылмыскердің ізін суытпай ұстау мақсатында
қызмет иттерін қолдану;
оқиға болған жерде қылмыс болғаннан кейін тергеуші келгенге дейін
оқиға болған жерді қарауға кірісу;
Оқиға болған жерде шығу іздерін табудың құндылығы іздеу ақпараттарының
Жалпы қарау кезеңінде тергеушіде қылмыс жасаудың әдісі туралы алғашқы
Жалпы қарау кезеңінде тергеушінің жұмысымен қатар жедел қызметкерлер оқиға
Анықтау органдарының жедел қызметкерлері куәгерлерді табу мақсатында аула аралаудан
Оқиға болған жермен жалпы танысу кезінде шағын және орта
Жалпы қарау кезінде, кейінгі кезеңдерде де бipiншi кезекте тез
Оқиға болған жерді қарау дегенде негізге алынатын ереже: ол
Оқиға болған жерді қарау тек күш жұмсауды ғана емес,
Қарау тактикасы жалпыдан жекеге көшу принципіне құрылады. Әуелде айтқанымызды,
Қандай да бip осы сияқты жағдайды болдырмас үшін оқиға
1. Статистикалық
2. Динамикалық
3. Оқиға орнын қарау нәтижелерін iз таңбалау, фиксациялау стадиясы
Бұл стадияларды дәлме-дәл сақтау оқиға орнын қарауда толық және
Статистикалық стадияда оқиға болған жердегі еш бip нәрсе зат,
Оқиға болған жерді қараудың динамикалық стадиясы (кезеңі). Бұл кезең
Оқиға болған жерде анықтауға (нақтылауға) жататын мән жайлар:
қылмыскер қандай жолмен сол бөлмеге кірді және қайсы жолмен
ол қандай қылмыстың құралын қолданды;
сол оқиға болған жерде ол қаша уақыт болды;
бір адаммен жасалды ма немесе топпен жасалды ма;
оқиға болған жерде жоғалған заттар арқылы қылмыскерді тура көрсететін
қарау барысында ұрланған заттар арқылы белгісіз қылмыскердің жеке басын
бұл жерде қылмысты жасағансу (инсценировка) әрекеті болған жоқ па
Бұл жерден жасағансу қылмысының (иниценировка) белгілеріне және әшкерелеуге жататын
бүлінетін, сынған немесе қылмыстың ізі болатын жерлерде ол іздердің
ұрланған зат сақталған жерде немесе үй жайының артық шашылып
қылмыс болған орында ішінен сыртқа қарай сындырған іздер байқалады;
басқа бөтен адам білмейтін, мұқият тығулы тұрған құнды заттардың
жәбірленушіде немесе материалдық жауаптылық артқан азаматта сол уақытта ол
ұрлық болған жердің орнын анықтауда жәбірленушінің шатасуы жауабының ол
криминалистикалық сараптамалар тағайындау;
қылмыстың жасалу механизімін анықтау;
жоғалған заттарға нақты сипаттама беру;
сол жерде болды деген товардың материалдық құндылығын анықтау және
2.2. Пәтерді ұрлау қылмысы бойынша бастапқы тергеулік әрекеттер
Пәтер ұрлығы бойынша алғашқы тергеу әрекеттерінің біріне жауап алу
жәбірленушіден;
куәгерден;
сезіктіден;
айыпкерден жауап алу болып бөлінеді.
Кімнен жауап алынса да ол қылмыстық іс жүргізу заңда
Ұрлыққа байланысты бастапқы кезеңдердегі типтік жағдайлар;
ұрлық жасаған адам қылмыс жасаған жерде немесе қылмыс үстінде,
ұрлық жасаған адамның жеке басы анықталды бірақ ол оқиға
қылмыс жасаған адам жөнінде ешқандай мәліметтер жоқ.
а) бірінші жағдайға байланысты:
қылмыскерді сезікті ретінде ұстау;
жеке тінту және алу әрекетін жүргізу, осы ұрланған заттарға
оқиға болған жердің жайын анықтау мақсатында және іздер мен
жауап алушылар арасында әр түрлі қайшылықтар болған жағдайда оларды
ұрланған мүліктерді, заттар мен құжаттарды және басқа да іске
табылған заттар мен мүліктерді тануға ұсыну;
сезіктінің өмір салтын сипаттайтын мәліметтерді жинау;
сезіктіні тіркеулер арқылы тексеріп оның басқа қылмысқа қатыстылығын тексеру;
б) екінші жағдайға байланысты:
оқиға болған жерді тексеру;
жәбірленушіден, куәләрдан және басқа да қылмыс жайында білетін азаматтардан
қылмыскер туралы және оның қандай тұрмыс қалпы жайында мәліметтер
почта телеграф корреспонденциясына тиым салу;
жасырынған адам жөнінде анықтама органына жазбаша түрде тапсырма беру;
іздесуде жүрген адам жөніндегі сипаттама жинау, оның таныстары мен
қылмыскердің жүрген жерін немесе сол жерде болуы мүмкін деген
қылмыскерді ұстап тергеу болатын орынға әкелу
в) үшінші жағдайға байланысты:
оқиға болған жерді тексеру;
жәбірленушіден немесе арыз жазған адамнан жауап алу;
куәгерлерден мен басқа да көрген адамдардан жауап алу;
ішкі істер органдарының тіркеулерінде тұрғандарды және басқа да фотосуреттер
қандай заттар мен не ұрланғандығына байланысты тауарлық-материалдық инвентаризация жүргізу;
оқиға болған жерді тексерудің қорытындысына байланысты криминалистикалық сараптама тағайындау;
егер қылмыскерді біреулер көрсе олардың сөздерінен қылмыскер жөнінде фототаблица
криминалистикалық тіркеулерді тексеру;
жедел іздестіру шаралары арқылы қылмыскерді анықтау;
ұрланған заттарға байланысты қылмыскерді анықтау;
Ұрлық қылмысына байланысты жауап алғанда қылмысты оқиғаға қатысты мынадай
ұрлық қылмысының болған уақыты;
оның орны;
ұрлықты қандай амал-әдістермен жасаған;
қылмысты кімдердің жасағаны;
оған қанша адамдардың жасағаны;
ұрлықпен келген қылмыстың зардабы, залалы;
- сипаты мен мөлшері және басқа да мән жайларды
Бұлар - заңда көрсетілген, міндетті түрде дәлелдеуге тиісті жағдайлар,
Жәбірленушінің куәгердің жауаптары істегі басқа да деректерді нақтылап, тергеушінің,
Ұрлық қылмысын жауап алмас бұрын алдын ала жауап алу
Жауап алуға дайындық үстінде ұрлық жасаған адамның мінез құлқы,
Дайындық жұмыстарын өткізу барысында жауапты қай жерде, қай уақытта,
Дайындық жұмысы жауап алатын әр адамға арнап құрған жоспарда,
Жауап алғанда тергеуші мен жауап беруші адамның арасында белгілі
Ал, егер жауап беріп, істің кейбір мән-жайларын жасырып, айтқысы
Бірінші жағдайда ұрлық жасаған мәліметтердің кейбір жағдайларын ұмытылып қалған
Кейбір куәгерлерден, жәбірленушілердер жауап алғанда көбінесе жауап үстінде пікір
Біріншіден, жауап алып отырған адамға жайлы тыныш жағдай туғызса,
жауап алу кезіндегі шапшандық, яғни жауап алуда заңға қайшы
жауап алудағы мақсаттылық, яғни шыңайлы мағлұмат алу үшін жауап
жауап алудың объективтілігі және толымдылығы, яғни тергеушінің алынған көрсетулерді
Ұрлық қылмысына байланысты куә мен жәбірленушіден жауап алу көп
Жауап алу аяқталған соң тергеуші жауап берушіні хаттамаға түсірілген
Мысалға ұрлық қылмысына байланысты мына төмендегідей сұрақтар қойылуы мүмкін.
Ұрлық қылмысы бойынша жәбірленушіге және семья мүшелеріне жауап
қашан және кімге ұрлық болғандығы жөнінде белгілі болды;
қандай заттар мен мүлік ұрланды, олардың ерекше белгілері, олардың
ол ұрланған заттар соңғы рет қай жерде тұрған, ол
кім соңғы рет бұл жерден шықты немен есікті немесе
үйде түратындардың түрмыс тәртібі қандай (кім нешеде жұмысқа барады
кімде ол үйдің кілті бар, бұрын кімдерде болды, егер
үйдегі бағалы заттар жөнінде немесе үйде біреулер қай уақыттарда
жәбірленуші осы ұрлықты кім жасады немесе қылмыс жасауға кім
Материалдық жауапкершілік артылған адамнан жауап алу барысында келесі
қашан, қай жерден және қандай зат ұрланған (ақша, бағалы
олардың ерекше және жеке белгілері, құны, ұрланған заттардың барлығының
ол жерге қылмыскер қалай кірген (есік, терезе, қабырғаны тесіп
жәбірленуші ұрлық болған кезде қай жерде болды;
қашан және кіммен бірінші рет ұрлық болғандығы жөнінде анықталды,
осы объектіде бұрын бөтен біреулер қылмыс жасайды деп сезіктенетін
мемлекеттік немесе қоғамдық мүлікке ұрлық болған жердегі объектінің жұмыс
Жәбірленушіден жауап алу барысындағы қойылатын сұрақтар:
пәтерде (объектіде) немесе оның маңайында ол бөтен адамды көрген
ол сол үйдің маңайынан немесе мекемеден сезіктенетін сөздер немесе
Осы ұрлық жөнінде көршілерінен немесе мекеме жұмысшыларының арасында кім
Сезікті мен айыпкерден жауап алу тактикалық тәсілдері.
Куә мен жәбірленушіден жауап алу тактикасының ұқсас болған сияқты,
Айыпталушының өтірік айтып отырғанын әшкерлеу үшін қылмыстық істе осы
Әр түрлі деректерді пайдаланудың да тәсілдері бар. Ең алдымен,
Айыпталушыдан жауап алудың тағы бір тактикалық тәсілдерінің бірі жауап
айыптаушының қылмыс оқиғасына қатыстылығын көрсететін, оның жасалған қылмыс жөнінде
қылмыстың жекеленген элементтерін паш ететін немесе қылмыстың қандай жолмен
Аталған деректерді жауап алу барысында пайдалану сипаты әр түрлі.
Егер жауап беруші айыпталушы жедел-іздестіру шаралары барысында анықталмаған жағдайларды
2.3. Пәтерді ұрлау қылмысы бойынша кейінгі тергеулік әрекеттер мен
Ұрлық қылмысы бойынша ең алдымен қылмыскерді іздеуге кірісеміз Егер
ұрлық бір адаммен немесе бірнеше адаммен жасалынған;
ұрлық жәбірленуші және оның мүліктері жөнінде білетін адаммен жасалынды
ұрлық басқа бір адамның (жәбірленушіні білетін) бағыттауымен жасалған, қылмыскер
Ұрлықты тергеуде кейінгі кезеңдері:
кеңінен дәлелдеуге байланысты тергеу және жедел-іздестіру шараларын жүргізу;
Алғашқы іздестіру әрекеттерін жүргізгеннен кейінгі іздестіру жағдайлары жүргізіледі:
Бірінші жағдай осы жағдайға байланысты қылмыскердің барлық әрекеттері
Екінші жағдайда ұрлықты жасаған адамды айыптау үшін тергеудің алғашқы
Үшінші жағдайда алғашқы кезеңде жиналған дәлелдемелер жеткіліксіз, бірақ
Төртінші жағдайда алғашқы кезеңде жиналған дәлелдемелер жеткіліксіз және
Бесінші жағдайда бір немесе бірнеше ұрлық эпизодтарының дәлелдемелері жеткілікті
Ұрлық қылмысына байланысты келесі тергеу кезеңде келесі әрекеттер
айыпталушыдан жауап алу;
беттестіру;
куәгерден, жәбірленушіден, айыпталушыдан қосымша жауап алу;
көрсету орнын анықтау және тексеру;
тану үшін көрсету;
сот сараптамасын тағайындау.
Ұрлық қылмысына байланысты жүргізілетін тергеу эксперименті - жасалған
қылмыс нақты болғандығын тексеру;
ол жерге кіру және ол жерден шығу мүмкіндігін анықтау;
ұрланған заттардың көлемі және салмағы қандай, ол заттарды сезікті
жеке заттарды бұзу, оның ішіне кіргізу немесе енгізіу бүлдіру,
нақтылы құралдар және құралды қолдану арқылы немесе белгілі әдістер
белгілі жағдайда нақтылы әрекеттерді жасауға бола ма;
жеке әрекеттерді жасау үшін қылмыскерге қанша уақыт кетіру
Тергеу әрекеті ретінде тінту жүргізу дәлелдемелерді табу құралы болып
Қылмыстық әрекеттің орналастырылған объектілері болып озбырлыққа бағытталған құралдар: ұрланған
Сонымен, заттық дәлелдемелер ретіндегі алып қоюға жататын құжаттарды көрсете
Адамды табу үшін тінту жүргізу мүмкін егерде оны белгілі
а) конфискация және залалдың орнын толтыру үшін бағалы мәліметтер;
б) мүлікті ұрлаған кісіні көрсететін, тұтқынға алуға және оның
в) ашық жерлерде сақталған, ізделіп отырған мүліктің бар болуы
г) тінтілген адамда осындай мүліктердің болуын көрсететін мәліметтер.
Осыған байланысты практикадан нақты мысал келтіріп кетейік:
23.03.1999 жылы сағ. 08-ден 09 сағат аралығында белгісіз
Мейрамова Майра Қапанқызы, мекен-жайы: Қарағанды қаласы, Новая көшесі, 14-ші
Сәкенова Әлия Еңбекқызы, мекен-жайы: Қарағанды қаласы, Абай көшесі,
Криминалист-эксперт Қапалов Б.Б. және пәтердің иесі Маратова Б.А. қатысуымен
Тінту жүргізудің алдында тергеуші 2005 ж. 21 қаңтарда
Маратов Е.А.- ның бөлмесінде орналасқан сандықтың ішінде, - х-
Осы бөлмеде орналасқан төсек астында – “Gold Star”
Пәтердің өзге бөлмелерінде, сонымен қатар бұл пәтерге қатысты құрылыстар
Тінту барысында мына заттар алынды :
Х-450 ұялы телефоны – 1 дана;
“ Gold Star ” бейнемагнитофоны ( сәйкес құжатымен
Барлық алынған заттар қапталып, №5 мөрмен басылып, куәгерлердің қолдарымен
Тінту кезінде қолжазбаларды, басқа да түсіндіру қағаздарын табудың маңызы
Тінту барысында қолданылатын ғылыми-техникалық құралдар:
металл заттар мен қорытпаларды табу үшін пайдаланылатын магниттік іздегіш-көтергіштер;
іздеудегі объектілер дірілі мен шуын айқындау үшін қолданылатын акустикалық
жарылғыш, наркотик заттарды, адамдарды табу үшін қолданылатын газды анализаторлар;
температурасы қоршаған ортадан бөлек болатын объектілерді (адам, жануар) табу
қабырға, заттарды зерттеу үшін қолданылатын рентген құрылғылары;
көрінбейтін жасырын бөгеттерді іздеу үшін пайдаланылатын телевизиондық құрылғылар;
ультрадыбыстық дефектоскоптар, бос жерлерді анықтаушылар, радиотолқындық аспаптар және басқалар.
Тінту тек қозғалған қылмыстық іс бойынша жүргізіледі . Тінтудің
Ұрлық қылмысына байланысты келесі сараптамалар тағайындалуы мүмкін:
криминалистикалық (трассологиялық) сараптама; (дактилоскопиялық және біртұтасты бөлшектері арқылы анықтау);
товарды зерттеуге байланысты сараптама;
сот-физикалық (бұйымдарға байланысты) сараптама;
соттық химиялық сараптама;
микрообъектілерді зерттеуге байланысты сараптама және т.б. тағайындалуы мүмкін.
Сараптама объектілеріне:
заттай дәлелдемелер (оқиға орыннан алынған іздер мен заттар, қылмыстың
құжаттар (паспорт, бухгалтрлық есепшоттар, оқиға орнында сезіктіден қалып қойған
сараптамалық зерттеулер үшін алынған үлгілер (тінту барысында алынған заттар,
қылмыстық іс материалындағы сараптама нысанына жататын басқа да
Криминалист маман келесі сұрақтарға жауап беруі мүмкін:
оқиға болған жерде нақты адамның қолының ізі қалған ба
белгілі бір орынға кіру мақсатында қандай құралды немесе арнайы
сол оқиға орынан алынған затта қолдың ізі бар ма,
транспорт құралдарының ізі қалған ба, қандай транспорт құралдарына жатады;
Қорытынды
«Үй - жайға ену» сияқты біліктілік белгісінің және мұндай
Біріншіден, «үй - жайға ену түciнiгi» заңнамада қолданылып жүрген
айыпталушыдан жауап алу;
беттестіру;
куәгерден, жәбірленушіден, айыпталушыдан қосымша жауап алу;
көрсету орнын анықтау және тексеру;
тану үшін көрсету;
сот сараптамасын тағайындау.
Үй жайға ұрлық жасау қылмыстың криминалистикалық сипаттамасын анықтау және
а) ұрлықты қылмысты кім жасады, кінәлінің жеке басы, жасы,
б) қылмыскерлердің алдын ала келісуі, ымырласуы немесе тіл байланысуы,
в) ұрланған заттардың мәліметтер, қандай зат ұрланды, оның
г) ұрлық болған жерге қалай кірген, кім қандай әрекеттер
Сонымен қортындылай келгенде ұрлық қылмысын тергеудің кейбір тәсілдері мен
Пайдаланылған әдебиеттер тiзiмi
I. Нормативтік актілер
1.1. Қазақстан Республикасының Конститутциясы.
1.2. Қазақстан Республикасының Қылмыстық
1.3. Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексі. Алматы, 1997ж.
II. Арнайы әдебиеттер
1. Аверьянов Т.В., Белкин Р.С. криминалистическое обеспечение деятельности
2. Бабаева Э.У. Справочник следователя: Вып.2: Практическая криминалистика:
3. Баев О.Я. Расследование отдельных видов преступлений: Учеб. Пособие.
4. Баев О.Я. Тактика следственных действий: Учеб.
5. Баев О.Я. Тактика следственных действий: Учеб. Пособие. -
6. Беджашев В.И. Справочник следователя: Вып.З: Практическая криминалистика: подготовка
7. Белкин Р.С. Криминалистика: Учебник. - М: Юрид. Лит.,
8. Белкин Р.С. Криминалистика: проблемы, тенденции, перспективы. От
9. Белкин Р.С. Сквозь завесу тайны: современная криминалистика. -
10. Белкин Р.С. Криминалистика: Краткая энциклопедия. - М: Большая
11. Белкин Р.С. Курс криминалистики в Зт. - М:
12. Белкин Р.С. Репортаж; из мастерской следователя: Рассказы о
13. Белкин Р.С. Профессия - следователь. - М:
14. Бородин С.В. Процессуальные акты предварительного расследования: Прим. Образцы.
15. Бородин С.В. Процессуальные документы органов предварительного
16. Бургхард В. Криминалистический словарь: пер. С нем. -
17. Быховский И.Е. Осмотр места происшествия: Справ.
18. Васильев А.Н. Криминалистика. -
19. Волынский А.Ф., Филипов А.Г. Криминалистика: - М: Изд-во
20. Галуза В.Н. Уголовный процесс: - М: Зерцало, 1998г.
21. Герасимов В.Н. Научно-технические средства в работе следователя. -
22. Герасимов В.Н., Драпкин
23. Гинзбург А.Я. Осмотры места происшествия. Освидетельствование. Алматы 1998
24. Гинзбург А.Я. Справочник следователя. Алматы 1998 г. 338
25. Гитин В.П. Занимательная
26. Гордон Э.С., Кравцев СП. Осмотр места проишествия. -Ижевск,
27. Гусаков А.Н., Филощенко А.А. Следственная тактика:(в вопросах и
28. Гуценко К.Ф. Уголовный процесс: - М: Зерцало, 1997г.
29. Кожевникова И.Н. Процессуальные документы органов предварительного расследования: -
30. Колдин В.Я., Яблоков Н.П. Криминалистика. - М: Изд-во
31. Коржумбаева Т.М. Проблемы
32. Корухов Ю.Г. Криминалистическая диагностика при расследовании преступлений. -
33. Криминалистическая тактика: /Под. Ред. В.П. Лаврова, Б.М. Нургалиева
34. Леви А.А. Осмотр места происшествия: Справ, следователя. -М:
35. Лупинская П.А. Уголовно-процессуальное право Российский Федерации. - М:
36. Облаков А.Ф., Темирбаев
37. Образцов В.А. Криминалистика. - М: Юристь, 1997г.
38. Образцов В.А. Выявление и изобличение преступника. - М:
39. Пакирдинов М.А. К вопросу о процесуальной форме осмотра
40. Пантелеев И.Ф., Селиванов Н.А. Криминалистика. - М: Юрид.лит.,
41. Попов В.Н. Осмотр мета происшествия.
42. Порубов Н.И. Криминалистика. - Минск: Вышэйш.
43. Рустамов Х.У. Уголовный процесс: -
44. Рыжаков А.П. Следственные действия и иные способы собирания
45. Рыжаков А.П. Предварительное расследование. - М: И.И.Д. «Филин»,
46. Рыжаков А.П. Образцы процессуальных документов.
47. Селиванов Н.А. Справочник следователя: Вып.1: Практическая криминалистика: следственные
48. Селиванов Н.А., Соя-Серко Л.А. Расследование убийств. - М:
49. Селиванов Н.А., Снетков В.А. Руководство для следователей. -
50. Сидоров В.Е. Начальный этап расследования: организация, взаимодействие, тактика.
51. Степанов В.В. Тактические комбинации при производстве следственных действий.
52. Тихиджьян B.C. Справочник следователя. - Ростов н/Д.: Изд-во
53. Хлюпкин В.А. Справочник для следователя. -
54. Шакенов А.О. Криминалистика 2001г.
55. Шейфер С.А. Следственные действия. Система и процессуальная форма.
56. Яблоков Н.П. Криминалистическая методика расследлвания. -М.: МГУ, 1985г.
57. Яблоков Н.П. Криминалистика. - М.: Изд-во БЕК, 1995г.
58. Якупов Р.Х. Уголовный процесс. - М.: зерцало, 1998г.
Криминалистическая тактика: /Под. Ред. В.П. Лаврова, Б.М. Нургалиева Караганда
Образцов В.А. Криминалистика. - М: Юристь, 1997г
Гусаков А.Н., Филощенко А.А. Следственная тактика:(в вопросах и ответах),
Бородин С.В. Процессуальные документы органов предварительного
Корухов Ю.Г. Криминалистическая диагностика при расследовании преступлений. - М:
Гусаков А.Н., Филощенко А.А. Следственная тактика:(в вопросах и ответах),
Кожевникова И.Н. Процессуальные документы органов предварительного расследования: - М:
Бердичевский Ф.Ю. О предмете и понятийном аппарате криминалистики.-
Колесниченко А.Н. Научные и правовые основы последования отдельных видов
Митричев С.П. Методика расследований отдельных видов преступлений// Криминалистика и
Танасевич В.Г.., Образцов В.А. О криминалистической характеристике преступлений// Вопросы
Герасимов И.Ф. Криминалистические характеристики преступлений в методике расследования
Белкин Р.С. Криминалистическая энциклопедия. М.: Изд-во БЕК, 1997.- с.119
Белкин Р.С. Криминалистика: проблемы, тенденции, перспективы. От теории
Васильев А.Н. Криминалистика. - М:
Зуйков Г.Г. Деятельность следователя по предупреждению преступлений // Криминалистика.
Рыжаков А.П. Следственные действия и иные способы собирания доказательств:
Гинзбург А.Я. Осмотры места происшествия. Освидетельствование. Алматы, 1998
Облаков А.Ф., Темирбаев А.Г., Организация и тактика осмотра места
Леви А.А. Осмотр места происшествия: справ. следователя. Москва, юрид.
Пантелеев И.Ф., Селиванов Н.А. Криминалистика. - М: Юрид.лит., 1986г
Попов В.Н. Осмотр мета происшествия.
Гинзбург А.Я. Осмотры места происшествия. Освидетельствование. Алматы 1998 г.
Гинзбург А.Я. Осмотры места происшествия. Освидетельствование. Алматы 1998 г.
Гитин В.П. Занимательная
Гусаков А.Н., Филощенко А.А. Следственная тактика:(в вопросах и ответах),
Гордон Э.С., Кравцев СП. Осмотр места проишествия. -Ижевск, 1993г
Леви А.А. Осмотр места происшествия: Справ, следователя. -М: Юрид.лит.,
Бабаева Э.У. Справочник следователя: Вып.2: Практическая криминалистика: расследование отдельных
Коржумбаева Т.М. Проблемы использования
Леви А.А. Осмотр места происшествия. стр.226
Найдис И.Д. Использование следов орудий взлома и инструментов для
Селиванов Н.А. Справочник следователя: Вып.1: Практическая криминалистика: следственные действия.
Сидоров В.Е. Начальный этап расследования: организация, взаимодействие, тактика. -
Шейфер С.А. Следственные действия. Система и процессуальная форма. -
Попов В.Н. Осмотр мета происшествия.
Облаков А.Ф., Темирбаев
Васильев А.Н. Криминалистика. - М:
Бургхард В. Криминалистический словарь: пер. С нем. - 2-е
Гинзбург А.Я. Справочник следователя. Алматы 1998 г. 338 ст.
Селиванов Н.А. Справочник следователя: Вып.1: Практическая криминалистика: следственные действия.
Степанов В.В. Тактические комбинации при производстве следственных действий. -
Шейфер С.А. Следственные действия. Система и процессуальная форма. -
Расследование краж совершаемых из квартир Волгоград: ВСШ МВД СССР
Попов В.Н. Осмотр мета происшествия.
Лившиц Ю.Д. Обыск, выемка, наложение ареста на имущество. Уч.
Лузгин И.М., Тактика обыска. М, 1976.
Қарағанды қаласының Қазыбек би аудандық Ішкі Істер Басқармасының
Еркенов С. Е. Тергеу әрекеттерінің тактикасы. Алматы, 2002.
Закатов А.А., Ямпольски А.С. Обыск. Волгоград, 1983. Стр, 54.
Криминалистика, под.ред. Андреев И. С., Грамович Г,И., Порубов Н.И.
Пахомов А.В. Криминалистика. Москва, 2001.
3