ЖОСПАР
КIРIСПЕ .................................................................................................................…..3
I ЭКОНОМИКАЛЫҚ ЦИКЛДАР ТЕОРИЯСЫНЫҢ НЕГІЗДЕРІ ........................4
Экономиканың циклдық концепциялардың даму эвалюциясы .......................4
Циклдық теоррия мәні, маңыздылығы және оның жіктелу ерекшеліктері
Экономикалық циклдағы дағдарыс және өсу теориялары ..............................9
II ҚАЗАҚСТАННЫҢ ӨТПЕЛІ КЕЗЕҢДЕГІ ЦИКЛДЫҚ ДАМУ СИПАТЫ .....14
2.1 Қазақстандағы экономикалық дағдарыс және одан шығу
2.2 Ұлттық экономикадағы экономикалық өсу және бүгінгі таңдағы
ҚОРЫТЫНДЫ ..........................................................................................................23
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ...........................................................................24
КIРIСПЕ
Қоғам бiркелкi түрде экономикалық өсуге, жұмыссыздықты толық жоюға
Экономиканың циклдiк дамуы дегенiмiз экономиканың салаларыының, оның көрсеткiштерiнiң
Сондықтан мен экономикалық теория пәнiнен курстық жұмысымның тақырыбын
Бұл тақырыптың өзектiлiгi циклдар теорияның даму ерекшелiктерiн, олардың
Экономикалық циклдар жалпы экономика дамуының көрiнiсi. Ол тарихи
Экономикалық өсу кеңiнен тараған құбылыс болып табылады. Экономикада
Бiрақ бiзде экономикалық өсудiң негiзгi қоры болып отырған
I ЭКОНОМИКАЛЫҚ ЦИКЛДАР ТЕОРИЯСЫНЫҢ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Экономиканың циклдық концепциялардың даму эвалюциясы
Экономикалық циклдар теориясы, экономикалық өсу теориясымен қатар, халық
Экономиканың тепе-теңдiкте дамуын сипаттайтын көрсеткiштер жиынтығы, өзгерiстерiнiң бағыты
Бiрiншiлерi – көбiнесе неоклассикалық мектептiң өкiлдерi – циклдiктi
Экономикалық теориядағы екiншi бағыттың өкiлдерi циклды ерекше бастапқы
Цикл – бұл материалдық әлемнiң ерекше, әмбебап және
Осы өзара әсер ететiн циклдың құрылымында объект өзiнiң
Экономикалық iлiмдер тарихындағы ерте кездегi Қытай мен Грецияда
К.Маркс 1818-1883 жж. дағдарыс пен цикл мәселелерiне ерекше
ЖҰӨ
IV
III
I
II
t
Сурет-1 - Өнеркәсiптiк цикл және оның фазалары
Маркс негiзiнен ұзақтығы 7-12 жылға созылатын өнеркәсiптiк циклды
Мұндағы дағдарыс рынокта немесе қоғамда тауарлардың артық өндiрiлуi,
Циклдық дамудың екiншi кезеңiнде дағдарыс тоқыраумен алмасады. Өндiрiс
Жандану кезеңiнде рыноктың жаңа жағдайына бейiмделген кәсiпорындар тауардың
Ал осы заманда АҚШ-да циклдық дамуға байланысты пайда
XX ғаысрдың 50-шi жылдарына дейiн дағдарыс кезiнде төлем
Циклдық теоррия мәні, маңыздылығы және оның жіктелу ерекшеліктері
Циклдық теория жоғарыда атап өткендей негiзгi төрт фазадан
Циклдық дамуда экономикалық конъюктураны сипаттау үшiн бiрнеше статистикалық
Проциклдық параметрлер жандану фазасында өседi, ал құлдырау фазасында
Контрциклдық өзгермелiлер деп мағынасы құлдырау кезiнде жоғарылап, ал
Ациклдiкке динамикасы экономикалық циклдың фазаларымен (мысалы экспорт және
Экономикалық параметрлер үш типке бәлiнедi – озғыш, кешiгушi
Озғыштар максимум немесе минимумға пиктiң немесе ең төменгi
Кешiгушiлер максимум немесе минимум (жұмысшылар санының, жалақының, өнеркәсiп
Сәйкес келушiлiк параметрлер экономикалық белсендiлiктiң өзгеруiне байланысты өзгерiп
Цикл теориясының негiзгi жiктемесi осы күнге дейiн толық
“Баға-шығындар” қатынастарының өзгерiстерiне және күтiмдердегi өзгерiстерге назар аударатын
Ақша табиғатына негiзделген теориялар;
Жинақтау мен инвестициялардың ролiне мән беретiн теориялар. Оларға:
Капитал тапшылығының теориялары;
Инвестициялық мүмкiндiктер теориялары;
Түпкi өнiмге инвестициялардың әсер етуiне мән беретiн теориялар;
Аграрлық және метеорологиялық теориялар;
Жалпы экономикалық циклдар теориясының жiктелуiнде келесiдей теориялар қолданылады:
1. Сыртқы факторлар теориялары:
Бұл экономикалық циклдiң негiзiн қалаушы У.С.Джевонс және бұл
Джевонс күннiң белсендiлiк циклiн көбiнесе ауыл шаруашылығымен және
Жапониялық экономист Симанака Юджи Жапонияның циклмен дамуын зерттедi.
2. Троцкиийдiң және осы замаңғы “неомарксистер” теориясы:
1921 жылы Л.Троцкий өзiнiң ұзын толқындар теориясын ұсынды.
3. Таза монетарлық теория: /6, 232 б/
бұның басты өкiлi ағылшын экономисi Р.Хоутри теориясы бойынша
Артық қорлану теориясы:
Бұл теорияның басты мәселесi - ол тұтыну
Кем тұтыну теориясы:
Осы теорияның негiзiн қалаушы швейцариялық экономист Ж.Сисмонди “кем
1.3 Экономикалық циклдағы дағдарыс және өсу теориялары
Экономикалық циклдардың өзiнiң даму деңгейiнiң жоғары нүктесiне жетiп,
Экономикада шың кезеңiнен соң құлдырау кезеңi басталады –
Экономикалық циклда құлдыраудың немесе тоқыраудың ең төменгi нүктесi
Жалпы осы замандағы экономикалық циклдықтың 1380-нен артық типi
Жуглардың циклдерi. Бастыпқыда экономикалық ғылым 7-12 жылдық
Китчиннiң цклдерi (запастар циклдерi). Китчин 1926 жылы тауарлық
Кузнецтiң циклдерi. 1930-ы жылы АҚШ-та “құрылыстық цикл”
Кондратьевтiң циклдерi. “Ұзын толқындар” теориясына орыс
Кесте 1
Экономикалық циклдағы дағдарыстардың жiктелуi
Дағдарыс түрлерi
Циклдың ұзақтығы
Басты ерекшелiктер
Китчиндiк 2-4 жыл Қордың көлемi ЖIӨ, инфляцияның,
Жуглардық 7-12 жыл Инвестициялық цикл ЖIӨ, инфляцияның, жұмыспен
Кузнечтiк 16-25 жыл Табыс, имиграция, тұрмыс, үй
Кондратьевтiк 40-60 жыл Техникалық прогресс, құрылымдық өзгерiстер;
Форрестерлiк 200 жыл Энергия және материалдар;
Тоффлердiк 1000-2000 жыл Өркениеттердiң дамуы;
Осылайша экономика дамуында қазiргi кезедегi негiзгi дағдарыстарға келесiлердi
экономикалық өсудегi дағдарыс;
инфляциялық дағдарыс;
төлем қабiлетi дағдарысы;
инвестициялық дағдарыс;
әлеуметтiк саладағы дағдарыс;
өнеркәсiптiк немесе инновациялық дағдарыс және т.б.
Бұл аталған дағдарыстардың елiмiздегi көрiнiсiн келесi тақырыптардан толық
Экономикалық циклдiң жандану және өрлеу фазалары жалпы түрде
Экономиканы қай жағынан алып қарасақ та, олардың барлығы
Экономикалық өсу ұғымын бiз ылғида ұзақ мерзiмде қарастырамыз.
Осылайша, экономикалық өсу толық жұмысбастылық жағдайындағы потенциалды өнiм
Экономикалық өсудiң теориясы бұл көптеген концепциялар және бұлар
Неокейнстiк;
Неоклассикалық;
Тарихи-әлеуметтiк. /4, 197 б/
кейнсиандық (неокейнсиандық) мекроэкономикалық тұрақтылық теориясы.
классикалық (неоклассикалық) теориялар, өзiнiң теориялық бастауын сонау Ж.Б.
Классикалық бағыттағы ойда рыноктық жүйенiң тиiмдiлiгi, яғни өзiн-өзi
Ұлы экономистер А. Смит, Д.Рикардо, Т.Мальтус және К.Маркс
Ал XX ғасырдағы болған дүниежүзiлiк экономикалық дағдарыс тұсында,
Кейнсиандық модельдiң таянышына ұлттық шаруашылық түгелiмен кiредi. Кейинсиандық
Кейнстiк өсу үлгiсi негiзiнде логикалық құрал қолданылады, бiзге
Домар үлгiсi еңбек нарығында ұсыныстың артықшылығынан шығады, бұл
Неоклассиктер көзқарасы бойынша, экономикалық дамудағы басты шарт бұл
Неоклассикалық модельдiң жалпы көрiнiсi келесi көрсеткiштерде:
Өндiрiстiк функция, яғни тоқтаусыз еңбек және капитал комбинациясы
Еңбек ұсынысы функциясы. Халықтың тұрақты экзогендi өсу қарқыны,
Жинақ функциясы.
Рыноктағы қызметтердiң тепе-теңдiгi /5/
Яғни неоклассикалық модельде басты орында өндiрiстiк функция тұрады.
Соңғы жүзжылдықта дүниежүзiнiң көптеген мемлекеттерiнде адам басына шаққандағы
Экономиканың өсуiн өлшеудiң екi жолы бар:
Макроэкономикалық көрсеткiштердiң өсуi (ЖҰӨ, ЖIӨ, ТҰӨ, ҰТ) арқылы;
Әлеуметтiк институттар үрдiсiнiң өзгерiсi (жеке меншiк құқығы құрылымының
Әрине қандай пән болмасын оның өзiнiң басқалардан ерекшелеп
Экономикалық өсу факторларына нақты өндiрiс көлемiнiң кеңеюiмен байланысты
Экономикалық өсу факторлары қызмет ету әрекетiне байланысты нақты
Нақты факторларға негiзгi бес факторды жатқызуға болады, яғни
еңбек ресурстарының сандық және сапалық өсуi;
негiзгi капиталдың сапалы құрамының көлемiнiң өсуi;
өндiрiстi ұйымдастыру және технологиялар қатысуымен;
табиғи ресурстардың айналымының сандық және сапасының артуы;
қоғамды ксiпкерлiк қызметтiң дамуы.
Жанама факторларға мына факторларды жатқызуға болады:
нарықты монополизациялаудың төмендеуi,
өндiрiстiк ресурстарға бағаның төмендеуi,
пайдаға салықтың төмендеуi,
несие алу мүмкiншiлiктерiнiң артуы және т.б. /6,
Экономикадық өсу экономикадағы прогрессиялық қозғалысқа байланысты деп бiр
Егер әскери-саяси мәселе болса онда көбiнесе алғашғы
Негiзгi факторлардың құрылымы мен деңгейiн анықтайды.
Экономикалық өсу макроэкономикалық категория, ұлттық экономиканың жағдайымен сипатталады.
Экономикалық өсу динамикалы түрдегi заңдылық үрдiс
Ол тек қана елдiң iшкi экономикалық қызметiне ғана
Бұл макроэкономикалық көрсеткiш бола отыра, микроэкономиканы да қатар
Экономикалық өсудiң негiзгi мақсаты халықтың тұрмыс-тiршiлiгiнiң өсуi, ол
Халықтың орта кiрiсiнiң өсуi, яғни жан басына шаққандағы
Бос уақыттың өсуi.
ҰТ өсуiнiң халықтың орта тобы арасында бөлiнуi.
Әр-түрлi товарлар және қызмет көрсетулердiң санының және сапасының
II ҚАЗАҚСТАННЫҢ ӨТПЕЛІ КЕЗЕҢДЕГІ ЦИКЛДЫҚ ДАМУ СИПАТЫ
2.1 Қазақстандағы экономикалық дағдарыс және одан шығу
Тарихтан берi келе жатқан қазақ елiмiз көптеген әр
Елiмiздегi экономикалық циклмен дамуы егемендiгiн алған жылдардан бастап
Республикадағы экономикалық дағдарыстар ең алдымен оның терең тамыр
Жалпы елiмiздегi экономикалық дағдарыс 1991 жылдан басталған жоқ,
Осылайша 70 жыл бойы экономикада ортақ меншiктiк негiзде,
Қазақстан Республикасы өз егемендiгiн алып, нарықтық қатынастарға өтуде
Сондай-ақ бұрыннан берi қызмет етiп келе жатқан экономикалық
Осылайша елiмiздiң тәуелсiздiк алған оншақты жыл жалпы дағдарыстарға
экономикалық өсудегi дағдарыс;
инфляциялық дағдарыс;
төлем қабiлетi дағдарысы;
инвестициялық дағдарыс;
әлеуметтiк саладағы дағдарыс; /9/
Экономикалық өсудегi дағдарыс: себептерi мен жалпы көрiнiсi.
Елiмiздiң нарықтық қатынастарға өтуi барысында жалпы экономика өтпелi
Осы аралықта. экономикалық өсуде ЖIӨ-нiң 1996 жылы
1991-1995 жылдардағы экономикалық өсудегi дағдарыстың басты себебi инфляциялық
Омыған байланысты 1993 жылы ұлттық валютамыз теңгенi енгiзуiмiзге
Инвестициялық дағдарыс Қазақстанда Республикасында инвестициялық қызметтiң дереу тоқталуымен
Мемлекетiмiз осы мәселеге тiкелей араласа бастады. Ол экономикаға
Бiрақ қазiргi уақытта шетелдiк инвестицияның басым көпшiлiгi елiмiздiң
Сурет-2 – Қазақстан экономикасының негiзгi капиталға тартылған инвестицияның
Осы мәселеге байланысты 2003 жылы елiмiзде экономиканың өңдеушi
Елiмiзде инфляциялық дағдарыстың орны ерекше деп те атасақ
Әлемдiк тәжiрибеде инфляциялық дағдарыс деп екi жыл аралығында
Осы мәселеге мемлекетiмiз әр түрлi саясаттарды iске асыра
Сөйтiп 1995 жылдан бастап экономикада жүргiзiлген реформалардың нәтижесiнде
Осылайша 1995 жылы жылдық инфляция деңгейi 60,3%, 1996
Әлеуметтiк дағдарыс Қазақстан Республикамызда күнi бүгiнге дейiн орнын
Әлеуметтiк-экономикалық сала болғандықтан, елiмiздiң экономикалық дағдарысты басынан кешiрген
Елдегi экономиканың дағдарысқа ұшырауы, өндiрiс орындарыныңқысқарып, халықтың жұмыссыз
Елiмiз егемендiгiн алғаннан кейiн Қазақстаннның еңбек рыногына жұмыс
Ұлттық экономикамыздың құлдырауымен байланысты әлеуметтiк сала да нашарлап,
Сондықтан елiмiз әлеуметтiк мәселелердi шешу үшiн әр түрлi
2.2 Ұлттық экономикадағы экономикалық өсу және бүгінгі
ЖIӨ-нiң құлдырауы 90-шы жылмен салыстырғанда 1995 жылы 38,5%
ЖIӨ-нiң құлдырауы 90-шы жылмен салыстырғанда 1995 жылы 38,5%
1999 жылы сәуiрде ақшаны еркiн айналымға жiберу отандық
Сурет-3 – 1991-2003 жылдардағы ЖIӨ көлемiнiң көрiнiсi
Бiрақ та бiздiң экономикалық өсуiмiз толықтай шикiзат түрiнде
Елбасымыздың жолдауы бойынша Қазақстан әлемдегi алдыңғы қатарлы дамыған
Экономикалық ғылымдар және экономикалық даму тәжiрибесi көрсеткендей инновациялық
Ал 1996 жылы ЖIӨ-нiң 0,5%-ға өсуiмен экономикалық дағдарыс
Сонымен қатар елiмiзде ғылым мен ғылыми-техникалық қызметтерге
1999 жылы сәуiрде ақшаны еркiн айналымға жiберу отандық
Экономикалық өсу кеңiнен тараған құбылыс болып табылады. Экономикада
Өзiнiң егемендiгiн алғанына ендi ғана 14 жыл болып
Осы уақытқа дейiн жүргiзiлiп келген экономикалық бағдарламалар өз
Бiрақ бiзде экономикалық өсудiң негiзгi қоры болып отырған
Елiмiздiң экономикалық даму барысында бүгiнде көптеген мәселелер мен
демографиямыздың әлсiздiгi және көп ұлттылық;
бiр жақты шикiзат бағыттылығы;
әлемдiк экономикаға ықпалдасудың әлсiздiгi;
кәсiпорындардың жалпы техникалық-технологиялық артта қалуы;
өңдеушi өнеркәсiптiң мардымсыздығы;
ғылым мен өндiрiс арасында ықпалды байланыстың болмауы;
халықтың кейбiр бөлiгiнде әлi де кеңестiк ойлаудың сарқыны
ел территориясында глобалды және өңiрлiк экологиялық проблемалардың көптеп
елiмiзде туристiк индустрияны дамытудың қолайлы жақтары бола тұрып,
Осы аталған экономикалық өсудегі мәселелерді шешудің бүгінгі таңдағы
Индустриялық саясат дегенiмiз мемлекеттiң бәсекеге түсуге қабiлеттi және
Яғни елiмiз осы мәселелердi шешiп жоғары бәсекеқабiлеттi алдынғы
Стратегияның негiзгi мақсаты – бәсекелестiкке шыдайтын, импорт алмастырушы
Индустриялық-инновациялық даму бағдарламасына сәйкес бiз экономиканың шикiзаттық бағытынан
Ендi осы тұрақты экономикалық өсудiң бүгiнгi таңдағы ең
Стратегияның басты мақсаты шикiзат бағытынан қол үзуге
Өңдеушi өнеркiсiпте және қызмет көрсету саласында бәсекеге түсуге
Күтiлетiн нәтижелер: Индустриялық-инновациялық саясатты белсендi жүргiзу экономиканың өсу
Қорыта келгенде, елiмiзде жүргiзiлген экономикалық шаралар өз өнiмiн
ҚОРЫТЫНДЫ
Экономиканың циклдық дамуының бүгiнгi таңда Қазақстан Республикасы үшiн
Қазақстан экономикасы қазiр экономикалық өсудiң қайта жандану кезеңiнде
Айта кететiн жайт өндiрiстi дамытуда дәстүрлi салалардың экономикада
Елiмiз өзiнiң осынау 13 жыл iшiнде экономикалық бiрнеше
Жалпы Қазақстан Республикасындағы экономикалық кезеңдердiң ерекшелiгiне тоқталсақ, ол
Жалпы елiмiздегi экономикалық дағдарыстардың жiктелуiне келетiн болсақ,
экономикалық өсудегi дағдарыс;
инвестициялық дағдарыс;
инфляциялық дағдарыс;
әлеуметтiк дағдарыс;
өнеркәсiптiк және инновациялық дағдарыс.
Осылардың алғашқы үшеуi 1996-1997 жылдардан бастап қалпына келе
Қорыта келгенде, елiмiз экономикасы экономикалық дағдарыстардан шығып, экономикалық
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
Экономическая теория. / А.И. Добрынина, Л.С. Тарасевича. Санк-Петербург
Шумпетер Й. / Теория экономическая развития –
С.Әкiмбеков, А.С.Баймұхаметова, У.А. Жанайдаров / Экономикалық теория. Оқу
Курс экономической теории / Под ред. М.Н.Чепурина, Е.А.Киселевой.
Мэнкью Н.Г. Принципы экономикс. – СПб:
Экономика: Учебник / Под ред. А.С.Булатова. – М.,
Экономическая теория (политэкономия). Учебник. Под общей ред. В.И.
Есентугелов А. Долгосрочная стратегия развития экономики и
Ю. К. Шокоманов “Состояние и перспективы экономического
Стратегия / “Қазақстан Республикасының Индустриялы-инновациялы дамуының 2003-2015 жылдарға
Статистический ежегодник. Алматы. – 2004г.
22
2000
2001
2002
2003
Өңдеушi сала – 15%
Өндiрушi сала – 85 %