Жоспар
Кіріспе........................................................................................... 3
1. Ақша түсінігі.
1.1 Ақшаның жалпы эквивалент
1.2 Ақшаның қажеттілігі мен экономикалық мәні.....................................8
1.3 Несие ақшалар.........................................................................................9
1.4 Ақша қызметтері және олардың қазіргі жағдайындағы
дамуы............................................................................................................12
1.5 Ақша табиғатының ерекшелігі.............................................................17
1.6 Ақша айналысының заңдары..............................................................17
1.7 Ақша жүйесінің элементері және негізгі типтері..............................19
2. Қазақстан Республикасының ақша жүйесі.
2.1 Қазақстандағы ақша реформалары......................................................20
2.2 Қазақстан Республикасының ұлттық валютасы– Теңге……………………….....................………………....…………………......24
2.3 Теңгенің тұрақтылығына қол жеткізу.................................................26
2.4 2004-2006 жылдарға арналған ақша-кредит саясатының негізгі
2.5 Қазақстанның карточка жүйесі........................................................... 31
Қорытынды................................................................................ 32
Қолданылған әдебиеттер......................................................... 33
Кіріспе.
Бұл курстық жұмыстың негізгі мақсаты ақшаның пайда болуына,
Менің ойымша, ақшаның экономикалық мәнін бағалау өте қиын.
Ал енді, ақша дегеніміз не деген сұраққа келетін
Ақшаның жалпыға бірдей эквивалент ретінде мынадай ерекшеліктері бар:
1. ол
2. онда
3. тауар өндірушінің жеке
Тауар мен ақша арасындағы бірлік те, қарама-қарсылық қайшылық
Мен, курстық жұмыстың бірінші бөлімінде - Ақшаның түсінігі,
Екінші бөлім - Қазақстан Республикасының ақша жүйесі туралы.
1. Ақша түсінігі
1.1 Ақшаның жалпы эквивалент және экономикалық қатегория ретіндегі
Ақша ежелгі заманда пайда болды. Олар тауар өндірісінің
Әрбір ерекше тауар міндетті түрде тұтыну кұны ретінде
Тауар өндірісінің өсуіне байланысты неғұрлым жиі айырбасталатын тауар
Бір халықтың өзінде әр түрлі уақыттарда және әр
Капитал сөзінің шығуы да малменен байланысты, өйткені ескі
Солтүстік халықтары
Әлемде әр түрлі экзотикалық ақшалар болған. Карөлин аралдары
Юлий Цезарь патшалығының тұсында ақша ретінде құлдарды пайдаланды.
Өнер мен жер игерушілердің бөлінуімен эквиваленттің жетілуі жалғасты.
Жалпы эквивалент ретінде металдар да пайдалана бастады. Ежелгі
XVII ғасыр Солтүстік Америкада үсақ төлемдерге қорғасын дөңгелекшелер
Металл ақшаларының артықшылығы, олар — біркелкі, төзімді, ұсақталынады,
Кейін келе металдардың арасында басты рөль алтын мен
Әрине, металдар бұған дейінгі ақша формаларын бірден ығыстырып
Монеталардың пайда болуы — ақшаның құрылуындағы соңғы кезең
Егер де монетаның номиналды құны, сол монетаның құрамындағы
Монеталық ақша айналысының тарихында мынандай түсініктер қалыптасқан:
Биметаллизм — Жалпы эквивалент рөлін екі металл, яғни,
Монометаллизм — Жалпы эквивалент рөлін ақша жүйесі ретінде
Ақшаның өмір сұруіндегі обьективті қажеттілік ол тауар өндірісі
XIX ғасырда социал утопистері — Прудон, Оуэн, Грей
Ақша тауардан дами отырып, тауар болып қала береді,
Ақша — жалпы бірдей эквивалент, ерекше тауар, онда
Жалпыға бірдей эквивалент рөлі тарихи түрде алтынға бекітілген.
Алтын жалпыға бірдей эквивалент рөлін орындау үшін ең
Ресей XIX ғасырдың 20 -жылдарында алтын өндіруден бірінші
Қазақстанда 160 алтын кен орындары бар. Соның ішінде
Алтын тек қана алтын валюта резервтерді ғана құрамайды,
Жасанды алтынды ойлап табу сұрақтары әр кез адамзатты
1.2 Ақшаның қажеттілігі мен экономикалық мәні.
Ақша өндіру мен бөлу процестерінде адамдар арасындағы белгілі
• жалпыға тікелей айырбасталу;
• айырбас құнының дербес формасы;
• оның сыртқы заттық өлшемі.
Жалпыға тікелей айырбасталу формасында ақшаны пайдалану, кез келген
Ақшанын айырбас құнынын дербес формасы ретінде пайдалану тауарларды
Еңбектің сыртқы заттық өлшемі тауарды өндіруге жұмсалған еңбектің,
Ғалым-экономистердің арасында алтынның акшалай тауар ретіндегі рөлі туралы
1.3 Несие ақшалар.
Қағаз ақшалар әрдайым көмекші сипатқа ие. Қағаз ақшалардың
Несие ақшалар — бұл несие негізінде
Несие акшалардын негізгі турлеріне: вексель, банкнота, чек, несие
Вексель — бұл мерзімі
Вексель несиеге сату негізінде,
Вексельдер жай және аудармалы болады.
Жай вексельді (соловексель) қарыз алушы жазып береді.
Аудармалы векселі (тратта) кредитор — вексель берушінің (трассанттың)
Сонымен вексель — несие және ақшалай есеп айырысу
Несие ақшалардың бір түрі болып банкнота саналады. Ол
Банкнота өзінің мәні жағынан — бұл
негізделген).
Вексельдің банкнотаға айналуы қарыз операциялары және эмиссиялар тәртібінде
Банкноталарды тауар айналысын несиелеу тәртібімен вексельдер негізінде шығару
Қазіргі кезде бүкіл
1993 жылы біздің Республикамызда шығарылған теңге қағаз және
Банктік салымдар мен қолма-қолсыз есептеулер негізінде құралатын
депозитті акшалар айналасы чекпен байланысты.
Чек — бұл шот иесі чек
Чектер негізінен ақшалай және есеп айырысу болып бөлінеді.
Клиент есеп айырысу чек кітапшасын алу үшін банкке
Өркендеген мемлекеттерде чек айналымынын жедел қарқынмен
Несие карточкалары (электронды акциалар). Чектердің жаппай таралуы банктердің
Әлемде пластикалық карточкалардың
Қазақстан Республикасында несие
Қазақстан Ұлттық банкінің бұл жердегі рөлі
Қазақстанда жұмыс жасап жатқан пластикалық карточкаларды айырбастау жұмыстары
Несиелік карточкаларын пайдалану ақша айналасы шығындарын үнемдей отырып,
Банктік автоматтар (БА) — ол клиентке банк қызметкерлерінсіз
Терминалдар — сауда орындарында, ресторандарда және тағы басқа
Үйде банктік қызмет көрсету — ол электронды есептегіш
Қорыта айтқанда, электрон төлем жүйесін қолдану ақша айналымын
1.4 Ақша қызметтері және олардың қазіргі жағдайдағы дамуы.
Ақша ерекше
Ақшаның мәнін көрсетуші оның атқарымы болып есептеледі. Экономиканың
• Ақша құнды өлшеуші
• Ақша, айналым құралы
• Ақша төлем құралы
• Ақша корлану құралы
• Дүниежүзілік ақша атқарымы
Ақша қан өлшемі ретінде.
Ақшаның бұл атқарымы оның көлемі мен
Тауар өндіруші осы тауарды шығару үшін 10 сағат
Ақша айналыс құралы ретінде.
Ақша айналыс құралы қызметінде тауарларды өткізудегі
Тауарлар бір қолдан екінші қолға аүыса отырып, өзінің
Тауар айналысы кезінде, акша делдал рөлін атқарады, ал
Өзінің құнын өткізгеннен кейін, айналыстан кететін тауарларға қарағанда,
Біздерге ақша айналыс құралы қызметін негізінен мемлекеттік, оперативтік,
Айналыс құралы ретінде ақша қызметтерінің ерекшеліктері мыналар:
• Тауар мен ақшаның
• Оны идеалды ақшалар емес,
• Ақшаның бұл қызметінде тауарларды
Ақша айналыс құралы қызметін атқаратын болғандықтан, айналыс қажеттілігі
Егер акцианың
Ақша төлем құралы ретінде.
Тауар айналысы ақша қозғалысымен байланысты. Бірақ ақша қозғалысы
Егер тауар мен ақшның қарама-қарсы қозғалысы
Ақшалар төлем құралы ретінде тек қана тауар айналысына
• тауарларды
• чек акрі төлеуге байланысты
• мемлекетке қатысты қаржылық, міндеттемелер;
• банктік қарыз,
• сақтандыру міндеттемелер;
• әкімшілік-сот сипатындағы міндеттемелер және басқалары.
Төлем құралы ретіндегі ақшаның қызметі оның басқа
Ақшаның төлем құралы қызметін атқаруына байланысты ақша айналысы
Ақша — қорлану және қазына жинау құралы ретінде.
Ақшаның төлем және айналыс құралы қызметтері ақшалай қорлардың
Капиталистік қоғамдық формацияға дейінгілер үшін байлықты — таза
Әрбір тауар тек қана жекелеген қажеттілікті анықтайды және
Металл ақшалар айналысы тұсында ақша жинау қызметі айналыстағы
Несиелік және қағаз ақшалар қазына жинау құралы қызметін
1. кәсіпорындар мен ұйымдардың есеп айырысу және
2. банктердегі салымдар, мемлекеттік облигациялар.Несиелік механизмнің
Дүниежүзілік ақша қызметі.
Тауар шаруашылығының кеңеюі, шаруашылық байланыстардың интернационалдануы, дүниежүзілік нарықтың
Бұл қызметті бастапқыда толық бағалы ақшалар (алтын),
Егер де елдің ішінде ақша ұлттық ақша бірліктері
Бірақ алтын айналасы тұсында да ағымдық халықаралық есеп
Бреттон-Вудстағы {1944 жылы) мемлекетаралық келісімге келу, доллар мен
Демек, дүниежүзілік ақшалардың дамуы ұлттық ақшалардың металл ақшадан
Қазіргі уақытта дүниежүзілік несиелік ақшалардың жобалары жасалуда, бірақ
1.5 Ақша табиғатының ерекшеліктері.
XX ғасырда ақша қызметтері және ақшаның жалпыға ортақ
Батыстың экономикалық теориясында бұл сұрақ бойынша пікір талас
1.6 Ақша айналысының заңы.
Қайта құру кезеңіне дейін "ақша айналымы" мен "ақша
Ақша айналысы деп - қолма-қол ақшаның қозғалысы танылды.
Тауар айналысы процесіндегі қолма-қол ақша қозғалысы және төлемақыны
Ақша айналасының объективті негізі — тауар өндірісі мен
Бірақ ақша айналысы тауар айналысын қайталап қоймайды. Бұл
Айналыста жүре отырып
Жалпы акша айналысының көлемі тауар бағаларының соммасынан әрдайым
Ақша айналысын реттеудің маңызды элементі — қолма-қол ақшаның
Банк жүйесін реформалау және ақшаа банкнотасын өндіруге байланысты
Дамыған елдерге бұл процесс кеңінен дами
Өмірлік тәжірибе көрсеткендей, ақша айналысын ақша айналымын бөлуге
Бұл екеуі өзара тығыз байланысты, сондықтан оларды
Сонымен бүкіл
• өнімді өндіру және сату процесін, яғни
• тауарлы емес сипаттағы есеп айырысулармен байланысты
• ақша айналысы бірнеше тарихи кезеңдерден өтті
2.Қазақстан Республикасының ақша жүйесі.
2.1 Қазақстандағы ақша реформалары.
Қазақстан Республикасында 1993 жылы ақша реформасын жүргізудің негізгі
1991 ж. қаңтарындағы КСРО Мемлекетптік банкінің 1961 ж.
1992 ж қаңтарында Ресей КСРО Мемлекеттік банкін Ресейді
Жас тәуелсіз мемлекеттердің директивалық экономика үлгісінен нарықтық үлгіге
1993 ж. мамырында Қырғызстан,
1993ж. 15 мамырында Минскіде рубль зонасында қалған мемлекеттер
ТМД елдерінің іс-әрекетіндегі ашықтық, айқындылық болуы. Бұл
Сол кезде аймағында қалған мемлекеттер жаңа типті рубльдік
Сол кезде рубль зонасында үш мемлекет - Ресей,
1993ж. 23 шілдесінде Ресей Банкісі 1961-1991 жж. шығарылған
Сөйтіп, 1992-1993 жж. Егемен елдердің бірсыпырасы өз ұлттық
1992 жылдың бірінші жартысында Қазақстан Республикасының Президенті, үкіметі,
1993 ж. 12 қарашасында Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.
• 1993 ж. 15
• 1993ж. 18 қарашадан
Қазақстан Республикасының жасы 16-ден асқан барлық азаматтары 100
Сөйтіп, 1993 ж. 15 қарашада Қазақстан тарихында
Халықаралық валюта қоры ҚР-да ұлттық валюта енгізу акциясын
Айналымға теңгені инфляцияның қарқындауы және бұрынғы одақтас республикалардың
1995 ж. орта кезінде Ұлттық банк пен Қаржы
1997 ж. Оңтүстік-Шығыс Азиядағы дағдарыстың күшеюі, әлемдік бағалардың
1999 ж. сәуірінен ҚР үкіметі теңгенің еркін өзгермелі
... Біз Ресейден әкелінетін кейбір импорттың тауарларға салынатын
Міне осы тұрғыдан алғанда,
Сонымен, ҚР теңгесі міне 11 жылдан астам уақыт
2.2 Қазақстанның ұлттық валютасы - Теңге.
Теңгенің алғашқы банкоталарын полиграфиялық дайындауды «Харрисон және ұлдары»
Ұлттық валюта енгізілгеннен кейін алғашқы екі жыл біздің
Бұдан кейінгі жылдары теңгенің АҚШ долларына қатынасы бойынша
Негізінен, теңгенің он жылдық тарихын мынандай кезеңдерге бөлуге
1-кезең. Инфляцияны ауыздықтау, ұлттық валютаның және қаржы рыноктарының
1995 жылдың аяғында - 8,2% болған ЖІӨ өсу
1993 жылғы қарашада теңгенің енгізілу кезіне қарай Қазақстанның
Банк секторын едәуір сауықтыру жөніндегі іс-шараларды жүргізу нәтижесінде
2-кезең. Экономиканы тұрақтандыруға қол жеткізу және банк жүйесін
Банк секторын шоғырландыру және сауықтыру процестері екінші деңгейдегі
1998 жылғы қаңтардан бастап Қазақстан рыноктық қатынастар негізінде
3-кезең. Экономиканың тұрақты өсуі, қаржы секторын қарқынды дамыту
ЖІӨ-нің жиынтық өсуі соңғы 3 жылда 33%-ға жуық
Соңғы 3 жылда инфляцияның орташа жылдық деңгейі 13,2%
Инфляция қарқынының баяулауы Ұлттық банкке қайта қаржыландыру ставкасын
Банк секторы қаржы жүйесінің ең үлкен және тез
Қазіргі уақытта Қазақстанда 36 банк жұмыс істейді, оның
Банк жүйесінің тұрақтылығы нығая түсуде. Оның валюта баламасындағы
Соңғы 3 жылда банк жүйесіндегі депозиттер 5,1 млрд.
Банктердің ресуртық базасының қарқын алуы оларға экономиканы кредиттеу
2.3 Теңгенің тұрақтылығына қол жеткізу жолдары.
Ұлттық валютаның ішкі тұрақтылығы инфляция қарқынының төмен болуының
Экономикда ақша ұсынысының сұраныстан едәуір артуы бағалардың өсуіне,
Ақша-кредит саясатының негізгі құралдары ашық рынок операциялары -
Банк жүйесінің өтімділікті реттеудің қосымша құралы тікелей және
«Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі туралы» Заңға енгізілген 1
Теңгенің айырбас бағамының өзгеру қарқыны төмен және тұрақты
Ұлттық банк сыртқы рынокта қазақстандық тауарлардың баға бәсекелестігі
Өткен 2003 жыл Қазақстанның қаржы секторы үшін мерейтой
2003 жылы барабар ақша-кредит саясатын жүргізу қаржы рыногында
2003 жылы орташа жылдық инфляция 6,4% болды. Жыл
Өткен жылы теңге нақты алғанда АҚШ долларына қарағанда
2003 жылғы едәуір маңызды оқиғалардың ішінен елдің сыртқы
2003 жылы Ұлттық банктің таза халықаралық резервтері 58%-ға
Қазақстанда ақша базасы - 52,2%-ға 316,9 млрд. теңгеге
2003 жылы қаржы секторының негізгі сегментері - банк
2003 жылы екінші деңгейдегі банктердің жиынтық активтері
Барлық қадағалау функцияларының 2004 жылғы 1 қаңтарда құрылған
2.4 2004-2006 жылдарға арналған ақша-кредит саясатының негізгі бағыттары
2004 жылдан бастап
Негізгі мақсатты орындау үшін Ұлттық банкке мынадай міндеттер
• Мемлекеттің ақша-кредит саясатын
• Төлем жүйелерінің жұмыс
• Валюталық реттеуді және
• Қаржы жүйесінің тұрақтылығын
Инфляциялық таргеттеу принциптерін пайдаланатын көптеген елдер инфляция жөнінде
Ұлттық банк 2004 жылдан бастап «базалық инфляция» индексіне
2004 жылы ақша-кредит саясатының негізгі мақсаты орташа жылдық
Сыртқы рыноктарда Қазақстан тауарларның бағалық бәсекелестік қабілетін қолдау
Қаржы секторын дамыту тұжырымдамасына сәйкес ағымдағы жылы валюталық
Ұлттық банктің алтын-валюта резервтеріне 3 айдан астам уақытқа
Ақша-кредит статистикасын және бухгалтерлік есепті жетілдіру бойынша жұмыс
Төлем карточкаларына қызмет көрсету бойынша бірыңғай ұлттық желі
Қаржы жүйесінің тұрақтылығын қамтамасыз етуге ықпал ету бұрынғыдай
Кредиттік ставкаларды төмендету мен шағын және орта бизнес
Сонымен бірге, шағын кәсіпкерлікке берілетін кредиттер бойынша сыйақы
Бағалы қағаздар рыногын дамытудың басты міндеттерінің бірі ұжымдық
Ұлттық банк Алматы қаласын аймақтық қаржылық орталық ретінде
Ең соңында, Ұлттық банк Бірыңғай экономикалық экономикалық кеңестік
2.5 Қазақстандағы карточка жүйесі.
Қазақстанда бүгінгі күні 2,0 млн. жуық қазақстандық (халықтын
Төлем карточкаларының 70%-ға жуығы - УІ8А төлем жүйесінің
Өкінішке орай, төлем карточкаларының мүмкіндіктері бізге әзірше толық
Және барлық «операциялар» шоттағы қалдықты білумен және жалақы,
Есеп айырысудың қолма-қол жасалмайтын нысанын дамыту мақсатында Қазақстан
Ұлттық банктің бастамасы бойынша және Қазақстандық 11 банктің
ақша айналымында бақылауды күшейту және қолма-қол ақшаның көленкелі
жалақы, зейнетақы, жәрдемақы төлеудің тетігін жетілдіру;
коммуналдық төлемдер жинау, көлік, байланыс қызмет көрсетулеріне ақы
бюджеттік (салық, кеден) және өзге де міндетті алымдарды
қолма-қол ақша эмиссиясына жұмсалатын шығыстарды қысқарту. Жалпы ұлттық
Сонымен, «Процессинг орталығы» ЖАҚ-ы алдында мынадай негізгі міндеттер
халықаралық және ұлттық карточкаларды қабылдауды қамтамасыз
Қорытынды
Сөйтіп, ақшалар ертеден адамзаттың пайда болуымен қатар өмір
Ақшаның пайда болуымен байланысты бір тауардың екінші бір
Экономикалық қатегория ретінде ақшалар өндіріс және бөлу процесінде
Ақшаның өзінде, сондай-ақ олардың қызметтерінде жылдар бойы өзгерістер
Әсіресе халықаралық еңбек бөлінісінің тереңдеуі мен экономикалық қатынастар
Өмірлік тәжірибе көрсеткендей, ақша айналысын ақша айналымын бөлуге
Егер де сіздер «экономиканың» не екенін және онда
Ал Қазақстанға келетін болсақ, ұлттық валюта - теңгенің
Қолданылған әдебиеттер:
1. Л.Л.Любимов,
2. Кэмпбелл Р.Макконнелл, Стәнли Л.Брю "Экономикс" т.1. 1992
3. М.С. Саниев "Ақша, Несие, Банктер", Алматы-2001ж
4. Максимова В.Ф., Шишов А.Л. "Теория рыночной
5. "Деньги и кредит" 12/1995г. Изд. "Финансы и
6. Эдвин Дж.долан "Деньги, банки и денежно-кредитная
7. "Деньги, кредит, банки".
8. "Қазақстан Респудликасының
9. "Ақша, Несие, Банктер", Г.С.Сейтқасымов, Алматы 1996г.
10. "Ақша, Несие, Банктер", 2003-07.
11. "Ақша, Несие, Банктер", 2002-11.